NORMAL YAŞLANMA VE ALZHEİMER HASTALIĞI

GİRİŞ Alzheimer hastalığı beyinde, özellikle de beyin hücreleri arasındaki iletişimde bozuklukla seyreden bir hastalıktır. Beynin düzgün çalışmasında beyin hücreleri arasındaki iletişimin önemi son derece büyüktür. İletişimin bozulması düşünme, mantık yürütme, bilişsel beceriler etkilenir veya kaybedilir.

Herkes zaman zaman bazı şeyleri unutur ama Alzheimer hastalığının neden olduğu unutkanlık devamlıdır ve zaman içinde daha da ağırlaşır. Hastalık sonunda lisan, yargılama, anlama ve dikkati toplama fonksiyonlarını da etkileyecek şekilde ilerler. Davranışlar değişebilir, daha saldırgan, aşırı kaygılı ve depresif olunabilir. En sonunda Alzheimer hastalığı yemek yeme ve giyinme gibi en basit işlerinizi yapmanızı bile engelleyebilir.

ATROFİ Yaşlanma ile birlikte beynimizdeki milyonlarca hücre azalmaya başlar. Bunun sonucunda beyin kitlesinin azalmaya başladığı görülür. Beyin kitlesindeki bu azalmaya atrofi adı verilmektedir. Beyindeki hücre kaybı eşit şekilde dağılmaz.

Yaşlın insanların performanslarında meydana gelen düşüşü kısmen bu bilgilerle açıklamak mümkündür. Ancak bu yıkımın miktarı ve hızı da kişiden kişiye değişmektedir. Yapılan çalışmalar, zannedildiğinin aksine yaşlılarda görülen zihinsel becerilerdeki düşüşün normal olmadığına işaret etmektedir. Herkes bazı şeylerim unutabilir ama unutmaların sıklığının sadece yaşla ilgili olmadığı artık bilinmektedir.

Senilite Yaşlanma ile birlikte bilişsel performansın düşmesi “senilite” olarak adlandırılmaktadır. Daha önceleri, yaşlılardaki değişiklikler senilite ile açıklanmaktaydı ancak bugün bu değişikliklerin her zaman olağan karşılanamayacağı, bu değişikliklerin demansiyel bir durumun sonucu olabileceği de bilinmektedir.

Beynimizde yaşla birlikte değişen nedir? Beyinde, dejeneratif bir şekilde ilerleyen birçok hastalığın ortak özelliği beyinde bazı proteinlerin anormal şekilde birikmesidir. Araştırmalar bu birikimin toksik etki yaptığını ve hastalığın önemli belirtilerinden biri olduğu konusunda birleşmektedirler. Burada bahsedilen bildiğimiz ve besinlerle aldığımız protein değil, vücudun kendisi tarafından üretilen ve vücudumuzda pek çok önemli işi yerine getiren proteinlerdir.

Alzheimer hastalığında beyinde değişen nedir? Alzheimer hastalığı beynin temel yapıtaşı olan nöronu harap eder ve beyni etkiler. Alzheimer hastalığında nöron kaybının öncelikle oluştuğu bölge hippokampustur. Hippokampus aynı zaman da bellek sisteminin merkezidir. Bu nedenle, hastalığın başlangıç safhasında en çok bellek sisteminin etkilendiği görülür.

Alzheimer hastalığında beyinde değişen nedir? Alzheimer hastalığı, hippokampustan serebral korteksin frontal, parietal ve temporal loblarına yayılır. Saha sonra amigdala da dahil olmak üzere, limbik sistemin diğer bölümlerinin de etkiler. Bu bölgelerdeki nöronlar hasar gördükçe; lisan becerisi, plan yapma, yargılama ve basit işleri yerine getirme gibi diğer bilişsel işlevler de bozulur. Limbik sistemdeki nöron kaybının artması duygu ve dürtülerin etkilenmesi anlamını taşımaktadır. Bu nedenle Alzheimer hastalarında saldırganlık ve şüpheciliğe sık rastlanmaktadır.

Alzheimer hastalığında beyinde değişen nedir? Hasar gören, harap olan hücre sayısının artması aynı zaman da hücreler arasındaki iletişimin de bozulması anlamını taşımaktadır. Nöronların harabiyeti başta daha üst bilişsel işlevleri etkilerken, zamanla tuvalete gitme veya yemek yeme gibi temel fiziksel ihtiyaçların giderilememesi ve yatağa bağımlı hale gelinmesine değin uzanan bir süreçtir. Ancak hasta henüz yatağa bağımlı hale gelmemişken bile başkalarının yardımına ihtiyaç duyar.

