BBY 367 Tıpta Bilgi Yönetimi-7: Kanıta Dayalı Tıp: Kanıt kaynak, KDT alanında bilgi erişim: kaynakları ve veri tabanları Nazan Özenç Uçak

Kanıta Dayalı Tıp Nedir? “KDT, hastalıkların tanı ve tedavi sürecinde karar verilirken en iyi ve güncel kanıtların dikkatli, özenli ve akıllıca kullanılmasıdır” (Sincan 2003) “KDT hekimlerin günlük kararlarını, mevcut en iyi kanıtların ışığında, kendi deneyimleri, hastanın özellikleri ve seçimleriyle birleştirerek vermesi için belirlenen sistematik bir yaklaşımdır” (Ergör 2003) “KDT bireysel klinik deneyim ile sistematik taramalar sonucu elde edilen en iyi bilimsel ve klinik kanıtların birleştirilerek kullanılmasıdır” (Sackett ve diğerleri 1996).

KDT oluşturan unsurlar Kanıta dayalı tıp uygulamasında neyin kanıt olduğu öncelikle belirlenmelidir. Bilimsel araştırmaların %90’ı tıp alanında ön plana çıkan 150 dergide yayımlanmaktadır. SCI atıflarının %80’i 1000’den daha az sayıda dergiye yapılmaktadır. Bilimsel yayın sayısının hızla arttığı ortamda bilgi kaynakları bilimsel nitelik ve değerlerine göre gruplandırılıp sınıflandırılmalıdır. Bilimsel kanıtların konuya uygun yöntemlerle elde edilmiş olması ve diğer bilgilerle ele alınarak yorumlanması önemlidir (Sincan, 2003).

KDT’nın gelişimine neden olan unsurlar Üretilen bilginin miktar ve hızındaki artış Tıp ile ilgili günde 6000 makale yayınlandığı, süreli yayınların sayısının yüzyılın başı ve sonu arasında 10 kat arttığı bilinmektedir; Bilgi kaynaklarının güvenilirlik, ulaşılabilirlik, kullanım kolaylığı ve güncellik açısından farklı özelliklerde olması erişilen bilginin tamamı güvenilir ve geçerli değildir;

Araştırmaların kalitesini ortaya koyan unsurların tanımlanması; araştırmanın bilimsel niteliğini ve güvenilirliğini belirleyen unsurlar üzerinde son yıllarda daha fazla durulmaktadır; Belli bir konuda yapılan araştırmaların yeniden analizini sağlayan yeni araştırma tiplerinin oluşması; sistematik derleme ve meta analizlerin yapılması; Mevcut araştırmaların kanıt değerlerini inceleyerek yeniden yayınlayan organizasyonların oluşturulması; Cochrane kütüphanesi gibi oluşumların ortaya çıkması; Maliyet, etkinlik, kalite kavramlarının giderek önem kazanmasıdır. Hasta bakımının bütçeye getirdiği yük, sigortacılık vb.

Neden KDT??? Tanı, tedavi, hastalıklardan korunma Prognozla ilgili hastaya uygun bilgi ihtiyacı Literatürdeki yetersizlikler Güncel bilginin konuyla ilgili literatüre girişinin zaman alması Örneğin bir uygulama veya ilaca ilişkin bilgilerin literatüre girmesi veya uygun olmayanların literatürden çıkarılması uzun zaman almaktadır.

Neden KDT??? Güncel bilgi sunan makale sayısı çok. Bunların tamamının okunması mümkün değil Var olanlar içinden hastaya vakaya uygun kanıt olabileceklerin seçilmesi sorun Elde edilenlerin geçerli, doğru ve güvenilir olup olmadığı belli değil.

Neden KDT??? Hekimin deneyimi ve bilgisi Hastanın durumu ve tercihleri Hekimin birikimli olması için deneyime ihtiyaç var. Deneyimli hekimin bilgileri eski olabiliyor. Meslektaşlardan alınan görüşlerin kanıtla desteklenmesi gereği Hastanın durumu ve tercihleri Hastanın özelliklerinin ve beklentilerinin dikkate alınması gereği, bunları dikkate alan yaklaşımların olmaması. Medikal endüstri ve bilimsel çalışma Bilgilerin ticari kaygı dışında bilimsel bir süzgeçten geçirilmesi gerekiyor.

