1 4. Yeni Îlm-i Kelâm Dönemi Eserleri  a. Îsbât-ı Vacibe Dair Yazılanlar:  1) Cemâlüddîn Efğânî, Tabiatçıhğı Red, trc. Aziz Akpmarlı (Ank., 1956)  2) Ferîd Vecdi, el-Hadîkatü'1-fikriyye. (Mısır, 1901). Bu eser merhum Mehmed Akif Ersoy tarafından terceme edilerek Sırât-ı Müstakim dergisinin II. cildinde bölüm bölüm yayınlanmıştır.  3) Ferid Vecdi, el-İslâm fi asri'1-ilm (Beyrut, 1967)  4) Abbâs Mahmûd el-Akkâd, Allah (Mısır, 1964)  5) İzmirli İsmail Hakkı, Muhtasar Felsefe-i ûlâ (İst., 1329)  6) Filibeli Ahmed Hilmi, Allahı İnkâr Mümkün müdür? (İst., 1327) (İst., 1977)  7) Filibeli Ahmed Hilmi, Huzûr-ı Akl u fende Mâddiyyûn Meslek-i Dalâleti (İst., 1323) (Tercüman 1001 temel eser serisi, İst., ts)  8) M. Şemseddin Günaltay, Felsefe-i Ülâ (İst., 1341)  9) İsmail Fennî, Mâddiyyûn Mezhebinin İzmihlali (İst., 1928)  10) İsmail Fennî, Küçük Kitapta Büyük Mevzular (İst., 1934)  11) Ferid Kam, İlmu Mâba'det-tabîa, (İst., 1343)  12) Mehmed Ali Aynî, Reybîlik, bedbinlik iâ ilâhîlik nedir? -Tevfik Fikret'in Tarîh-i Kadîm'ine cevap- (İst., 1927)  13) Hilmi Ziya Ülken, Tarihi Maddeciliğe Reddiye (3. baskı, İst., 1976)  14) Ali Fuad Başgil, Din ve Laiklik (4. baskı, İst., 1979)  15) Süleyman Hayri Bolay, Türkiye'de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi (İst., 1967)

2 4. Yeni Îlm-i Kelâm Dönemi Eserleri  16) Dr. Halim Bilsel, Allah Vardır (10. baskı, İst., 1978)  17) M. Rahmi Balaban (derleyen), İlim-Ahlâk-îman (5. baskı, Ankara, ts.)  18) Muammer Sencer, Allah Neden Var, (İst., İ ts.)  19) Mehmed Aydın (derleyen), Müsbet İlim ve Allah (3. baskı, İst., 1976)  20) A. Cressy Morrison, trc. Bekir Topaloğlu, İnsan Kâinat ve Ötesi (4. baskı İst., 1978)  21) Abdürrezzâk Nevfel, trc. Akif Nuri, Allah ve Modern İlim (İst., 1972)  22) J.C. Monsma (derleyen), Allâhu Yetecellâ fi asri-ilm, arabçaya trc. Dr. Demirdâş (Kahire, 1968)  23) Bekir Topaloğlu, İslâm Kelâmcıları ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-ı Vâcib) (Ank., ts.)  24) İbrahim Agâh Çubukçu, İslâm Felsefesinde Allahm Varlığının Delilleri, (Ankara, 1967)  25) Şeyh Nedim el-Cisr, Kıssatü'1-îmâh beyne'l-feîsefe ve'l-ilm ve‘l-Kur'ân, '(Beyrut, 1389/1969) trc. Remzi Barışık, Îlim-Felsefe-Kur'an Işığında İman (İst-, 1981)  26) Muhammed Cemâlüddin el-Fendî, Allah ve'l-Kevn (Mısır, 1976)  27) Dr. Haluk Nur Bakî, Tek Nûr (İst., 1958)  28) Dr. Haluk Nur Bakî, Sonsuz Nûr (İst, 1960)  29) Mehmet Eröz, Marksizm-Leninizm ve Tenkidi (İst., 1978)  30) Ayhan Songar, Beynimiz, ve Sinirlerimiz (İst., 1979)  31) Alparslan Özyazıcı, Hücreden İnsana (İst.,  32) Hüseyin Demirkan, Yıldızların Esrarı (İst., 1978)  33) Maurice Bucaille, İnsanın Kökeni Nedir, (trc. Ali Ünal) (İst, 1984)

