Mücteba UYSAL ve Ferhat AYDIN DÖŞEMELERDE YALITIM Mücteba UYSAL ve Ferhat AYDIN

Sunum İçeriği Genel yalıtım prensipleri Döşemeler Döşeme Tasarımını Belirleyen Faktörler Isı, su, buhar ve ses Üstü Açık Döşemeler Ara Kat Döşemeleri Altı Açık Döşemeler Altı ve Üstü Açık Döşemeler Ahşap Kaplamalar Uygulama örnekleri

  Teknolojik gelişmeler,  Estetik anlayışın değişmesi,   Ekonomik zorlamalar   yapılarda YALITIM problemini ortaya çıkarmıştır.

Bir yapının;  - Fonksiyonel, - Dayanımlı (yatay ve düşey yüklere karşı), - Dayanıklı (dürabilite: atmosfer etkileri, kimyasal reaksiyonlar, yangın), - İç konfor koşullarını sağlayan,  - Estetik ve  - Ekonomik olması istenir.

Yapı elemanının geçirimli olması sonucunda; 1) Yapının görünümü önemli ölçüde bozulur (çiçeklenme, küflenme ve terleme). 2) Yapı rutubetli olur, konfor koşulları kötü yönde etkilenir. 3) Isı iletkenliği artar, daha çok ısı kaybı olur.

4). İstenilen amaca ulaşılmamış olur 4) İstenilen amaca ulaşılmamış olur. (Su deposu, baraj gibi yapılarda suyun çevreye sızmaması, çevredeki kirli suların iç hacimdeki suya karışmaması gerekir.) 5) Malzeme bünyesine giren su; - Bazı maddelerin eriyerek yıkanmasına ve dolayısıyla boşluklu bir yapı oluşmasına, - Suyun kimyasal maddeler içermesi halinde kristalleşmeye ve hacim artışına, - Donan su ise çatlaklara neden olur. Böylece yapı dayanımını yitirir.

Yalıtımda temel ilkeler Su yalıtımı; Suyun geldiği yöne, Isı yalıtımı; Yapı elemanının soğuk tarafına, Buhar kesici; Yapı elemanının sıcak tarafına uygulanmalı.

Bir yapının yapı fiziği kurallarına uygun olarak yapılması ek parasal yük gerektirir, buna karşın; yaşam konforu ve yapı ömrü artar, işletme masrafları minimuma iner, çevre korunur ve enerji tasarrufu sağlanır.

Yaşanan kapalı mekanlarda iklimsel konforu sağlayabilmek için öyle bir yapı dış kabuğu oluşturulmalıdır ki yapı en sıcak dönemde en az ısı kazanırken, en soğuk dönemde en az ısı kaybetsin.  

Etkileri birarada ele alınmalıdır.

DÖŞEMELER Döşemeler, yapıların yatay taşıyıcı elemanlarından birisi olup, katları birbirinden ayıran ve üzerlerinde yürünebilen yapı elemanlardır. Bu bağlamda, döşemeler, bir mekanın altını ve üstünü oluşturabilir ve statik yönden eğilmeye çalışır. Kısaca, bir döşeme hem taşıyıcılık hem de ayırıcılık işlevleri yanında, mekan oluşturma özelliğiyle de yapısal mimari öğelerin başında gelir.

Döşeme tümüyle bir sistem olarak ele alındığında yukarıdan aşağıya doğru dört alt sistemden oluşur: 1. Döşeme kaplaması 2. Altlık 3. Taşıyıcı sistem 4. Tavan Bütün döşemeler için bu açılım geçerlidir.

Döşemeler; Döşeme kaplaması, Altlık, Taşıyıcı Konstrüksiyon ve Tavan olmak üzere dört adet alt sistemden oluşur.

DÖŞEME TASARIMINI BELİRLEYEN FAKTÖRLER Bütün yapı elemanları gibi döşemeler de yapıda bir takım işlevleri yüklenmek ve yüklendikleri bu işlevleri yerine getirmek durumundadır. Döşemelerin yükleneceği görevler sırasıyla statik, yapısal, fiziksel, kimyasal ve mekanik işlevler diye gruplandırılabilir.