Neden KDT??? Ayrıca; Benzer hastalık tablolarında, farklı yaklaşım ve tedavilerin hepsinin istenen sonuca ulaşmaması, Tanı, tedavi ve prognoz ile ilgili kararlarda bazı olasılıkların hesaplanmasının ve istatistiksel analizlerin öneminin anlaşılması, Hekimlerin hastaları ile ilgili kararları sadece kendi deneyim ve bilgileri ışığında, sezgisel değil kanıta dayalı olarak vermelerinin gereğinin ortaya çıkması. Sağlık hizmetlerinde maliyetin artması; en iyi ve en ucuz tedavi arayışı.

KDT oluşturan unsurlar KDT üç farklı unsuru içerir. Hekim: hekimin klinik deneyimi, bilgi ve birikimi Literatür: konuyla ilgili literatür ve güncel kanıtlar Hasta: hastanın özgün durumu

KDT Oluşturan Unsurlar Karar Hasta Deneyim Kanıt

KDT gelişimi KDT felsefi olarak çok eskilere dayanmakla birlikte, 19. yy’da Paris’li hekimler tarafından gündeme getirilmiştir. 1991 yılında Guyant tarafından “Kanıta Dayalı Tıp” olarak adlandırılmıştır. Gelişiminde Ronald Fisher istatistiksel uygulamalarla, Austin Bradford Hill biyoistatistik yöntemlerin tıp alanında kullanımı ve rastgele deney uygulamaları ile geleneksel uygulamaları karşılaştıran çalışmalarıyla, Archie Cochrane sistematik derlemeleri veren çalışmalarıyla bu alanın gelişimine katkı sağlayan üç önemli araştırmacıdır (Sümbüloğlu ve Akdağ, 2010).  

KDT gelişimi… 1981 Kanada da McMaster Tıp Fakültesinde «TDT Çalışma Grubu»nun kurulması 1990 lar KDT uygulamalarının dünyada yaygınlaşması 1993 «Cochrane Collaboration» nun kurulması Konuyla ilgili eğitimlerin yaygınlaşması Kanıt değeri olan kaynaklara erişimde kaynak ve veri tabanı oluşturulması

KDT Önemi Hasta tedavisinde karşılaşılan soruların az bir kısmı geleneksel kaynaklardan sağlanabilmektedir. Yayınlanan her şey hasta tedavisi için yeterli olamamaktadır. Araştırmalar kaynakların %40-60 ının klinisyenler tarafından yararlı bulunduğunu göstermektedir ( Gorman, Ash ve Wyokoff, 1994 ; Jamrozik, 2001 de aktaran Sincan, 2003). Soruların yanıtlanmasında benzer uygulama sonuçlarına ve farklı bilgi kaynaklarına ihtiyaç vardır. Bilgi artışı nedeniyle güvenilir bilgi seçiminde sorunlar vardır. Neyin kanıt olduğu, hangi bilginin doğru ve geçerli olduğunun değerlendirilmesi, farklı bilgilerin bir araya getirilip organize edilerek sunulması gerekmektedir.

Kanıta Dayalı Tıp (KDT) Uygulaması Bir hastanın bakımı hakkında karar verirken var olan kanıtlanmış bilgilerin dikkatli, açık ve mantıklı kullanılması gerekir. KDT uygulamaları eldeki en iyi kanıtın hekimin deneyimi ve hastanın tercihleri ile entegre edildiği sistematik bir yaklaşımı ifade etmektedir. Bireysel klinik deneyim ile sistematik araştırmalardan elde edilen en iyi klinik kanıtların entegre edilmesi gerekir.

Klinik deneyim Klinik deneyim= birikim+eğitim+beceri Bireysel klinik deneyim, uzun yıllar süren klinik pratiğin getirdiği yetkinlik ve karar verebilme yeteneğini yardımı ile etkin tanı koyabilme, hastaya uygun tedavi seçebilme, hasta haklarını anlayabilme ve bakımları ile ilgili klinik kararları doğru verebilme şeklinde tanımlanabilir.