Alzheimer Hastalığının Seyri Alzheimer hastalığının seyri bireysel farklılıklar göstermekle birlikte, bazı bulgular hastalık ilerledikçe hastaların hemen hemen hepsinde gelişir. Bu bulgular hastanın hastalığın hangi seviyesinde bulunduğunun tespit edilmesi sırasında yol göstermektedir. Genel olarak hastalığın üç ya da dört evreye ayrılmaktadır. Bir evrenin diğer evreden ayrılmasında: Biliş (kişi nasıl düşünüyor) Davranış (kişi nasıl davranıyor) İşlev (kişi günlük işlerini yerine getirebiliyor mu ve ne şekilde getiriyor) kriterleri temel alınmaktadır.

Alzheimer Hastalığının Seyri Hastalığın evrelerine ilişkin bir tanım yapılmış olmasına rağmen, daha önce de belirtildiği gibi aynı evrede bulunan bütün hastaların aynı belirtileri göstermesi gerekmez. Hastalığın bazı bulgularının iki aşamada da bulunabilir. Bulgular, evrelerin geçiş noktalarında benzer bulguların söz konusu olabileceği belirtilmiştir yani bir hastanın “orta-ileri” aşamada olduğunu belirtmek mümkündür.

Alzheimer Hastalığının Seyri Ilımlı Bilişsel Bozukluk (MCI) Hastalığın bütün evreleri arasında bir devamlılık bulunmaktadır. Normal yaşlanmadan hastalık sürecine geçiş dönemi arasında da buna benzer bir durum söz konusudur. Genelde endişe edilmeyen ancak kendini yavaş yavaş hissettiren bulgular söz konusudur bu aşamada. Kişi günlük yaşamına neredeyse zorlanmadan devam edebilmesine rağmen, yakın zamanlarda olmuş olayları normalden daha fazla unutmaya başladığı ve kafasının eskiye oranla daha karışık olduğu görülmektedir.

Alzheimer Hastalığının Seyri Ilımlı Bilişsel Bozukluk (MCI) Ilımlı düzeyde de olsa bu belirtileri gösteren kişilerin göstermeyenlere oranla daha hızlı bir düşüş gösterdikleri bilinmektedir. Bazıları bu aşamada ortaya çıkan belirtileri yaşlılığın doğal sonucu olarak ele aldıkları için, hastalığın teşhisi genelde daha ileri evrelerde gerçekleşmektedir. Bu aşamanın hastalığın öncül bir aşaması olup olmadığı kısa süre öncesine kadar tartışılmakta olan bir konu olmasına rağmen, bugün uzamanlar bu sürecin Alzheimer hastalığı ile sonuçlanacak olan bir süreç olduğu konusunda hemfikirdirler.

Alzheimer Hastalığının Seyri Erken evre Alzheimer Hastalığın bu evresinde olan bulgular da fazlaca endişe verici olmadığından bazıları için aynen MCI aşamasında olduğu gibi farkedilmesi zor belirtiler olabilir. Hasta bu aşamada hala kendi yaşamını fazla zorluk çekmeden devam ettirebilir. Ancak çoğu zaman hasta ya da hasta yakınları yolunda gitmeyen birşeyler olduğunu fark etmeye başlamaktadırlar. Ancak bazen hastalar kendilerinde olan değişiklikleri fark etmeyebilirler. Bu durum da hastalığın bir sonucu olabilir.

Erken evre Alzheimer Bu evrede görülen bazı bulgular: Aynı soruyu tekra tekrar sorma Konuşmalar sırasında kaldığı yeri veya konuyu unutma Konuşmalar sırasında bazen doğru kelimeleri bulmada zorlanma Daha önceleri kolaylıkla yapılabilen bazı işleri yapmada zorlanma veya yapamama Soyut düşünme güçlüğü Yakın zamanda olan bazı şeyleri hatırlamama Eşyaları uygun olmaya yerlere koyma Herhangi bir neden olmamasında rağmen gelişen ani duygu durum ve davranış değişiklikleri Çevresine daha az ilgi duyma Daha kaba davranmaya başlama Bazen yer ve zaman oryantasyonunun bozulması Buna bağlı olarak bazen kaybolması

Alzheimer Hastalığının Seyri Orta evre Alzheimer Bu aşamada hastalık bulguları daha da belirginleşmiş olur. Hastadaki bu değişiklikler artık çevresi tarafından net bir şekilde fark edilmeye başlanır. Bu aşamada kişide sadece unutma değil, muhakeme yapma ve net düşünme süreçlerinde de bozulmalar olduğu dikkat çeker.

