YÜKSEK İRTİFA HASTALIĞI Lake Louise Uzlaşması Dr. M. Arif DEMİR TDF Sağlık Kurulu Üyesi

Lake Louise Puanlama Sistemi Uluslararası Dağ Tıbbı Topluluğu Canada- Lake Louise’de yaptığı toplantıda Yüksek İrtifa Hastalığının tanınması ve sınıflandırılması ile ilgili bir puanlama sistemi geliştirmiştir. Bu puanlama sorularıyla dağcılar kendilerini AMS ye karşı değerlendirebilirler. 6,7,8. sorgulamalar sağlık profesyonelleri içindir.

AMS-HACE- HAPE 3000 metrenin üzerine hızlı bir şekilde çıkan sağlıklı bireylerin %30-50 sinde Akut Dağ Hastalığı belirtileri görülür. Tanımlar: Akut Dağ Hastalığı (Acut Mountain Sickness-AMS) Yüksek İrtifa Beyin Ödemi ( High Altitude Cerebral Edema- HACE) Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi (High Altitude Pulmonary Edema – HAPE)

Yüksek İrtifa Hastalığının Tanısında Lake Louise Uzlaşması AMS Akut Dağ Hastalığı Yüksek irtifaya gittikten sonra ortaya çıkan baş ağrısı ile birlikte aşağıdaki bulgulardan en az biri eşlik eder.: 1- Mide-barsak sistemi bulgusu ( iştahsızlık,bulantı veya kusma) 2- Yorgunluk veya kuvvetsizlik 3- Baş dönmesi veya sersemlik hissi 4- Uyku zorluğu Reference: “The Lake Louise Consensus on the Definition and Quantification of Altitude Illness” Sutton JR,Coates G,Houston CS. Last modified Aug.2001 ISMM

HACE Yüksek İrtifa Beyin Ödemi Ağır Akut Dağ Hastalığı AMS veya son dönem AMS olarak düşünülebilir. Tabloya eklenen son bulgu; 1-Zihinsel durum değişikliği ve/veya ataxia (zihinsel komutların sağlıklı alınamadığı kas hareketleriyle yapılan hareketler.) + AMS bulguları eşlik eder. 2-Veya zihinsel durum değişiklikleri ve ataxia, AMS bulguları OLMADAN Not: Görüldüğü gibi yüksek İrtifa Beyin Ödemi için AMS bulguları mutlak gerekli değildir. Reference: “The Lake Louise Consensus on the Definition and Quantification of Altitude Illness” Sutton JR,Coates G,Houston CS. Last modified Aug.2001 ISMM

HAPE Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi Yükseklikle beraber gelişen aşağıdaki bulgu ve belirtiler; Belirtiler: En az ikisi olacak, 1-Dinlenme anında solunum sıkıntısı, 2-Öksürük, 3-Azalmış egzersiz performansı veya zayıflık,güçsüzlük 4-Göğüs daralması veya tıkanma hissi; Bulgular; en az ikisi : 1-Akciğer dinleme bulgularında wheezing ve raller ( Sağlık profesyoneli tarafndan saptanabilir.) 2- Merkezi siyanoz (morarma) 3-Takipne ( Hızlı - kesik soluk alıp verme) 4-Taşikardi ( Hızlı kalp atımı) Reference: “The Lake Louise Consensus on the Definitio and Quantification of Altitude Illness” Sutton JR,Coates G,Houston CS. Last modified Aug.2001 ISMM

Lake Louise Score (LLS) Lake Louise Puanlama sistemi Dikkat: Son 4 gün içinde yükseklikle birlikte gelişen BAŞAĞRISI ve ek olarak en az bir bulgunun bulunması gereklidir. Aşağıdaki sorulardan en az 3 ve üzeri puan Akut Dağ Hastalığı olarak AMS tanımlanır. SORGULAMA: Bulguların göreceli kavramlar olduğunu unutmadan kişinin normal koşullardaki sağlıklı durumuna göre yanıt almaya çalışınız. (Örneğin; başağrısının hafif orta veya ağır derecesi kişiler arası farklılıklar gösterir. Bulantı veya kusmanın derecesini dağcı kendi derecelendirebilir veya yakınındaki kişi derecelendirmeye çalışır. ) Bütün bunların yüksekliğe bağlı gelişen ani dağ hastalığı tanısında yardımcı göstergeler olduğunu unutmayalım. Varlıkları veya yoklukları hastalığın tamamen bilindiğini,farkındalığını göstermeyebilir. Bulgular saatlerle değişebilir bu nedenle sorgulamaları gün içinde birkaç kez yapabilirsiniz. Puanlamayı takip edip dağcının değerlendirmesini daha sağlıklı yapabilirsiniz.

