Madde Bağımlılığı, Bağımlılık Yapan İlaçlar ve İlaç Suistimali Dr. Remzi Erdem B.Ü.T.F.- Farmakoloji Ab.D HSH307 28 Ekim 2014

Temel kavramlar İlaç Suistimali (drug abuse): ilacın kötüye kullanılması Tıbbi endikasyon Ø Hekim önerisi Ø (Örn. antibiyotik, vitamin, antasit, glukokortikoid, NSAİD, diüretik, anabolik steroid) İlacın Yanlış Kullanılması (drug misuse): ilacın kötü kullanılması Tıbbi endikasyon + (yanlış) Hekim önerisi + Yanlış doz Yanlış dozlam aralığı Yanlış süre Yanlış uygulama yolu

Temel kavramlar Madde Bağımlılığı (Substance Addiction) “ad dicere” (kendini bir şeye teslim etmek)... WHO  “Psikotrop bir madde ile SSS arasındaki etkileşmeden doğan ve ilacın keyif artırıcı psişik tesirlerini duyumsamak ve bazen de yokluğunun vereceği huzursuzluktan sakınmak için, ilacı devamlı veya periyodik olarak alma dürtüsü veya kompülsiyonu başta olmak üzere çeşitli davranışsal ve diğer reaksiyonların eşlik ettiği psişik ve bazen de ek olarak somatik (fiziksel) nitelikli durum...”  “tutkunluk” .?.

Bağımlılık, tutkunluğun biyolojik temeli; psikolojik + fiziksel Temel kavramlar Bağımlılık, tutkunluğun biyolojik temeli; psikolojik + fiziksel Tutkunluk, davranışsal bir sendrom Suistimal ve Bağımlılık tıbbi bakımdan davranışsal sendromlardır... Görecelidir... Kültürel etkenler rol oynar... Suistimal  biyolojik adaptasyon Ø Bağımlılık  biyolojik adaptasyon +

Bağımlılık Yapan İlaçlar SSS’ inde psişik stimülasyon / depresyon  algılama, duygudurum, diğer mental durumlar, davranış (motor) fonksiyonları bozan psikoaktif ilaçlar =Uyuşturucu ilaçlar, Narkotik İlaçlar (bilimsel değil) İlaç Bağımlılığı   Madde Bağımlılığı   SSS’ ni etkileyen her ilaç bağımlılık yapmaz... Temel kavramlar

Bağımlılığa yol açan Etkenler 1. İlacın pekiştiri yapması Temel kavramlar Bağımlılığa yol açan Etkenler 1. İlacın pekiştiri yapması 2. Kullanıcının kişisel özellikleri 3. Çevresel / sosyokültürel etkenler

Temel kavramlar (+) Pekiştiri bir maddenin ruhsal durumda / davranışta yaptığı farmakolojik etkinin kişiyi maddeyi tekrar tekrar kullanmaya ve onsuz edememeye teşvik etmesi... öfori / hedonik etki * İCSS: (Olds & Miner, 1954)  ödül bölgeleri: mediyal ön beyin demeti, VTA, septum (+) pekiştirinin nöroanatomik zemini 1) Mezolimbik Dopaminerjik Sistemler 2) Mezokortikal Dopaminerjik Sistemler

(+) pekiştiride etkinin gelişme hızı önemli (i.v. & inh) Temel kavramlar (+) Pekiştiri (+) pekiştiride etkinin gelişme hızı önemli (i.v. & inh) kokain, heroin, amfetamin tuzları  (i.v. > s.c., i.n.) Coca yaprakları  (s.l., emilim, salıverilme, bağımlılık ) Crack (ham baz = tuz haline getirilmemiş) kokain  inhalasyon = i.v.  bağımlılık  nikotin  inhalasyon > transdermal

(öz. alkol, heroin vb. opiyoidler, uyku ilaçları...) Temel kavramlar (-) Pekiştiri bağımlı olunan maddeyi kesmenin / bulamamanın yaratacağı yoksunluk nedeniyle sürekli kullanıma teşvik etmesi... (öz. alkol, heroin vb. opiyoidler, uyku ilaçları...)