Erken evre Alzheimer Bu evrede görülen bazı bulgular: İlaçlarını almayı sürekli unutma Ütü, fırın gibi bazı ev eşyaları açık unutma Faturaları ödeme, yemek yapma, alışverişe gitme gibi günlük rutin işlerin planlanamaması El becerisi gerektiren işleri artık yapamama Konuşma, okuma ve yazma gibi iletişim becerilerinde kayıp Saldırganlık, öfke veya içe kapanma gibi duygusal ve davranışsal değişikliklerin sıklığının ve şiddetinin artma Toplum içinde uygunsuz davranışlar sergileme Özellikle geceleri artan huzursuzluk durumu Uyku düzeninin bozulması. Hastadaki kuruntuların artması

Alzheimer Hastalığının Seyri İleri evre Alzheimer Alzheimer hastalığının son aşamasında belirti ve bulgular artık son derece ilerlemiş durumdadır. Kişi bu aşamada düşünme ve muhakeme yapma yeteneğini kaybeder. Giyinmek, tuvalete gitmek gibi temel yaşam faaliyetlerinin yardım almadan yerine getiremez. Hastanın kişilik özellikleri bu aşamada tamamen değişebilir. Hasta bu aşamada tamamen yatağa bağımlı hale gelir. Hastanın bağışıklık sistemi de genelde bu aşamada son derece zayıflamaktadır.

Erken evre Alzheimer Bu evrede görülen bazı bulgular: Belleğin neredeyse tamamıyla kaybedilmesi Konuşmada ve söylenenleri anlamada güçlük çekme Duyguların ifade edilememesi İnsanları hatta aynada kendisini tanımada bile güçlük çekme Bütün temel ihtiyaçlarında ve temel bakımında yardıma ihtiyaç duyma Tuvaletini altına kaçırma Artan güçsüzlük ve artan enfeksiyona yatkınlık Çiğneme ve yutmada güçlük çekme

Alzheimer Hastalığının Seyri Alzheimer hastalığının son aşamasında kişinin sorunları giderek artmasına rağmen, hastanın ölümü genelde başka bir hastalık nedeniyle olmaktadır. Alzheimer hastalarının ortalama ömürleri 8 – 10 yıl arasında değişmektedir. Ancak bu hastadan hastaya değişebilir.

Alzheimer Hastalığına eşlik edebilen durumlar Depresyon Kaygı (Anksiyete) Uyku bozuklukları

Alzheimer hastalığı ve demansın diğer türleri Vasküler (damarsal) demans Vasküler demans çeşitli nedenlerle beyne giden kan akımının kesintiye uğraması anlamını taşımaktadır. Genelde damar tıkanmalarının veya ard arda gelen felçlerin bu hastalığa neden olduğu bilinmektedir. Bu kişilerde felç, görme bozukluğu veya konuşma bozukluğu görülmesi olasıdır. Alzheimer hastalarının %15-20’sinin vasküler demansa da sahip oldukları bilinmektedir.

Alzheimer hastalığı ve demansın diğer türleri Lewy cisimcikli demans Bu tür demansın en temel bulgusu, dikkatlerinin toplamakta zorluk çekmeleridir. Hastalığa, hücreleri harap eden protein birikiminin neden olduğu düşünülmektedir.

Alzheimer hastalığı ve demansın diğer türleri Frontotemporal demans Frontotemporal demans, davranış ve kişilik değişiklikleri, lisan bozukluğu ve bunlardan sonra gelişen bellek bozukluğu ile karakterize bir hastalıktır ve oldukça nadir görülmektedir. Beynin öncelikle frontal ve temporal bölgelerinde gelişmesinden dolayı bu ismi almaktadır.

Alzheimer hastalığı ne zaman başlar Erken başlangıçlı 65 yaş öncesinde Alzheimer hastası olanlar. Erken başlangıçlı hasta sayısı son derece azdır. Hastalık geniş bir yaş aralığına yayılmıştır. Belirtiler aynı olmakla birlikte, hastalığın gerileme hızı daha yüksektir. Geç başlangıçlı 65 yaş sonrasında Alzheimer hastası olanlar. Geç başlangıçlı hasta sayısı daha fazladır. Daha uzun yaşayanları olmakla birlikte, ortalama ömürleri 8-10 yıldır. Hastalığın gerileme hızı görece daha yavaştır.