Döşemeler statik ve yapısal açıdan eğilmeye çalışarak üzerlerine gelen yükleri duvar ya da kiriş gibi taşıyıcı mesnetlere aktarırlar. Bunun yanı sıra döşemelerin, deprem etkisine karşı düşey taşıyıcı elemanları yatay olarak birbirine bağlamak gibi çok önemli bir yapısal görevi de vardır. Fiziksel açıdan ise döşemelerin yüklenmesi gerekli fiziksel işlevler ısı, su, buhar, ses, ışık ve elektrikle ilgili işlevler şeklinde sıralanabilir.

DÖŞEMELERDE ISI FAKTÖRÜ Döşemenin altında ya da üzerindeki ortamlarda ısıtma rejimlerinin farklı olması halinde, döşemenin yeterli ısıl direnç sağlayacak şekilde tasarlanması gerekir. Üstü açık bir teras döşemesi ile iki katı birbirinden ayıran bir ara kat döşemesi yalıtım açısından farklı düşünülmelidir. Yine farklı bir ısıtma rejimi uygulanan katlar arasında bulunan bir döşemede, ısı köprüsü oluşturacak konstrüksiyon tiplerinden kaçınılmalı ya da gerekli önlemler alınmalıdır.

Bir teras döşemenin katmanları

Altı açık bir döşemede ısı köprüsü oluşturan kesitler

DÖŞEMELERDE SU FAKTÖRÜ Döşeme, konumu gereği üzerine gelen suları (yağış suyu, yıkama suyu vb.) üzerinden uzaklaştırabilmelidir. Örneğin, üstü açık döşemeler yağış sularını, ara kat döşemeleri (ıslak hacimlerde) ise yıkama sularını su giderlerine verecek şekilde düzenlenmelidir.

DÖŞEMELERDE BUHAR FAKTÖRÜ Su buharının döşemelerde önem kazanması, döşemenin ayırdığı alt ve üst katların kullanımına bağlı sıcaklık ve buharla ilgili koşullardan kaynaklanır. Katlardan birisinde su buharı miktarının fazlalığı nedeniyle buhar basıncı artar ve buhar, döşemeyi oluşturan katmanların buhar difüzyon direnç faktörlerine bağlı olarak, buhar basıncının düşük olduğu öteki kata doğru hareket eder.

Malzeme bünyesine giren ve yoğuşan buhar şişme, büzülme gibi bozulmalara neden olur. Ayrıca, ıslanan malzemeler biyolojik olarak da bakteri ve mantarların yerleşmesine ortam hazırlar. Bu tür olaylar daha çok döşeme ve tavan kaplamalarında görülür.

Bir ortamda mevcut su buharının azalması, ıslanmayla meydana gelen olayların tersi bir durumun oluşmasına neden olacağından, büzülmeler ve kuruma sonucu çatlamalar meydana gelebilecektir. Genellikle, üst tarafın sıcak çatı olması halinde, öncelikle yağış sularının aşağıya geçmemesine ve alttaki ortamla dış ortam arasında uygun ısı yalıtımı yapılmasına dikkat edilmesi gerekir.

Buna paralel olarak, alt hacimdeki su buharının sıcak çatı katmanlarının altından dışarı atılması buhar dengeci ve buhar kesicilerin çatıyı çevreleyen çelen (parapet) duvarları kenarlarından sağlanır. Çok büyük yüzeyli çatılarda ise su buharının bunlara ek olarak yeterli miktarda buhar havadanlıkları ile dışarı atılması doğru bir çözüm yoludur. Yeterli bir ısı yalıtımına sahip olmayan sıcak çatılarda ise alt hacimdeki su buharı soğuk tavanda yoğuşarak ıslanmalara, bozulmalara ve iç hacim tavanından yoğuşma suyunun damlamalarına neden olacaktır.

DÖŞEMELERDE SES FAKTÖRÜ Döşemeler, ayırdıkları ortamlar arasında belirli ölçülerdeki hava sesini ve darbe sesini yalıtacak düzeyde tasarlanmalıdır. Bilindiği gibi, hava sesinin yalıtımında döşemenin membran olarak titreşmesini önlemek ve döşemeyi ağırlaştırmak gerekir. Darbe sesinin önlenmesinde ise döşeme, ya darbe sesi üretmeyecek ya da üretilen darbe sesinin taşıyıcı sisteme iletilmesini önleyecek şekilde tasarlanmalıdır.

