İki önemli Türk bilim adamı

Yrd. Doç. Canan Dağdeviren Dr. Canan Dağdeviren, bilimsel çalışmalarını Amerika’da Ivy Leauge okullarından Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) sürdürüyor. Genç yaşına rağmen pek çok ilkte imzası var. Dağdeviren, hem Harvard Üniversitesi, Genç Akademi Üyeliği'ne seçilen ilk Türk oldu, hem de Amerika’da yayımlanan dünyanın en prestijli dergilerinden Forbes'un "30 yaşından küçük 30 bilim insanı" listesine girdi. Ama içinde sadece Türkiye değil Amerika’da da her gencin rüyasını süsleyen üniversitelerin geçtiği bu yolculuğun Kocaeli’de bir Anadolu Lisesi’nde başladığını, hatta 1999 depreminde okulun hasar görmesi nedeniyle başka şehirde devam ettiğini birçokları bilmiyor.

Yrd. Doç. Canan Dağdeviren Canan Dağdeviren, ortasınıf bir ailenin ilk çocuğu olarak İstanbul’da dünyaya geldi. İlk can dostuysa, kendisinden iki yaş küçük olan kardeşi Caner. Bayat ekmeği bakkala geri götürüp haklarını aramayı, civciv besleyip hayvan sevgisiyle tanışmayı, saksıda çiçekler büyütüp doğayı sevmeyi birlikte öğrenmişler. “Anneme, düştüğüm zaman beni kaldırmadığı ve sıcak sobaya parmaklarımı koyup ellerimi yakmama izin verdiği için teşekkür ediyorum. Çünkü ben deneyerek öğrendim. İlk deneylerimi evde yaptım” diyor.

«Senden fizikçi olmaz» Oldukça kuşkucu, meraklıymış... Ve hep çalışkan. Hep hayalci. Annesi hariç herkes fiziğin iyi olmadığını, iş bulamayıp mutsuz olacağını söylüyormuş ama neyse ki onları dinlememiş: Hacettepe Üniversitesi Fizik Mühendisliği’ne girdi, yüksek lisans yaptı, sonra da ver elini Amerika. Illinois Üniversitesi, Massachusetts Teknoloji Üniversitesi ve nihayet iki ay önce Harvard. Yıllardır bir yandan araştırmalarını sürdürüyor, bir yandan da bir kadın olarak bilim camiasındaki cinsiyetçiliğe karşı direniyor: “Kadın fizikçi mi olurmuş, senden fizikçi olmaz” diyenler ya da projeyi tek başına yapabileceğine inanamayıp kimin yardım ettiğini soranlar...

Dedesi Büyüdüğünde ne yapmak istediğine belki de bu günde kadar tanıdığınız en erken karar veren kişi Canan Dağdeviren. Dedesi Hüseyin Dağdeviren'in henüz 28 yaşındayken kalp yetmezliği nedeniyle öldüğü anlatıldığında henüz 5 yaşındaymış. İleride seçeceği meslekle ilgili kararını da daha o yaşta vermiş. Hedef olarak da dedesini kaybettikleri yaşı, yani 28 yaşına gelmeden kalp hastalıkları konusunda bir şeyler yapmayı kafasına koymuş. Zaten hikayenin sonrasında sadece o hedefe odaklı yaşamış ve çalışmış. Meyvesini de almış.

Giyilebilir kalp pili Forbes listesindeki tek Türk mucit olan Dağdeviren, kendisine ödül getiren “pilsiz çalışan kalp çipi” projesini ise geçen yıl kasımda hayata geçirdi. Dedesinin öldüğü yaştayken… Dağdeviren’in kalp için ürettiği çip, kalp atışlarının oluşturduğu enerjiyi elektriğe dönüştürerek çipi devamlı şarj ediyor ve bataryaya ihtiyaç duymadan çalışabiliyor. Kalp, diyafram ve akciğerlerin hareket enerjisini, elektrik enerjisine dönüştürerek, aynı zamanda depolama yeteneğine sahip bir aygıt geliştiren ve ona “giyilebilir kalp pili” diyen Dağdeviren, vücut içine yerleştirilebilen bu aygıtı incecik bir film tabakasına benzetiyor. Canan Dağdeviren, konuyla ilgili şunları söyledi: “Kalp her insanın ortak birleştiricisi. Yılda 40 milyon kez atıyor. Bu enerjiyi yani kalbin enerjisini bir alet yapıp esneyebilir koşullarda kalbin üzerine yapıştırarak, o mekanik etkinliği elektrik enerjisine çevirerek çare olmak istedim ve başardım.

"Fikir annemden çıktı" Dr. Dağdeviren, buluşunun ortaya çıkış öyküsünü de şöyle anlattı: "Bu fikir annemden çıktı. Annem 'Yüz kremlerinin gerçekten işe yarayıp yaramadığını ortaya çıkarabilecek bir alet yapabilir misin' diye sordu. Ben de bu aleti tasarladım. Bunun içinde hareket eden küçük elemanlar var. Siz bu elemanlara volt uyguladığınızda bu alet hareket ederek derinizin üzerinde deformasyon oluşturuyor. O küçük elemanların yanında sensörler var. Bu sensörler vücudunuzun üzerinde ne kadar deformasyon olduğunu tespit ediyor."

