Çevre yönetim sistemleri ve çevre boyutu Yrd. Doç. Dr. Asude ATEŞ

ÇEVRE İnsanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamdır.

ÇEVRE KİRLİLİĞİ Bütün canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen, cansız çevre öğeleri üzerinde yapısal zararlar meydana getiren ve niteliklerini bozan yabancı maddelerin; hava, su ve toprağa yoğun bir şekilde karışması olayıdır. Doğal Etmenler: Depremler, volkanik patlamalar, seller gibi doğadan kaynaklanan etmenlerdir.

İnsan Faaliyetleri Sonucu Oluşan Etmenler : •Evler, iş yerleri ve taşıt araçlarında; petrol, kalitesiz kömür gibi fosil yakıtların aşırı ve bilinçsiz tüketilmesi •Sanayi atıkları ve evsel atıkların çevreye gelişigüzel atılması •Düzensiz yapılaşma ve kentleşme •Doğal kaynakların kötü kullanılması •Kimyasal ve biyolojik silahların kullanılması •Orman yangınları, ağaçların kesilmesi, bilinçsiz ve zamansız avlanmalar •Bilinçsiz ve gereksiz tarım ilaçları, böcek öldürücüler, soğutucu ve spreylerde zararlı gazlar üretilip kullanılması •Nükleer silahlar, nükleer reaktörler ve nükleer denemeler gibi etmenlerle radyasyon yayılması

ÇEVRE KİRLİLİĞİ Birinci Tip Kirlenme: İkinci Tip Kirlenme: Biyolojik olarak ya da kendi kendine zararsız hale dönüşebilen maddelerin oluşturduğu kirliliktir. Hayvanların besin artıkları, dışkıları, ölüleri, bitki kalıntıları gibi maddeler birinci tip kirlenmeye neden olur. Kolayca ve kısa zamanda yok olan maddelerin meydana getirdiği kirliliğe geçici kirlilik de denir. İkinci Tip Kirlenme: Biyolojik olarak veya kendi kendisine yok olmayan ya da çok uzun yıllarda yok olan maddelerin oluşturduğu kirliliktir. Plastik, deterjan, tarım ilaçları, böcek öldürücüler (DDT gibi), radyasyon vb. maddeler ikinci tip kirlenmeye neden olur. Kalıcı kirlenme de denilen ikinci tip kirlenmeye neden olan maddeler bitki ve hayvanların vücutlarına katılır. Sonra besin zincirinin son halkasını oluşturan insana geçerek insanın yaşamını tehlikeye sokar. Köy gibi kırsal yaşama birliklerindeki insanlar genellikle büyük kentlerde yaşayan insanlardan daha sağlıklı ve daha uzun ömürlüdür. Çünkü kırsal ekosistemler, çevre kirliliği yönünden kentsel ekosistemlerden daha iyi durumdadır.

ÇEVRE KİRLİLİĞİ Su Kirliliği Hava Kirliliği Gürültü Kirliliği Toprak Kirliliği Gürültü Kirliliği

HavaKirliliği Atmosferde toz, duman, gaz, koku ve saf olmayan su buharı şeklinde bulunabilecek kirleticilerin, insanlar ve diğer canlılar ile eşyaya zarar verebilecek miktarlara yükselmesi, "Hava Kirliliği" olarak nitelenmektedir. Havayı kirleten maddelerin sınır değerleri (havada zararlı olmayacak derecedeki en yüksek değerleri), her ülkenin ilgili kuruluşları tarafından yönetmeliklerle belirlenir. Kirletici maddelerin niteliğine göre, canlılara vereceği zarar şekil ve dereceleri de değişir. Hava kirliliğine karşı alınabilecek önlemler, kirlilik kaynağına göre (fabrika, termik santral, konutlar, taşıt araçları) çok çeşitlidir.

