Amaç Dünya ve Türkiye’de Su Ürünleri Üretimi Besin Elementleri ve Kaynakları Balık Yetiştiriciliğinden Kaynaklanan Atıklar Atıkların Çevresel Etkileri Çevresel Etkilerin Azaltılması Sonuç ve Öneriler

AMAÇ Ağ kafeslerde yapılan balık yetiştiriciliğinin sucul ekosistem üzerindeki çevresel etkileri ve bu etkilerin azaltılmasına ilişkin olarak yapılmış çalışmalar incelenmiştir. Balık yetiştiriciliğinden kaynaklanan N ve P’un azaltılabilmesi için; yetiştiricilik yapılacak su kütlesinin taşıma kapasitesi, tesis için yer seçimi, yem yönetimi, çevresel etki değerlendirmesi, iyi yönetim uygulamaları, eko-etiketleme ve stratejik planlama gibi konular değerlendirilerek ülkemiz için önerilerde bulunulmuştur.

SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ Yetiştiricilik tesislerinde, entansif, yarı entansif veya ekstansif şartlarda yapılan, su ürünlerini üretme ve/veya büyütme (besicilik) faaliyetidir.

SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ Yıl

Ülkelere döviz girişi İş imkânlarının artması Mevcut balık stoklarının muhafazası Sucul bitkiler ve yumuşakçalar (midye vb.) vasıtasıyla kirlenmiş suların belirli oranlarda arıtılmasını sağlaması Tarımsal üretim (örneğin; pirinç üretimi) ile entegre edilmesi sonucunda pestisitlerin ya da gübre kullanımın azaltılması Entegre ve polikültür yetiştiricilik ile besin elementlerinin ve ötrofikasyonun azaltılması SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ Avantajları Kafeslerin kurulduğu alanlarda görsel kirlilik, Muhtemel balık göçlerine engel olması, Akıntı yönünü ve hızını etkilemesi, Sedimantasyon oranını arttırması, Sucul flora ve faunada değişikliğe neden olması Dezavantajları

BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ ÜRETİM SİSTEMLERİ Entansif Maksimum üretim Yüksek stok yoğunluğu Yüksek proteinli yem Yarı Entansif Düşük stok yoğunluğu Düşük proteinli yem Ekstansif Besince zengin sular Hayvan gübresi ilavesi

BARAJ GÖLLERİ ÜRETİM İZNİ BAŞVURU SÜRECİ

BESİN ELEMENTLERİ VE KAYNAKLARI Fosfor Azot

TROFİK SEVİYE OligotrofikMezotrofik Ötrofik

YETİŞTİRİCİLİK YAPILAN BARAJ GÖLLERİNDE TROFİK DURUM Türkiye’de Havza Bazında Hassas Alanların ve Su Kalitesi Hedeflerinin Belirlenmesi Projesi kapsamında elde edilen Carlson Trofik Durum İndeksi değerlerine göre balık yetiştiriciliğine izin verilen 56 baraj gölünün trofik durumu ;

BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİNDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR ÇÖZÜNMÜŞ AZOT YEM UYGUN YEM BOYUTU YEM TÜKETİMİ DOKU EMİLİMİ DOKUDA KALAN FOSFOR SALINIM ÇÖZÜNMÜŞ FOSFOR ÇÖZÜNMÜŞ AZOT YEM TOZLARI TÜKETİLMEYEN YEM FEÇES FOSFOR PARTİKÜLLERİ

BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİNİN BESİN ELEMENTLERİ AÇISINDAN ETKİLERİ Balık büyüklüğü Su sıcaklığı, Uygulanan yetiştiricilik yöntemi, Kullanılan yem içeriği ve miktarı, Yetiştiriciliği yapılan türler, Stok miktarı, Alıcı su ortamındaki besin elementlerinin yetiştiricilik öncesindekii konsantrasyonu, Suyun hidrolik bekleme süresi, Yetiştirilen birim balık miktar başına, çiftlikten salınan besin elementi miktarına bağlıdır.

BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİNİN BESİN ELEMENTLERİ AÇISINDAN ETKİLERİ Su Kalitesine Etkileri Aşırı besin elementi zenginleşmesi AKM artışı Işık geçirgenliğinde azalma Çözünmüş oksijende azalma Elektriksel iletkenlikte azalma pH’da düşme Bakteriyolojik topluluklarda artma Hastalıklarda artma Balık ölümleri Bentik Etkileri Sediment kimyasında değişim Bentozda değişim

ÇEVRESEL YÖNETİM Çevresel yönetimin hedefi dünya kaynaklarının sürdürülebilir kullanımını sağlamak, insan aktivitelerinin olumsuz çevresel etkilerini önlemek veya en aza indirgemektir.

ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ Tesisinin kurulacağı su kütlesinin karakteristik özellikleri ile morfolojisine dikkat edilmesi ; – Yüzey ve dip sularının karışması, – Dip sularını izole edecek şekilde tabakalaşma olup olmadığı, – Yüzey ve dip sularının oksijen seviyelerinin belirlenmesi yararlı olacaktır.

TAŞIMA KAPASİTESİNİN BELİRLENMESİ Taşıma kapasitesi, yetiştiriciliğin sosyal kabul edilebilirliği ve yetiştiricilik için verilen çevresel limitlerin üst sınırlarını belirlemeye yardımcıdır. Fiziksel Taşıma Kapasitesi Üretim Taşıma Kapasitesi Sosyal Taşıma Kapasitesi Özümleme Kapasitesi

TAŞIMA KAPASİTESİNİN BELİRLENMESİ Ekosistem bazlı yaklaşım;

ÖZÜMLEME KAPASİTESİNİN BELİRLENMESİ – Tüm su kütlesindeki yetiştiricilik tahsislerinin toplam kapasitesinin değerlendirilmesi, – Arazi kullanımı, eğim, kanalizasyon, diğer deşarjlar ve akarsu girdileri gibi faktörlerin değerlendirilmesi, – Durgun su kütlesinin karışma dönemlerinin ve hidrolik bekleme süresinin göz önüne alınması, – Durgun su kütlesinin toplam fosfor konsantrasyonunun tahmin edilmesi, – Trofik durum sınıflandırmasının yapılması, – Çevresel etki değerlendirmesinin yapılması Hususlarına dikkat edilmesi doğru tahmin açısından önem arz etmektedir.

ALAN SEÇİMİ Derinlik Su değişim oranı Termal tabakalaşma Renk Akıntı

YEM YÖNETİMİ Balık gereksinimleri ; Fosfor Protein Lipitler Karbonhidratlar Enerji Vitaminler Mineraller TürFosfor Gereksinim % Gökkuşağı Alabalığı 0.7 Sazan0.7 Yayın Balığı

YEM YÖNETİMİ Ham MaddeFosfor İçerikleri (%) Balık unu2.82 Buğday unul.43 Et-Kemik unu Kan unu0.16 Kazein Mısır gluteni unu 0.80 Soya unu0.80 Yemlerin Özellikleri Yem bileşimi; protein, yağ, karbonhidrat (nişasta), su, karbon, azot ve fosfordan oluşur.

YEM TEKNOLOJİLERİ ÖzellikleriDüşük Orta Yüksek Aminoasit Adaptasyonu X Protein Sindirimi x Balık Unu İçeriği x Omega Yağ İçeriği x Vitamin ve Mineral İçeriği x Ekstruder balık yemlerinde en çok % 1.6 oranında fosfor bulunmaktadır

YEMDE FOSFOR ATIKLARININ AZALTILMASI Yem Hammaddesi Fosfor Sindirilebilirlik Katsayısı % Balık Unu17-81 Et ve Kemik Unu Kan Unu Soya Unu27-46 Mısır Gluten Yemi <10 Feçesin stabilite ve çökme karakteristiklerini arttırılması Sindirilebilirliğinin arttırılması Yem ilaveleri ile azaltım

YEMDE AZOT ATIKLARININ AZALTILMASI DP/DE oranı yükseldikçe balık o denli proteinlerden metabolik faaliyetler için yararlanacak ve azotlu atık miktarı azalacaktır DP/DE oranı arttıkça Yem Dönüşüm Oranı azalır DP/DE oranı azaldıkça Yem Dönüşüm Oranı artar

