MERKEZI YÖNETIM BÜTÇESINDE YARGI DENETIMI

■ Yargı denetimi yüksek hesap mahkemesi niteliğindeki Sayıştay tarafından yerine getirilmektedir. Sayıştay, incelemelerini TBMM adına yürütmektedir. ■Şöyle ki; Anayasanın 160. Maddesinde Sayıştay, merkezi yönetim bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek, sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. ■Yine 5018 sayılı kanunla beraber genel yönetim kapsamındaki bütün idareler Sayıştay denetimine tabi tutulmuştur.

■Sayıştay tarafından yapılan denetim DIŞ DENETIM olarak da adlandırılmaktadır. Yapılan son düzenlemelerle beraber sayıştay denetimleri klasik denetim anlayışının dışına çıkarak performans denetimi de kapsar hale gelmiştir. ■Sayıştaya denetimine tabi kuruluşların kaynaklarını ne ölçüde tutumlu,verimli ve etkin kullandıklarını inceleme yetkisi verilmiştir. Yani sayıştaya performans denetimi yapma yetkisi verilmiştir. ■Sayıştayın kendisi de TBMM tarafından denetlenmektedir.

■Sayıştay Bakanlar hakkında karar alamaz. Bakan kesin hesaplarını inceler fakat bunları muhakeme edemez. ■Sayıştaydaki yargılama yöntemi kamu hukukunun uygulama alanına girer. Hükümet, işleri yürütürken devlet mal varlığı üzerinde tasarruflarda bulunur. Bu tasarruflar kayıtlara geçer. Bunlara jestiyon hesapları diyoruz. Her muhasip jestiyon hesabını Sayıştaya sunmakla görevlidir. Jestiyon hesapları uygulanmış bütçenin sonuçlarını ortaya koyar. Incelemeler bu sonuçlar üzerinde yapılır. Ilgili dairenin verdiği ilam bu hesapların yasal durumunu ortaya koyar.

SAYIŞTAY KANUNU ■AMACI : ​ ■Bu Kanunun amacı; kamuda hesap verme sorumluluğu ve mali saydamlık esasları çerçevesinde, kamu idarelerinin etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak çalışması ve kamu kaynaklarının öngörülen amaç, hedef, kanunlar ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olarak elde edilmesi muhafaza edilmesi ve kullanılması için Türkiye Büyük Millet Meclisi adına yapılacak denetimleri, sorumluların hesap ve işlemlerinin kesin hükme bağlanmasını ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmak üzere Sayıştay’ın kuruluşunu, işleyişini, denetim hesap yargılaması usullerini, mensuplarının niteliklerini ve atanmalarını,ödev ve yetkilerini, haklarını ve yükümlülüklerini ve diğer özlük işlerini, Başkan ve üyelerinin seçim ve teminatını düzenlemektir.

SAYIŞTAYIN BAĞIMSIZLIĞI ■Sayıştay; bu Kanun ve diğer kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve kesin hükme bağlama işlerini yaparken işlevsel ve kurumsal bağımsızlığı olan bir kurumdur.

SAYIŞTAYIN DENETİM ALANLARI ■1) Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarını, mahalli idareleri,sermayesinde doğrudan veya dolaylı olarak kamu payı olan özel kanunlar ile kurulmuş anonim ortaklıkları, diğer kamu idarelerini (kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları hariç), ■ 2) Birinci maddede sayılan idarelere bağlı veya bu idarelerin kurdukları veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit idare kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketleri ​ ■3)Kamu idareleri tarafından yapılan her türlü iç ve dış borçlanma, borç verilmesi, borç geri ödemeleri, yurt dışından alınan hibelerin kulllanımı, hibe verilmesi, Hazine garantileri, Hazine alacakları, nakit yönetimi ve bunlarla ilgili diğer hususları ; tüm kaynak aktarımları ve kullanımları ile Avrupa Birliği fonları dahil yurt içi ve yurt dışından sağlanan diğer kaynakların ve fonların kullanımı.

■4)Kamu idareleri bütçelerinde yer alıp almadığına bakılmaksızın özel hesaplar dahil tüm kamu hesapları, fonları, kaynakları ve faaliyetlerini denetler.