3 4. Yeni Îlm-i Kelâm Dönemi Eserleri  b. Klasik Kelam Konularını İhtiva Eden Eski Ananeye Bağlı Eserler:  1) Giritli Sırrı Paşa, Nakdü'l-kelâm fî akâidi'l-İslâm (İst., 1324)  2) Ömer Nasuhi Bilmen, Muvazzah İlm-i Kelâm (İst.,: 1959)  3) Dr. Ali Arslan Aydın, İslâm İnançları ve Felsefesi (Ankara, ts.)  c. Klasik Tarzda Yazılmış Fakat Yeni Problemleri De Ele Alan Eserler:  1) Abdüllatîf Harpûtî, Tenkîhu'l-kelâm fi akaidi ehlfl-islâm ve tekmilesi (İst., 1330/1911)  2) Filibeli Ahmed Hilmi, Yeni Akâid (Üss-i İslâm), (İst., 1332/1913)  3) Şeyh Muhammed Abduh, Risâletü't-tevhîd (Kahire, 1956)  4) İzmirli İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm (2 cild, İst., )  5) İzmirli İsmail Hakkı, Muhassâlü'l-kelâm ve'l-hıkme (İst., 1336/1917)  6) İzmirli İsmail Hakkı, Mülahhas İlm-i tevhîd (İst., 1338)

4 4. Yeni Îlm-i Kelâm Dönemi Eserleri  d. Akaid Ve Kelâm Sahasında Yeni İlmi Çalışmalar:  1) Hüseyin Atay, Kur'ana Göre İman Esasları (Ankara, 1961)  2) Hüseyin Atay, Ehl-i Sünnet Ve Şîa, (Ankara, 1983)  3) Hüseyin Atay, Farabî ve İbn Sina'ya Göre Yaratma (Ankara, 1974)  4) E. Ruhi Fığlalı, İbâdiyyenin Doğuşu ve Görüşleri (Ankara, 1983)  5) E. Ruhi Fığlalı, Çağımızda İtikadı İslâm Mezhepleri (İst., 1980)  6) Kemal Işık, Mutezilenin Doğuşu ve Kelâmı Görüşleri (Ank., 1967)  7) Kemal Işık, Mâtürîdî'nin Kelâm Sisteminde îman, Allah ve Peygamberlik Anlayışı (Ankara, 1980)  8) Serafettin Gölcük, Kelâm Açısından İnsan ve Filleri, (İst., 1979)  9) M. Saim Yeprem, İrade Hürriyeti ve İmam Mâtürîdî (İst., 1980)  10) A. Saim Kılavuz, Îman-Küfür Sınırı (İst,1982)  11) Metin Yurdagür, Allanın Sıfatları, Esmâü'l-hüsnâ (İst., 1984)  12) Yusuf Şevki Yavuz, Kur'an-ı Kerimde Tefekkür ve Tartışma Metodu (Bursa, 1983)  13) Süleyman Uludağ, İslâm Düşüncesinin Yapısı, Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe (İst., 1979)  14) Avni İlhan, Mehdilik (İzmir, 1976)  15) İ. Agâh Çubukçu, Gazzâlî ve Bâtınîlik (Ankara, 1964)

