4. ADIM Çalışma sürelerini düzenle 4. ADIM Çalışma Sürelerini Düzenle

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE ÇALIŞMA SÜRESİ OECD'nin, ''Factbook 2013'' başlıklı Çalışmasında 2011 yılı verileri kullanılarak üye ülkelerde çalışma saatleri karşılaştırıldı. Çalışmaya göre, çalışma saatleri, yaşam kalitesi açısından büyük önem taşıyor. OECD çalışmasında, kişilerin çalışma sürelerinin azalması aynı zamanda ülkedeki verimlilik artışının kişilerce paylaşılması olarak değerlendiriliyor. OECD ülkelerinin çoğunluğunda, yılları arasında kişi başına ortalama çalışma saatleri azaldı.

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE ÇALIŞMA SÜRESİ OECD ülkeleri arasında ortalama çalışma süresinin en fazla olduğu ülke siestayla anılan Meksika oldu. Meksika'da çalışanlar yılda ortalama saat çalıştı. Meksika'yı saatle Şili, saatle Yunanistan izledi. Ortalama çalışma süresinin en az olduğu ülke olan Hollanda'da çalışanlar saati işte geçiriyor. Hollanda‘yı ardından saatle Almanya, saatle Norveç izliyor. Türkiye'de, Almanya'dan yılda 464, Fransa'dan 401, İngiltere'den 252, İspanya'dan 187, Japonya'dan 149, İtalya'dan 103, ABD'den 90 saat fazla çalışılıyor.

BİR RİSK OLARAK ÇALIŞMA SÜRESİ ÜRÜNDE KALİTE KAYIPLARI YAŞANIR VERİMLİLİK AZALIR İŞÇİ SAĞLIĞINI OLUMSUZ ETKİLER

 Anayasa 49. madde:  Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir. ANCAK! Çalışma süreleri; İşçinin sağlığını bozmamalı Güvenliğini tehlikeye düşürmemeli Verimini, yaptığı işin kalitesini düşürmemeli Sosyal yaşama katılmasını engellememeli Ailesine zaman ayırmasına, kendisini geliştirmesine izin vermelidir. 5

Çalışma sürelerinin arttırmak üretimi arttırır, kazancı artırır ANCAK! Çalışma sürelerinin düşürülmesi İşsizliğe önemli katkılar sağlar Ulusal gelirin tabana yayılmasını sağlar 6

Haftalık çalışma süresi Genel bakımından haftalık çalışma süresi 45 saattir Aksi kararlaştırılmamış ise bu süre işyerinde haftanın çalışma günlerine eşit olarak uygulanır. Haftanın iş günlerinden birinde kısmen çalışılan işyerlerinde, bu süre haftalık çalışma süresinden düşüldükten sonra, çalışılan sürenin çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süreleri belirlenir. 7

Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz. 11 saatlik süre işçiyi koruma amaçlı ve kamu düzeniyle ilgilidir. Bu sebeple bu süre hiçbir şekilde aşılamaz 8

Örnekleyelim… İşyerinde haftanın altı günü çalışma yapılıyor ise; Günlük çalışma süresi 45: 6=7.5 saati İşyerinde haftanın 5 günü çalışma yapılıyor ise; cumartesi günü tamamen tatil ediliyor ise Günlük çalışma süresi 45:5= 9 saat Cumartesi günü kısmen tatil ediliyor ise, örneğin cumartesi 5 saat çalışma yapılıyor ise; Günlük çalışma süresi 45-9= 40 saat/ 40:5= 8 saati aşamayacaktır. 9

Çalışma sürelerinin ilan zorunluluğu İşveren günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatlerini uygun araçlarla işyerinde işçilere duyurmalıdır.(Örn: Çalışma saatleri çizelgesinin asılması yolu ile) Çalışma saatlerinin ilanı işçilerin rahatlıkla görebilecekleri bir yerde yapılmalıdır. (Örneğin: Yemekhane, dinlenme salonu, işyeri girişi vb.) 10

Çalışma sürelerini belgeleme zorunluluğu İşveren, işçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorundadır Uygun araçlar neler olabilir? İmza çizelgesi (işçinin işe giriş ve çıkış saatlerinin yazılması koşuluyla) Kart basma makinaları kullanılması yolu ile Puantaj defteri veya puantaj kaydı tutulması yolu ile (işçinin işe giriş ve çıkış saatlerinin yazılması koşuluyla) 11

Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmayı tanımlayalım… Fazla çalışma: Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle yapılan ve haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışma: Haftalık çalışma süresinin kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda, ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalardır. 12