Su Kirliliği Su kirliliği, istenmeyen zararlı maddelerin, suyun niteliğini ölçülebilecek oranda bozmalarını sağlayacak miktar ve yoğunlukta suya karışma olayıdır. Konutlar, endüstri kuruluşları, termik santraller, gübreler, kimyasal mücadele ilaçları, tarımsal sanayi atık suları, nükleer santrallerden çıkan sıcak sular ve toprak erozyonu gibi süreçler ve maddeler su kirliliğini meydana getiren başlıca kaynaklardır. Bunların hepsi doğrudan doğruya veya dolaylı olarak canlı ve cansız varlıklara zarar vermektedir

Toprak Kirliliği "Toprağın verim gücünü düşürecek, optimum toprak özelliklerini bozacak her türlü teknik ve ekolojik baskılar ve olaylar", toprak kirliliği veya toprak kirlenmesi olarak nitelenir. Atıklar, egzoz gazları, endüstri atıkları, tarımsal mücadele ilaçları ve kimyasal gübreler, çöplerin boşaltıldığı alanlar ile kanalizasyon şebekelerinin arıtılmaksızın doğrudan toprağa verildiği alanlar, tarımsal mücadele ilaçları ve suni gübreler toprak kirliliğine neden olur.

Gürültü Kirliliği "Gürültü Kirliliği" denince, "insanlarda sağlık bakımından geçici bir zaman için veya sürekli olarak zarar meydana getiren sesler" anlaşılır. Gürültü kirliliği yaratan başlıca kaynaklar şunlardır: ulaşım araçları, sanayi kuruluşları, sosyal donatım, eğlence araçları.

Radyoaktif Kirlenme Nükleer enerji santralleri, nükleer silâh üreten fabrikalar, radyoaktif madde artıkları radyoaktif kirlenme yaratan başlıca kaynaklardır. Radyoaktif maddeler yaymış oldukları elektronla hava, su, toprak ve bitkilere zarar verir. Radyoaktif maddeye sahip (radyasyonlu) hayvansal ürünler (et, balık, süt, vb.) ve bitkiler, bu zararlı maddeyi besin zinciri ile insanlara ve diğer canlılara taşır.

Atık nedir? Artık ihtiyaç duymadığımız ve uzaklaştırdığımız her tür madde atık olarak tanımlanabilir. Katı Sıvı Gaz

Atık Yönetimi; evsel, tıbbi ve tehlikeli ve tehlikesiz atıkların minimizasyonu, kaynağında ayrı toplanması, ara depolanması, gerekli olduğu durumda atıklar için aktarma merkezleri oluşturulması, atıkların taşınması, geri kazanılması, bertarafı, geri kazanım ve bertaraf tesislerinin işletilmesi ile kapatma, kapatma sonrası bakım, izleme-kontrol süreçlerini içeren bir yönetim biçimidir. Entegre atık yönetimi ise atık yönetiminin entegre olarak tüm atıklara beraber uygulanmasıdır.

Kayıtların Tutulması Personel Eğitimi ATIK YÖNETİMİ NASIL YAPILMALIDIR ? Yetkili / Sorumlu Belirlemek Atığın Tanımlanması Geçici Atık Depolama Sahası Kurulması Personel Eğitimi Kaynağında Ayrı Toplama Ön İşlem Atıkların Bertaraf / Geri Kazanıma Gönderilmesi Kayıtların Tutulması

ÜRETİM-TÜKETİM DÖNGÜSÜ HAM MADDE İŞLEM ÜRETİM ÜRÜN Geri Kazanım Geri Dönüşüm SATIŞ DEPOLAMA ATIK Tekrar Kullanma KULLANIM YAKMA

Tekrar Kullanım Atıkların toplama ve temizleme dışında hiçbir işleme tabi tutulmadan aynı şekil ile ekonomik ömrü doluncaya kadar defalarca kullanılmasıdır. Cam şişelerin yıkanarak evlerde kullanılması tekrar kullanmaya örnektir.

Geri Dönüşüm Atıkların bir üretim prosedürüne tabi tutularak orijinal amaçlı ya da enerji geri kazanımı hariç olmak üzere organik dönüşüm dahil diğer amaçlar için yeniden kullanılmasıdır. Kullanılmış beyaz kağıtlardan gazete kağıdı üretilmesi geri dönüşüme örnektir

Geri Kazanım Tekrar kullanım ve geri dönüşüm kavramlarını da kapsayan; atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal veya biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesidir. Kullanılmış plastiklerin parçalanarak (RDF) Gazifikasyon tesislerinde yakıt olarak kullanılması

Çevre Boyutu: Çevresel Etki: Çevre Başarısı: Kuruluşun çevre ile etkileşime girebilen faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin elemanıdır. Çevresel Etki: Çevrede kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir. Çevre Başarısı: Kuruluşun, çevre boyutlarını yönetmede elde ettiği ölçülebilir sonuçlardır.