5 4. Yeni Îlm-i Kelâm Dönemi Eserleri  d. Akaid Ve Kelâm Sahasında Yeni İlmi Çalışmalar:  16) İ. Agâh Çubukçu, Gazzâlî ve Şüphecilik (Ankara, 1964)  17) İ. Agâh Çubukçu, Gazzâlî ve Kelâm Felsefesi (Ank., 1970)  18) Mübahat Türker, Üç Tehâfüt Bakımından Felsefe-Din Münasebeti (Ank., 1958)  19) Ali Arslan Aydın, Amentü Şerhi, İslâmda İman ve Esasları (İst., 1982)  20) Neşet Çağatay-İ. Agâh Çubukçu, İslâm Mezhepleri Tarihi (Ank., 1976)  21) Talat Koçyiğit, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar (Ank., 1969)  22) Yaşar Kutluay, îslâmiyette İtikâdî Mezheplerin Doğuşu (Ank. 1959)  23) Yaşar Kutluay, İslâm ve Yahudi Mezhepleri (Ank., 1965)  24) Yaşar Kutluay, Tarihte ve Günümüzde İslâm Mezhepleri (Ank., 1968)  25) Süleyman Hayri Bolay, Gazzâlî Metafiziği ile Aristo Metafiziğinin Karşılaştırılması (İst., 1980)  26) Necati Öner, İnsan Hürriyeti (ist,, 1982)  27) Abdülbâkî Gölpınarlı, Tarih Boyunca İslâm Mezhepleri ve Şiilik (İst., 1979)  28) Abdülbâkî Gölpınarlı, 100 Soruda Türkiye'de Mezhepler ve Tarikatler (İst., 1969)  29) A. Vehbi Ecer, Türk Din Bilgini Mâtürîdî, (Ank., 1978)  30) E. Ruhi Fığlalı, îmâmiye Şîası, (İst., 1984)  31) İrfan Abdülhamîd, İslâmda İtikadı Mezhepler ve Akaid Esasları (trc. M. Saim Yeprem, İst.,  1981)  32) Muhsin Abdülhamîd, İslama Yönelen Yıkıcı Hareketler Babîlik ve Bahâîliğin içyüzü (trc M. Saim Yeprem - Hasan Güleç, İst., ts.)  33) Ebu'1-Vefâ Teftâzânî, Kelâm İlminin Belli Başlı Meseleleri (trc. Şerafettin Gölcük, İst., 1980)  34) Subhî Salih, Ölümden Sonra Diriliş (trc. Şerafettin Gölcük, İst., 1981)  35) Fazlurrahmân, İslâm (trc. Mehmet Dağ-Mehmet Ay dm, Ank., 1981)  36) Ebû Zehra, islâmda Siyâsî ve İtikâdî Mezhepler Tarihi (trc. E. Ruhi Fığlah-Osman Eskicioğlu, İst., 1970)  37) Şeyh Sadûk (Kummî), Şîî îmâmiyyenin İnanç Esasları (trc. E. Ruhi Fığlalı, Ank., 1978)  38) İhsan İlâhî Zahîr, Şia'nın Kur'an, İmamet ve Takıyye Anlayışı (trc. Sabri Hizmetli-Hasan Onat, Ankara, 1984)  39) Zahir Avvâd el-Elmaî, Kur'anda Tartışma Metodları (trc. Ercan Elbinsoy) (İst., 1984)

6 4. Yeni Îlm-i Kelâm Dönemi Eserleri  E. Müsteşriklerin Çalışmaları: (Türkçeye Terceme Edilenleri)  1) W. Montgomery Watt, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri (trc. E. Ruhi Fığlalı, Ank., 1981)  2) W. Montgomery Watt, İslâmî Tetkikler İslâm Felsefesi ve Kelâmı (trc. Süleyman Ateş, Ank., 1968)  3) De Lacy O'Leary, İslâm Düşüncesi ve Tarihteki Yeri (trc. H, Gazi Yurdaydın-Yaşar Kutluay, Ankara, 1959)  4) Toshihiko İzutsu, Kur'anda Allah ve insan (trc. Süleyman Ateş, Ank., 1975)  5) Toshihiko İzutsu, Kur'anda Dînî ve Ahlâkî Kavramlar (trc. Selahaddin Ayaz, İst, ts.)  6) Toshihiko îzutsu, İslâm Düşüncesinde îman Kavramı (trc. Selahaddin Ayaz, İst., 1984)  7) A.S. Tritton, İslâm Kelâmı (trc. Mehmet Dağ, Ankara, 1983)