Fazla çalışmanın koşulları Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin arttırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma yapma konusunda işçinin onayının alınması ve onayın her yıl yinelenmesi gerekmektedir. İşçinin onayı olmaksızın işverenin fazla çalışmaya zorlaması halinde işçi iş aktini İK 25/II’ye göre haklı sebeple feshedebilir. 13

Fazla çalışmanın koşulları İşçi onay vermiş olsa bile sağlık durumunun fazla çalışma yapmaya elverişli olmadığını belgelemesi halinde, işveren fazla çalışma yapmaya zorlayamaz Fazla çalışma süresi bir yıldan 270 saatten fazla olamaz 270 saatlik süre işyeri için değil her işçi için ayrı ayrı hesaplanır. Zorunlu veya olağanüstü fazla çalışma 270 saatlik sürenin dışında tutulur. 14

Hangi işlerde fazla çalışma yapılamaz? Sağlık kuralları bakımından yalnızca 7.5 saat ve daha az çalışılması gereken işler Gece döneminde yapılan işler (20:00’den sabah 06:00’ya kadar süren gece döneminde yapılan işler) Yer altı ve sualtında yapılan ve maden ve kablo döşemesi, tünel inşaat işleri 15

Hangi kişilere fazla çalışma yaptırılamaz? 18 yaşını doldurmamış işçiler Sağlığının elvermediğini belgeleyen işçiler Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler Kısmi süreli çalışan işçiler 16

Fazla çalışma ücreti nasıl ödenir? Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. İşyerinizde parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödeniyor ise, işçinin bir saatlik sürede ürettiği parça veya iş tutarı hesaplanır. Onu karşılayan ücret %50 artırılmak suretiye fazla çalışma ücreti ödenir. 17

Fazla çalışmaları mutlaka belgeleyelim… İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, 4857 sayılı İş Kanununun 32 ve 34 üncü maddeleri uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İş Kanununun 37 nci maddesi uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir. 18

Zorunlu nedenlerle yapılan fazla çalışma Bir arıza sırasında Arızanın mümkün görülmesi halinde Makineler veya araç gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde Zorlayıcı bir nedenin ortaya çıkması halinde zorunlu nedenle fazla çalışma yapılabilir Bu durumda işçinin onayı aranmaz Zorunlu nedenle yapılacak fazla çalışma için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Yerine serbest zaman kullandırılamaz 19

Olağanüstü hallerde fazla çalışma Seferberlik sırasında, yurt savunmasının gereçlerini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse, işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre Bakanlar Kurulu, günlük çalışma süresini işçinin en çok çalışma gücüne çıkartabilir Fazla Çalışma Yönetmeliği’nin 9/2 maddesi uyarınca bu hallerde işçinin onayı aranmayacaktır 20

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ 21

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ OLAYIN YAŞANDIĞI YER:NORVEÇ TARİH:KASIM 2012 UÇAĞIN DÖNÜŞ NEDENİ:PERSONELİN FAZLA MESAİSİ SONUÇ:AVRUPA BÖLGESEL HAVA YOLLARI (ERA) TARAFINDAN 2012 EN İYİ HAVA YOLU ŞİRKETİ SEÇİLMESİ 22

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ OLAYIN YAŞANDIĞI YER: PARİS – İSTANBUL SEFERİ TARİH: 6 KASIM 2012 KONU: YOLCUNUN RAHATSIZLIĞI İŞLEM:UÇAĞIN SOFYA’YA İNMESİ SONUÇ: UÇAK PERSONELİNİN MESAİSİ NEDENİ İLE SEFER TAMAMLANAMADI YOLCULAR HAVA YOLU ŞİRKETİNCE OTELDE AĞIRLANDI 23

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ Neden fazla çalışma yapılması istenilmez ? 1-SAĞLIK, 2-İŞ GÜVENLİĞİ, 3- EKONOMİ, 4-SOSYAL HAK İHLALLERİ 24

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ Fazla mesainin insan sağlığı üzerindeki etkilerine dair bir araştırma: Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Vakfı tarafınca 2004 yılında yapılan araştırmada fazla mesainin ; -Baş ve Mide ağrısı, -İştahsızlık, -Baş Dönmesi, -Uyku bozukluğu, -Çarpıntı, -Tansiyon, -Stres, yarattığı belirlenmiştir. 25

