CÜMLE TÜRLERİ: 4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

İşin, oluşun, hareketin, durumun, kılışın yüklemde nasıl anlatıldığına göre cümleler çeşitlere ayrılır. Burada işin yapılıp yapılmadığı, durumun varlığı yokluğu, işin istenildiği ya da emredildiği, bildirildiği ya da sorulduğu önemlidir. Cümlede anlatılan işin, oluşun, hareketin olup olmadığını veya sözü edilenin var olup olmadığını bildiren cümlelere haber cümlesi; bir isteği, dileği, emri, tasarıyı, şartı bildiren cümlelere de dilek cümlesi denir.

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER Bunlar da olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılır: 1. Olumlu Cümle - Fiil cümlesinde işin, oluşun yapıldığını veya olduğunu; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulunduğunu, var olduğunu, bahsedilen şekilde olduğunu bildiren cümlelerdir. Bursa bu mevsimde soğuktur. Yarın daha erken gelmelisin. Bu binanın yerinde şeftali bahçesi vardı.

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER 2.Olumsuz Cümle - Fiil cümlesinde işin, oluşun yapılmadığını, yapılmayacağını veya olmadığını; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulunmadığını, var olmadığını, bahsedilen şekilde olmadığını bildiren cümlelerdir. Fiil cümleleri, /-mA/ olumsuzluk ekiyle ve "ne… ne…" bağlacıyla; isim cümleleri de “yok” veya “değil” kelimeleriyle, "ne… ne…" bağlacıyla ve /-sİz/ ekiyle kurulur. Yarın daha erken gelmemelisin. Buraları daha önce hiç görmemiştim. Bunu daha önce ne gördüm ne işittim. Ateşle oyun olmaz. Bursa bu mevsimde soğuk değildir. Sokakta ne araba ne de insan var. Ankara bugün hem elektriksiz hem susuz.

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER Bazı cümleler yapı bakımından olumsuz olduğu durumda, anlamca olumlu olabilir. Çocuklarının okumasını istemiyor değildi. (istiyordu) Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler. (suçluydular) Yangından korkmayan yoktur. (vardır) Beni sevindiren onun iyi haberlerini almaktan başka bir şey değildi. (almaktı)

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER Soru edatı, olumsuz çekimlenmiş bir fiille birlikte anlamca olumlu cümle; olumlu çekimlenmiş bir fiille birlikte anlamca olumsuz cümle yapabilir: Senin ne kadar zorluğa katlandığını bilmez miyim? (bilirim) Anlattıklarına inanmaz olur muyum? (inanırım) Sen çağırırsın da o gelmez mi? (gelir) Şimdi, söylediklerini anladım mı? (anlamadım) Aşağıdaki diğer cümle türlerinde de cümleler ya olumlu ya da olumsuz olacaklardır:

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER 3.Soru Cümlesi - İçinde soru anlamı bulunan; bir konuda bilgi edinmek, şüpheleri gidermek ve düşünceleri onaylatmak için kurulan cümlelere soru cümlesi denir. Cümlenin öğelerini bulmaya yönelik tüm soru kelimeleriyle soru cümleleri yapılabilir. Elimdekinin ne olduğunu kim söyleyecek? (özne) Babası çocuğa ne getirmiş? (nesne) Ankara'ya ne zaman yerleştiniz? (zarf tamlayıcısı) Daha sonra nereye gidecekler? (yer tamlayıcısı)

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER Cümlelerde soru anlamı soru sıfatları, soru zarfları, soru zamirleri, soru edatları, soru eki ve tonlama yoluyla sağlanır: - "mİ" soru edatıyla: - Soru eki sadece yüklemin değil, diğer unsurların da sorusunu hazırlar: Son sözünüz bu mu anneciğim? Hiç mi anlatacak bir şeyin yok? Tarlamı bana zorla mı sattıracaksınız? Sular mı yandı, neden tunca benziyor mermer? - Soru eki değişik anlamlar katabilir: Beni biraz dinler misiniz? (istek, rica) Sessiz olabilir miyiz? (uyarı) Bu su da içilir mi? (beğenmeme) Bütün bunları ben mi söylemişim? (inkâr, kabullenmeme)

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER -Soru sıfatlarıyla: Nasıl kitaplardan hoşlanırsın? Kaç gün sonra geleceksin? Kaçıncı sınıfta okuyor? Ne gün geleceksin? -Soru zarflarıyla: Neden coşkun suların sesi gittikçe dindi? Bin bir başlı kartalı nasıl taşır kanarya?

