SİTOPLAZMA Hücre Organelleri

SİTOPLAZMA Ökaryot hücrelerde çekirdek ile hücre zarı arasında kalan kısma denir. Sitoplazma canlı, akışkan,yumurta akı kıvamında bir sıvıdır.%65-90’ı sudur. İçeriğinde enzimler,RNA,nükleotitler,organik monomerler,atık ürünler,mineraller,iyonlar ve su bulunur. Sitoplazmada solunum,sindirim,boşaltım,beslenme ve fotosentez gibi yaşamsal Faaliyetler gerçekleşir. Organel olarak da şu yapılar bulunur.Mitokondri,plastitler,Ribozom,E.R,Golgi aygıtı,Lizozom,Koful ve sentrozom.

ORGANELLERDE ZAR YAPISI 1. Zarsız organeller:Ribozom,Sentrozo. 2.Tek zarlı organeller: E.R,Golgi aygıtı,Koful,Lizozom. 3.Çift zarlı organeller: Mitokondri ve plastitler

Mitokondri Oksijenli solunum yapan tüm canlıların hücrelerinde bulunur. Çift katlı bir zarla çevrilmiştir. İç yapısında üst üste katlanmış krista adı verilen bir yapı ve arlarında sıvı dolu matrix ten meydana gelmiştir. Matrixte DNA ,RNA ve ribozom bulunur. Mitokondri ATP sentezinin yapıldığı organeldir. DNA’sı olduğundan kendi kendini eşleyebilir ve bölünebilir. Mitokontri DNA’sındaki bir hasar oksijenli solum yapmasını engeller.

PLASTİTLER Yapılarında çeşitli renk maddeleri bulundurarak hücreye renk veren organellerdir. Bitkilerde,alglerde,Öğlenada bulunur. Kloroplast,kromoplast ve lökoplast olmak üzere 3 çeşittir.

KLOROPLAST Çift katlı zarı vardır.İç ve dış zar düzdür. Kendine ait DNA,RNA ve Ribozomları bulunur. İhtiyaca göre sayıları çekirdeğin kontrolünde artabilir. Bitkilerin yapraklarında,genç dallarda,olgunlaşmamış meyvelerde ve sebzelerde bulunur. Kloroplastın iç kısmında tilakoit denilen disk şeklinde yapılar vardır.Tilokoitler granum denilen bölümdedir. Güneş ışığını soğuran klorofiller bu tilokoitlerin arasındadır. Kloroplast güneş enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürerek oksijen ve organik madde üretmektedir.

Kloroplast Kloroplastlar bir plastit çeşididir. Sadece bitkilerde bulunurlar ve fotosentezin gerçekleştiği organeldir. Çift katlı zar sistemlerine sahiptir. Ayrıca kendilerine ait DNA’ , RNA ve ribozomu bulunur.

Tilakoyit adı verilen yapılar üst üste binmiş granumlardan meydana gelir. Stroma granumların arasında bulunan enzim dolu sıvı kısımdır. Granumların içerisinde bulunan klorofil molekülü ışığın emilmesi görevini gerçekleştirir.

KROMOPLAST Farklı renk pigmentleri taşıyan plastitlerdir. Yapraklarda,meyvelerde ve bazı bitki köklerinde bulunur.Bu pigmentlerin başlıcaları şunlardır Likopen---Kırmızı---Domates Ksantofil---Sarı---Ayçiçeği yaprakları Karoten----Turuncu---Havuc ya da Portakal. Not:Domatesin kırmızımsı yapısı klorofilin likopene dönüşmesi ile olur.

LÖKOPLAST Çift katlı zar yapısına sahip.Renksiz plastitlerdir. Bitkilerin kök,tohum ve patates gibi gövdelerde bulunur. Nişasta protein ve yağ depolar. Bir hücrede birden fazla plastit bulunur. Havuç ta hem kromoplast hem de lökoplast bulunur.

9BENDOPLAZMİK RETİKULUM

Endoplazmik Retikulum (ER) Hücre zarı ile çekirdek arasında madde iletimini sağlar. Birbiriyle bağlantılı oldukları halde, yapı ve işlev açısından iki ER bölgesi vardır. 12

Düz ER’nin İşlevleri Sitoplazmik yüzeyinde ribozomlar içermezler. Farklı hücre tiplerindeki düz ER değişik metabolik süreçlerde görev alırlar. Bunlar arsında lipid sentezi (fosfolipid, steroid) Karbonhidrat metabolizması İlaç ya da zehirlerin detoksifikasyonu bulunur.

