İŞLE 524 – İŞLE 531 Yönetim Muhasebesi Maliyet - Hacim İlişkilerinin Saptanması

Giriş İç hacmi ile bağlantıları yönünden giderler Sabit giderler Değişken giderler Yarı değişken giderler Yarı sabit giderler Toplam maliyet fonksiyonu y= a + bx

Giriş Bireysel gider fonksiyonu ile maliyet fonksiyonunda saptanması amacıyla kullanılan yöntemler Analitik yöntem Muhasebe yöntemi Matematik ve istatistik teknikler

Analitik Yöntem Fiziksel bağlantılar(miktar bağlantıları) İlk madde giderlerinde ilk madde tüketimi İşçilik giderlerinde işçi çalışma süreleri Enerji giderlerinde makine çalışma süreleri Enerji giderlerinde aydınlatma süreleri Enerji tüketen makinelerin kw güçleri Değişken ve sabit giderler, miktar bazında belirlenir

Analitik yöntem Parasal bağlantılar(gider-hacim ilişkileri) Miktar bazında belirlenen değişken ve sabit giderler, her bir gider unsurunun fiyatı dikkate alınarak parasal olarak ifade edilir

Örnek İlk madde Üretime alınan ilk maddenin %10’u üretim sırasında buharlaşmaktadır. Kalan %90’ı mamul bünyesine girmektedir. Beher mamul biriminin bünyesine giren ilk madde ağırlığı 1.8 kg’dir. İlk madde kg fiyatı 50 TL

Örnek İlk madde Mamul bünyesine giren miktar…1.8 kg/mamul Buharlaşan miktar…………………….0.2 kg/mamul (1.8 * 0.10 / 0,90) Mamul başına ilk madde…………..2.0 kg/mamul Fiziksel bağlantı İlk madde birim fiyatı…………………50 TL/kg Mamul başına ilk madde……………100 TL/mamul Parasal bağlantı Toplam ilk madde gideri(Değişken) y=100x

Örnek İşçilik Beher mamul birimi 0.5 saatlik üretici(direkt) işçilik çalışmasına gerek göstermektedir. Atölye günde 8 saat, ayda 25 iş günü çalışmaktadır.

Örnek Direkt işçilik Mamul başına süre………………….0.5 saat/mamul Fiziksel bağlantı Saat ücreti………………………………..80 TL/saat Mamul başına direkt işçilik……...40 TL/mamul Parasal bağlantı Toplam direkt işçilik(Değişken)……..y=40x

Örnek Ustabaşı Her 10 işçiye bir ustabaşı gerekmektedir. Ustabaşıların aylık ücreti 20.000 TL Günde 8 saat * ayda 25 saat = 200 saat/işçi 10 işçi * (200 saat/işçi) = 2.000 saat/ay 2.000 / Mamul başına 0.5 saat = Mamul 4.000 adet

Örnek Ustabaşı Ustabaşı-üretim ilişkisi 1 ustabaşı/4.000 mamul Fiziksel bağlantı Aylık ustabaşı ücreti…….20.000/ 1 ustabaşı Ustabaşı ücreti-üretim ilişkisi 20.000/4.000 mamul Ustabaşı ücreti(Yarı sabit) y= 20.000 ( 0 < x << 4.000) y= 40.000 (4.000 < x << 8.000) y =60.000 (8.000 < x << 12.000) y= 60.000

Örnek Direkt işçilik ve ustabaşı giderleri ile birlikte toplam işçilik giderleri(yarı değişken) y= 40x + 60.000

Örnek Makine enerjisi Atölyedeki makinelerin kurulu gücü(bir andaki enerji tüketim potansiyeli) 100 kw olup, beher mamul birimi 0.2 saatlik makine çalışması ile ilişkilidir. Enerji birim fiyatı kilovat-saat başına 3 TL

Örnek Makine enerjisi Mamul başına makine süresi……….0.2 saat/mamul Makine kurulu gücü……………………..100 kw Mamul başına enerji miktarı…………20 kwh/mamul Fiziksel bağlantı Enerji birim fiyatı…………………………….3 TL/kwh Mamul başına enerji gideri……………60 TL/mamul Toplam makine enerji gideri(değişken) y= 60x

Örnek Aydınlatma enerjisi Atöyle, her biri 100 wattlık 10 ampul ile aydınlanmaktadır.