BİNADAKİ YERİNE GÖRE DÖŞEMELER Üstü açık döşeme (ÜAD), Ara kat döşemesi (AKD), Altı açık döşeme (AAD), Altı ve üstü açık döşeme (AÜAD), Zemine oturan döşeme (ZOD), Zemine oturan üstü açık döşeme (ZOÜAD), Zemine oturan üstü kapalı döşeme (ZOÜKD)

Bir binada farklı konumdaki döşeme tipleri.

Üstü Açık Döşemeler Böyle bir döşeme üst tarafından tüm atmosfer etkilerine açık durumdadır ve bu özelliği nedeniyle bir döşemenin karşılaşabileceği tüm fiziksel sorunların çözülmesi gerekir. Dolayısıyla, üstü açık bir döşemede sorunlar diğer döşemelere göre daha yoğun şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu döşeme tipinde; su, su buharı, ısı ve nem, genleşme, radyasyon, üzerinde gezilebilirlik ve ses gibi sorunlar ortaya çıkar. Bu sorunların çözümünü bir bütünlük içinde ele alınmasında yarar vardır.

Üstü açık döşemelerde öncelikle yağış suyunun döşemeden uzaklaştırılabilmesi için, betonarme taşıyıcı döşeme üzerine, en ince yerinde 2.5-3 cm olacak şekilde bir eğim şapı yapılmalıdır. Eğim şapı üzerine alttan gelebilecek olan su buharının daha yukarı katmanlarda yoğuşup zarar vermesini engellemek üzere, alttan üste doğru önce buhar dengeleyici, sonra buhar kesici bir katman yerleştirilir. Buhar dengeleyici, alttan gelen su buharının buhar kesiciye eşit basınçla gelmesini sağlayan bir ara katmandır.

Buhar kesicinin üzerine, döşemenin alt ve üst kısımları arasındaki sıcaklık farkları gözönünde tutularak gerekli kalınlıkta ısı tutucu katman konulur. Döşemeden kaçacak ısı enerjisini önlemek için yönetmeliklerde, iklim bölgelerine bağlı olarak bu döşemelerin ısıl dirençlerinin alt değerleri verilmiştir. Gerekli ısı tutucu kalınlıkları, bu değerlere uyulacak şekilde belirlenmelidir.

Isı tutucu malzeme genellikle yeterli basınç dayanımına sahip olmalıdır ve üzerine gelecek olan diğer katmanların ağırlığı ve noktasal yüklerin etkisi altında ezilmeyecek nitelikteki malzemelerden seçilmelidir. Bu amaçla yoğunluğu 60 kg/m3'ten büyük olan cam yünü keçeleri, 30 kg/m3'ten büyük olan polistren köpükleri, ekstrüde polistren köpükleri ve cam köpüğü gibi ısı tutucular tercih edilmelidir.

Döşeme Türlerinde Isı Geçirgenlik Dirençleri (m2K/ W).

6.23 ve 6.24 res…

Günümüzde özellikle su emmeyen nitelikte üretilen ısı tutucuların (ekstrüde polistren yada cam köpük) çıkmasıyla su yalıtım katmanının ısı tutucunun altında yerleştirildiği ters çatı uygulanmaya başlanmıştır. İki farklı uygulama şekilde gösterilmiştir.

Üzerinde yürünmeyecek döşemelerde su tutucu katman üzerine önce bitümlü çakıl katmanı, sonrada 3-4 cm kalınlıkta serbest çakıl serilir. Noktasal yüklere karşı dayanım istenen durumlarda su tutucu katman üzerine 350-400 dozajlı ve 3-4 cm kalınlıklı çimento şap yapılır. Çimento şapının çatlamasını önlemek için hasır teller yerleştirilir.

Üzerinde yürünebilir döşemelerde ise su yalıtım katmanı üzerine 4-5 cm kalınlıkta harç veya yapay taş uygulanır. Su yalıtım katmanı ısı tutucunun altında yer aldığında ayrıca bir buhar kesiciye gerek kalmaz. Buharın serbestçe hareketini sağlamak için su yalıtım katmanının şeritler halinde serilmesi yeterli olmaktadır.