Alzheimer hastalığına neden olan şey nedir? Alzheimer hastalığını etkileyen genetik faktörler Çalışmalar, genetik mutasyonların Alzheimer hastalığına dolaylı ya da dolaysız etkileri olduğuna işaret etmektedir. Hastalığa neden olduğu bilinen tüm genlerin ve genetik mutasyonların ortak özellikleri, “beta-amiloid” proteinin anormal işlenmesine ve parçalanmasına yol açmalarıdır. Bu parçaların bir araya gelmesi hastaların beyninde görülen çok sayıda plağın oluşmasını sağlamaktadır.

Alzheimer hastalığına neden olan şey nedir? Alzheimer hastalığını etkileyen genetik faktörler Alzheimer hastalığının oluşumu üzerinde etkili olan biyolojik faktörler: Amiloid öncü proteini Presenilin proteini Apolipoprotein

Alzheimer hastalığına neden olan şey nedir? Beta-amiloid ve plaklar Bazı araştırmacılar bu sürecin hastalığın oluşumundaki temel etki olduğuna inanmaktadırlar. Bu hipotezi doğrulayan bulgular aşağıdaki gibidir: Özellikle erken başlangıçlı formlarda hastaların beyinlerinde beta-amiloid miktarı önemli ölçüde artmıştır. Beta-amiloidin plaklar oluşturması hastalığın belirtileri henüz ortaya çıkmamışken gerçekleşmektedir. Hastalığın ilerlemesi plak sayısının da artması anlamını taşımaktadır. Amiloid-Öncü proteinin üreten genin mutasyonu Alzheimer hastalığına neden olmaktadır. Yirmibirinci kromozomun tümünün veya bir kısmının fazladan bir kopyasını taşıyan ve bu nedenle iki yerine üç adet amiloid öncü proteini taşıyan Down sendromlu kişilerin yaşamlarının ilerleyen yıllarında Alzheimer hastalığına yakalandıkları bilinmektedir.

Alzheimer hastalığına neden olan şey nedir? Beta-amiloid ve plaklar Bu konu ile ilgili yanıtlanmamış sorulardan bir tanesi, plakların zihinsel gerilemenin direkt nedeni olup olmadığıdır. Fareler üzerinde yapılan çalışmalar bu bilgiyi desteklemektedir. Fazlalık olan plakların oluşumunun durdurulması veya oluşmuş olanların uzaklaştırılması hastalık oluşumunu engelleyip engellemeyeceği ise henüz bilinmemektedir.

Alzheimer hastalığına neden olan şey nedir? Tau ve nörofibril yumaklar Nörofibril yumaklar, sinir hücreleri içindeki tau proteinleri tarafından oluşturulur. Tau normalde sinir hücresinin iskelet yapısını ayakta tutmaya yardımcı olur. Bu protein parçalandığında hücre çöker. Nörofibril yumaklar, bunaması olmayan kişilerin de beyin dokusunda olabilir. Ancak bunların korteks içinde bulunmaları özellikle Alzheimer hastalığı ile ilişkili görünmektedir. Bu protein yumaklarının birikmesi sonucunda amiloid plakları daha direkt bir etkiye neden olurlar. Ancak ikisini arasındaki ilişki henüz kesin olarak anlaşılmamıştır.

Alzheimer hastalığına neden olan şey nedir? Diğer biyolokik nedenler İnflamatur yanıtlar Oksidatif stres Kalsiyum düzeyleri

Alzheimer hastalığına neden olan şey nedir? Diğer risk faktörleri Yaş Cinsiyet Eğitim Kafa travması Yüksek kolesterol

Alzheimer hastalığının tanısını koymak Erken tanı Alzheimer hastalığının tanısının kesin olarak konmasını sağlayabilecek tanısal bir batarya hala bulunamadığı için bu hastalığın teşhisini koymak bir eleme süreci gibi ele alınabilir. Bulgular Alzheimer hastalığı dışında bir açıklamaya izin vermediği zaman hasta bu teşhisi alır. Ancak hastalığın tanısını %100 kesinlikte koymak mümkün değildir. Kesin tanı ancak ölümden sonra beynin incelenmesiyle konulabilir.

Alzheimer hastalığının tanısını koymak Alzheimer hastalığının bulguları: Hastalıkla ilgili olan bulgular aşağıdaki gibidir: Bellek kaybı Alışıldık işleri yapma güçlüğü Lisan problemleri Yer ve zaman oryantasyonunun bulunmaması Karar vermede yaşanan güçlükler Soyut düşüncede bozulmalar Eşyalarını uygun olmayan yerlere koyma ve ya kaybetme Duygudurum ve davranışlarda değişiklikler Kişilik değişiklikleri Bir işe başlama yetisinde kayıp Not: Erken tanının konması sırasında en erken rastlanan bulgu genelde unutkanlıktır. Ancak her unutkanlık bu hastalığa işaret etmemektedir. Ayrıca her hastanın yukarıdaki bulguların tamamına sahip olması da gerekmemektedir.

