BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ Dr. Buhara Önal

TANIMLAMA Zararlı veya toksik olarak tanımlama Mikroorganizmalar veya enfeksiyöz etmenler Tarım işçileri Sağlık çalışanları Laboratuvar çalışanları

MESLEKİ BİYOLOJİK RİSKLERE MARUZ KALINAN SEKTÖRLER Tarım Ürünün yetiştirilmesi ve hasadı, Hayvancılık, Ormancılık, Balıkçılık Tarım ürünleri Gıda paketleme Depolama: tahıl siloları, tütün ve diğerleri Hayvan tüyleri ve derilerinin işlenmesi Tekstil fabrikaları Ağaç işleme: marangozhaneler Laboratuvar hayvanlarının bakımı Sağlık bakımı Hasta bakımı: tıbbi ve dental Kişisel bakım Saç bakımı, vücut bakımı Biyoteknoloji Üretim işlemleri Farmasötik Klinik ve araştırma lab Günlük bakım merkezleri Bina onarımı Katı ve sıvı atıkların yok edilmesi Endüstriyel atıkların yok edilmesi

MİKROORGANİZMALAR Bakteriler Virüsler Mantarlar Protozoalar

MİKROORGANİZMALAR Enf Enf-zoonoz Alerjik Sol. Toksin Karsinojen Virüsler X X Bakteriler Rickettsiae X Chlamydiae X Spiral bak. X Gr- bakteri X X X X Gr+ kok X X Sporlu basil X X X Mikobakteri X X Aktinomiset X Mantarlar Küf mantar X X X Dermatofit X X X Endoj. maya X Buğday par. X Mantar X Diğer Likenler X

MİKROORGANİZMALARIN KAYNAKLARI Çeşitli substratların mikrobiyal ayrışması Küf mantarı- hipersensitif pnömoni Çevrenin belirli tipleriyle ilişkili olanlar Sudaki bakteriler Belirli bir patojen barındıran enfekte kişilerden kaynaklananlar Tbc

BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİNE MARUZİYET Hastane çalışanları: HIV, Hepatit B, Herpes virüs, Rubella ve Tbc. Tarım sektöründe çalışanlar:Kr. Bronşit, astım, hipersensitif pnömoni, organik toz sendromu, KOAH, konjunktivit, rinit, alerjik dermatit.

KORUMA-ÖNLEME Mikroorganizmaların kontrolünde; Epidemiyolojinin temel ilkeleri ve enfeksiyon hastalıklarının yayılımını kavrama esastır. Biyolojik risk etmenlerine bağlı meslek hastalıklarının tanısında; çalışanların işe giriş ve aralıklı kontrol muayenelerinin düzenli ve sistematik olarak yerine getirilmesi gerekmektedir.

SAĞLIK ÇALIŞANLARININ ENFEKSİYON RİSKİ Biyolojik riskler, tarihsel süreçte ilk kez sağlık çalışanında En büyük risk; hastane ve araştırma merkezlerinde çalışanlar için söz konusu. Riskin büyük olmasının nedenleri - Hastane ve tıbbi araştırma merkezlerinde ciddi tehlikelere karşın sağlık ve güvenlik kurallarının ihmali - Tanı ve tedavi amacıyla kullanılan iyonize radyasyon, sitostatik ilaçlar, anestetik gazlar gibi yeni teknik ve ilaçların sonradan çıkan yan etkileri

ENFEKSİYON ZİNCİRİ Enfeksiyon Etkeni: patojenite- virülans Bulaşma Yolları: Temas, ortak kullanılan cansız maddeler, hava ve vektörler. Duyarlı Kişi (Konakçı) Çevre etmeni: Isı değişiklikleri, nem, radyasyon, hava basıncı, hava akımının hızı, kimyasal maddeler, gazlar ve toksinler.

SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA SIK GÖRÜLEN ENFEKSİYONLAR Bakteriyel Enfeksiyonlar: Tüberküloz, Menengokoksik Menenjit, Gastrointestinal Sistem Enfeksiyonları, Lejyoner Hastalığı, Difteri, Boğmaca. Viral Enfeksiyonlar: Hepatit-B, Edinsel Bağışıklık Yetersizliği Sendromu, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Su Çiçeği veya Varisella Zoster, Herpes Enfeksiyonları, Sitomegalovirüs Enfeksiyonları. Diğerleri: Histoplazmosis vb.

GENEL ÖNLEMLER Periyodik taramalarla duyarlı kişi saptanması, Personel eğitimi, Çalışırken uyulacak hareket tarzlarının belirlenmesi, Laboratuvar mimari yapılarının işlevlerine uygunluğu, Uygun yalıtım ve dezenfeksiyon önlemleri, Enfeksiyon taraması için epidemiyolojik sistem, Aktif immünizasyon.

