İzleme ve Su Bilgi Sistemi Dairesi Başkanlığı 14 Ağustos 2015 Aslı BAYRAK ARSLAN (Uzman Yrd.) Tez Danışmanı: Prof. Dr. Nilgün KAZANCI

İÇERİK Su Çerçeve Direktifi ve Biyolojik İzleme Bentik Makroomurgasızlar Bentik Makroomurgasızların İzlenmesi Örnekleme sıklıkları Örnekleme metodolojisi ve kullanılan ekipman Örneklerin İşlenmesi ve Analizi Örneklerin Muhafazası Biyolojik Metrik ve İndeksler İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Avrupa Ülkeleri Uygulamaları Sonuç ve Öneriler 2

SÇD’ye göre yerüstü suyu kütlelerinin biyolojik izlemesinde kalite unsuru olarak kullanılan bentik makroomurgasız örneklenmesi ve analizi için; Avrupa, Amerikan ve Türk Standartlarından faydalanılarak ülkemizin SÇD’nin uygulanması konusunda yararlanabileceği bir kaynak oluşturulmaya çalışılmıştır. Ayrıca bentik makroomurgasızlara ait ekolojik kalite oranlarının belirlenmesi sırasında Avrupa Birliği Üye Devletlerinin kullanmış olduğu metriklerin envanteri çıkartılarak ülkemiz açısından uygulanabilirliği tartışılmıştır. 3

TEZİN KAPSAMI Standartlar & Avrupa Birliği Ülke Uygulamaları ve Proje Çıktıları 4

5 Direktifin amacı su kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve kalitedeki kötüye gidişin engellenmesidir. Direktifin ana hedefi yerüstü tüm su kütlelerinin statülerinde kötüye gidişin engellenmesi ve 2015 yılı itibari ile tüm su kütlelerinde “iyi su durumu”na ulaşılabilmesidir. Yerüstü suları için “iyi durum”, “iyi ekolojik durum” ve “iyi kimyasal durum”a ulaşılabilmesi ile sağlanır. Direktif yerüstü ve yeraltı suları olmak üzere tüm kıta içi suları, geçiş sularını ve 1 deniz miline kadar olan kıyı sularını içeren tüm su kütlelerini kapsar.

BİYOLOJİK İZLEME Biyolojik izleme, insani faaliyetlerin neden olduğu çevresel değişimlerin biyolojik tepkiler yardımı ile değerlendirilmesi anlamına gelmektedir. Su kalitesinin sucul canlıların varlığı veya yokluğu, çeşitliliği ve bolluğu gibi faktörler göz önünde bulundurularak belirlenmesini sağlar. 6 Biyolojik izleme analiz edilen ve edilmeyen tüm parametrelerin kümülatif etkisini gösterir Fiziksel ve kimyasal izleme su kalitesinin sadece numune alım anındaki durumu belirler, sadece analiz edilen kimyasalları tespit eder

7

8

9/8 BENTİK MAKROOMURGASIZLAR Çıplak gözle görülebilen 0,5 mm’den büyük Biyolojik izlemede kullanılan en elverişli ve yaygın canlılardır. Su kütleleri tabanında yaşayan Omurgası olmayan

10

Bentik Makroomurgasızlar Bentik Makroomurgasızlar 11 Farklı zonlarda farklı bentik makroomurgasız türleri yer alır.

Bentik Makroomurgasızlar 12

Bentik Makroomurgasızlar Bentik Makroomurgasızlar 13 Pupa Ergin Yumurta Larva Makroomurgasız Yaşam Döngüsü

Bentik Makroomurgasızlar 14

Bentik Makroomurgasızlar 15

Bentik Makroomurgasızlar 16

Bentik Makroomurgasızlar Neden İzlenmeli? 17 Familya düzeyinde teşhisi kolay Geniş bir dağılım gösterirler Besin zinciri için önemli Baskılara kısa sürede cevap veren hassas türlere sahip Geniş bir literatür bilgisi ve verinin mevcut olması Hareketleri kısıtlı Yılın her döneminde bulunur Çeşitli kirlilik kaynaklarına duyarlılıkları farklıdır Örnekleme ve sayımı kolay Topluluk yapılarının su kalitesine bağlı olarak değişmesi

18

Makroomurgasız Örnekleme Sıklıkları 19

Makroomurgasız Örnekleme Sıklıkları 20 Ülkemiz için tavsiye edilen örnekleme sıklıkları Su kütlelerinde bentik makroomurgasız izlemesi ülkemizde rutin izleme ağı oluşturulup ülkemizdeki bentik makroomurgasız tür listeleri oluşturulana kadar yılda 3 kez (ilkbahar-yaz-sonbahar) yeterli veri elde edildikten sonra yılda 2 kez (ilkbahar sonu yaz başı-sonbahar) olacak şekilde gerçekleştirilmesi tavsiye edilmektedir.