Granüllü ER’nin işlevleri Sitoplazmik yüzeyinde ribozomlar bulundurur. Salgı proteinlerinin yapıldığı bölgedir. Salgı proteinlerinin birçoğu glikoprotein yapısındadır. Zara proteinler ve fosfolipidler ekleyerek büyümesini ve Transpot veziküller ile paketlenmiş ürünlerin taşınmasını sağlarlar.

Ribozom Ribozom, ribozomal RNA (rRNA) ve proteinlerden yapılmış, hücrenin protein sentez yerleri. Virüsler hariç tüm hücrelerde bulunur. 16

RİBOZOM ORGANELİ Bütün canlı hücrelerde bulunur. Protein sentezi yapan zarsız organeldir. Sitoplazmada serbest olarak bulunur.E.R ve çekirdek zarına yapışık olarak da bulunur.Ribozomlar prokaryotlarda 20 nm ökaryotlarda ise 30 nm çapındadır. Ribozomlar mitokondri ve kloroplastlara özgü olarak da bulunur. Ribozomlar hücrenin işleyişine bulunduğu dokulara göre de sayıları değişik olabilir.Örnek pankreas hücreleri. Ribozomlar protein ve RNA dan yapılmış,Küçük ve Büyük alt birimlerden oluşur.

Ribozom Oluşumu

Ribozomların Yapısı 19

GOLGİ AYGITI(GOLGİ CİSİMCİĞİ) Üst üste dizilmiş uçları şişkin yassı keselerden oluşmuştur. Salğı maddeleri üretir ve paketler.Örneğin tükürük salgısı gibi. Hücre zarının yapısına katılan glikoproteinler,glikolipitler,lipoproteinler golgi aygıtında yapılır.Paketler halinde sitoplazmaya bırakılır. Örnek:Bitkilerdeki salgılar.Ekzositozla hücre dışına atılır. Sinir hücrelerinde, salgı yapan hücrelerde, solunum sistemimizdeki hücrelerde golgi aygıtı gelişmiştir. Golgi aygıtı okaryot hücrelerden sperm ve alyuvarlarda bulunmaz.

Golgi Aygıtı 9FL Golgi aygıtı yassı keseciklerden oluşmuştur. ER den gelen salgılar alınarak işlenir ve sitoplazma içine kesecikler halinde salgılanarak lizozomlar oluşturulur. Salgı yapan hücrelerde gelişmiştir. Yağ sentezlenmesi ve paketlenmesinde görevlidir. ER ve GA, hücre ve çekirdek zarlarının oluşumunda birlikte görev yaparlar.

Lizozom Lizozomlar kuvvetli sindirim enzimleri içeren organellerdir. ER ya da Golgi aygıtı tarafından meydana getirilirler. Alyuvarlar hariç başta akyuvar olmak üzere bütün hayvansal hücrelerde bulunurlar. Yabancı hücreler , yaşlanan organeller , besin maddeleri lizozomlar tarafından parçalanır.Hücrenin kendi içeriğinin lizozomlar tarafından parçalanmasına otoliz denir.

Aktif hidrolitik enzimler içeren lizozomların üretiminde ER ve Golgi aygıtı işbirliği yapar. Lizozomlar hücre içine alınan maddeleri sindirir ve ortaya çıkan maddeleri hücrenin yeniden kullanımına sunar. Yandaki şema besin kofulu ile kaynaşan bir ribozom ile hasarlı bir mitokondriyi içine alan bir başka lizozomu göstermektedir. Enzimler lizozom dışına çıkarsa otoliz olayı olur.

Sentrozom 9B Sentrozomlar sentriyol çiftlerinden meydana gelmişlerdir. Hücre bölünmesi öncesinde eşlenerek iki çift olurlar ve mitoz bölünme sırasında karşı kutuplara giderek kromozomların tutunup çekileceği iğ ipliklerini meydana getirirler.

SENTROZOM Hayvan hücrelerinde,tek hücreli su bitkilerinde çekirdeğe yakın yerde bulunur. Birbirine dik iki sentriolden oluşur. Her bir sentriyol dokuz adet üçerli mikrotübülden oluşur. Hücre bölünmesinde görev alır.Kendisini eşler.İğ ipliklerini oluşturur. Yumurta hücresinde,gelşmiş bitki hücresinde,prokaryotlarda,alyuvar ve sinir hücresinde bulunmaz.