Alzheimer hastalığının tanısını koymak Alzheimer hastalığının bulguları: DSM-IV’e göre hastalığın tanısını koyabilmek için: Kişinin en az iki bilişsel sorunu vardır. Bunlardan biri nesneleri görme, işitme ya da dokunmaya rağmen nesnelerin isimlendirilmesi ya da tanınmasında bozukluk şeklinde kendini gösteren bellek kaybı olmalıdır. Bellek kaybının yanı sıra aşağıdakilerden bir ya da daha fazlası olmalıdır: Konuşma ya da sohbetleri takip etmede sorun yaşanması Karmaşık fiziksel hareketleri yapmada güçlük Görsel-uzaysal işlerde zorluk Organizasyon ve planlama yapmada zorluk çekmek Kişinin sosyal yaşamında güçlük yapma ve daha önceki yeteneklerinde kayıp Bulguların başlaması ve giderek kötüleşmesi Tıbbi değerlendirme yapılması ve bulguların başka bir nedene bağlanamaması Görülen problemlerin deliryum ya da depresyonla ilgili olmaması

Alzheimer Hastalığında tıbbi değerlendirme nasıl yapılmaktadır Tıbbi Öykü Tıbbi öykünün alınması sırasında hasta yakınlarından yardım alınmaktadır. Bu görüşmenin amaçları: Günlük programı, alışkanlıkları nasıldır? İlk belirtileri ne zaman fark edildi? Belirtileri zaman içinde arttı mı, aynı düzeyde devam mı etmektedir? Belirtiler, günlük faaliyetlere engel oluyor mu? Tıbbi öykünün alınması sırasında aynı zaman da soygeçmi hakkında bilgi alınır.

Alzheimer Hastalığında tıbbi değerlendirme nasıl yapılmaktadır Fizik ve nörolojik muayene Bu basamakta hastanın başka bir fiziksel rahatsızlığa sahip olup olmadığı hakkında bilgi toplanmaktadır. Ayrıca nörolojik muayene sırasında hastanın bazı yetilerinde kayıp olup olmadığı, yapılan muayene verdiği tepkilerden anlaşılmaya çalışılmaktadır. Bu muayenenin belli bir standardı yoktur. Bu aşamada ayrıca görüntüleme tekniklerinden elde edilen sonuçlar değerlendirilmektedir. Başlıca görüntüleme yöntemleri: Bilgisayarlı Tomografi (BT) Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) Pozitron emisyon tomogragi (PET)

Alzheimer Hastalığında tıbbi değerlendirme nasıl yapılmaktadır Zihinsel durum muayenesi Görüşme ve yazılı yöntemler kullanılarak bilişsel fonksiyonların hangi düzeyde etkilendiği tespit edilmeye başlanır. Bu muayene sırasında: Zaman ve mekan duygusu Anlama, konuşma ve hatırlama yetenekleri Günlük faaliyetleri yerine getirip getiremediği anlaşılmaya çalışılmaktadır.

Alzheimer hastalığını tedavi etmek Bilişsel belirtileri tedavi etmek için Alzheimer hastalığında etkilenen belli başlı nörotransmitterden biri asetilkolindir. Hastalık sırasında asetilkolin düzeylerinin belirgin şekilde düştüğü bilinmektedir. Bu düşme kısmen asetilkolinesteraz diye bilinen bir enzimle ortaya çıktığı için asetilkolinesterazın asetilkolin üzerinde olan etkisini önleyen ya da inhibe eden ilaçların geliştirilmesi üzerinde durmaktadır. Bilişsel yıkımın hızını kesmeye yönelik kullanılan ilaçların hali hazırda kullanılan bütün ilaçlar bu şekilde etki göstermektedir. Bu grup ilaçlara kolinesteraz inhibitörleri denir.

Alzheimer hastalığını tedavi etmek Hastalığın tedavisi sırasında ayrıca: Davranışsal ve duygusal değişikliklerin tedavisi (Örn., depresyon) Çevresel faktörler (Örn., ev düzenlemesi) Sosyal faktörler (Örn., çeşitli uğraşlara sahip olması, yapabildiği herşeyi yapmaya devem etmesi)