Referans istasyonların belirlenmesi İstasyonların habitat ve su kalitelerinin belirlenmesi İstasyonların belirlenmesi Makroomurgasız örneklenmesi Fiziko-kimyasal parametrelerin ölçülmesi (Sıcaklık, çözünmüş oksijen, pH, elektriksel iletkenlik, bulanıklık) Kimyasal analizler için numune alma Numunelerin uygun koşullarda muhafazası Makroomurgasızların laboratuvar ortamında ayıklanması Makroomurgasızların Teşhisi (Tür-Cins-Familya ) Makroomurgasızların sayımı Uygun indekslerin belirlenmesi Elde edilen sayısal verilere indekslerin uygulanması Çıkan sonuçların bilimsel yorumu Ekolojik kalite oranlarının (EKO) belirlenmesi EKO değerlerine göre istasyonların renk kodlarının belirlenmesi Belirlenen renk kodlarına göre haritalamanın yapılması ARAZİDE YAPILACAKLARARAZİ SONRASINDA YAPILACAKLAR

Bentik Makroomurgasız Standartları Bentik Makroomurgasız Örnekleme Standartları Standart NoStandart Adı Yayınlanma Tarihi Revize Tarihi TS EN ISO Tatlı Sularda Nehir Dibi Makroomurgasızları İçin Numune Alma Metodunun ve Cihazlarının Seçimi TS EN ISO Ekolojik Değerlendirme İçin Chironomidae (Diptera Takımı) Pupal Exuviae Numunesinin Alınması ve İşlenmesine Dair Kılavuz TS EN ISO (Yürünürek Geçilebilecek Kadar) Sığ Nehirlerden Dip Makroomurgasızların Oransal (Multi-Habitat) Çoklu Habitat Yöntemi ile Örneklenmesine dair Kılavuz TS EN ISO Deniz Yumuşak Dip Makrofaunasından Kantitatif Olarak Numune Alınması ve Numunelerin Hazırlanması Kılavuzu Bentik Makroomurgasız Değerlendirme Standartları TS EN ISO Nehir Dibi Makroomurgasızların İncelenmesinden Elde Edilen Biyolojik Kalite Verilerinin Yorumlanması İçin Kılavuz 2003 TS EN ISO Nehir Dibi Makroomurgasızların İncelenmesinden Elde Edilen Biyolojik Kalite Verilerinin Sunumu İçin Klavuz

23 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ

24/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Kepçe Ağı Numune Alma Amacı Kepçe Göz Açıklığı (mm) Derinlik (mm) Açıklamalar Genel rutin biyolojik gözlem, biyotik sayı ve indeksler kullanılarak yapılan araştırmalar için 0,5-1,0400 Tabanda yaşayan canlıların genç bireyleri yakalanmayabilir Mevcut taksonomik birimlerin tam tespiti ile ilgili araştırmalar için 0,5450 İlk kabuk değiştirme dönemlerindeki organizmaların pek çoğu yakalanmayabilir Mevcut taksonomik birimlerin hepsini belirlemek isteyen özel araştırmalar için 0,25550 Su kalitesi tayininde önemli çok küçük organizmaların ve ilk kabuk değiştirme dönemindeki organizmaların yakalanmasını sağlar Numune alınan habitat Yorum Bitkiler Makrofitler ve köklü numune alınlarında tarama için iyi Sığ su Çok iyi Derin su 4 m derinliğe kadar Yumuşak substrat Yumuşak substratlar için uygun Sert substrat Sert substratlar için uygun Yüzeyde yaşayan omurgasızların toplanması Çok iyi. Bu, yüzeyde yaşayan makroomurgasızların [Gerridae (suda koşanlar) gibi] toplanması açısından tek aktif yöntemdir. Veri türü Nitel/yarı-nicel