DUYARLI KİŞİYİ TANIMA VE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER Risk Tanıma Yöntemi Önlem Hepatit-B Serolojik testler Aşılanma Tüberküloz PPD -Akciğer grafisi İzleme-profilaksi-tedavi-aşı Kızamıkçık Serolojik testler Aşılanma Tetanos Öykü alma Aşılanma Difteri Öykü alma Aşılanma Kabakulak Serolojik testler Aşılanma Kızamık Serolojik testler Aşılanma Influenza İmmün durum ve yaş Aşılanma Mengkok Enf.Temas Kemoproflaksi Polio Serolojik testler Aşılanma

KAN VE VÜCUT SIVILARI İZOLASYONU İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR Hastalık İzolasyon Koşulları Hepatit-B Kirlenme olasılığı varsa önlük Hepatit-C Temas varsa eldiven EBYS El yıkama Leptospirosis Kontamine eşyanın yok edilmesi Sıtma İğne batmasına önlem Frengi Kanın hipokloritle silinmesi

LABORATUVARLARDA GENEL GÜVENLİK ÖNLEMLERİ Ağızla pipet kullanılması yasağı, Pipetle çalışırken baloncuk oluşmasına dikkat edilmesi, Pipet yerine iğne ve şırınga kullanılmaması, Özelerin kullanılmadan önce soğutulması, Tüp kapakları açıldığında tüp ağzının alkollü bez ile örtülmesi, Tüm tehlikeli işlemlerin “Biyolojik Güvenlik Kabini”nde yapılması, Santrifüj işleminin iyi havalandırılan bir odada yapılması, sağlam plastik tüp kullanılması, Parenteral enjeksiyon ve aspirasyonun iğnesi kilitlenen enjektörle yapılması, iğne enjektörden ayrılırken alkollü bezle tutulması,

GÜVENLİK ÖNLEMLERİ (DEVAM) Kullanılmış iğne ve enjektörlerin doğruca dar ağızlı sağlam kaplara atılması, Tüm kontamine materyalin atılmadan önce otoklavdan geçirilmesi, Tüm kontamine cam ve pipetlerin otoklava gitmeden önce dezenfektanlı kaplarda toplanması, Laboratuvarlarda yemek, içmek ve sigara içmenin yasaklanması, Çıkarken ellerin yıkanması, önlüklerin laboratuvarlarda bırakılması, Serum veya örnek saklanan buzdolabında yiyecek bulunmaması.

HEPATİT-B Etken: Bir DNA virüsüdür. Epidemiyoloji: Kanla sık teması olanlar, homoseksüeller, iv- yolu kullanan ilaç bağımlıları, taşıyıcı anne bebekleri, huzurevi, düşkünler yurdu vb. yerlerde yaşayanlar daha çok risk altında Bulaşma: Kan ve kan ürünleri ile temas, cinsel ilişki.

KLİNİK Akut enfeksiyonda %90 sarılık gelişmez. %10 kronikleşme olasılığı var. Kronik aktif hepatit- Siroz, Hepatoselluler karsinoma riski Tanı: -Serum ALT ve AST düzeylerinin yükselmesi -Virüse ait serolojik işaretler Tedavi: Akut dönemde özgün bir tedavisi yok. Kr. aktif hepatit: bazı koşullarda alfa interferon tedavisi Korunma: -Kaynak ve bulaşma yollarına yönelik -Sağlam insanlara yönelik AŞI ŞEMASI = 0.,1. ve 6. aylarda 20 mg İ.M.

EDİNSEL BAĞIŞIKLIK YETERSİZLİĞİ SENDROMU (EBYS) ( AIDS) Etken: İnsan bağışıklık yetersizliği virüsü (Human Immun Deficiency Virüs- HIV) Bulaşma yolları ve risk altındaki gruplar Hepatit-B gibi Sağlık çalışanları için Hepatit-B’ye göre daha küçük risk Tanı: Serumda virüse karşı antikor gösterilmesi Tedavi: Özgün bir tedavi yöntemi yoktur. Korunma: -Henüz etkin bir aşı geliştirilememiştir. -Kan ve vücut sıvılarıyla bulaşan hastalıklara karşı alınacak önlemler çerçevesinde.

10 Haziran 2004 tarihli, 25488 sayılı R.G. BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYET RİSKLERİNİN ÖNLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK 10 Haziran 2004 tarihli, 25488 sayılı R.G.

BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYET RİSKLERİNİN ÖNLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK Amaç Madde 1 – Bu Yönetmelik, işçilerin biyolojik etkenlere maruziyetten kaynaklanan veya kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve bu risklerden korunmasına dair esas ve usulleri düzenlemek amacıyla hazırlanmıştır. Kapsam Madde 2 – Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde işçilerin yaptıkları işlerden dolayı biyolojik etkenlere maruz kaldıkları veya maruz kalabilecekleri işlerde uygulanır. Dayanak Madde 3 – Bu Yönetmelik, 4857 sayılı İş Kanununun 78 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYET RİSKLERİNİN ÖNLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK Tanımlar Madde 4 – a) Biyolojik etkenler: Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil mikroorganizmaları, hücre kültürlerini ve insan parazitlerini, b) Mikroorganizma: Genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneğinde olan hücresel veya hücresel olmayan mikrobiyolojik varlığı, c) Hücre kültürü: Çok hücreli organizmalardan türetilmiş hücrelerin in–vitro olarak geliştirilmesini,

YÖNETMELİK Tanımlar Madde 4 – Biyolojik etkenler, enfeksiyon risk düzeyine göre: Grup 1: İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. Grup 2: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı bulunan biyolojik etkenler. Grup 3: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı olan biyolojik etkenler. Grup 4 : İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler

YÖNETMELİK Bakanlığa Bildirim Madde 15- a) İlk kez kullanımında ön bildirimi gerekenler: Grup 2 biyolojik etkenler Grup 3 biyolojik etkenler Grup 4 biyolojik etkenler Bu bildirim işin başlamasından en az 30 gün önce yapılır.

YÖNETMELİK Sağlık Gözetimi Madde 16- a) İşveren her işçinin; çalışmalara başlamadan önce, düzenli aralıklarla, sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. b) Risk değerlendirmesi c) Kişisel tıbbi kayıtlar maruziyetin son bulmasından sonra en az 10 yıl süre ile saklanır.

BAŞARILAR...