BALIK BESLENMESİNDE GELİŞİM PERFORMANSININ İZLENMESİ Sindirilebilirlik

YEMLEME METOTLARI

YEM TÜKETİMİNİN İZLENMESİ, STRES YÖNETİMİ UYGULANMASI

YEMLEME-BALIK BİYOKÜTLE KAYITLARI TUTULMASI, YEM MUHAFAZASI

İZLEME Su kalitesi izlemesi Besin elementleri Klorofil-a Bulanıklık, renk, AKM, iletkenlik, çözünmüş oksijen ve sıcaklık Bentik İzleme Redoks potansiyeli Besin elementi yükü Organik atık yükü Partikül boyutu ve yayılımı Bentik fauna Alan Ön İzlemesi ay

KORUMA SEVİYELERİNİN BELİRLENMESİ Yetiştiricilik faaliyetleri ve diğer insan faaliyetlerinin su kütlesinin trofik durumuna etkisinin belirlenmesini, Uygun bir izleme programının planlanması için yardımcı olacak verinin üretilmesini, İzleme sonucu üretilen verilerle karşılaştırma yapılmasını sağlar Referans Değer Belirlenmesi MEVCUT VERİ İİZLEME

KORUMA SEVİYELERİNİN BELİRLENMESİ Trofik DurumToplam Fosfor Değeri Ultra-oligotrofik< 4 Oligotrofik4-10 Mezotrofik10-20 Mezo-ötrofik20-35 Ötrofik Hiperötrofik>100 Tetikleyici Değer Aralığının Belirlenmesi Referans Değerin %50’si tetikleyici değer aralığına kalmalıdır.

ENTEGRE ÜRETİM Entegre çoklu-trofik yetiştiricilik sistemi, farklı trofik seviyelerden organizmaları biraraya getiren ve bir türün yan ürünlerinin(atıkları) bir başka bir türün beslenmesinde kullanıp verim (girdi) elde etmeye dayalı bir kültür yöntemidir. Esnektir. Tuzlu veya tatlı sularda uygulanabilmektedir. Ekonomik türlerde yetiştirilebilir türlerin ekosistem işlevleri açısından birbiri ile ilişki içerisindedir.

ENTEGRE ÜRETİM Çevreyle uyumlu sürdürülebilir bir yetiştiricilik gerçekleşir. Suda aşırı fitoplankton patlaması filtre eden organizmalarca engellenir. Ötrafikasyon kontrol altına alınır. Sudaki çözünmüş besin elementleri indirgenir. Sedimentte aşırı organik madde birikimi engellenir. Ürün çeşitliliği sağlanır. Bir ürün için yapılan yemleme sonucunda birçok ürün hasat edilebilir.

İYİ YÖNETİM UYGULAMALARI Kaynak yönetimi hedefleri ile uyumlu çevresel etki düzeylerini azaltmada en etkili pratik yöntemlere İyi Yönetim Uygulamaları adı verilmektedir.

İYİ YÖNETİM UYGULAMALARI İyi yönetim uygulamaları; Alan seçimi, Yemden kaynaklanan atıkların azaltımını konularını içermektedir. Dikkat edilmesi gereken hususlar ; Kafesin en az iki katı su derinliğine sahip olması, Su değişiminin güçlü olması Referans çevresel alan araştırmasının yapılması ( özellikle akıntı ) Yüksek kalitede yem kullanılması

İYİ YÖNETİM UYGULAMALARI Avantajları Çevreyle uyumlu büyüme Girdilerin verimli kullanılması Pazarlanmada olumlu etkilere sahip sertifikasyon programlarından üreticilerin yararlanması Sınırlayıcı Faktörler Çevresel konularla sınırlı olması Yetiştiricilik yapılan alana ve türe özgü olması Kümülatif çevresel etkilerin her zaman dikkate alınmaması

İYİ YÖNETİM UYGULAMALARI

EKOLOJİK ETİKETLEME Eko-etiket AB katılım müzakereleri ilerleme fasıllarından biri olan Çevre Mevzuatı içerisinde yer almaktadır. Eko-etiket kullanmanın avantajları; Eko-etiketi kullanmaya hak kazanan üretici veya hizmet sağlayıcı firmalar, rakiplerine göre daha avantajlı olurlar. AB’de yapılan bir araştırmaya göre yaklaşık her iki AB vatandaşından birisi alışverişte ekolojik etikete önem vermektedir.