25/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ KEPÇE AĞI İLE ÖRNEKLEME METOTLARI Derin sulardan ayak yardımıyla numune alma (Tekmeleme Yöntemi); Yavaş akan ve durgun sulardan numune alma;

26/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Akıntılı sığ sulardan el yardımıyla numune alma ; Derin sularda numune alma; Yüzeydeki makroomurgasızların örneklenmesi;

27/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Surber Numune Alıcı Numune alınan habitat Surber Numune Alıcı Yorumu BitkilerBitki topluluklarında kullanım sınırlıdır. Sığ su Performans akışa dayalıdır, yavaş ve durgun sularda kullanım sınırlıdır. Derin su Derin suda uygulama, su bulanık olduğunda düşük erişilebilirlik ve sınırlı görünürlük nedeniyle sınırlıdır. Yumuşak substratYumuşak substratlar için uygundur. Sert substrat Sert substratlar (kaya blokları/ana kayalar hariç) için uygundur. Kaya blokları/ana kayalarKullanılamaz. Yüzeyde yaşayan makroomurgasızların toplanması Yüzeyde yaşayan makroomurgasızların toplanması için uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel

TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ 28 Numune alınan habitat Silindir Numune Alıcı Yorumu BitkilerBitki toplulukları üzerinde kullanılabilir. Sığ su Performans akışa bağlı olduğundan, yavaş ve durgun sularda kullanımı sınırlıdır. Derin suKullanımı silindir yüksekliği ile sınırlıdır. Yumuşak substrat Yumuşak substratlar için kullanımı uygundur. Sert substrat Sert substratlar (kaya blokları/ana kayalar hariç) için uygundur. Kaya blokları/ana kayalarKullanılamaz Yüzeyde yaşayan makroomurgasızların toplanması Yüzeyde yaşayan taksonların toplanması için kullanımı uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel Silindir Numune Alıcı

29/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Numune alınan habitat Kutu Numune Alıcı Yorumu Bitkiler Bitki toplulukları üzerinde kullanım için tasarlandığından makrofit toplulukları ile ilişkili makroomurgasızların toplanması için kullanılabilir. Sığ su Organizmaların yakalanması numune alıcısından geçen su akışına bağlı olduğu için yavaş ve durgun sularda sınırlıdır. Derin suKutu yüksekliği ile sınırlıdır. Yumuşak substrat Yumuşak substratlar için kullanımı uygundur. Sert substrat Sert substratlar (kaya blokları/ana kayalar hariç) için uygundur. Kaya blokları/ana kayalarKullanılamaz. Yüzeyde yaşayan makroomurgasızların toplanması Yüzeyde yaşayan taksonların toplanması için uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel Kutu Numune Alıcı

30/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Direç / Tırmık Numune alınan habitat Direç Yorumu Bitkiler Yoğun bitki topluluklarında kullanımı sınırlıdır. Sığ su Derin sular için kullanımı daha uygundur. Derin suUygundur. Yumuşak substrat Yumuşak substratlar için kullanılabilir, ancak ağın ciddi şekilde tıkanmasının engellenmesi için çok kısa tarama mesafelerinde kullanılmalıdır. Sert substrat Partikül boyutu >2 mm çakıl ve taş substratlar için kullanımı uygundur. Kaya blokları/ana kayalar Büyük taşlardan meydana gelen substratlar üzerinde kullanılması zordur. Yüzeyde yaşayan makroomurgasızl arın toplanması Yüzeyde yaşayan organizmaların toplanması için kullanımı uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel

TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Numune alınan habitat Ekman-Birge Kepçe Yorumu BitkilerBitkilerde numune alımına uygun değildir. Sığ su Çubukla kullanılan versiyonu sığ sularda kullanım için uygundur. Derin su Halatla kullanılan versiyonu derin sularda kullanım için uygundur. Yumuşak substratYumuşak substratlarda kullanımı uygundur. Sert substrat Belirli boyuta (16 mm’den küçük) sahip sert substratlarda kullanımı uygundur. Kaya blokları/ana kayalar Kaya blokları veya ana kayalarda numune alımına uygun değildir. Yüzeyde yaşayan makroomurgasızların toplanması Yüzeyde yaşayan taksonlarda numune alımına uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel Ek yorumlarEkipmanın kütlesi nedeniyle bir tekne ve vinç gereklidir. Köprüler veya platformlardan da kullanılabilir 31 Ekman-Birge Kepçe