Psişik (psikolojik) bağımlılık (+) pekiştiri ile ilgili... Temel kavramlar Psişik (psikolojik) bağımlılık (+) pekiştiri ile ilgili... ilaç alma arzusu  ilaca psişik özlem  kompülsiyon  ilaç arama davranışı Madde kişiyi kontrol eder ...! Opiyoidler, kokain, sigara vs psişik bağımlılık  Opiyoidler: psişik bağımlılık yapma gücü: (heroin > morfin > kodein) Bireysel farklılıklar... Tüm madde bağımlılığı olgularında temel öge ! Sadece psişik bağımlılık var, fiziksel bağımlılık yok ise ilacın kesilmesi yoksunluk yaratmaz !

Fiziksel (fizyolojik) bağımlılık Temel kavramlar Fiziksel (fizyolojik) bağımlılık Maddenin etkilediği nöronların ona bir süre devamlı maruz kalması sonucu oluşan madde kesilmediği sürece belirtileri bastırılmış olarak kalan (ve bu nedenle fark edilmeyen) madde kesilince yoksunluk sendromu ile kendini belli eden bir uyum durumu (kontraadaptasyon, counteradaptation)... Genellikle tek başına olmaz, + psişik bağımlılık

Temel kavramlar Yoksunluk Sendromu: Sinir sisteminde maddenin yaptığı değişmenin (etkinin) tersi olan değişmelerin sonucunda gelişen psişik ve somatik nitelikteki belirtilerle seyreden bir rebound olayıdır. Madde bağımlısında oluşan fiziksel bağımlılığın derecesi, madde kesildiğinde ortaya çıkan yoksunluk sendromunun şiddeti ile ölçülür...

Psişik Bağımlılık (+), Fiziksel bağımlılık (-): LSD vb halusinojenler Temel kavramlar Bağımlılık Psişik Bağımlılık (+), Fiziksel bağımlılık (-): LSD vb halusinojenler khat Psişik Bağımlılık (+), Fiziksel bağımlılık (): amfetaminler kokain esrar Psişik bağımlılık bütün bağımlılık olaylarının “olmazsa olmaz”ı...

Psişik Bağımlılık (-), Fiziksel bağımlılık (+): !!! Temel kavramlar Bağımlılık Psişik Bağımlılık (-), Fiziksel bağımlılık (+): !!! Kısa etki süreli benzodiyazepinler ile uzun süreli (>1 ay) tedavi Parsiyel opiyoid agonisti nalorfin ile uzun süreli tedavi Ağır hastalık/travma nedeniyle uygulanan morfin Komalı hastada uygulanan ilaçlar Psişik bağımlılığın derecesi bireysel fark gösterdiği halde, fiziksel bağımlılık bireysel değişkenlik göstermez....

Temel kavramlar Tolerans Adiktif maddelerin belli bir süre alınmasından sonra oluşan, başlangıçtaki keyif artırıcı etkinin giderek azalması ve etki süresinin kısalmasını önlemek amacıyla kullanıcının maddeyi giderek artan dozlarda uygulaması... GOODMAN & GILMAN'S THE PHARMACOLOGICAL BASIS OF THERAPEUTICS - 11th Ed. (2006)

Suistimal edilen başlıca ilaçlar Psikoaktif İlaç Grubu Örnekler Bagımlılık oluşturma gücü Narkotik analjezikler Morfin ++++ SSS depresanları Alkol (etanol) Solventler Barbitüratlar Anestezikler +++ ++ Anksiyolitikler Benzodiazepinler Psikomotor stimülanlar Kokain Nikotin Amfetaminler Kafein + Psikomimetik ajanlar Fensiklidin Esrar (cannabis) LSD + /

Suistimal edilen güncel ilaçlar Modern Pharmacology with Clinical Applications (C.R. Craig, R.E. Stitzel)