Su yalıtım katmanının şeritler halinde serilmesi

Ara Kat Döşemeleri Ara kat döşemelerinde ısı yalıtımı diğer yalıtım unsurları su, nem ve ses yalıtımına göre daha az önemlidir. Örneğin, çok katlı bir binada en alt ve en üst katların arasında kalan ara kat döşemelerinde, yukarıda açıklanan yaklaşım doğrultusunda, özelliği olan bazı hacimler dışında önemli bir farklılık oluşmayacağı söylenebilir. Diğer bir deyişle, bu tür döşemelerdeki başlıca sorunlar ıslak hacim döşemelerinde su ve nem yalıtımı, oturma ve yatak hacimlerinde ise ses yalıtımıdır.

Su sorunu daha çok ıslak hacimlerde çözülmesi gerekli bir sorundur Su sorunu daha çok ıslak hacimlerde çözülmesi gerekli bir sorundur. Örneğin, banyo, mutfak, WC gibi ıslak hacim döşemelerinde aşağıdan yukarıya doğru olan katmanlaşmada şu sıra izlenmelidir; Önce, betonarme döşeme üzerine en ince yerinde 2.5-3.0 cm kalınlığı ve %0.5 ila 1.0 arasında eğimi olan bir eğim şapı dökülmeli, Bunun üzerine su yalıtım katmanı yapılmalı,

Su yalıtım katmanı üzerine de çimento harcı yardımıyla tespit edilen herhangi bir döşeme kaplaması döşenmeli ve derzleri uygun bir derz dolgu malzemesiyle doldurulmalıdır. Banyo, WC gibi mahallerde tesisatın gizlenmesi amacıyla düşük döşeme yapılması tercih edilebilir. Bu durumda, normal döşeme seviyesi cüruf dolgu yardımıyla sağlanır. Cüruf dolgu altına, borulardaki olası su kaçaklarına karşı önlem alabilmek amacıyla, ikinci bir su yalıtım tabakası serilmesi önerilir.

Islak hacim döşemesi ve düşük döşeme

Döşeme kaplaması olarak kullanılan su geçirmez nitelikteki rijit karoların derzlerinden su geçmesi olasılığına karşı da bir su yalıtım katmanının konması gerekir. Aksi halde, ülkemizde geneldeki uygulamada görüldüğü gibi, bir su yalıtım katmanının yapılmamış olması sonucunda su, alt kata geçmekte ve olumsuzluklar ortaya çıkmaktadır.

Ortam sesinin çözümü için döşemenin membran titreşim yapmayacak şekilde bir ağırlığa sahip olması gerekir. Döşeme bu nitelikte değilse, döşemenin taşıma gücü statik yönden incelenerek belirli kalınlıkta bir çimento şapın altlık olarak döşemeye ilave edilmesi suretiyle yeterli ağırlık sağlanabilir.

Darbe ve ayak sesinin alt kattaki insanları rahatsız etmemesi için, darbeyi yerinde söndürecek yumuşak bir döşeme kaplaması (halı gibi) serilmeli ya da yüzer şap diye adlandırılan bir konstrüksiyonun uygulanmasına gidilmelidir. Yüzer şap 4-5 cm kalınlıkta rijit bir çimento şap katmanıyla, bunun altına geçecek darbe seslerini emen bir ses emici katmandan oluşur. Ses emici olarak polietilen köpük ya da bakalitli cam keçesi kullanılabilir.

Ara kat döşemelerinde bazı özel hallerde ısı yalıtımı yapılması gerekebilir. Örneğin zemin kattaki bir kasap dükkânına ait soğuk deponun ya da bir fırının tavanı üst kattaki yaşama hacminin döşemesini oluşturuyorsa, bu döşemede ısı yalıtımı özel bir önem kazanacak ve çözümlemesi gerekecektir.

Isı tutucunun döşemeye alttan tespiti

Yatay yapı elemanı olarak döşemelerde noktasal yüklere dayanıklı levha ısı tutucu malzeme kullanılması;yayılı ve noktasal yüke yeterince dayanıklı olmayanların kalınca bir çimento şap ile (4-5 cm) korunması ve yükün malzemeye yayılması sağlanmalıdır. Bir ıslak hacim altında ısı yalıtımı gerektiren böyle bir mekan bulunması halinde su ve ısı yalıtımı birlikte kullanılacak ve buhar akımlarının da dikkate alınması gerekir.