32/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Ponar Kepçe Numune alınan habitat Ponar Kepçe Yorumu BitkilerBitkilerde numune alımına uygun değildir. Sığ suSığ sularda kullanımı uygun değildir. Derin suDerin sularda kullanımı uygundur. Yumuşak substrat Yumuşak substratlarda kullanımı uygundur. Sert substrat Belirli boyuta (16 mm’den küçük) sahip sert substratlarda kullanımı uygundur. Kayablokları/ana kayalar Sınırlı kullanımı vardır. Yüzeyde yaşayan makroomurgasızların toplanması Yüzeyde yaşayan taksonlarda numune alımı için kullanımı uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel Ek yorumlar Ekipmanın kütlesi nedeniyle bir tekne ve vinç gereklidir. Köprüler veya platformlardan da kullanılabilir

TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ 33 Van Veen Kepçe Numune alınan habitat Van Veen Kepçe Yorumu BitkilerUygun değildir. Sığ su 0,5 m’den sığ sular için uygun değildir. Derin suUygundur. Yumuşak substratUygundur. Sert substrat 16 mm’den büyük boyuta sahip sert substratlar için uygundur. Kaya blokları/ana kayalar Uygun değildir. Yüzeyde yaşayan omurgasızların toplanması Uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel Ek yorumlar Ekipmanın kütlesi nedeniyle bir tekne ve vinç gereklidir. Köprüler veya platformlardan da kullanılabilir

34/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ (Kapalı) (Açık) Polip Kepçe Numune alınan habitat Polip Kepçe Yorumu Bitkiler Bitkilerde numune alımı için kullanımı uygun değildir. Sığ su Sığ sularda kullanımı uygun değildir. Derin su Derin sularda kullanımı uygundur. Yumuşak substrat Yumuşak substratlarda kullanımı uygundur. Sert substrat Sert substratlarda kullanımı uygundur. Kaya blokları/ana kayalar Büyük taşlar/kaya bloklarında kullanımı uygun değildir. Yüzeyde yaşayanların toplanması Yüzeyde yaşayan taksonlarda numune alımına uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel Ek yorumlarEkipmanın kütlesi nedeniyle büyük bir tekne gereklidir.

TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ 35 Numune alınan habitat Hava Kaldırmalı Numune Alıcı Yorumu Bitkiler Bitkilerde numune alımına uygun değildir. Sığ su Yükselen hava materyali yeteri kadar kaldırmadığı için, sığ sularda kullanımı sınırlıdır. Derin suDerin sularda kullanımı uygundur. Yumuşak substratİnce substratlarda kullanılabilir. Sert substrat Sert substratlarda kullanımı uygun değildir. Kaya blokları/ana kayalar Kullanılabilir, ancak nicel olarak değil. Yüzeyde yaşayanların toplanması Yüzeyde yaşayan taksonların toplanması için uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel Hava Kaldırmalı Numune Alıcı

36/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Numune alınan habitat Karot ve Tüp Numune Alıcı Yorumu BitkilerUygun değildir. Sığ suSığ sularda kullanımı uygundur. Derin suDerin sularda kullanımı uygundur. Yumuşak substratUygundur. Sert substratKullanımı tüp çapıyla sınırlıdır. Kaya blokları/ana kayalarUygun değildir. Yüzeyde yaşayanların toplanması Yüzeyde yaşayan taksonların toplanması için uygun değildir. Veri türüNitel/yarı-nicel/nicel Ek yorumlarNumune alıcının tabandan sızıntı yapması veya materyalin numune alıcının üst kenarından dışarı çıkmasına neden olacak biçimde tortuya çok derinden nüfuz etmesi durumunda sonuçlar kabul edilemez Karot ve Tüp Numune Alıcı

37/8 TS EN ISO 10870: TATLI SULARDA BENTİK MAKROOMURGASIZ ÖRNEKLEMESİ İÇİN YÖNTEM SEÇİMİNE DAİR KILAVUZ Numune alınan habitat Koloni Şeklinde Numune Alıcı Yorumu BitkilerUygun Sığ suUygun Derin suUygun Yumuşak substratUygun Sert substratUygun Kaya blokları/ana kayalarKullanılabilir Yüzeyde yaşayanların toplanmasıUygun değil Veri türüYarı-nicel/nitel Koloni Şeklinde Numune Alıcı

