TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ

... konulu sunumlar: "TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ"— Sunum transkripti:

1 TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ
Bina Bilgisi III TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ BaÜ mimarlık / 2005 Y. Doç. Dr. Gaye BİROL

2 İlişkili karar bölgeleri analizi Kavram üreterek tasarım yapma
bina bilgisi III Kontrol listeleri Morfolojik tasarlama İlişkili karar bölgeleri analizi Kavram üreterek tasarım yapma Karar problemi ve karar vermenin özellikleri BaÜ mimarlık / 2005

3 bina bilgisi III Kontrol listeleri Kontrol listeleri, tasarlamanın herhangi bir aşamasında kullanılabilecek ve tasarımcıya benzer durumlarda gerekli olabilecek bilgileri hatırlatmaya yardımcı olan bir tekniktir. Kontrol listeleri, tasarlamanın ilk aşamalarında, tasarımcılara tasarlama probleminin ayrıntılarını hatırlatıcı nitelikte hazırlanmış listelerdir. Özellikle eksik ve unutulmuş problemlerin hatırlatılmasında daha önce düşünülmüş çözümlerin göz önüne alınması, hatırlatılması ve zihinde birleştirilmesinde önemli rol oynarlar. Sözcük ve cümle grupları kullanılır. Kontrol listeleri tasarlamaya yeni başlayanlar, özellikle öğrenciler için çok yararlıdır. Listelerin fazla uzun olması kullananlar üzerinde isteksizlik yaratabilir. Her yeni tasarım problemi için yeni bir liste hazırlanmalıdır. BaÜ mimarlık / 2005

4 Tasarlama ilk aşaması bilgi toplama ve işleme kontrol listeleri
bina bilgisi III Tasarlama ilk aşaması bilgi toplama ve işleme kontrol listeleri Tasarım işi alındıktan sonra, tasarıma nereden başlanacağını göstermek için hazırlanır. Özellikle bilgi toplama ve işleme konuları ile ilgili işlemleri hatırlatmak için kullanılır. Tasarlama hazırlık aşamaları bilgi alanları kontrol listesi Bu kontrol listelerinde tasarımın başlangıç aşamasında tasarımcı için gerekli olacak bilgi kategorileri ayrıntılı olarak verilir. Mimarlıkta arsa, bina kullanılışı, bina özellikleriyle ilgili genel koşullar, binanın yapımında kullanılacak yapım teknikleri, yapı ekonomisi, yapının kullanım sırasında işletimi, vb. Mevcut tasarım incelemesi kontrol listeleri Tasarım çalışmaları sırasında ele alınan konuya paralel ve yakın örnekler üzerinde inceleme yapılması gereklidir. Bu çalışmalar yalnızca tasarımı incelemek için değil, aynı zamanda değerlendirme için kullanılır. Yapılan mevcut tasarım inceleme çalışmaları, tasarımcı için bir geri besleme niteliği taşır. Bunun için bir bina incelenirken dikkat edilecek konular birer kontrol listesi olarak hazırlanır. Mimarlıkta arazide yerleşme ve kütle yapısı, eylemler, yapı sistemi ve özellikleri, mekan sistemleri, çevre konfor koşulları, ulaştırma sistemleri, bitirme ve iç mimari, eylem yardımcı araçları, bina maliyeti, vb. BaÜ mimarlık / 2005

5 bina bilgisi III Proje kontrol listesi Tasarım kontrol listesinde tasarlama sırasında gerekli görülen bütün konulara yer verilir. Her tasarım konusu için ayrı bir tasarım kontrol listesi hazırlanması gereklidir. Bu listeler genel nitelikli olarak hazırlanabilirler, ancak çok kısa tutulmaları tasarımcıyı tasarım probleminin çözümünde serbest bırakmak açısından gereklidir. Öğrenciler için hazırlanan kontrol listeleri yeni başlayanlara tasarım problemlerinin anlatılmasını, tasarımda düşünülmesi gereken problemleri hatırlatmak için kullanılır. BaÜ mimarlık / 2005