■Sayıştayların Zaman İçinde Genişleyen ve Çeşitlenen Görevleri ■Zaman içinde devletin ekonomik ve malî yaşama değişen ve çeşitlenen ölçülerdeki müdahaleleri sonucu sayıştaylar da yeni görevler üstlenmişlerdir. Çağımızda; kamu iktisadi kuruluşlarının, her türlü kamu fonunun, özelleştirme işlem ve faaliyetlerinin, çevre sorunlarının denetimi gibi konular artık sayıştayların doğal denetim alanları içinde görülmektedir. Günümüzde, sayıştayların hemen hepsi kamu kaynaklarının nasıl harcandığı, harcamaların mevzuata uygun olup olmadığı, ne kadar harcandığı gibi klasik sorulara yanıt aramayı sürdürmektedirler. Ancak bunun yanı sıra, “Bu kadar harcanmalı mıydı?”, “İstenilen hedefe ulaşıldı mı?” gibi sorulara cevap aramak da sayıştayların gündemindedir. ■Vatandaşların kendilerinden toplanan paraların nerelere ne kadar harcandığından giderek artan ölçüde haberdar olma istekleri ve daha kaliteli kamu hizmeti beklentileri, demokratikleşme ve şeffaflaşma yönünde katedilen mesafeler sayıştayları demokratik rejimin vazgeçilemez kurumları haline getirmiştir. ■Denetimin Kapsamı ■Yürürlükteki mevzuata göre bakanlıklar ve bağlı genel müdürlükler gibi genel bütçeli daireler; üniversiteler, Karayolları Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü gibi katma bütçeli idareler; devlet orman işletmeleri ve devlet hastaneleri gibi döner sermayeli kuruluşlar; afetler ve çevre fonları gibi fon şeklindeki kuruluşlar; belediyeler ve il özel idareleri gibi özel bütçeli kuruluşlar ve devlet tiyatroları, Devlet Opera ve Balesi gibi farklı bütçe rejimi bulunan kuruluşlar Sayıştayın denetim alanı içinde yer almaktadır. ■Kamu iktisadi teşebbüsleri, Özelleştirme İdaresinin özelleştirme işlemleri, kimi bütçe dışı fonlar ve bazı özerk idareler Sayıştay denetimine tabi değildir. ■Sayıştay; denetimine tabi kurumların cari, yatırım ve transfer harcamalarını denetlediği gibi bu kurumların bütün gelirlerini ve taşınmazlar dahil mallarını, ikraz, istikraz, kredi ve avans işlemlerini de denetlemektedir.

■Ana Hatlarıyla Görevler ■Anayasamız Sayıştaya; –Genel ve katma bütçeli dairelerin gelir, gider ve mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek, –Sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak, –Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmak, –Türkiye Büyük Millet Meclisine kesinhesap kanun tasarıları hakkında uygunluk bildirimi sunmak, görevlerini vermiştir. Sayıştay; belge, defter ve kayıtları göndereceği mensupları vasıtasiyle görmeye veya dilediği yere getirtmeye ve sözlü bilgi almak üzere her derece ve sınıftan ilgili memurları çağırmaya, bakanlık, daire ve kurumlardan temsilci istemeye yetkili kılınmıştır. Ayrıca Sayıştay, denetimine giren işlemlerle ilgili her türlü bilgi ve belgeyi, Devlet, özel idare, belediye ve sair bütün resmi kurum ve kurullarla diğer gerçek ve tüzel kişilerden (Bankalar dahil) isteyebilir.

Bunlara ilaveten Sayıştaya, denetimine giren daire ve kurumların işlemleriyle ilgili kayıtları, eşya ve malları, işleri ve hizmetleri görevlendireceği mensupları veya bilirkişiler vasıtasıyla “yerinde” ve “işlem ve olayın her safhasında” inceleme yetkisi de verilmiştir. ■İnceleme ve denetlemeler sırasında hesap ve işlemlerden mevzuata uygun görülmeyenlerden Sayıştay Genel Kurulunca gerekli görülenler hakkında bu husustaki Sayıştay mütalâasıyla birlikte Türkiye Büyük Millet Meclisine rapor verilmesi Sayıştayın görevleri arasındadır. ■ Ayrıca 2010 yılında SAYIŞTAY Kanunu'nda değişiklik yapan teklif, Plan ve Bütçe Komisyonu'nda görüşüldü. Tekliften çıkarılan maddeyle, TSK, MİT, Emniyet ve Merkez Bankası, Sayıştay, denetimi dışında kaldı.

Hazırlayanlar; ■Canan KÜÇÜK ■Neslişah Büşra AKBAL ■Duygu KARAKAYA