Örnek Aydınlatma enerjisi Aylık aydınlatma süresi …………………..200 saat/ay 8 saat * 25 gün Ampul kurulu gücü…………………………..1 kw 10 ampul * 100 watt Aylık enerji tüketimi………………………….200 kwh/ay Fiziksel Bağlantı Enerji birim fiyatı………………………………..3 TL/kwh Aylık enerji gideri………………………………600 TL/ay Toplam aydınlatma gideri(sabit) y = 600

Örnek Makine enerjisi + Aydınlatma enerjisi sonucunda Toplam enerji gideri(yarı değişken) y = 60x + 600

Örnek TOPLAM MALİYET FONKSİYONU Toplam ilk madde malzeme giderleri = 100x X= aylık üretim miktarı Toplam işçilik giderleri 40x + 60.000 Toplam enerji giderleri 60x 600 Toplam üretim maliyeti 200x 60.600

Analitik Yöntem Genel Değerlendirme Giderler ile iş hacmi arasındaki ilişki açısından fiziksel bağlantılardan hareket etmesi nedeniyle gerçeğe yakın en yakın sonuçları verir. Çok yaygın olarak kullanılmamaktadır. Gider unsurları ile iş hacmi arasındaki fiziksel ilişkinin saptanmasının zor olduğu malzemeler ve endirekt giderler mevcuttur. Temizlik malzemesi tüketimi Daha çok standart maliyetlerin olduğu işletmelerde kullanılmaktadır.

Muhasebe Yöntemi Gider hesaplarının sabit ve değişken olarak ikiye ayrılması Dönemler arasındaki değişimlerin tespiti Sabit ve değişken maliyetlerin belirlenmesi Maliyet fonksiyonunun saptanması

Örnek AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 TOPLAM Üretim Miktarı (Birim mamul) 300 250 350 400 2.000 Giderler(TL): İlk madde tüketimi 3.100 2.500 3.600 4.200 4.300 3.300 21.000 Direkt işçilik 6.000 5.000 7.000 8.000 40.000 Endirekt işçilik 3.250 3.350 3.400 20.000 Amortismanlar 500 3.000 Enerji giderleri 450 550 2.700 Bakım ve onarım giderleri 600 3.200 Diğer genel üretim giderleri 2.100 2.050 2.150 2.200 12.800 Genel yönetim giderleri 1.500 1.600 9.200 Toplam maliyet 17.400 15.600 19.100 20.850 21.100 17.850 111.900

Örnek AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): İlk madde tüketimi -19 +44 +16 +2 -23 Direkt işçilik Endirekt işçilik -2 +3 +1 -3 Amortismanlar Enerji giderleri -13 +29 +11 +10 -18 Bakım ve onarım giderleri -10 +22 +9 -8 Diğer genel üretim giderleri +5 Genel yönetim giderleri +7

Örnek – İlk Madde Tüketimi AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): İlk madde tüketimi -19 +44 +16 +2 -23 Üretim miktarı ile ilk madde tüketimini karşılaştırınız Üretim miktarı ile ilk madde tüketimi arasında paralellik var mı? Ufak farklılıkların sebebi neler olabilir? İlk madde tüketimi, değişken gider mi yoksa sabit gider mi?

Örnek – Direkt İşçilik Giderleri AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): Direkt işçilik Üretim miktarı ile direkt işçilik giderlerini karşılaştırınız Üretim miktarı ile direkt işçilik giderleri arasında paralellik var mı? Direkt işçilik giderleri, değişken gider mi yoksa sabit gider mi?

Örnek – Endirekt İşçilik Giderleri AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): Endirekt işçilik -2 +3 +1 -3 Üretim miktarı ile endirekt işçilik giderlerini karşılaştırınız Üretim miktarı ile endirekt işçilik giderleri arasında paralellik var mı? Endirekt işçilik giderleri, değişken mi, sabit mi yoksa yarı değişken mi? y = a + bx açısından değerlendiriniz.