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER -Soru zamirleriyle: Bunları sana kim anlattı? Hangisi sizinle geldi? Soruların kaçı cevaplandı? Buraya nereden geldiniz?

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER 4.Ünlem Cümlesi - Sevgi, korku, şaşma, hayret, seslenme, coşkunluk, heyecan ve sitem ifade eden cümlelere ünlem cümlesi denir. Ünlemlerle, bazı sıfatlarla, emir kipiyle, "ki" bağlacıyla, haykırmalarla ve ses tonuyla kurulur: Ee, yeter artık! Ah, ne yaptım! Hah, şimdi oldu! Eyvah, geç kaldım! Buna kim inanır ki! Ne kadar güzel! Çabuk eve git! Çık dışarı!

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER Ünlem ifade eden sözler her zaman cümle hâlinde değildir: Ey Türk Gençliği! Hemşehrilerim! Babacığım! Simitçi!

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER 5.Şart Cümlesi - İçinde şart (koşul) anlamı bulunan cümlelere şart cümlesi denir. Şart cümlelerinin yüklemleri şart kipine göre çekimlenmiştir ve yardımcı cümle oluşturmuştur. Daha doğrusu, bir cümleyi şart çekimiyle bir yardımcı cümle yapabiliriz. Eve geldiyse bizi beklesin. Ankara'ya gidersen Kızılay'dan bana kaset al. Beni arayan Dursun ise gelmediğimi söyleyin.

4. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER "ise", bazen istek anlamı katar. Bu durumda yardımcı cümle ve şart cümlesi olmaz: Kar yağsa da kartopu oynasak. Önümüzdeki iki ayı bir geçirebilsek.

Aşağıdaki cümleleri anlamlarına göre belirtiniz: 1.Yarın daha erken gelmelisin. 2.Buraları daha önce hiç görmemiştim. 3.Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler. 4.Tarlamı bana zorla mı sattıracaksınız? 5.Hah, şimdi oldu! 6.Beni arayan Dursun ise gelmediğimi söyleyin. 7.Bu yıl 19. kez düzenlenen, Türkiye’nin en prestijli ve uzun soluklu tiyatro ödülü Yapı Kredi Afife Tiyatro Ödülleri, 27 Nisan 2015 Pazartesi akşamı Haliç Kongre Merkezi’nde düzenlenen görkemli bir törenle sahiplerine kavuştu.

Aşağıdaki cümleleri sentaktik açıdan çözünüz: 1.Türk sinemasının "Sultan"ı Türkan Şoray, çekeceği sinema filmiyle ilgili incemelerde bulunmak üzere geldiği Muğla'da, Vali Amir Çiçek'i ziyaret etti. 2.Yeşilçam'ın ünlü oyuncularından, Türk sinemasının "Sultanı" Türkan Şoray, çekeceği sinema filmi için Muğla'daki incelemelerini sürdürüyor. 3.Menteşe ilçesi Yeşilyurt Mahallesi yakınlarında çekimleri yapılacak film için incelemelerde bulunmak üzere kente gelen Şoray, Muğla Valisi Amir Çiçek'i makamında ziyaret etti.

Aşağıdaki cümleleri sentaktik açıdan çözünüz: 1.Ziyaretten duyduğu memnuniyeti dile getiren Vali Çiçek, Muğla'nın sahip olduğu güzelliklerle, dizi ve film yapımcılarının vazgeçilmezleri arasında bulunduğunu kaydetti. 2.Şoray ise Muğla'da kendisine gösterilen ilgiden memnun olduğunu belirtti. 3.Film çekmek için uzun süre mekan aradıklarını, sonunda Yeşilyurt’ta karar kıldıklarını anlatan Şoray, Kültür ve Turizm Bakanlığının da filme destek vereceğini bildirdi. 4.Ziyaretin ardından Muğla Valiliği çalışanları, Şoray ile fotoğraf çektirdi.

Aşağıdaki cümleleri sentaktik açıdan çözünüz: 1.Bunun yanında zavallı çatlak kova görevinin sadece yarısını yerine getirdiğinden üzülüyormuş. 2.Acaba suçum neydi de böyle kendini beğenmiş, kötü sözlü bir yabancıyla arkadaşlık yapıyorum. 3.Venezuela’da, Catatumbo Nehri ile Marakaibo Gölü’nün buluştuğu yerin 5 kilometre üstünde, yılın 160 günü şimşekler çakıyor. 4.Engelli bir insanın dağa tırmanmak gibi tehlikeli bir sporu yapması doğru değildir.

BUGÜNLÜK BU KADAR.