KOFUL(VAKUOL) Kofulun oluştuğu yapılar:Hücre zarı,çekirdek zarı,ER veya golgi aygıtından oluşur. İçi sıvı ile dolu bir kesedir. Kofulun görevleri:Hücrenin madde alışverişinde,beslenmesinde, sindiriminde ve boşaltımında görevlidir. Olgun bitki hücrelerinde tek merkezi bir büyük koful bulunur. Hayvan hücrelerinde küçük birden fazla bulunur. İçi sıvı ile dolu olan koful turgor basıncı ile bitkiye desteklik verir.. Koful içinde su ile birlikte mineraller,pigmentler,aminoasitler,şekerler ve atık ürünler bulunur. Kofullar büyümede görev alır. İçindeki sıvı hipertoniktir..

HAYVANLARDA BOŞALTIM KOFULU Parameciumda boşaltım koful vardır.Fazla miktarda alınan sıvı vücuttan dışarıya atılmış olur.

KOFULUN ÖZELLİKLERİNE DEVAM Koful öz suyunun asitik özelliği bitkiye kırmızı Bazik özelliği menekşe rengi ve nötür renk verir. Bazı kofullar sindirim enzimleri içerir ve lizozoma benzer özellik gösterir.

HÜCRE İSKELETİ Görevleri ; Hücreye desteklik ve şekil vermek . Çeşitli şekillerdeki hücre hareketini meydana getirmek. Hücre içinde motor proteinlerin organelleri taşıması için bir yol oluşturmak gibi üç önemli görevleri vardır.

Hücre iskeletini kuran üç tip lif tipi vardır. Bunlar; 1- Mikrofilamentler 2- Ara Filamentler 3- Mikrotübüller.

Mikrofilamentler

Ara Filamentler

Mikrotübüller

9FL HÜCRE ÇEKİRDEĞİ Hücre çekirdeği çekirdek zarı , sitoplazması çekirdekçik ve kromatin iplikten meydana gelir. Hücre bölüneceği zaman çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur. Hücre bölündükten sonra tekrar meydana gelir. Çekirdekçik rRNA’nın sentezlendiği yerdir ve Ribozomun oluşturulmasını sağlar. Çekirdek zarı Endoplazmik retikulumla bağlantılıdır. Porlar yardımıyla çekirdekten çıkan maddeler hücre sitoplazmasına geçer.

ÇEKİRDEK (çift katlı zar) Çekirdek hücrenin yönetim ve denetim merkezidir. Hücrenin büyümesinde, gelişmesinde,madde alış verişinde,onarılması ve bölünmesinde görevlidir. Kalıtsal bilgi atarımı yanında protein sentezini de kontrol eder. Çekirdek nükleik asitlerden dolayı kolay boyanır. (Metilen mavisi,iyot ve toluidin mavisi)

ÇEKİRDEĞİN BÖLÜMLERİ Çekirdeğin yapısında 4 tane kısım bulunur. Çekirdek zarı Çekirdek plazması Çekirdekçik Kromatinler

ÇEKİRDEK ZARI Çekirdek zarı çift katlıdır. Üzerinde por denilen küçük delikler bulunur. Porlardan DNA dışarı çıkamaz.

ÇEKİRDEK PLAZMASI Çekirdek plazmasında: Proteinler Enzimler Nükleik asitler Mineraller bulunur

ÇEKİRDEKÇİK Çekirdekçiğin yapısında: DNA,RNA ve Protein bulunur. Çekirdek zarla çevirili değildir. Hücre bölünmesinde kaybolur.Bölünme sonrası tekrar oluşur. Işığı fazla kırdığından dolayı ışık mikroskobunda görülür. Çekirdekçikte rRNA sentezlenir ve proteinlerle birleşerek ribozomların alt birimlerini oluşturur.

KROMOZOMLAR Çekirdekteki DNA Histon tipi proteinlerle beraber kromatin denilen yapıyı oluşturur. Hücre bölünmesi sırasında kromatinler kısalıp kalınlaşır, kromozoma dönüşür

DNA molekülü aşırı derecede kıvrılarak ve proteinlerle birleşerek kromatin adı verilen yapıyı oluşturur. Bu yapı hücre bölünmesine girerken daha da kısalır ve kendini eşleyerek kromatid adı verilen yapıya dönüşür. Bir metafaz kromozomu böylece kendini eşlemiş bir çift kromatid den meydana gelir. Bunlara kardeş kromatidlerde denir. Genetik açıdan birbirlerinin aynısıdırlar ve aynı DNA nükleotid sırasına sahiptirler.

KROMOZOMARIN ÖZELLİKLERİ 9FL