38/8 TS EN ISO 16665: DENİZ YUMUŞAK DİP MAKROFAUNASINDAN KANTİTATİF OLARAK NUMUNE ALINMASI VE NUMUNELERİN HAZIRLANMASINA DAİR KILAVUZ Deniz sularında Kullanılan ekipman, Örnekleme ve sahada yapılan ön- işlemler, Örneklerin ayıklanması ve türlerin tespiti, Toplanan materyallerin saklanması konularında bilgiler verilmektedir.

TS EN ISO 16150: SIĞ NEHİRLERDEN DİP MAKROOMURGASIZLARIN ORANSAL (MULTİ-HABİTAT) ÇOKLU HABİTAT YÖNTEMİ İLE ÖRNEKLENMESİNE DAİR KILAVUZ 39 1 lithal (55 % = 11 örnekleme) 2 psammal (25 % = 5 örnekleme) (kum) 3 şahit 4 CPOM (15 % = 3 örnekleme) (büyük parçacıklı organik madde) 5 xylal (5 % = 1 örnekleme) (Ağaç gövdeleri) 6 akal (< 5 % = 0 örnekleme) (çakıl)

40/8 Bentik Makroomurgasız Kalite Sınıflandırmaları « Nehir Bentik Makroomurgasızların İncelenmesinden Elde Edilen Biyolojik Kalite Verilerinin Yorumlanması İçin Kılavuz» Yorumları Yüksek Gözlenen topluluğun insan eliyle yapılan baskının olmadığı veya önemsiz olduğunun kabul edildiği (bozulmamış) şartlara tamamen veya yaklaşık olarak tamamen karşılık geldiği şartlardaki sınıf İyi Gözlenen topluluğun referans topluluk ile karşılaştırıldığında küçük değişikliklerin bulunduğu sınıf Orta Gözlenen topluluğun bileşiminin referans topluluktan oldukça farklı olduğu sınıf. Bu sınıfta referans topluluğun büyük taksonomik grupları yoktur. Zayıf Gözlenen topluluğun bileşiminin referans topluluktan önemli oranda farklı olduğu sınıf.. Bu sınıfta referans topluluğun birçok taksonomik grupları yoktur. KötüReferans topluluk ile karşılaştırıldığında gözlenen topluluğun çok farklı olduğu sınıf. Yanlızca aşırı boulmuş şartlarda yaşama yeteneğinie sahip taksonomik gruplar mevcuttur. « Nehir Bentik Makroomurgasızların İncelenmesinden Elde Edilen Biyolojik Kalite Verilerinin Sunumu İçin Kılavuz» Kalite Sınıflandırması Renk YüksekMavi İyiYeşil OrtaSarı ZayıfTuruncu KötüKırmızı Bentik Makroomurgasız Değerlendirme Standartları

Arazi Formunun Doldurulması 41

Örneklerin İşlenmesi ve Analizi 42

Örneklerin Muhafazası Bentik Makroomurgasızlar Numune Alma Şişesi Saklama Şartları Maksimum Saklama Süresi Büyük örnekler Plastik veya cam Örneğe % 70 ile % 75 arasında bir nihai hacim oranını verecek şekilde etanol eklenir 1 yıl Küçük örnekler (referans koleksiyon ve benzeri ) CamÖrnek etanol koruyucu çözeltisine transfer edilir: Ethanol (%96) Formaldehit Çözeltisi (%37-40) Gliserol [100:2:1 / hacim) Süresiz 43

44 Belirli taksonun olup olmaması Belirli taksonun hassasiyet (tolerans) derecesi Takson zenginliği, çeşitliliği ve sayısı İndeks ve skorlar Saprobik Çeşitlilik Biyotik yaklaşımlar Biyolojik İndeks ve Metrikler