Klinik kanıt Klinik kanıtlar hasta merkezli klinik çalışmalar, tanısal testler ve duyarlılıklar, prognostik markerler, tedavi, rehabilitasyon, koruyucu yöntemlerin etkinlik ve güvenilirliği Bu kanıtlar hem kullanılmakta olan test ve tedavileri doğrular hem de bunların yerlerine yenilerinin konulmasına olanak tanır.

Klinik deneyim ve klinik kanıtlar Klinik deneyim ve klinik kanıtlar birlikte kullanılınca değerlidirler. Tek başına klinik deneyim hızla güncelliğini yitirme riskine sahiptir. Klinik kanıt ise hiç bir zaman klinik deneyimin yerini tutamaz. Klinik deneyim, klinik kanıtın hastaya nasıl uygulanacağına karar vermede yaşamsal öneme sahiptir.

KDT aşamaları KDT süreci şu 5 aşamadan oluşmaktadır: Kliniğe yönelik yanıtlanabilir soruların oluşturulması En iyi kanıtların bulunması için literatür taramalarının yapılması Erişilen literatürün kanıt olarak geçerliliği ve uygunluğunun değerlendirilmesi Erişilen kanıtlar doğrultusunda kararların alınması ve hasta üzerinde uygulanması Sürecin değerlendirilmesi (Centre for Evidence Based Medicine / CEBM 2001 aktaran Alkan 2005).

Kaynakları değerlendir Soru oluştur Hastanın özellikleri Tedaviye ilişkin ayrıntılar Kaynakları araştır Literatür taraması Klinik deneyimler Kaynakları değerlendir Kaynakların doğru, geçerli,güvenilir olduğundan emin olma Uygulanabilirliğine karar verme Hasta üzerinde uygulanması Değerlendirme

Soru KDT da sorunun kaynağı hastadır. KDT genel bilgiler ve hastadan bağımsız literatür ile uygulanamaz. Yapılması geren ilk uygulama sorunu tanımlayan bir soru oluşturmaktır. Sorunun nasıl yapılandırıldığı önemlidir. İyi yapılandırılmış bir soru 6 temel unsurdan oluşur.

Sorunun yapılandırılması Hasta / sorun: hastalığın özellikleri, tanımlanması; Girişim, prognostik unsurlar: planlanan tedavi süreçleri, planlanan ilaç, tetkik, cerrahi girişimler, prognozu etkileyen unsurlar; Karşılaştırma: planlanan girişimin alternatifleri, ilaç, test, cerrahi müdahale seçenekleri; Sonuç: ulaşılacak hedefin belirlenmesi; Soru : vaka özelliklerine göre hastanın tedavisine ilişkin ayrıntıların sorgulanması Çalışma tipi: hangi sorulara hangi çalışma tipi ile karşılık verilebileceğine karar vermek (Sincan, 2003).

Sorular Arka plan sorular (background questions) Ön plan sorular (foreground questions) Uzmanlık ve deneyim artıkça arka plan (geriye yönelik) sorular azalır ön plan (ileriye yönelik) soru türü artar.

Arka plan (geçmişe yönelik) sorular Hastalık, tedavi, test v.b. İle ilgilidir. kim, ne, nerede, nasıl, niçin, ne zaman hastalık, test, tedavi, bakım Ör. Atipik antipsikotik ajanlar nelerdir ? SARS’ın nedeni nedir?

Ön plan (ileriye dönük) sorular Hastalık, biyolojik, psikolojik, sosyolojik özelliklerin tümünü içerebilir. Klinik bulgular, etiyoloji, tanı, test, prognoz, koruma ile ilgili olabilir. Ör. 55 yaşında kadın hasta, her gün düşük dozda tiazid diüretik alıyor kan basıncı 155/88 Hg . Bu hastanın hipertansiyon tedavisinde hedeflenen kan basıncı ne olmalıdır?

Tıpta Kanıt Kaynakları KDT da klinik uygulamalarının kanıtlara dayanma esası, bu kanıtların geniş tıp literatürü içinden nasıl seçileceği, hangi kaynakların bu kanıtları sunduğu sorusu yanıtlanmalıdır. Kanıt kaynaklarının öncelikle tanımlanması gerekir.