Örnek - Amortismanlar AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): Amortismanlar Üretim miktarı ile amortisman giderlerini karşılaştırınız Üretim miktarı ile amortisman giderleri arasında paralellik var mı? Amortisman giderleri, değişken mi, sabit mi?

Örnek – Enerji Giderleri AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): Enerji giderleri -13 +29 +11 +10 -18 Üretim miktarı ile enerji giderlerini karşılaştırınız Üretim miktarı ile enerji giderleri arasında paralellik var mı? Enerji giderleri, değişken mi, sabit mi, yarı değişken mi? y = a + bx açısından değerlendiriniz.

Örnek – Bakım ve Onarım Giderleri AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): Bakım ve onarım giderleri -10 +22 +9 -8 Üretim miktarı ile bakım ve onarım giderlerini karşılaştırınız Üretim miktarı ile bakım ve onarım giderleri arasında paralellik var mı? Bakım ve onarım giderleri, değişken mi, sabit mi, yarı değişken mi? y = a + bx açısından değerlendiriniz.

Örnek – Genel Üretim Giderleri AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): Endirekt işçilik -2 +3 +1 -3 Diğer genel üretim giderleri +5 +2 Üretim miktarı ile genel üretim giderlerini karşılaştırınız Üretim miktarı ile genel üretim giderleri arasında paralellik var mı? Genel üretim giderleri, değişken mi, sabit mi, yarı değişken mi? y = a + bx açısından değerlendiriniz.

Örnek – Genel Yönetim Giderleri AYLIK ÜRETİM VE GİDERLER AYLAR 1 2 3 4 5 6 Üretim Miktarı (Birim mamul) - -17 +40 +14 -25 Giderler(TL): Genel yönetim giderleri +7 Üretim miktarı ile genel yönetim giderlerini karşılaştırınız Üretim miktarı ile genel yönetim giderleri arasında paralellik var mı? Genel yönetim giderleri, değişken mi, sabit mi, yarı değişken mi? y = a + bx açısından değerlendiriniz.

Toplam Değişken Maliyet Örnek MUHASEBE YÖNETİMİNDE SABİT – DEĞİŞKEN GİDER AYRIMI Giderin Türü Tutarı Değişken Sabit İlk madde tüketimi 21.000 - Direkt işçilik 40.000 Endirekt işçilik 20.000 Amortismanlar 3.000 Enerji giderleri 2.700 Bakım ve onarım giderleri 3.200 Diğer genel üretim giderleri 12.800 Genel yönetim giderleri 9.200 TOPLAM 111.900 66.900 45.000 Toplam Maliyet Toplam Değişken Maliyet Toplam Sabit Maliyet

Örnek Toplam maliyet fonksiyonu y = a + bx a = 45.000 bx = 66.900 Bu durumda, üretim 2.000 mamul ise b/2.000 = 66.900 / 2.000 b = 33.45 TL/birim y = 45.000 + 33.45x (6 aylık fonksiyon) y = (45.000 / 6) + 33.45x y = 7.500 + 33.45x (aylık fonksiyon)

Muhasebe Yöntemi Genel Değerlendirme Sadece sabit giderleri dikkate alır. Sadece değişken giderleri dikkate alır. Tümüyle sabit ya da değişken olarak nitelenemeyen giderler dikkate alınmaz. Değişkenlik durumu tartışmalı olan giderler, istatistiki yöntemlerle hesaplanır. Amortismanlar, genel yönetim giderleri, ilk madde tüketimi, direkt işçilik giderleri muhasebe yöntemi içerisinde kalır.