Bağımlılık Tipleri 1. Morfin tipi bağımlılık 2. Alkol tipi bağımlılık 3. Barbitürat tipi bağımlılık 4. Tütün tipi bağımlılık 5. Amfetamin tipi bağımlılık 6. Kokain tipi bağımlılık 7. Esrar (marihuana) tipi bağımlılık 8. Halüsinojen (LSD) tipi bağımlılık 9. “Khat” tipi bağımlılık 10. Uçucu solvent tipi bağımlılık

Bağımlılık tiplendirmesinin temel ilkeleri 1. Psişik bağımlılığın derecesi 2. Fiziksel bağımlılık (varsa) gelişme hızı ve derecesi 3. Yoksunluk sendromu (varsa) şiddeti ve belirtileri 4. Tolerans (varsa) gelişme hızı ve derecesi 5. Kişisel ve sosyal zararın boyutları

1. Morfin (Opioid) Tipi Bağımlılık Morfin, heroin (diasetilmorfin), kodein (metilmorfin), meperidin, metadon vb. En yüksek bağımlılık yapma potansiyeli  heroin... Kompülsiyon düzeyinde ilaç özlemi, residivizm ... Bağımlıların heroin uygulama yolları: Suda çözüp i.v. injeksiyon (“rush”) Sigara içinde inhalasyon Heroin solüsyonu ile ıslatılan tütünün kurutulup içilmesi ile inhalasyon Toz halinde enfiye şeklinde i.n. Erken fiziksel bağımlılık & tolerans gelişimi (x 125 kat !) Öforik, sedatif vs SSS üzerine etkilerine tolerans +, miyosis ve konstipasyon yapıcı etkilerine tolerans ...

1. Morfin “Akut yoksunluk sendromu” kesildikten 8-12 saat sonra başlar, 36-72 saatte maksimum sonra , 7-10 günde geçer... Islak belirtiler (hiperlakrimasyon, rinore, terleme) & esneme 12-14 saat sonra huzursuz uyku & kötü uyanış İritabilite, tremor, midriyazis, KB , taşikardi, ‘kaz derisi’, B/K, şiddetli hapşırma, esneme, diyare, karın krampları, kas ağrıları, ‘kicking’, ejakülasyon, orgazm Lökositoz, dehidratasyon “Kronik yoksunluk sendromu” 26-30 hafta sürer... Hipotansiyon, bradikardi, hipotermi, midriyazis, solunum merkezinin CO2’e duyarlılığı ...

Bağımlılarda tedavi yaklaşımı 1. Morfin Bağımlılarda tedavi yaklaşımı Hızlı Detoksifikasyon : aniden kesilir + palyatif tedavi klonidin p.o., 7-21 gün,2-4 günde  kesilir (rebound Ht) lofeksidin, p.o., 7+ gün, 2-4 günde  kesilir benzodiazepinler, fenotiazin türevi nöroleptikler, narkotik antagonistler 2. İkameli Detoksifikasyon: ilacı kes, yerine aynı dozda p.o. metadon, 5-21 gün içinde  kesilir. Metadon yerine buprenorfin, kodein, dekstropropoksifen de kullanılabilir, (hatta doğu Asya’da afyon tb.) 3. Metadonla İdame: Residivizm ihtimali  olanlarda... ”Methadon outpatient clinics”... Maliyeti ... İngiltere’de heroin ile idame... Son zamanlarda buprenorfin, naltrekson, levometadil ile idame....

GOODMAN & GILMAN'S THE PHARMACOLOGICAL BASIS OF THERAPEUTICS - 11th Ed

2. Alkol Tipi Bağımlılık (Alkolizm) Barbitüratlar vd hipnosedatiflerle çapraz bağ. & tolerans Alkol-ilaç etkileşmeleri çok önemli... SSS depresanları ile beraber alınması  öldürücü intoksikasyon ! CYP2E1 indüksiyonu Barbitüratlı analjezikler + alkol (1970’ler) Paraldehid, kloralhidrat, metakalon, enfluran, halotan, eter, kloroform, CCl4 (supra-aditif etkileşme) Benzodiazepinler, meprobamat, sedatif antihistaminikler (aditif etkileşme) Klorpropamid, tolbutamid, metronidazol, kloramfenikol, furazolidon, prokarbazin, mepakrin, warfarin  asetaldehid sendromu Asetaminofen metabolizmasını indükler  hepatotoksisite  Aspirin ve NSAID’lerin GIS üzerine yan tesirlerini  Psikotoksik belirtiler + anatomopatolojik bozukluklar... KC, myokard, beyin, çizgili kaslar