6 Proje kontrol listesi örneği
bina bilgisi III Proje kontrol listesi örneği Mimarlıkta arsa ve çevresiyle ilgili bilgiler konusunda KONTROL LİSTESİ Kontrol listesi tasarıma yeni başlayanlara tasarım problemlerinin anlatılmasını, tasarımda düşünülmesi gereken problemleri hatırlatmak için kullanılır. ARSA Arsanın sınırları, biçimi, yollara göre durumu, alanı, eğimi Arsanın çevresinin kroki, fotoğraf, vb. tespitleri Arsa üzerindeki haklar ve kısıtlamalar Servislerin durumu ve ana şebekeye bağlantıları (kanalizasyon, elektrik, su, telefon, doğalgaz, vb.) Arsanın içindeki yapılar (duvar, bina, enerji hattı, vb.) Tesviye eğrileri ve gerekli kotlar Zemin durumu (zemin emniyet gerilmesi) ve türü (kayalık, moloz, vb.) Arsada yıkılması gereken yapılar ve korunacak nesne ve yapılar Arsanın m2 ve toplam maliyeti Arsanın kamu maliyesi bakımından durumu (vergi, vb.) BaÜ mimarlık / 2005

7 Kendiliğinden yetişen bitkiler Kültür bitkileri MANZARA DURUMU
bina bilgisi III İKLİM Sıcaklık durumu Rüzgar durumu Nem durumu Yağış durumu Güneş hareketleri BİTKİLER Kendiliğinden yetişen bitkiler Kültür bitkileri MANZARA DURUMU Yönü ve özellikleri ÇEVREDEKİ İSTENMEYEN ETKİLER Gürültü Koku, duman Zemin titreşimleri Diğer zararlı etkiler TRAFİK DURUMU Araç trafiği (geçici, kalıcı) Yaya trafiği (geçici, kalıcı) ÇEVREDEKİ ETKİLEYİCİ VE BELİRLEYİCİ ÖZELLİKLER Tarihsel önemli yapılarla ilişki Komşu yapılarla ilişki Doğal unsurlarla ilişki (deniz, göl, büyük ağaçlar, vb. Bitkiler ve süs unsurları. BaÜ mimarlık / 2005

8 bina bilgisi III Morfolojik tasarlama Morfoloji, bir nesnenin şeklini ve yapısını inceleyen bilimdir. Bir şeyin strüktür ya da biçimi, ya da bu strüktür ve biçimin incelenmesidir. Morfolojik tasarlama, problemlerin çözümünde çeşitliliği arttırıp, yaratıcılığa yardımcı olabilecek tekniklerin geliştirildiği bir alandır. Ulaşılmak istenen durum ve problemler tanımlanmalı Problemi ortaya çıkaran ve özünü etkileyen değişkenlerin tam bir listesi elde edilmeli Her değişkenin alabileceği yeni durumlar açıkça belirlenmelidir. Tasarlama morfolojisi: her tasarım kendisine ait şahsi bir tarihe sahiptir ve bir proje başlatılır, geliştirilir ve kronolojik bir düzen içinde bir kalıp şeklinde, bir olaylar dizisi halinde tekrarlanır. Hemen hemen bütün projeler için bu süreç aynı şekilde devam eder. Bu kalıp, tasarlama morfolojisini oluşturur. BaÜ mimarlık / 2005

9 Yeni bulunan ek fikirler de kartlara yazılır.
bina bilgisi III Morfolojik tasarlama yaklaşımında mevcut bilgilerden hareket ederek bu alandaki bilgiler bir ayıklamadan geçirilerek genişletilir ve akla gelebilecek bütün alternatifler ortaya konur. Morfolojik yaklaşım uygulayıcıları için en önemli nokta, bütün nesnelerin, olayların ve kavramların sürekliliği görüşünden ayrılmamak, bütün morfolojik alanı belirlemeden çözüme geçmemektir. Tasarımın yerine getirmesi beklenen işlevler küçük parçalara (asal parçalara) ayrılır ve ayrı kartlara yazılır. Parçaların asal olması ve ayrıntılardan kaçınılması gerekmektedir. Aksi halde sorun açıklık kazanmak yerine karmaşık olacaktır. Ez az 5, en çok 7 asal parça oluşturulmalıdır.daha çok sayıda grup denetlenemeyecek sayıda ilişki oluşturur. Her işlevin yerine getirilmesini sağlayan alternatif alt çözümler kartlara yazılır. Yeni bulunan ek fikirler de kartlara yazılır. Kartlar alt gruplara ayrılır. Birbiriyle ilişkili parçalar bir araya getirilir ve gruplanır. Gruplar kendi içinde başka gruplara ayrılarak sıralanır. Her işlev grubu başka bir grup alternatif alt çözümle matris şeklinde kartlara yazılır. Kartların içindeki alternatiflerin birbirleriyle kombinasyonları alınır. Uygun çözümlerin seçimi yapılır. BaÜ mimarlık / 2005