YENİ TEKNOLOJİLER KULLANILMASI AB’de bazı ülkelerde yeni teknolojilerin benimsenmesi ve geliştirilmesini teşvik etmek amacı ile devlet yardımları ve vergi indirimleri uygulanmaktadır. Balık yetiştiriciliği sektöründe çevresel etkileri göz önünde bulunduran yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve uygulanabilirliğinin araştırılması hem sektörel hem de çevresel kaygıların giderilmesi için önemli bir yaklaşımdır.

YENİ TEKNOLOJİLER KULLANILMASI Yüzen Tank Sistemi

YENİ TEKNOLOJİLER KULLANILMASI Katı atıklar pompalanır Su alımı Atık toplama

STRATEJİK PLANLAR HAZIRLANMASI Su Çerçeve Direktifi (SÇD): SÇD’ye göre üye devletler durgun sularda (SÇD’ye kıyı, geçiş ve tüm iç sular da dahildir) iyi ekolojik durum ve iyi kimyasal duruma ulaşmaları gerekmektedir. Kuş ve Habitat Direktifi: Balık yetiştiriciliği faaliyetleri bu direktif altında yer alan gereklilikleri, Natura 2000’de yer alan alanların korunma hedefleri ile uyumlu olarak sağlanmalıdır. Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Stratejik Çevresel Değerlendirme Direktifleri: Yeni su ürünleri yetiştiriciliği alanların planlanması ve geliştirilmesi bu direktifler altında yer almaktadır. Su ürünleri yetiştiriciliği için direktif bulunmamaktadır.

STRATEJİK PLANLAR HAZIRLANMASI AB OBP için önerilen reformun amacı, su ürünleri yetiştiriciliğini; ortak hedefleri ve mümkün olan durumlarda bu hedeflere ulaşmada kaydedilen ilerlemeyi ölçmek için kullanılan göstergeleri tanımlayan çok yıllık ulusal strateji planları ve stratejik rehberler temelinde gönüllü bir işbirliği çerçevesinde teşvik etmektir.

STRATEJİK PLANLAR HAZIRLANMASI Çevresel Yönetimi Geliştirmek Yem Kalitesini İyileştirmek İçin Ar-Ge Çalışmalarını Desteklemek Yem Kullanımı ve Formülasyonuna Dayanan Çevresel Performans Tahmin Modellerinin Geliştirilmesi Yem Mevzuatının Geliştirilmesi

ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMLERİ EMAS, Avrupa Birliği Eko-Yönetim ve Tetkik Programı olup, şirketler ve diğer organizasyonlar için çevresel performanslarını değerlendirme, raporlama ve iyileştirme aracı konumundadır. Uluslararası bir standart olan EMS kuruluşların faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevreyle ilgili unsurlarının daha etkin şekilde nasıl yönetileceği konusunda rehberlik sağlamaktadır.

SONUÇLAR Çevresel yönetim sisteminin geliştirilmemesi AR-GE çalışmalarının yetersizliği İYU’larının yaygın olmaması Yetiştiricilik öncesi izleme verisi olmaması Yetiştiriciliği yapılan tür çeşitliliğinin az olması Yeni teknolojilere fırsat tanınmaması

Öneriler Çevresel yönetimin sisteminin geliştirilmesi Balık yetiştiricilik tesislerinin kurulduğu/kurulacağı su alanlarında su kalitesi izleme programlarının oluşturulması Yem mevzuatının geliştirilmesi Balık yetiştiriciliği tesisleri için iyi yönetim uygulamaların geliştirilmesi ve uygulanması Balık yetiştiriciliği ar-ge çalışmalarının desteklenmesi ve önceliklendirilmesi Kafeslerde rotasyonun sağlanması kafeslerde rotasyonun sağlanması Balık yetiştiriciliği için çevresel odaklı stratejik planların hazırlanması

Arz ederim.