Batı toplumlarında yaygın tüketim, normal vs bağımlı ayrımı ???... 2. Alkol Batı toplumlarında yaygın tüketim, normal vs bağımlı ayrımı ???... Tip 1 alkolizm: 25< yaş, alkolden uzak duramama, alkolik olmaktan korku-suçluluk duyma, antisosyallik , şiddet ,“pasif bağımlı” kişilik Tip 2 alkolizm: 25> yaş, alkolden uzak durabilirler, dipsomanik, suçluluk , şiddet +, antisosyal kişilik, psişik bağımlılık belirgin değil, genetik i) Psişik bağımlılık: değişik derecelerde ii)Fiziksel bağımlılık: geç başlar, yoksunluk sendromu  10 yıl 100 g/d

Alkolizmin kronik toksik belirtileri Psikotik davranışlar, KC hst. (KC yağlanması-alkol hepatiti-KC sirozu), SSS dejenerasyonu (serebral atrofi, Wernicke-Korsakoff send.), alkolik kalp hst. (interstisyel myokardit  holiday heart, bivent. KKY), periferik nörit, alkolik rabdomyopati, hiperlipidemi, hiperürisemi, hipoglisemi, kardiyak beriberi (tiamin eks.), anemi (folik asit, Fe2+ eks.) pellegra (niasin eks.), kanser (ağız, farenks, larenks, özofagus, mide, KC Ca, meme Ca ?), HT, fötal alkol sendromu, immünosüpresyon

2. Alkol

Alkol Yoksunluk Sendromu [psişik ve somatik hipereksitasyon, SAS hiperaktivitesi] 6-8 saat  tremulous syndrome (huzursuzluk, anksiyete, tremorlar, başağrısı, HT, terleme, bulantı, kesiklik, ateş, uykusuzluk) 24 saat  alkol halüsinozu 12-36 saat  konvülsiyon 48-72 saat deliryum tremens (dezoriyantasyon, konfüzyon, ajitasyon, halüsinasyon, tremor, belirgin sempatoadrenal hiperaktivite belirtileri: aşırı terleme, ateş, taşikardi, taşipne, midriyazis), 2-3 gün sürer....

Alkol Yoksunluk Sendromunun Tedavisi huzursuzluk, tremorlar  p.o. diazepam konvülsiyon  p.e. + p.o. diazepam, fenitoin, fenobarbital deliryum tremens  i.v. diazepam (5-20 mg), klordiazepoksid (50-100mg) alkol halüsinozu, aşırı ajitasyon  diazepam + haloperidol (5 mg, i.m.)

Disülfiram: aldehid dehidrojenaz inhibitörü  2. Alkol Alkolizmin Tedavisi Disülfiram: aldehid dehidrojenaz inhibitörü  asetaldehid sendromu (5-10 dk içinde  aritmi, taşikardi, hipotansiyon, B/K, aşırı terleme, karın ağrısı, başağrısı, flushing, vertigo, uyuşukluk) Disülfiram  1. gün (1000 mg), 2-10 gün (500 mg), 10+ gün (100-250 mg) p.o.

GOODMAN & GILMAN'S THE PHARMACOLOGICAL BASIS OF THERAPEUTICS - 11th Ed

METANOL intoksikasyonu Metanol  Alkol Deh.  formaldehit  format ! İlk belirti (30 saat) : görme bozukluğu (kar fırtınası), formaldehid kokusu, bradikardi, koma, nöbet, asidoz, ani solunum depresyonu... Tipik lab. bulgusu: HCO3-kan , metabolik asidoz metanolkan > 50 mg.dL-1  hemodiyaliz & etanol (i.v.) Tedavi: solunum desteği, gastrik lavaj, aktif kömür Ø i. toksik metabolit oluşumunun önlenmesi (alkol dehidrojenaz inhibisyonu: etanol, fomepizol) ii. Metanol ve metabolitlerinin uzaklaştırılması (diyaliz) iii. Metabolik asidozun tedavisi (alkalinizasyon)