7 İ. Eserlerde Göze Çarpan Muhteva Özellikleri  1. Selef Dönemi:  Selef Akaidine dair İmam Ebû Hanîfe’nin (v. 150/ 767) el- Fıkhu‘l-ekber isimli akaid risalesinin başlıca konularım şöyle sıralayabiliriz:  Allah Taâlâ’nın zatı, tevhidi ve fiilî sıfatları, Kelâmullâh- Kur'an, kaza-kader, iman-küfür meselesi.  Peygamberlerin ismeti, zelle ve hataları, peygamberlerden sonra insanların en faziletlileri.  Büyük günah işleyen kimsenin durumu, kâfir olmadıkça günahkâr bir müminin arkasında namaz kılınabileceği ve böyle bir kişiyi Allah’ın affedebileceği.  Mucize, keramet ve istidrâc, Allah’ın ahirette görülmesi, iman, islâm, şefaat, ahiret ahvaliyle ilgili konular ve diğer bazı meseleler.

8 İ. Eserlerde Göze Çarpan Muhteva Özellikleri  2. Mütekaddimîn Dönemi:  Mütekaddimin döneminden itibaren kelâm kitapları, varlık ve bilgi konusunun ele alındığı giriş kısmı, ilâhiyyât, nübüvvât ve sem'iyyât bölümleri ile, imamet bahsinin yer aldığı bir hatimeyi ihtiva etmiştir. Biz burada örnek olarak Cüveynî (v. 478/1085) nin Kitâbu'l-îrşâd'ının muhtevasını vereceğiz.  a.Giriş: Nazar bahsi, ilmin hakikati.  b.Birinci bölüm (İlâhiyyât): Allanın varlığı, sıfatları, ru'yetullah, kader, irade, istitâat, ta'dil ve tecvîr, salâlvaslah.  b. İkinci bölüm (nübüvvât): Nübüvvetin isbatı, peygamberimizin nübüvveti, Kur'anın mucize oluşu vb.  d. Üçüncü bölüm (Sem'iyyât): Ahîret ahvali, isimler, hükümler, mürtekib-i kebîre, şefaat, tevbe.  e. Hatime: İmamet konusu.

9 İ. Eserlerde Göze Çarpan Muhteva Özellikleri  3. Müteahhirîn Dönemi:  a. Gazzâlî:  Gazzâlî (v. 505/1111) ye ait el-İktisâd fi‘l-İ'tikâd isimli eserin muhtevası şöyledir:  Girişte kelâm ilminin önemi, hükmü ve deliller ele alınmış,  daha sonra Allahın zatı, varlığı, görülmesi, zâti ve sübûtî sıfatları, fiilleri,  Hz. Muhammedin nübüvvetinin isbatı,  ahiret ve ahvali ile ilgili meseleler,  imamet bahsi ve tekfir vacip olan fırkalar, konuları işlenmiştir.

10 İ. Eserlerde Göze Çarpan Muhteva Özellikleri  b. Felsefe İle Mezcedilmiş Kelâm Dönemi:  Bu döneme örnek olarak Eş'arilerden Fahruddîn Râzî’nin (v. 606/1210), Mâtürîdîlerden de Nûreddîn, Sâbûnî’nin (v. 580/1184) birer eserinin muhtevasını vereceğiz.  1) el-Muhassal, Fahruddîn Râzî:  Girişte bilgi, delil, istidlal, varlık konuları.  Allahın varlığı, selbî ve sübûtî sıfatları, ru'yetullah, fiillerin meydana gelişi (irade, kaza, kader),  peygamberlik, mucize, peygamberlerin masum oluşu, kerametler,  öldükten sonra diriltilme, isimler ve hükümler (iman, küfür, büyük günah)  ve imamet.