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ Fazla mesainin insan sağlığı üzerindeki etkilerine dair bir araştırma: İngiltere’de Londra Üniversitesinde yapılan araştırmada, Fazla çalışmaların kalp krizi geçirme riskini artırdığına; Günlük 11 saat çalışanların, 8 saat çalışanlara göre kalp sorunu yaşama olasılığının %67 daha fazla olduğuna; işaret edilmiştir. ÖNEMLİ! Kalplerimiz; işçi, işveren veya yönetici ayrımı yapmamaktadır. 26

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ Fazla mesainin insan sağlığı üzerindeki etkilerine dair bir araştırma: Almanya’da Dortmund Çalışma Enstitüsünün 2004 yılında yapmış olduğu araştırmada İdeal çalışma haftalık 35 saat, saat sorun yaşanmayabilir, 48 saat üzerinde sağlık sorunlarının görüldüğü belirtilmiştir. 27

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ İŞ GÜVENLİĞİ AÇISINDA FAZLA ÇALIŞMA Kamuoyunda uzun süreli çalışmalar sadece hukuki bir hak kaybı olarak görülmektedir. Oysa, uzun süreli çalışmaları; Fiziki, Kimyasal veya Biyolojik riskler gibi iş riski olarak görmek gerekmektedir. İş güvenliği anlamında en iyi fiziki önlemleri almış olsanız da uzun süreli çalışma, yorgunluk ve dikkatsizlik sonucu iş kazasına neden olabilir. Yapılan araştırmalar iş kazası nedenleri arasında fazla çalışmalara da yer vermiştir. 28

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ SOSYO-KÜLTÜREL HAKLAR BAKIMINDAN FAZLA ÇALIŞMA Gün içi uzun süreli çalışmalar, genel tatil günleri veya hafta tatili izninden yoksun bırakılması durumunda; Sosyal hakların bertaraf olması, Aile bağlarının zayıflaması, Örf ve adetlerini yaşayamama sonucu kültür aşınma, gibi olumsuzluklar görülebilir. 29

BİRAZ DAHA DUYARLI OLMALIYIZ EKONOMİK YANSIMALARI BAKIMINDAN FAZLA ÇALIŞMA Uzun süreli Çalışmalar istihdamı olumsuz etkilemektedir. Uzun süreli çalışmalar sonucu oluşan olumsuz sağlık koşulları işgücü kaybına yol açtığından (raporlu süreler, motivasyon eksikliği gibi) işletme açısından ekonomik kayıplara yol açmaktadır. İşletmeler açısından fazla çalışma ücreti normal çalışma ücretinden daha maliyetlidir. 30

31 ÇALIŞMA SÜRELERİNE İLİŞKİN AYRIKSI DÜZENLEMELER Denkleştirme Uygulaması Belirli bir dönemle sınırlı kalmak koşulu ile, çalışma sürelerinin günde 11 saati geçmemek koşulu ile haftanın çalışılan günlerine farklı dağıtılmasına, diğer bir deyişle bazı haftalar 45 saatten uzun bazı saatler 45 saatten daha kısa çalışılmasına imkan veren uygulamadır.

ÇALIŞMA SÜRELERİNE İLİŞKİN AYRIKSI DÜZENLEMELER Avantajı: 1)İşlerinizin yoğun olduğu dönem süresince bazı iş haftalarında daha uzun sürelerle çalışma imkanı kazanırsınız. 2) 45 saatten daha uzun çalıştığınız haftalar için işçilere fazla çalışma ücreti ödemezsiniz. 32

ÇALIŞMA SÜRELERİNE İLİŞKİN AYRIKSI DÜZENLEMELER ANCAK! bu haktan yararlanabilmenin bazı koşulları bulunmaktadır: Denkleştirme için işçilerinizin yazılı onayını almanız gerekmektedir. Denkleştirme uygulamasını en fazla 2 aylık bir dönem için yapabilirsiniz. (Ancak TİS hükmü ile 4 aya kadar uzatmak mümkündür.) Çalışma saatlerinin uzun tutulduğu günlerde, günlük çalışma süresi 11 saati geçmemelidir. İki aylık dönem içindeki ortalama haftalık çalışma süreniz 45 saati aşmamalıdır. İşçilerin özlük dosyasında bilgiler saklanır. 33

34 Denkleştirme uygulamasına ilişkin bir örnek verelim… İşçi Ali nin Ocak ve Şubat ayı çalışmaları aşağıdaki gibidir. OCAK 1.HAFTA6015 saat Fazla 2.HAFTA20 25 saat Eksik 3.HAFTA2520 saat Eksik 4.HAFTA20 25 saat Eksik ŞUBAT 5.HAFTA65 20 saat Fazla 6.HAFTA60 15 saat Fazla 7.HAFTA6015 saat Fazla 8.HAFTA50 05 saat Fazla TOPLAM 8 HAFTA360 SAAT