3. Barbitürat Tipi Bağımlılık Barbitürat vd hipnosedatifler (benzodiazepinler, meprobamat, kloral)... Bağımlılık yapma potansiyeli: kısa-orta etki süreli barbitüratlar (pentobarbital, sekobarbital) uzun etki süreli barbitüratlar (fenobarbital)   öforik, sedatif etkilerine tolerans + .... diğer santral etkilerine, solunum merkezini deprese edici etkilerine tolerans  ..... Bilinç bulanıklığı, motor inkoordinasyon, ataksi, düşmeler, akıl yürütme bozuklukları daima mevcut... Aşırı dozda ya da alkolle birlikte alındıklarında  sol. depresyonu  ölüm Psişik bağımlılık: değişen derecelerde... Fiziksel bağımlılık: Güçlü fiziksel bağımlılık... Yoksunluk sendromu: anksiyete, titreme, kasılmalar, insomnia, B/K, ateş, deliryum, halüsinasyonlar, ajitasyon, CV kollaps, grandmal epilepsi  ölüm

Tolerans: esas olarak farmakodinamik nitelikte... 3. Barbitürat Tolerans: esas olarak farmakodinamik nitelikte... > alkol , < morfin kısmi tolerans, çapraz tolerans (diğer hipnosedatifler, alkol, Gn.an) Kullanım sıklığı: benzodiazepinler > barbitüratlar (+) pekiştiri yapma gücü: Diazepam < pentobarbital, sekobarbital, amobarbital, alkol, kokain... Keyif artırıcı özelliği ve suistimal edilme potansiyeli en yüksek olan benzodiazepin  flunitrazepam Barbitürat tipi bağımlılığın tedavisi: İlacın kesilmesi Eşdeğer dozda uzun etki süreli ilaç başlanması (fenobarbital, diazepam) Hasta stabilize edildikten sonra dozun azaltılarak ilacın kesilmesi

4. Tütün Tipi Bağımlılık Bağımlılık yapan etken  tütünde bulunan farmakolojik olarak aktif tek madde  nikotin  psikostimülan etki Bağımlılık oluşması geç, günlük tüketime paralel 1,5 mg nikotin / sigara  KC  cotinin Sigarada bulunan PAH’lar  KC mikr. enzim indüksiyonu Tolerans: esas olarak farmakodinamik Fiziksel bağımlılık: hafif İlaç özlemi güçlü, residivizm oranı yüksek Yoksunluk Sendromu: 24 saat içinde  (ilaç açlığı, sinirlilik, başağrısı, iştah , bradikardi, EEG’de yavaşlama, amnezi, konfüzyon, uyku bozuklukları, konsantrasyon , psikomotor fonkiyon bozulması, bulantı, konstipasyon, diyare)

5. Amfetamin Tipi Bağımlılık Psikostimülan (amfetamin, kokain, khat) bağımlılığı Beyinde dopaminerjik mezolimbik ve mezokortikal yolakların etkinliğini artırarak  psikostimülasyon D-amfetamin, metilamfetamin, metilfenidat, fenetilin, fenmetrazin, amfepramon vb./ p.o. & i.v. t1/2, psikostimülasyon süresi: amfetamin >> kokain amfetamin  sinir ucundan dopamin salıverilmesini  kokain  presinaptik uçta dopamin geri alım inhibisyonu akut etkiler  (anksiyete, sosyal inhibisyon, yorgunluk, iştah) , (enerji, dikkat, kendine güven, seksüalite,libido)  kronik etkiler  psikoz