10 Bir pencere tasarımına örnek bir morfolojik kart
bina bilgisi III İşlevler (asal parçalar) 1 2 3 4 5 6 Gerekli mahremiyeti sağlama Perde Panjur Yana, öne duvar Öne ağaç dikme Öne bina koyma Yön değiştirme Manzara, dışarıyı görme Yere kadar pencere Balkon Ağaç, bitki dikme Güneş kontrolü Yatay pergola Saçak Düşey eleman Yok Gün ışığı sağlama Engelsiz pencere Kayıtlı pencere Isı geçirgenliği Çift pencere Tek pencere Isı camlı pencere Gürültü kontrolü Yansıtıcı kanatlar Pencere yönünü değiştirme Penceresiz duvar Havalandırma Açılan kanatlar Açılmayan pencere Aspiratör Klima Yağmur ve rüzgar girişini önleme Yağmur için özel tedbir Güvenlik Demir parmaklık Sık kayıt Kombinasyon sayısı: adet Bir pencere tasarımına örnek bir morfolojik kart BaÜ mimarlık / 2005

11 İlişkili karar bölgeleri analizi
bina bilgisi III İlişkili karar bölgeleri analizi Bir tasarım problemi için üretilen alt çözümler arasında, birbirine uyan çözümlerin belirlenmesi yoluyla tüm tasarıma gidilmesi yaklaşımıdır. Alt çözümler, karar bölgeleri olarak adlandırılır. Karar bölgeleri için üretilen alternatiflerden birbirine uyanlar seçilir ve birleştirilebilecek olanlardan alternatif çözümler belirlenir. Seçim kriterleri belirlenir ve bu kriterleri en fazla tatmin eden çözümler ortaya çıkarılır. BaÜ mimarlık / 2005

12 Örnek: gazete büfesi tasarımı problemi
bina bilgisi III Örnek: gazete büfesi tasarımı problemi Alt problemler Karar bölgesi kabul edilen alt problemler için üretilen alternatifler a1 dışarıda bağımsız vitrin a2 büfenin dış duvarları vitrin b1 büfede depo yeri b2 dışta başka bir yerde depo c1 çatıda reklam için alan c2 binanın duvarlarında reklam yeri d1 pencerelerde alüminyum rulo panjur d2 kalkan inen gölgelik kapaklar e1 oturarak pencereden satış e2 müşterinin dolaşarak alacağı ürünü kendi kendine seçmesi Birbirine uymayan alternatif alt çözümler a1 e1 olması halinde dışarıdaki vitrinlerin kilitli ve malların içerde bulunması gerekir. a2 c2 olması halinde büfenin duvarlarının hem reklam yeri, hem vitrin olması her iki çözümden yararlanma oranlarını azaltmaktadır. c1 b2 olması bu durumda binanın çatısında oluşturulacak alan ya boşlukta yükselecek ya da çatıda gereksiz bir boşluk kalacak d2 e2 gereğinden büyük kapaklar yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Teşhir Depolama Reklam Güvenlik Satış BaÜ mimarlık / 2005

13 bina bilgisi III Mümkün olan çözüm kombinasyonları yoluyla en uygun çözümlerin belirlenmesi Mümkün olabilen çözümler arasında uyum olduğu ve olmadığı saptanan çözümler tabloda + ve – olarak değerlendirilip, olabilecek çözüm olasılıkları saptanır. Alt çözüm sayısı büyüdüğü zaman bu tür çalışmaların bilgisayar yardımıyla yapılması yerinde olur. Çözüm olasılıkları Durum saptaması a1 b1 c1 d1 e1 - olmaz e2 + olur *** d2 olmaz c2 a2 BaÜ mimarlık / 2005