Islak hacim altında sıcak ya da soğuk bir mekan bulunması durumu

Geleneksel ısıtma sistemleri dışında döşemeden ısıtma sistemi uygulanması halinde, bu ısıtma sisteminin bir gereği olarak ısı enerjisinin döşemeden üst kata geçmesi gerektiğinden, tüm ara kat döşemelerinde ısı yalıtımı katmanı kullanılmalıdır.

Döşemeden ısıtma sisteminde döşemeyi oluşturan katmanlar

Geleneksel ısıtma sistemleri dışında döşemeden ısıtma sistemi uygulanması halinde, bu ısıtma sisteminin bir gereği olarak ısı enerjisinin döşemeden üst kata geçmesi gerektiğinden, tüm ara kat döşemelerinde ısı yalıtımı katmanı kullanılır.

Isıtma borularının altına yerleştirilen ısı yalıtım katmanı, ısı enerjisinin alt kata geçmesini engeller, ancak ısıtma sisteminin ilgili katı ısıtabilmesi için, boruların üzerinin ısı geçirgenliği yüksek bir altlık ve kaplama malzemesi ile kaplanması uygundur. Bir ara kat döşemesinde bu işlem yapılırken ısı tutucunun kullanılış amacı, tamamen döşemeden ısıtma sisteminin bir gereğidir.

Döşemeden ısıtma sisteminde, darbe sesini yok etme amacıyla halı vb Döşemeden ısıtma sisteminde, darbe sesini yok etme amacıyla halı vb. yumuşak bir döşeme kaplaması kullanılması uygun gibi görünürse de, bu tür kaplamalar ısıtmaya engel olacağından uygulamada böyle bir hataya düşülmemelidir. Döşemeden ısıtma sistemlerinde kullanılan ve ısıtma borularının altına yerleştirilen polistren (PS) sert köpük gibi ısı tutucular, darbe sesinin önlenebilmesi için bu katmanın altına, sıkıştırılmış cam yünü ya da polietilen (PE) köpük yerleştirilmesine dikkat edilmelidir.

Altı Açık Döşemeler Üst tarafında yaşanan bir hacim alt tarafında ise geçit, pasaj, otopark gibi açık mahaller bulunan döşemelerdir. Bu tür döşemelerde öncelikle düzeltme şapı yapılmalı, ardından ısı tutucu yerleştirilmelidir. Isı yalıtım katmanının üzerine yükü yaymak için yapılan koruma şapındaki suyun ısı yalıtım malzemesini ıslatmaması için su geçirmeyen bir folyo yada bitümlü bir pestille önlem alınabilir. Su yalıtım katmanı aynı zamanda buhar geçirimliliğine de engel olmaktadır.

Altı ve Üstü Açık Döşemeler Altı ve üstü açık döşemeler, alt ve üst yüzeylerinden atmosfer koşullarına açık olan üstü kapalı geçitler, sundurmalar, revaklar, balkonlar, giriş saçakları gibi mimari elemanlardır. Bu tür döşemelerde alt ve üst yüzeyler ısıl yönden aynı koşullar altında olduğundan, ısıl yönden bir sorun söz konusu değildir. Buna karşılık, bu tür döşemelerde, ısıl genleşme ve radyasyon, yağış, bakım ve temizlik sularının uzaklaştırılması ve bu suların alt yüzeye geçmemesi, döşeme üzerinde gezilip gezilmeyeceği gibi değişik sorunların çözülmesi gerekecektir. Ayrıca, bu tür döşemelerin tavanlarının çözümünde estetik bir görsel etkinin sağlanması da gözardı edilmemelidir.

Bu nedenle bu tür döşemenin katmanlaşması; altta bir eğim betonu, üzerinde su yalıtımı ve onun üzerinde de yürünmediği hallerde sadece radyasyondan korunmak amacıyla, ya açık renkli çakıl ya da çimento şaptan oluşabilir. Döşeme üzerinde yürünmesi söz konusu olan durumlarda ise koruma tabakası yerine bir tespit harcı (altlık) ve döşeme kaplaması yapılması yeterli olabilir.