11 İ. Eserlerde Göze Çarpan Muhteva Özellikleri  b. Felsefe İle Mezcedilmiş Kelâm Dönemi:  2) el-Bidâye, Sâbûnî:  Bilgi edinme yollan, âlemin hudûsu, Aîlahın varlığı, birliği, tenzihi, sıfatlan, isim-müsemmâ, Allanın dengi ve benzen olmadığı, kelâm sıfatının ezelî oluşu, tekvîn-mükevven, ru'yetullah, irade.  Peygamberlerin varlığını isbat, Hz. Muhammedin nübüvvetinin isbatı, mucize, peygamberliğin özellikleri, kerametler, imamet.  Ta'dîl, tecvîr (irade, kaza, kader) bahisleri, istıtaat, kulların fiillerinin yaratılması, tevlîd, teklif, aslah, rızık, ecel, hidayet- dalâlet.  Büyük günah işleyenin durumu, iman, islâm, ahiret ve ahvali, suâl, kabir azabı, haşr, mizan, sırat, cennet, cehennem.

12 İ. Eserlerde Göze Çarpan Muhteva Özellikleri  c. Şerh Ve Derlemecilik Dönemi:  Bu döneme ait olarak Teftâzânî’nin (v. 793/1390) Şerhu'l- akâidinin muhtevası ise şöyledir:  Dinî hükümler, ilimler, kelâm ilmi, eşyanın hakikati, bilgi, kâinat ve maddenin mahiyeti (a'yân-a' râz)  Allaha iman, Allanın sıfatları, kelâm-Kur'an, tekvin, ru'yetullah, irade, halk-kesb, istitâat, teklîfu mâ lâ yutak, ecel, rızık, aslah, hidayet-dalâlet.  Ahirete iman, kabir hayatı, suâl, ba's, mîzân, havz, sırat, cennet, cehennem, kebîre, afv, şefaat, iman, artması ve eksilmesi, saadet ve şekavet.  Peygamberlere iman, Mucize, peygamberlerin sayısı, meleklere iman, kitaplara iman, mirâc, keramet.  İmamet ve buna bağlı meseleler.  Diğer konular: Sahabeyi hayırla anma, aşere-i mübeşşere, mest üzerine mesh, nebizin helâl oluşu, küfür, ye's-emn, deccâl, ye'cûc-me'cûc, ictihâd.

13 İ. Eserlerde Göze Çarpan Muhteva Özellikleri  4. Yeni İlmi Kelâm Dönemi:  Bu dönemde eski an'aneye bağlı kalınarak yazılmış eserlerin muhtevası öncekilerden farklılık arz etmez, onların bir tekrarı durumundadır. Biz burada İzmirli İsmail Hakkı’nın ( ) Yeni İlm-i Kelâm adlı iki ciltlik eserinin muhtevasını vereceğiz.  İzmirli bu eserinde, nübüvvât, sem'iyyât ve imamet bahislerine yer vermemiştir. Belki o, bu konuları sonraki cildlerde ele alacaktı.  Eserin birinci cildi, giriş mahiyetinde olup şu konuları içine alır:  Şer'î hükümler, kaynakları ve bilgi bahsi.  İslâmî ilimlerin tedvin edilişi,  itikadı mezheplerin temel görüşleri.  İslâm felsefecileri,  mutasavvife,  batıniyye ve yaşayan fırkalar,  fıkıh mezhepleri,  ilk prensipler (ayniyet, sebeb vs.), vücûd ve zât, madde, hayat, ruh.  İkinci cildte ise, İlahiyat bahisleri yer alır: Allah’ın varlığını isbat eden deliller (kelâmciların, eski ve yeni filozofların delilleri), materyalizm ve pozitivizmin tenkidi, tenzihi sıfatlar, tevhid, sübûtî sıfatlar, fiilî sıfatlar, mutasavvıflarda tevhid, hidayet-dalâlet, kader, rızık, ecel.