Muhasebe Yöntemi Genel Değerlendirme Muhasebe yönteminde ayrı ayrı hesaplar açılmalıdır. İşçilik giderleri Üretici işçilik………………….değişken gider Yardımcı işçilik……………….yarı değişken gider Yönetici işçilik………………..normal faaliyetlerde sabit kalma eğiliminde olan gider

Matematiksel ve İstatistiki Teknikler Grafik tekniği En yüksek ve en düşük hacimler tekniği Çifte ortalama tekniği En küçük kareler tekniği Değişken giderler Sabit giderler Yarı değişken giderler

Üretim Miktarı(Birim) Grafik Tekniği Aylar Üretim Miktarı(Birim) Toplam Maliyet (TL) 1 900 48.000 2 800 42.000 3 1.100 52.000 4 700 40.000 5 1.000 50.000 6 1.200 58.000

Grafik Tekniği

Grafik Tekniği Toplam maliyet doğrusunun eğimi = ax’deki a’dır. Toplam maliyette meydana gelen değişim / üretim miktarında meydana gelen değişim a = ∆y / ∆x = yb – ya / xb – xa a = 56.400 – 43.200 / 1.200 – 800 a = 33 TL/birim mamul

Grafik Tekniği y = a + bx 43.200 = a + 33 (800) a = 16.800 TL/ay TM = 16.800 + 33x

Değerlendirme Objektif değildir. Kişisel yargı ve görme yeteneğine bağlı olarak birbirinden farklı doğrular çizilebilmektedir.

En Yüksek ve En Düşük Hacimler Tekniği En kolay yöntemdir. En yüksek ve en düşük iş hacimleri ve bunlara karşılık olan gider veya maliyet tutarları alınır. Aylar Üretim Miktarı(Birim) Toplam Maliyet (TL) 1 900 48.000 2 800 42.000 3 1.100 52.000 4 700 40.000 5 1.000 50.000 6 1.200 58.000

En Yüksek ve En Düşük Hacimler Tekniği a = ∆y / ∆x = yb – ya / xb – xa a = 58.000 – 40.000 / 1.200 – 700 a = 36 TL/birim mamul

En Yüksek ve En Düşük Hacimler Tekniği y = a + bx 58.000 = a + 36 (1.200) a = 14.800 TL/ay 40.000 = a + 33 (700) TM = 14.800 + 36x

Değerlendirme Kişisel yargılara yer yoktur. Uç noktalar dikkate alındığından geçici veya tesadüfi dalgalanmalardan etkilenmektedir.

Çifte Ortalama Tekniği Düşük hacim dönemleri ile yüksek hacim dönemleri dikkate alınır. Dönem sayısının eşit sayıda olması öngörülür.

Üretim Miktarı(Birim) Örnek Aylar Üretim Miktarı(Birim) Toplam Maliyet(TL) 4 700 40.000 2 800 42.000 1 900 48.000 5 1.000 50.000 3 1.100 52.000 6 1.200 58.000

Düşük Üretim Dönemleri Yüksek Üretim Dönemleri Örnek Düşük Üretim Dönemleri Yüksek Üretim Dönemleri Aylar Üretim Miktarı Toplam Maliyet 4 700 40.000 5 1.000 50.000 2 800 42.000 3 1.100 52.000 1 900 48.000 6 1.200 58.000 Toplam 2.400 130.000 3.300 160.000 Ortalama 43.333 53.333 a = ∆y / ∆x = yb – ya / xb – xa a = 53.333 – 43.333 / 1.100 – 800 a = 33,33 TL/birim mamul

Örnek y = a + bx 43.333= a + 33.33 (800) a = 16.670 TL/ay TM = 16.670 + 33.33x

Değerlendirme Grafik tekniğine oranla tarafsızdır. En yüksek ve en düşük hacimleri dikkate aldığından iki gözlem dönemini değil, tüm dönemi dikkate almaktadır. Grafik tekniği ile en yüksek en düşük hacimler tekniğinden daha güvenilirdir.

En Küçük Kareler Tekniği Dağılım grafiğindeki çeşitli noktalardan olan düşey uzaklıkların karelerinin toplamının en düşük olduğu doğrunun denkleminin saptanmasıdır. Kişisel yargılara yer yoktur. Maliyet veya gider fonksiyonu en uygun şekilde belirlenir. Gözlem sayısı arttıkça başarılı bir yöntemdir. Determinasyon katsayısı dikkate alınır.