5. Amfetamin Psişik bağımlılık: değişik derecelerde Fiziksel bağımlılık: hafif… uzun kullanım  SSS’ de nöroadaptif değişiklikler Yoksunluk sendromu: 3 dönemi var, hafif, uzun Ağır depresyon, bitkinlik, anksiyete, hipersomnia, anerjia, anhedonia Tolerans: (20 mg/d x 200  4 g)... Kısmi tolerans  SSS ve KVS etkilerine yavaş fakat ileri derecede tolerans... Psikotoksik etkilerine tolerans Ø ! (paranoid davranış, hipereksitasyon, uyku bozukluğu, görsel ve dokunsal halusinasyonlar, stereotipik –tekrarlayıcı- hareketler)

6. Kokain Tipi Bağımlılık Erythroxylon coca’ dan elde edilen bir alkaloid... Limbik sistemde Dopaminerjik etkinliği  Etki gücü > amfetamin, Etki süresi < amfetamin ... (öfori @ 50 dk) Tek doz  idrarda 60 saat (+)... Öforinin şiddeti, pekiştirici etkinlik, bağımlılık potansiyeli veriliş yoluna göre değişkenlik gösterir : Tuz kokain i.n. (enfiye), koka yaprağı s.l.  öfori (40 dk) hafif, bağımlılık az Tuz kokain i.v.  kısa sürede (10 sn) şiddetli öfori (rush, flash) Baz kokain sigarada, ısıtarak inhalasyon (crack)  8-12 sn’de şiddetli öfori, çabuk bağımlılık, ciddi akut toksisite... Etki çabuk biter  binge Kokain p.o. etkisiz (KC’de ilk geçiş eliminasyonu...)

Çok güçlü psişik bağımlılık ve pozitif pekiştirici etki 6. Kokain Psişik bağımlılık: Çok güçlü psişik bağımlılık ve pozitif pekiştirici etki Fiziksel bağımlılık: Hafif nöroadaptif değişiklikler var... Yoksunluk sendromu: 3 dönemi var... 1. Bitkinlik (crash) dönemi: şiddetli depresyon, ajitasyon, anksiyete, birkaç saatlik ilaç özlemi  uyku özlemi  hipersomni  hiperfaji 2. Kesilme (withdrawal) dönemi (6-8 hafta): anerji, anhedonia 3. Sönme (ekstinksiyon) dönemi: hatırlatıcılarla tetiklenen ilaç özlemi Tolerans: öforik etkiye +, CV etkilere ±, psikotoksik etkilere Ø Ters tolerans (duyarlılık artması) +

Akut psikotik belirtiler: 6. Kokain Akut psikotik belirtiler: görsel ve dokunsal halüsinasyonlar, düşünce bozuklukları, paranoya vb delüzyonlar, ajitasyon, bellek bozukluğu, libido kaybı, intihar düşüncesi ve girişimi, saldırganlık... En tehlikeli kokain kullanımı: crack Güvenlik indeksi: Düşük... Akut hipertansiyon, hiperpreksi, koroner yetmezlik, aritmiler, kalp durması, solunum yolunda konjesyon, öksürük, akut kalp yetmezliği, intrakraniyal kanama, konvülsiyon, solunum felci  ölüm (20 mg i.v. dozda bile !) i.n. kullanım  rinit, mukoza erozyonu, burun septumunda delinme

7. Esrar (marihuana) Tipi Bağımlılık Hint keneviri (Cannabis sativa var. indica)  kanabinoidler Esrarın farmakolojik etkilerinden sorumlu olan ana etkin madde: (-) delta-9-tetrahidrokanabinol (9-THC)... THC oranları: Adi esrarda % 1-2 Haşişte (reçineden zengin, iyi kalite esrar) % 5-10 Sıvı esrarda  %60 (En güçlü ve en tehlikeli...!) SSS’den başka OSS’ni de etkiler... Psişik bağımlılık: değişik derecede Fiziksel bağımlılık: önemsiz derecede Tolerans: önemsiz derecede (ama güçlü preparatlarla +)