Sistematik derlemeler Rastgele denetimli denemeler Kohort çalışmaları Olgu kontrol çalışmaları Olgu serileri Olgu sunumları Klinik görüşler, düşünceler, editör yazıları Hayvan çalışmaları İn-vitro (test tüpü) çalışmaları

Kanıt kaynaklar A- Özgün çalışmalar. Bu konuda kanıt sağlayan bilgi kaynakları 4 başlıkta incelenebilir A- Özgün çalışmalar. B- Özgün çalışmaları sentezleyen kaynaklar. C- Özgün çalışmaları özetleyen kaynaklar. D- Özgün çalışmalara, bunların sentezlerine ve özetlerine erişim sağlayan sistemler (Paisley 2000).

A- Özgün çalışmalar Tıp alanında pek çok özgün ve birincil kaynak olmasına rağmen bunların hepsi kanıt sunmazlar. Geleneksel uygulamalarda tıpla ilgili kitaplar, meslektaşlar, makaleler ve raporlar bu amaçla kullanılırken, KDT uygulamalarında klinik uygulamalar sonucu elde edilen bilgi ve kanıtlar özgün çalışmalar olarak kullanılmaktadır. Bu amaçla klinik araştırma sonuçları değerlendirilmektedir.

Özgün çalışmalar kapsamına giren kaynaklar Rastgele Denetimli Denemeler (RDD) Rastgele Klinik Denemeler (RKD) Test ve tahlil bulgularını değerlendiren kaynaklar Kohort araştırmalarının bulgularını veren kaynaklar Olgu Kontrol Çalışmaları (case control study)

1.Rastgele Denetimli Denemeler (RDD) (Randomized Controlled Trial-RCT). Rastgele seçilen denek grupları üzerine uygulanır(ör bir ilacın etkileri vb.). Klinik araştırmalarında kullanılan yöntemlere dayanılarak hazırlandıkları ve benzersiz oldukları için çok değerlidir. Ancak RDD bir yöntem ve çalışma tasarımıdır. Özgün eser olabilmesi için raporlaştırılması ve yayınlanması gerekmektedir. Raporlaştırılmış olanları kanıt sunan araştırmalar olarak büyük değer taşır.

2. Rastgele Klinik Denemeler (RKD) Sağlık alanında bir uygulamanın etkinliğini ölçmeye yönelik ve kanıtların ortaya çıkarılmasında önemli uygulamalardır. Bu denemeler, klinik ortamlarda sıkı denetim altında ve belli kurallara göre yapılan güvenilir çalışmalardır. Aynı hasalığı taşıyan hastalar arasından rastgele seçilen denekler üzerine yürütülen deneyler sonucu elde edilen verilerdir. Genelde bir kontrol grubu ve bir de deney grubu belirlenerek yöntemin etkinliği sınanır. Kliniklerde yürütülen RKD’lerin büyük bir kısmı tedaviye yöneliktir. Bu çalışmalar sonucu elde edilen bulguların raporlaştırılması, özellikle tedaviye yönelik soruların cevaplanmasında önemlidir.

3.Test ve tahlil bulgularını değerlendiren kaynaklar Tahlil ve testlerle ilgili değerlendirmeleri veren araştırmalar, bu testlerden hangilerinin daha doğru, hızlı, ekonomik, kolay ve az hırpalayıcı olduğuna ilişkin karşılaştırmalı çalışma sonuçlarını verir. Denekler üzerine uygulanan standart testlerin sonucunda bunların hangisinin daha doğru ve uygulanabilir olduğuna karar verilir. Bu süreç ve bulguları sunan raporların bir kısmı literatürde yer alır. Tanı yöntemlerine karar vermeden önce test bulgularını raporlaştırarak veren kaynakların kullanılması gerekir. Bu kaynaklar KDT sürecinde tanı aşamasında önemli kaynaklardır.

4. Kohort araştırmalarının bulgularını veren kaynaklar Kohortlar (cohorts) ortak özellikleri olan hasta gruplarıdır. Bu çalışmalar belli bir sağlık uygulaması uygulanmış hastalar ile böyle bir uygulama almamış hastaların zaman içinde izlenerek karşılaştırılmasıdır. Burda önemli olan her iki grupta yer alan hastaların ortak özellikler taşımalarıdır. Amaç uygulanan yöntemin yan etkilerini ortaya koyabilmektir. Bu çalışmaların çoğu etiyolojiye (hastalık sebebi) yöneliktir.