Ahşap Kaplamalar Ahşabın blok halde en yaygın olarak kullanılmasına park, bahçe, orman içi gibi açık alanlardaki yaya yollaı çardak ve benzeri bahçe yapılarının döşemelerinde rastlanır.

Ahşap blok döşeme uygulamasında katmanlar

Lamba-Zıvanalı Kaplamalar Piyasada döşeme tahtası diye adlandırılan ve genellikle sarıçam, ladin ve köknar türü ağaçlardan, 2.2-2.6 cm kalınlıkta 4 m boyda ve 6 ila 10 cm genişlikte lamba-zıvanalı olarak üretilir. Altlık olarak 4x4, 5x5 ya da yerine göre başka boyutlarda kadronlara ya da doğrudan döşeme kirişlerine zıvana tarafından eğikçe çivilenerek tespit edilir. Zıvana üstündeki kısım aşınma bölgesi olduğu için biraz daha kalın olmalıdır.

Bu tür bir döşemenin darbe seslerini geçirmeyecek şekilde uygulanması için, kadranların altına yalıtım keçesi ya da polietilen köpük bant şeklinde yapıştırılarak tespit edilir, gerektiğinde çivilenir ve üzerine 4x8 cm boyutundaki geniş yüzeyi zemine gelecek şekildeki kadranlar çivilenmeksizin oturtulur. Daha sonra yüzey lamba zıvanalı tahtalarıyla kaplanır. Ancak çakılan çivilerin ses köprüsü oluşturmaması için betonarme döşemeye hiçbir şekilde ulaşmaması gerekir. Darbe sesinin duvara iletilmemesi için kadranların ve kaplamanın duvardan 1-2 cm mesafede bırakılması ve bu aralığın daha sonradan süpürgelikle bitirilmesi uygundur.

Darbe sesi yalıtımlı ahşap döşeme uygulamasında katmanlar

Lamba-zıvanalı ahşap döşemede sıva dibi (süpürgelik).

Lamba-zıvanalı döşeme kaplaması daha çok konutlarda kullanılması uygun olan, sıcak temaslı, elastik ve rijit, sıcaklık ve sesle ilgili gereksinimlere iyi düzeyde yanıt veren bir kaplama türüdür.

Döşeme Altlıkları ve Malzemeleri Altlık, genelde döşeme kaplamasının tespit edilebilmesi için taşıyıcı konstrüksiyonla kaplama arasında bir geçiş elemanıdır. Ancak, tespit işlevi dışında, altlık tüm döşemenin karşılaması gereken değişik işlevlerin yüklenilmesinde çoğu kez başvurulan ve kullanılan bir döşeme katmanıdır. Altlık tarafından karşılanması söz konusu olan fonksiyonlar şu şekildedir;

Döşemenin ısı tutuculuk değerinin artırılması Ses tutuculuk değerinin arttırılması ve titreşimin yutulması Su geçirimsizliğin sağlanması Buhar difüzyonunun kontrol edilmesi Döşemelerde kaplama seviyesinin ayarlanması Kaplama uygulanmasında uygun yüzeyin oluşturulması Islak hacimlerde eğimin sağlanması Esnek bir konstrüksiyona olanak verecek niteliklerin sağlanması

Bu sıralamadan da anlaşıldığı gibi altlık bazı hallerde tek, bazı hallerde ise değişik işlevleri yerine getirmek üzere birden fazla katmandan ve farklı malzemelerden oluşabilmektedir. Örneğin, su ve ses problemi olmayan bir döşemede sadece kaplamanın konstrüksiyona tespiti için kullanılan harç tabakası altlık işlevini yerine getirmekteyken, bir ıslak hacimde kaplamanın altındaki tespit harcı, su yalıtımı ve eğim şapı altlık kapsamında adlandırılabilmektedir.

Döşeme altlık malzemelerini şu şekilde sıralayabiliriz; Çimento şaplar Alçı şaplar Manyezi şapı Ahşap lif ve yonga levhalar Ahşap kadronlar Hafif dolgular

Döşemede ısı yalıtımı uygulaması

Döşeme yalıtımı uygulaması

Flormate uygulamaları

TEŞEKKÜRLER…