45 YaklaşımYöntemÜlke Saprobik yaklaşım Sabrobik İndeksAvusturya Almanya Saprobik İndeksiAlmanya Biyotik Yaklaşım Belçika Biyotik İndeksi (BBI) Belçika, Fransa, Hollanda Bulgaristan Biyotik İndeksiBulgaristan Danimarka Akarsu Biyotik İndeksi (DSFI) Danimarka BMWP, ASPTBirleşik Krallık IBMWPİspanya Familya Biyotik İndeksi (FBI)ABD, Avrupa Çeşitlilik Yaklaşımı Shannon-Weaver Çeşitlilik İndeksi Bir çok ülke Multimetrik Yaklaşım ABD, Avrupa Ekolojik Kalite Oranı Yaklaşımı ABD, Avrupa RIVPACSBirleşik Krallık AUSRIVASAvustralya

Biyolojik İndeks ve Metrikler 46 Multimetrik sistem ise Amerika’da geliştirilmiştir. Su Çerçeve Direktifi (SÇD) uygulamalarında da makroomurgasızlara ve fitobentosa dayalı multimetrik indeks sistemi kullanılmaktadır. Bunun için SÇD uygulamalarında kullanılmak üzere AQEM Projesi yürütücüleri Almanya, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Hollanda, İsveç, İtalya, Portekiz, Yunanistan tarafından ASTERICS yazılımı geliştirilmiştir. Bu sistemde, birçok indeks bir arada kullanılarak habitatların kalitesinin (organik kirlilik, asidifikasyon, fiziksel tahribat gibi) hangi nedenle düştüğü belirlenebilmektedir. ASTERICS’te kullanılan indekslerden bazıları Saprobic Index (Zelinka & Marvan) Rheoindex BMWP Score Rheoindex Average Score per Taxon Rhithron Typie Index DSFI EPT-Taxa BBI EPT/OL Diversity (Simpson- Index) EPT/Diptera Diversity (Shannon- Wiener-Index) OD-Taxa [%] Diversity (Margalef Index) EPT-Taxa [%] Evenness OD/Total-Taxa Acid Index (Hendrikson & Medin) EP-Taxa German Fauna Index EPTCBO (Eph., Ple., Tri., Col., Bivalv., Odo.) Lake outlet index EPTD Potamon Typie Index Life Index

İndeks Kullanımına Örnek 47 BMWP Skor Sistemi SınıfDeğerKaliteAnlamı I> 100 İyi Çok Temiz II Kabul Edilebilir Çok Düşük Seviyede Kirli III41-70 Şüpheli Kirli IV11-40 Kritik Çok Kirli V< 10 Çok Kritik Şiddetli Şekilde Kirli ASPT Skor Sistemi SınıfDeğerKaliteAnlamı I> 6 İyi Temiz su II5-6 Kabul Edilebilir Şüpheli iyi kalite III4-5 Şüpheli Olası orta kirlilik IV< 4 Kritik Olası aşırı kirlilik TaksonlarSkor Siphlonuridae, Heptageniidae, Leptophlebiidae, Ephemerellidae, Potamanthidae, Ephemeridae, Taeniopterygidae, Leuctridae, Capniidae, Perlodidae, Perlidae, Chloroperlidae, Aphelocheridae, Phryganeidae, Molannidae, Beraeidae, Odontoceridae, Leptoceridae, Goeridae, Lepidostomatidae, Brachycentridae, Sericostomatidae 10 Astacidae, Lestidae, Agriidae, Gomphidae, Cordulegasteridae, Aeshnidae, Corduliidae, Libelluiidae, Psychomyiidae, Philopotamidae 8 Caenidae, Nemouridae, Rhyacophilidae, Polycentropidae, Limnephilidae 7 Neritidae, Viviparidae, Ancylidae, Hydroptilidae, Unionidae, Corophiidae, Gammaridae, Platycnemididae, Coenagriidae 6 Mesoveliidae, Hydrometridae, Gerridae, Nepidae, Naucoridae, Notonectidae, Pleidae, Corixidae, Haliplidae, Hygrobiidae, Dytiscidae, Gyrinidae, Hydrophilidae, Clambidae, Helodidae, Dryopidae, Elmidae, Chrysomelidae, Curculionidae, Hydropsychidae,Tipulidae, Simuliidae, Planariidae, Dendrocoelidae 5 Baetidae, Sialidae, Piscicolidae 4 Valvatidae, Hydrobiidae, Lymnaeidae, Physidae, Planorbidae, Sphaeriidae, Glossiphoniidae, Hirudidae, Erpobdellidae, Asellidae 3 Chironomidae 2 Oligochaeta 1

İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları 48

İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları 49

İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları 50 Ülkemizde kullanılması tavsiye edilen nehir indeksi

İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları

52

İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları 53

İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları 54 Ülkemizde kullanılması tavsiye edilen göl indeksi Toplam bolluk (birey/m 2 ) ve toplam takson sayısı belirlenmelidir. % EPT (Ephemeroptera, Plecoptera ve Trichoptera) belirlenmelidir. Shannon Wiever Çeşitlilik İndeksi kullanılabilir.

İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları 55

Ülkemizde kullanılması tavsiye edilen geçiş suyu indeksi Geçiş suları sınıflandırması için tavsiye edilen metot; M-AMBI çok değişkenli indeksidir. İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları

Ülkemizde kullanılması tavsiye edilen kıyı suyu indeksi SÇD kullanımı için kıyı sularında bentik makroomurgasız topluluklarının ekolojik kalite durumunu sınıflandırmak amaçlı geliştirilen ve interkalibrasyonu başarıyla gerçekleştirilmiş olan BENTIX indeksidir. İnterkalibrasyon Çalışmaları ve Ülke Uygulamaları

Bentik makroomurgasızlar nehirler için SÇD’ye göre izlenmesi gereken en uygun biyolojik kalite unsuru olarak kabul edilmektedir. Avrupalı pek çok uzman nehirde yalnızca bir organizma grubu araştırılabiliyorsa, tüm nehir tiplerinde birçok baskıya tepki verebilen bentik makroomurgasızların seçilmesini önermektedir. Bentik makroomurgasızlar göller için öncelikli biyolojik kalite unsuru olarak kabul edilmemektedir. Ülkemiz göllerinde var olan bentik makroomurgasız tür listeleri oluşturulması amacıyla izleme çalışmaları kapsamında ilk yıllarda düzenli olarak makroomurgasız izleme çalışmaları yürütülmeli ve bu izleme sonuçlarına göre ülkemiz göl makroomurgasız envanteri oluşturulmalıdır. 58 SONUÇ VE ÖNERİLER

Geçiş sularında bentik makroomurgasız örneklemesine yönelik herhangi bir Avrupa ya da APHA Standardı bulunmamakla birlikte Avrupa Birliği Üye Devletlerinin yürütmüş olduğu mevcut bir proje de bulunmamaktadır. Çoğu Üye Devlet kıyı sularında bentik makroomurgasız izlemesi için geliştirilen Avrupa Standardından faydalanarak geçiş sularında izleme yapmaktadır. Fakat bu standart her durum için geçiş sularına tam olarak hitap etmemektedir. Bu yüzden geçiş sularında bentik makroomurgasız izlemesine yönelik çalışmalar yapılarak standart bir yöntemin oluşturulmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Ülkemizde kıyı suları çalışması çok yaygın değildir. Kıyı suları için EC-2003 Su Çerçeve Direktifine dair İzleme Rehberinde yer alan talimatlar ülkemiz koşullarına uyarlanarak izleme gerçekleştirilmeli ve kıyı sularında bentik makroomurgasız izleme kılavuzu hazırlanmalıdır. 59 SONUÇ VE ÖNERİLER

Öneriler Biyolojik izleme çalışmalarına başlamadan önce bütün kalite unsurlarına ilişkin izleme kılavuzlarının oluşturulması çok büyük önem taşımaktadır. Çünkü elde edilecek her bir izleme sonucunun verimli olarak değerlendirilebilmesi için standart bir yöntem kullanılarak örneklenmesi, analizi ve indeksler kullanılarak ekolojik kalite oranlarının belirlenmesi gerekmektedir. Farklı şekilde örneklemeler, farklı analiz yöntemleri ve farklı indekslerin kullanılması neticesinde izleme sonuçlarının değerlendirilmesi verimli olmayacak ve izlemeler sırasında harcanan zaman, işgücü ve maddi kaynaklar etkili bir şekilde kullanılmamış olacaktır. Bu yüzden biyolojik kalite unsurlarının izlenmesi konusunda yapılacak ilk iş izleme kılavuzlarının hazırlanarak standart bir yöntemin oluşturulmasıdır. 60 SONUÇ VE ÖNERİLER

ARZ OLUNUR