Hastalığa neden olan etkenlerle ilgili sorulara en iyi cevaplar kohort bulguları ile verilebilmektedir. Bu nedenle KDT sürecinde bir hastalığın nedenine ilişkin karar verirken bu kaynaklara başvurulması önemlidir. Kohort araştırmaları prognozla (hastalığın seyri, süresi ve sonuçlarını önceden tahmin etme) ilgili soruların yanıtlanmasında yardımcıdır. Uzun vadeli prognoz çalışmalarının bulguları, güçlü kanıtlar sunmaları açısından daha güvenilirdir.

5. Olgu kontrol çalışmaları / Örnek olay denetim çalışmaları (case control study) Bu çalışmalarda belli bir hastalığa yakalanan bireyler ile bu hastalığı taşımayan bireylerden oluşan bir kontrol grubu oluşturularak hastalığa neden olan etkenlerin (etiyoloji) bulunmasına çalışılmaktadır. Belli özellikleriyle kohort çalışmalarından ayrılan bu araştırmalar kohort çalışmalarına göre daha sık ve kolay yapılmaktadır. Ancak kanıt özelliği açısından kohort araştırmaları daha değerlidir.

B-Özgün çalışmaları sentezleyen kaynaklar: Bu kaynaklar birincil kaynaklardan elde edilen verileri bir araya getirerek anlamlı sonuçlara erişimi sağlayan sentez kaynaklarıdır. Bunlar: 1. Sistematik Derlemeler 2. Meta Analizler 3. Uygulama Rehberleri 4. Derleme Makaleler dir.

B.1.Sistematik Derlemeler (SD)/Dizgesel Derlemeler Systematic Reviews (SR) Birincil klinik araştırma sonuçlarını sentezleyen en önemli ikincil kaynaklar sistematik derlemelerdir (SD) (systematic review / SR). Sistematik derlemeler, belli bir hastalığın rastgele denetimli denemeler (RDD/RKD) sonucunda elde edilen tüm bulgularını sentezleyerek sundukları için tek tek elde edilen RDD ve RKD bulgularından daha kapsamlı ve nitelikli kanıtlar sunar. Bu nedenle kanıta dayalı tıp merkezleri tarafından sistematik derlemeler en yüksek düzeyde kanıt sunan kaynaklar olarak ilk sırada yer almaktadır.

Çalışmalar raporlaştırılmış klinik araştırmalara, kalitelerine ve çalışma tasarımlarının araştırmaya uygunluğuna göre değer biçilmiş ve bu değerler doğrultusunda araştırmalar sınıflandırılmıştır. RDD’ler tedaviye yönelik kanıtları sunan birincil kaynaklar olarak ikinci sırada yer alırken, Sistematik derlemeler tedavi/etiyoloji, prognoz, tanı gibi kanıt kaynakları grupları içinde değerli kanıt kaynağı olarak ilk sırada yer almaktadır.

Sistematik Derlemelerin (Systematic reviews) KDT uygulamalarındaki yeri SD ler belli bir sağlık sorununu ele alan bütün birincil araştırma kaynaklarının toplanmasında, değerlendirilmesinde ve bu kaynaklarda yer alan bulguların sentezlenmesinde bilimsel yöntemler kullanılarak üretilen kaynaklardır. SD ler kilinik uygulamalara yönelik sorulara yanıt verir. SD lerde yazarın kişisel yaklaşım ve hatalarını en aza indirecek şekilde sağlam derleme yöntemleri kullanılır. Bu nedenle geleneksel derleme (review) makalelerden ayrılır. SD lerde hangi kaynaklardan ne ölçüde yararlanıldığı belirtilmektedir.  

SD lerde sentezleme daha güçlüdür ve kanıtla ilgili sayısal verilere yer verilir. SDler çok sayıda hastadan sağlanan bulguları tek bir kaynakta kapsamaktadır. Bazan tek bir SD 500 kadar RDD bulgularını kapsayabilmektedir. Bu durum konuyla ilgili çok sayıdaki literatürün takibini kolaylaştırmaktadır. Bir diğer avantajı ise literatürde yer alan bilgi ve araştırma bulguları ile klinik uygulamalarını birleştirebilmesidir. Bu durum kararların verilmesinde isabet oranını artırmaktadır.