“Hayal etmek bilgiden daha önemli” Hacettepe Üniversitesi’nde Fizik Mühendisliği okumaya karar verdiğinde annesi dışında kimsenin destek olmadığını belirten Dağdeviren’in gençlere tavsiyesi hayal kurmaları. Çünkü ‘eğer hayal ederseniz, hayallerinizin peşinden koşma cesaretine de sahipsiniz. Gençler, ne yapmak istiyorlarsa onu yapsınlar. Toplum baskısına göğüs gersinler’ diyor genç mucit. Dağdeviren ne istediğini biliyordu. Hedefe odaklandı ve bugün istediği yerde. Peki, üniversiteye hazırlanan, ya da henüz ne yapacağına karar verememiş gençlere ne öneriyor? Kendi başlangıç noktası olan Fizik Mühendisliği’nin yanısıra genç yaşında bu başarılara imza atmış bir bilim insanı olarak Malzeme Mühendisliği, Moleküler Biyoloji ve Genetik, Mekatronik Mühendisliği gibi alanları geleceğin meslekleri olarak gördüğünü söylüyor.

Önyargılar Tüm eleştiri ve önyargılara, yaptığı bilimsel çalışmalarla cevap verdiğini düşünüyor. Bunun için güne sabah 6 civarı koşuyla başlıyor. Hatta alet fikirleri de genelde bu saatlerde keskinleşiyormuş. Sonra Türkiye’deki gündeme göz atma; akabinde toplantılar, deneyler... Laboratuvarda bu deneylerini kızlı-erkekli yaptıklarının altını çiziyor. Bir de elleri ve ayaklarının vücuduna göre biraz büyük olduğunun. Tam da bu yüzden ayakkabı kutuları biraz büyükmüş: “Tüm aletlerim içine sığıyor. Bu ayakkabı kutusunun içinde insanlık için önemli şeyler var.” Ve bir de şunu ekliyor: “İleride ne kadar malvarlığınız olduğu, ayakkabı kutusu sayınıza göre değil, vücudunuzda kaç tane sensör olduğuna bağlı olarak değişecek.”

Prof Dr Aziz Sancar Nobel Ödülleri'nde kazananlar açıklanmaya başlandı Nobel Kimya ödülünü Türk bilimadamı Aziz Sancar kazandı. Aziz Sancar ödülü, 2 bilimadamıyla birlikte aldı. Aziz Sancar Nobel Kimya Ödülü'nü DNA üzerine yaptığı çalışmalarla aldı. Aziz Sancak Nobel Kimya Ödülünü alan ilk Türk bilimadamı oldu.

Mardin doğumlu Aziz Sancar, Mardin'in Savur İlçesinde, okuma yazma bilmeyen ancak eğitime önem veren sekiz çocuklu bir anne-babanın çocuğu olarak doğdu. İstanbul Tıp Fakültesi'ni bitirdi. Yurtdışında yaptığı çalışmalarla Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi'ne kabul edilen üç Türk'ten biri oldu.

"Ödülün büyük kısmını Türkiye'ye borçluyum çünkü Türkiye bana üstün dereceli bir eğitim verdi" Prof. Aziz Sancar, ödülü kazanmaktan onur duyduğunu söyledi. 69 yaşındaki Sancar, "Yıllarca yaptığım çalışmaların bir ödülüdür. Büyük kısmını Türkiye'ye borçluyum çünkü Türkiye bana üstün dereceli bir eğitim verdi. O dönemin koşullarında ilk ve ortaokulda, lisede olağanüstü bir eğitim aldım. " diye konuştu.

Öğrenim İlk ve ortaöğrenimini Savur ve Mardin'de tamamladı. Daha sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden mezun oldu. Sancar, Savur'da iki yıl doktor olarak çalıştı. Doktorluk yaptıktan sonra araştırma yapmak için yurt dışına gitmek istedi. O dönemde Türkiye'deki imkânlarla yüksek seviyede bilim yapmanın mümkün olmadığını söyleyen Sancar, "1974'te… O zaman imkanlar yoktu ama çok şükür şimdi var. Türkiye'de bilime çok yatarım yapılıyor. Bilim adamları teşvik ediliyor yıl içinde Türkiye'den de ödül alacaklar çıkacaktır" diye konuştu.

Çalışma 10 kişilik ekibi ile çalışmalarına devam ettiklerini söyleyen Sancar, "Haftanın altı buçuk günü günde 12 saat çalışıyoruz" diyor. Çalışmalarına Türkiye'de devam etmeyi düşünmediğini söylüyor: "Çok oturmuş bir ekibim var. Onu Türkiye'ye taşımak mümkün değil. Elimde geldiği kadar Türkiye'deki çalışmalara bilimsel katkı sağlamaya devam ederim."

Akademik çalışmalar Tıp fakültesini Türkiye'de okuyup, iki yıl doktorluk yaptıktan sonra Sancar, ABD'ye gitti. 1977'de Dallas'taki Teksas Üniversitesi'nde doktorasını moleküler biyoloji dalında, DNA onarımı üzerinde tamamladı. Yale Üniversitesi'nde de yine DNA onarımı dalında doçentlik tezini verdi. Sancar biyokimya ve biyofizik alanlarında çalıştı. DNA onarımı, hücre dizilimi, kanser tedavisi ve biyolojik saat üzerine araştırmalar yaptı. Kanser tedavisinde 'ritmik saat' buluşuna imza atarak dünyaca çapında üne kavuştu. Şu anda ABD'deki Kuzey Carolina Üniversitesi Biyokimya ve Biyofizik Bölümü Öğretim Üyesi. Yaklaşık 300 makale ve 33 kitap yayımladı.

Ailesi Halen Savur ilçesinde yaşayan Sancar'ın yeğeni Abdulgani Sancar, amcasının tarihi bir evde doğduğunu belirterek, 'Amcam zor şartlar altında okudu. O zaman elektrik bile yoktu. Eskiden futbol ile ilgileniyordu. Doktor olduğu zaman buradaki halkı tedavi ediyordu. Elinden geleni yapıyordu. Çok destek oluyordu. Babası burada, annesi Mersin'de vefat etti. Annesi ve babası okumamıştı ama bütün kardeşleri okudu' dedi.