Çevre Boyutları Kuruluş; çevre üzerinde önemli etkilere sahip olanlarını tayin edebilmek amacıyla faaliyet, ürün ve hizmetlerinin kendisi tarafından kontrol altında tutulabilen veya etkilenebilen çevre boyutlarını belirleyebilmek için, bir usul veya usuller geliştirmeli ve bunun/bunların idame ettirilmesini sağlamalıdır. Kuruluş bu önemli etkilerle ilgili çevre boyutlarının, çevre amaçlarıyla bağlantılı olarak ele alınıp incelenmesini sağlamalıdır. Kuruluş, en son durumu yansıtmak için bu konudaki bilgileri sürekli yenilemelidir.

Kuruluşlar söz konusu çevre boyutları üzerinde pratik olarak sahip oldukları kontrolün derecesini de hesaba katabilirler. Kuruluşlar, çevre boyutlarının ne olduğunu, halen yürütmekte oldukları ve geçmişte yürüttükleri faaliyet, ürün ve hizmetlerle ilgili girdi ve çıktıları göz önünde tutarak tayin etmelidirler. İşletme birimindeki faaliyetlerle ilgili önemli çevre boyutlarının belirlenmesinde; Havaya Suya verilen atıklar, Atık yönetimi Toprak kirlenmesi Hammadde ve tabii kaynak kullanımı Diğer mahalli çevre meseleleri gibi hususlarda konuyla ilgili olanlar dikkate alınmalıdır

Bu işlemin amacı, ayrıntılı bir hayat boyu değerlendirmesi olmayıp faaliyet, ürün ve hizmetlerle ilgili önemli çevre boyutlarının tayinidir. Kuruluşlar her ürünü, unsuru veya hammadde girdilerini ayrıntılı bir şekilde incelemek mecburiyetinde değillerdir. Bunun yerine , önemli çevre etkisine sahip olması en ziyade muhtemel faaliyet, ürün ve hizmet kategorilerini seçip,incelemelerini bunlar üzerinde yoğunlaştırabilirler. Ürünlerin çevre boyutları üzerindeki kontrol imkanı, kuruluşun pazar durumuna göre büyük değişiklikler gösterir.

Çevresel Değerlendirme Doğrudan Etkiler; Kuruluşun kontrol altına alabileceği etkilerdir. Üretimden kaynaklanan katı,sıvı ve gaz atıkların uzaklaştırılmasından kaynaklı Kuruluşun petrol,enerji ve hammadde kullanımından kaynaklı Nakliye kaynaklı

Dolaylı Etkiler ; Kuruluşun üzerinde kontrol kuramasa da etkileyebileceği etkilerdir. Başka bir firmadan temin edilen hammaddelerin elde edilmesi sırasındaki işlemlerden kaynaklı Kuruluşun ürünlerini hammadde olarak kullanan diğer firmaların faaliyetlerinden kaynaklı Kuruluşun ürünlerinin kullanımı, yanlış kullanımı veya uzaklaştırılmasından kaynaklı

ÖNEMLİ UNSUR ÖNEMSİZ UNSUR Önem Filtresi Yasal ve diğer şartlar Çevresel risk Mevcut ve potasiyel rahatsızlıklar Geçmişte meydana gelen kazalar Doğal kaynak kullanımı Bilgi eksikliği H EVET H ÖNEMLİ UNSUR ÖNEMSİZ UNSUR H H H H

Çevre Boyutları Bütün çevre boyutlarını ve çevre etkilerini belirle Önemini Tespit Et Önem Durumu Önemli boyut Önemsiz Boyut İşlem kontrolü (KONTROL) Amaç & Hedeflerin Geliştirilmesi (İYİLEŞTİR) Kayıtlarını tut

Çevre Boyutu - Çevre Etkisi

Çevre Boyutu-Çevre Etkisi

Çevre Boyutu-Çevre Etkisi