Sistematik Derleme üretme süreci SD lerin üretimi bir dizi işlem ve uzman katkısını gerektiririr. Bunlar: Sorun saptanır ve klinik açıdan anlamlı bir yapıda ifade edilir. Konuyla ilgili veri tabanları ve kaynaklar belirlenir. Belirlenen kaynak ve veri tabanların indeksleme dilleri dikkate alınarak tarama stratejisi hazırlanır ve uygulanır. Elde edilen anlamlı künyelerin başlık ve özetleri değerlendirilir, uygun olanlar saptanır. Tam metin ve özgün kopyalara ulaşılır.

Özgün ve tam metin kaynaklar okunarak, kaynaklar çalışma tasarımı, yöntemi, tanı, tedavi, etiyoloji ve prognoz açısından içerik ve kanıt sunma düzeylerine göre değerlendirilir. Elde edilen değerler doğrultusunda kaynağın kanıt verme düzeyi belirlenir. Veriler çıkarılır ve soruyla ilgili elde edilen bulgu ve kanıtlar birleştirilir. Kanıtlar son kez incelenerek sentezlenir. Sonuçlar raporlaştırılır ve sunulur.

B.2.Meta analizler (meta-analysis) Çok sayıda araştırma bulgusunun istatistiksel analizini verir. Nicel verilerle sonuçları değerlendirme şansı verir. Tedavi etkileri, risklerin hesaplanmasında yardımcıdır.

B.3.Uygulama rehberleri Bu kaynaklar, özellikle belirli klinik koşullarında kullanılmak, hekim ve hastaların sağlığa ilişkin kararlarını desteklemek ve onlara danışmanlık sunmak üzere çeşitli konularda üretilen kaynaklardır. İçerdikleri açıklamalar sistemli bir düzen içinde verilir.

B.4. Derleme Makaleler (Review articles) Belli bir alanda makaleleri inceleyerek sonuçlarını değerlendiren makalelerdir. Geniş kapsamlıdır. Diğer kanıt sunan kaynaklara göre daha yetersizdir.

C-Özgün çalışmaları özetleyen kaynaklar Kanıta dayalı tıp alanında çıkan bazı süreli yayınlar diğer süreli yayınlarda çıkan klinik araştırma bulgularını özetlemekte ve konuyla ilgili bir uzmanın yorumuyla vermektedir. Bu tür süreli yayınlara ilk örnek American College of Physician’ın (ACP) 1991 yılından buyana çıkartmakta olduğu “ACP Journal Club” dır. ACP ve British Medical Journal Yayın Grubu tarafından ortaklaşa çıkarılan “Evidence-Based Medicine” , “ACP Journal Club” ile “Evidence-Based Medicine”ın birleştirilerek elektronik ortamda sunulan versiyonu “Best Evidence” bu alanda önemli kaynaklardır.

Konuyla ilgili dergiler ACP journal (bi-monthly) the American College of Physicians tarafından yayımlanıyor. 100 dergiyi gözden geçirerek bulguları değerlendiriyor. Araştırmaya dayalı makaleler yönteme ve klinik açıdan güvenilirliğine göre değerlendirilerek uzmanlar tarafından özetleniyor.

Çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine odaklanmaktadır. Archives of Disease in Childhood (monthly) Çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine odaklanmaktadır. Emergency Medical Journal EMJ (monthly) the Emergency Medicine Journal (eski adıyla the Journal of Accident and Emergency Medicine) acil tıp hizmetleri üzerine odaklanmaktadır.

İlgili olduğu konular ve kanıt değerlerini gösteren değerlendirmeler

Makale adı ve ilgili olduğu konular Soru Yöntem

British Medical Journal

EBM (Evidence Based Medicine) http://ebm.bmj.com/

Best BETS (http://www.bestbets.org/)

Best BETS (http://www.bestbets.org/)

BMJ Clinical Evidence (http://clinicalevidence.bmj.com)

BMJ (British Medical Journal) (www.bmj.com)

BMJ (British Medical Journal) (www.bmj.com)

D- Özgün çalışmalara, sentezlere ve özetlere erişimi sağlayan sistemler Bu grubun içinde MEDLINE, PubMED gibi sağlık alanında önemli veri tabanları yanında Cochrane Library ve Uptodate gibi kanıta dayalı tıp konusunda bilgi sunan veri tabanları yer alır. Bu kaynakların ortak amacı kanıtlara erişim olanağı sağlamaktır.