Alinin işyerinde Ocak ve Şubat aylarında denkleştirme uygulaması yapılmıştır. Ali iki aylık dönemde, 1, 5, 6, 7 ve 8. haftalarda, haftada 45 saatin üzerinde, 2, 3 ve 4. haftalarda ise 45 saatten eksik çalışmıştır. İki aylık dönem içinde toplamda 360 saat çalışma yapmıştır. İki aylık toplam çalışmayı 8 iş haftasına böldüğümüzde, Ali haftada ortalama 45 saat çalışma yapmıştır. DENKLEŞTİRME DOĞRU UYGULANMIŞTIR. 35

İşyerlerinde denkleştirme uygulamalarında karşılaştığımız sorunlar  2 ay yerine, 5-6 aylık dönemler için uygulandığı görülmektedir.  Sürekli uzun çalışma, denkleştirme olarak nitelendirilmektedir.  Denkleştirmede işçinin onayı alınmamaktadır.  Denkleştirme uygulaması kayıtlara yansıtılmamaktadır. 36

ÇALIŞMA SÜRELERİNE İLİŞKİN AYRIKSI DÜZENLEMELER Serbest zaman uygulaması İşçiye yapmış olduğu fazla çalışmalar karşılığında, fazla çalışma ücreti ödemek yerine, serbest zaman(ücretli izin) kullandırılması uygulamasıdır 37

İşçinin fazla çalışma karşılığı ücret almak yerine, serbest zaman kullanmayı kabul etmesi gerekmektedir.(Yazılı muvafakat) Fazla çalışmanın yapıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde serbest zaman kullandırılmalıdır. Her bir saatlik fazla çalışma için bir buçuk kat yani bir buçuk saat serbest zaman kullandırılmalıdır. Tatil günleri serbest zaman olarak kullandırılamaz. İşçiye kullandırılan serbest zamanla ilgili kayıt düzenlenip özlük dosyasında saklanmalıdır. 38

39 Serbest zaman uygulamasına ilişkin örnek verelim… İşçi Ayşe Ocak, Şubat ve Mart aylarında yaptığı fazla çalışmalar karşılığı serbest zaman kullanacaktır. YAPILAN FAZLA ÇALIŞMA SERBEST ZAMANIN DÖNEMİSAATİ KULLANMA ZAMANI KULLANILACAK GÜN SAYISI OCAK457.Aya kadar9 gün olarak ŞUBAT608.Aya kadar12 gün olarak MART309.Aya kadar6 gün olarak

Ocak ayında yapılan 45 saatlik fazla mesai, 6 güne karşılık geliyor (45:7.5=6). Serbest zamanın bir buçuk kat olarak hesaplanması gerekir. Ayşe’ye 9 günlük(6x1.5) serbest zamanın 6 ay içinde yani Haziran ayının sonuna kadar kullandırılması gerekir. Aynı hesaplama yöntemi ile Şubat ayında yapılan 60 saatlik mesainin 12 gün, 30 saatlik fazla mesainin 6 gün olarak kullandırılması gerekir. 40

41 İşyerlerinde serbest zaman uygulamalarında karşılaştığımız sorunlar 1.Birebir uygulanıyor. Örneğin 5 saat fazla çalışma yapmışsa karşılığında 5 saat izin kullandırılıyor. 2.İşçiye fazla çalışma karşılığı, serbest zaman kullandırıldığına dair herhangi bir kayıt tutulmuyor.(ispat sorunu) 3.İşçilerin fazla mesai karşılığı ücret yerine serbest zaman kullanmayı kabul ettiklerine dair onayları alınmıyor.

42 ÇALIŞMA SÜRELERİNE İLİŞKİN AYRIKSI DÜZENLEMELER Telafi çalışması Zorunlu nedenlerle işin durması, Ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi Benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi İşçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işverenin iki ay içinde, çalışılmayan süreler için telafi çalışması yapması uygulamasıdır.

43 Telafi çalışmasının koşulları Çalışmanın yapılamadığı tarihten itibaren iki ay içinde telafi çalışması gerçekleştirilmelidir. Telafi çalışması günde 3 saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde (hafta tatili, genel tatil) telafi çalışması yaptırılamaz. Her bir saatlik çalışmama durumu karşılığında bir saat telafi çalışması yaptırılabilir. Telafinin ne zaman yapılacağına işveren karar verir. Yapılan telafi çalışmalarına ilişkin kayıt düzenlenmelidir.