(Gastrointestinal ) Mide Barsak sistemi bulgusu İştah iyi, bulantı yok0 (Gastrointestinal ) Mide Barsak sistemi bulgusu İştah azalması veya hafif bulantı1 (Gastrointestinal ) Mide Barsak sistemi bulgusu Orta derece bulantı veya kusma2 (Gastrointestinal ) Mide Barsak sistemi bulgusu Ağır bulantı veya kusma3 BaşağrısıYok0 BaşağrısıHafif1 BaşağrısıOrta2 BaşağrısıŞiddetli, dayanılmaz

Yorgunluk&/veya Kuvvetsizlik YOK /YOK0 Yorgunluk&/veya Kuvvetsizlik Hafif yorgunluk/ kuvvetsizlik1 Yorgunluk&/veya Kuvvetsizlik Orta yorgunluk/ kuvvetsizlik2 Yorgunluk&/veya Kuvvetsizlik Ağır yorgunluk/ kuvvetsizlik3 Başdönmesi/ Sersemlik Hali YOK0 Başdönmesi/ Sersemlik Hali Hafif1 Başdönmesi/ Sersemlik Hali Orta2 Başdönmesi/ Sersemlik Hali Ağır

Uyku ZorluğuHer zamanki uyku durumu, sorun yok0 Uyku ZorluğuGenel uyku durumu hafif bozuk, uyanmalar var. 1 Uyku zorluğuÇok kez uyanıyor, zayıf uyku durumu var2 Uyku ZorluğuHiç uyuyamıyor.3 TOPLAM PUAN: Reference: “The Lake Louise Consensus on the Definition and Quantification of Altitude Illness” Sutton JR,Coates G,Houston CS. Last modified Aug.2001 ISMM Örneğin: 2 puan orta derece başağrısı+1 puan hafif iştahsızlık+1 puan halsizlik Toplam 4 puan ile Akut Dağ hastalığı varlığını gösterir. Buna eklenen hafif sersemlik 1 puan+sık uyanmalarla uyku bozukluğu 2 puan, Toplam da 7 puan ile ağır Akut Dağ hastalığı tanısı koydurabilir. 5.

Sonuçlar ve Değerlendirme Toplam puanlama: 3-5 arası : Hafif –Orta Akut Dağ Hastalığı 6 ve üzeri : Ağır Akut Dağ Hastalığı Değerlendirme : 1.Akut Dağ Hastalığı (AMS) bulguları var ise TIRMANIŞA DEVAM ETMEYİN !!! 2.Bulgularda düzelme yok veya daha da kötüye gidiş var ise İNİN !!! 3.Yüksek İrtifa Akciğer Ödemi veya Beyin Ödemi (HAPE-HACE) bulguları gelişmişse İNİN veya İNDİRİN!!!

Klinik İnceleme (Sağlık Profesyonelleri için) Zihinsel Durum Değişiklikleri Değişiklik Yok0 Lethargy (Uyuklama, uyuşukluk hali)/Bitkinlik1 Oryentasyon bozukluğu, Konfüzyon2 Stupor(Baygınlık,kendinden geçme hali)3 Ataxia ( kasların koordinasyon bozukluğu) Ataksi yok0 Ataksi yürütülerek değerlendirilir. Temel denge manevralarında bozukluk1 Düz hattı adımlayamama2 Yürürken düşüyor3 Ayakta Duramıyor

Periferik (Çevresel) ÖdemÖdem Yok0 Bir bölgede (Yüz, eller vb.)1 İki veya daha fazla bölgede ödem2 Toplam Klinik Puanlama 8. Tüm bulguların puanlanıp değerlendirilmesi, tedavi ve alınan önlemlerden sonra saatler içinde izlenerek gerekirse tekrar görüşülmesi önerilir. Reference: “The Lake Louise Consensus on the Definition and Quantification of Altitude Illness” Sutton JR,Coates G,Houston CS. Last modified Aug.2001 ISMM Klinisyenler, belirtileri ve klinik muayene bulgularını birlikte puanlayarak değerlendirirler. Formda : Dağcının adı soyadı, değerlendirmenin yapıldığı saat ve tarih, bulunulan yükseklik (metre cinsinden), tırmanma hızı (profili) mutlaka kaydedilmelidir.

1.KURAL: Yüksek irtifada kendinizi iyi hissetmiyorsanız, başka nedenlerden olmadığı kanıtlanana kadar YÜKSEKLİK HASTALIĞINDANDIR. 2.KURAL: Akut Dağ Hastalığı Bulguları ile ASLA TIRMANMAYIN!! 3.KURAL: Eğer giderek kötüleşiyorsanız (veya HACE veya HAPE), önce aşağıya İNİN !!

Şimdi hazırsınız; dağların tadını çıkarın Dr. M. Arif DEMİR TDF Sağlık Kurulu Üyesi İletişim: İzmir Tepecik Eğit.ve Araş. Hastanesi