COCHRANE LIBRARY Cochrane Collaboration tarafından hazırlanmaktadır. Sistematik derlemelere hızlı erişim olanağı sağlar. “CochraneLibrary” nin kapsamında yer alan “Cochrane Sistematik Derlemeler Veri Tabanı” (Cochrane Database of Sytematic Reviews CDSR) ile “Etkin Derleme Özetleri Veri Tabanı” (Database of Abstracts of Reviews of Effectiveness DARE) bu açıdan değerli olan kaynaklardır. Cochrane Collaboration tarafından hazırlanmaktadır.

Cochrane (http://www.cochrane.org/)

The Cochrane Library (http://www.thecochranelibrary.com)

Cochrane Reviews

Basit tarama yapmak için bu kutucuğu kullanın… Gelişmiş tarama için bu linki kullanın…

Advanced Search

Konuyla ilgili diğer veri tabanları Uptodate DynaMed MD Consult Mosby’s Nursing Consult Mosby’s Drug Consult

MD Consult(http://www.mdconsult.com)

DynaMed National Science Foundation (NSF) tarafından oluşturulmaktadır. 1800 hastalık hakkında tanı ve tedavi bilgisi içerir. Farklı merkezlerden gelen sentezlenmiş bilgiye erişim sağlar. (http://www.ebscohost.com/dynamed/)

Essential Evidence Plus (EE+) Tanı, tedavi ve prognozda farklı bilgi kaynaklarından sağlanan bilgiyi tek bir arayüzden tarama ve erişim olanağı sağlar. Hastalıklar ve tedavi yöntemleri hakkında klinik uygulama ve kanıta dayalı bilgi verir. (http://www.essentialevidenceplus.com)

Mosby’s Nursing Consult (http://www.nursingconsult.com)

Organizasyonlar Centre for Evidence Based Child Health, London Centre for Evidence Based Medicine, Oxford Centre for Evidence Based Nursing, York Centre for Evidence Based Physiotherapy, Sydney Central Manchester and Manchester Children's University Hospitals NHS Trust, Manchester Royal Infirmary The Cochrane Collaboration NHS centre for reviews & dissemination

Kanıta Dayalı Tıp alanında kütüphanecinin yeri Klinik Tıp Kütüphaneciliği (KTK) nin 1970’ lerin ortasında geliştirilmesi ile birlikte kütüphanecilerin KDT uygulamalarına katılımı da başlamıştır. KDT ın literatürde yer alan bulgulara dayanma zorunluluğu, kütüphanecilerin bu bilgiye erişiminde rolünü artırmıştır. KDT konusunda bilgili ve deneyimli bir tıp kütüphanecisinin yer almadığı KDT ekiplerinin başarısız olma riski yüksektir (Sincan 2003).

KDT kütüphanecisinin yapması gerekenler literatür taraması yapmak, kanıt içeren klinik tıp literatürünü elde etmek, eriştiği literatürü süzerek seçmek, seçilenleri kalite ve kanıt sunma düzeyi açısından değerlendirmek, sentezlemek, sunmaktır.

Bilinmesi gerekenler Kütüphanecinin tedavi, tanı, etiyoloji ve prognoza yönelik araştırmaların nasıl yapıldığını, bunlarda ne tip tasarım ve yöntemlerin kullanıldığını, bunların nasıl raporlaştırılıp dizinlendiği ve klinik kanıtlara nasıl ulaşılacağını bilmesi gerekir.

Bütün bu özelliklerin kazanılması ise sürekli eğitim gerektirmektedir. Kütüphanecinin KDT içinde başarı şansı bu konulara hakimiyeti ile yakından ilgilidir. Kütüphaneciler yayın taraması yapmanın yanı sıra, sistematik derlemelerin üretim aşamasına da katılmaktadırlar.