7. Esrar Sık görülen psikotrop etkileri  Öfori, nedensiz gülme dürtüsü   Sedasyon, uyuşukluk, ruhsal gevşeme, zaman ve mekan algısında bozulma, algı ve kısa süreli bellekte bozulma, konsantrasyonda bozulma, rüya hali, depersonalizasyon, iştah artışı, analjezi, libido azalması, anovulatuar siklus Sık görülen otonom etkileri  Taşikardi, ortostatik hipotansiyon, başdönmesi, ağızda-boğazda kuruma, çizgili kas tonusunda azalma, konjonktivada kızarma, bronkodilatasyon, antiemetik

7. Esrar Güvenlik indeksi: Çok geniş... Ölüm nadir... THC reseptörleri: 7TM / GPCR kanabinoid reseptörler: CB1: beyinde ve periferik nöronlarda  SSS ve OSS CB2: lenfoid dokular, immün sistem hücreleri Endojen ligand  anandamid, 2-araşidonil gliserol İlaç geliştiriliyor (analjezik, antiemetik, vb) KC’de  11-hidroksi-THC (daha aktif) Eliminasyon t1/2  (30 saat) Redistribüsyon  yağ dokusu Tek doz esrarın tamamen uzaklaştırılması  30 gün İnhalasyon  etki hemen başlar (20’da maks.,3 saat sürer) 5-20 mg THC/ sigara

8. Halüsinojen (LSD) Tipi Bağımlılık İlaç olarak kullanılmazlar...Psikoz oluştururlar (psikotomimetik) 1. LSD 2. Meskalin vb feniletilaminler: [sentetik türevleri  dimetoksimetamfetamin (STP), metilendioksimetamfetamin (MDMA, ecstacy), metilendioksiamfetamin (MDA)] ecstacy  öforik, enerji artırıcı, sosyal inhibisyonu azaltıcı... nörotoksik... serotonerjik akson harabiyeti...60-120 mg p.o., çabuk tolerans gelişimi... malign hipertermiye bağlı ölüm... 3. Psilosibin, psilosin vd indoletilaminler: psilocybe türü şapkalı mantarlardan... DMT (dimetiltriptamin), DET (dietiltriptamin).. 4. Fensiklidin: NMDA reseptör blokörü, sarhoşluk benzeri etki, analjezik, anestezik, duyusal izolasyon, sempatomimetik, akut şizofreni benzeri davranışlar, şiddet eğilimi, p.o., i.n., i.v. 5. Skopolamin, biperiden, benzheksol, benztropin, vd santral antikolinerjikler: 3º amin... muskarinik antagonistler...

LSD bağımlılığı: Psişik bağımlılık: değişik derecede (nadiren kuvvetli) Fiziksel bağımlılık: Ø Tolerans: çabuk ve ileri derecede tolerans gelişimi 100-250 g p.o.  görsel halüsinasyonlar, görme bulanıklığı, zaman algısında ve muhakemede bozukluk, düşünme güçlüğü, bellek boz., akut panik reaksiyon + sempatik hiperaktivite) Flashback

9. Khat (Gat) Tipi Bağımlılık Catha edulis bitkisi... Ana aktif madde  (-) -aminopropiofenon (katinon) stabil değil, başka bileşiklere dönüşür.. Etkileri amfetamine benzer... Hafif psikostimülan, öfori, hiperaktivite, logore, psikotik etki Ø Psişik bağımlılık: orta derecede Fiziksel bağımlılık: Ø Tolerans: Ø

10. Uçucu Solvent Tipi Bağımlılık Eter, kloroform, benzin, benzol, toluen, tiner, CCl4, benzin, çakmak benzini, LPG, vb... Alkol sarhoşluğuna benzer öfori ve gevşeme hali... Alkole çapraz tolerans + Ucuz, temini kolay... Psişik bağımlılık: genellikle Ø Fiziksel bağımlılık: genellikle Ø (ama nadiren çok şiddetli olabilir, kesilmesinde deliryum tremens benzeri tablo) Toksik maddeler (psikotoksik, organotoksik)... Bilinç kaybı, solunum depr., ventriküler aritmiler  ölüm... benzin (içindeki tetraetil kurşun nedeniyle)  mani, halüsinasyon, korku ile karakterize, kısa süreli psikoz toluen  serebellar ataksi benzol  agranülositoz, lösemi