14 Maliyet kriterine göre hazırlanmış değerlendirme matrisi
bina bilgisi III Maliyet kriterine göre hazırlanmış değerlendirme matrisi seçenekler kriter (birim) a1 b1 c1 d1 e2 a1 b1 c2 d1 e2 a2 b1 c1 d1 e1 a2 b1 c1 d1 e2 a2 b1 c1 d2 e1 teşhir a1 dış vitrin a2 duvar vitrin 4 2 1 depolama b1 büfede b2 dışta (kira) 5 reklam c1 çatıda c2 duvarda güvenlik d1 alüminyum d2 kapak satış e1 oturarak e2 gezerek toplam 10 en pahalı çözüm 9 6 8 en ucuz çözüm BaÜ mimarlık / 2005

15 bina bilgisi III Bu tür bir yaratma tekniği (ilişkili karar bölgeleri analizi) problemi parçalarına ayırıp, analitik olarak inceledikten sonra yeniden sentezini yapmayı ve değerlendirmeyi içermektedir. Analitik düşünce açısından oldukça elverişli yaklaşımlardan birisidir. BaÜ mimarlık / 2005

16 Kavram üreterek tasarım yapma
bina bilgisi III Kavram üreterek tasarım yapma Bu yaklaşımın amacı, tasarım problemlerini kavramlarla açıklamak ve o noktadan daha başarılı bir tasarıma ulaşmaktır. Bir kavram bir fikirdir, bir eskizle ya da bir soyutlamayla ortaya çıkar. Tasarımcılarda genellikle kendilerinin en beğendikleri fikirleri alıp tasarıma dönüştürme yönünde bir eğilim vardır. Bir tek fikir üretildiğinde, bu fikrin en basit fikir olma ihtimali vardır, ancak yirmi tane fikir üretildiğinde bunlardan bir tanesinin iyi bir fikir olma ihtimali daha yüksektir. Bu yaklaşımda beyin fırtınası yaklaşımının özellikleri geçerlidir. BaÜ mimarlık / 2005

17 Karar problemi ve karar vermenin özellikleri
bina bilgisi III Karar problemi ve karar vermenin özellikleri Karar verme, bir şeyi kararlaştırmak, sonuçlandırmak, bir problem konusunda düşündükten sonra bir yargıya ve sonuca varmak anlamında kullanılır. Tasarlama; “tasarlama eyleminin çeşitli adımlarında tasarımın amaçlarına ulaşmak için verilen kararlardan oluşan bir problem belirleme ve problem çözme yaratıcı eylemi” olarak tanımlanmaktadır. Karar verme problemi İnsan yaşamının her anında bilinçli ya da bilinçsiz olarak karar verir. Tasarım sürecinde tasarımcı sürekli çeşitli konularda kararlar verir. Tasarım mesleğinin en belirgin özelliklerinden biri, tasarımcının yaratmış olduğu çevrenin, o çevre içinde yaşayan insanların yaşam biçimlerini etkilemesidir. Ancak her türlü insan davranışının ve çevre özelliklerinin bilinmesi mümkün olmadığı gibi, ilerleyen teknolojik, ekonomik, siyasi ve toplumsal olgular, tasarımcının karşısına çeşitli problemlerin çıkmasına yol açarlar. Yani karar verme problemleri sürekli artmaktadır. Bu tür değişkenler tasarımcıyı, sonucu önceden bilinemeyen bazı kararlar almaya zorlamaktadır. BaÜ mimarlık / 2005

18 Karar vermenin güçlüğü
bina bilgisi III Karar verme, çeşitli hareket biçimlerinden bir tanesinin seçimidir. Karar verme eyleminin yapılabilmesi için en az iki alternatifin bulunması gereklidir. Bu alternatifler arasındaki farklılıkların değerlendirilmesi ve karşılaştırma yapılarak bir dizi kritere göre seçim yapılmasına karar verme denir. Karar vermenin güçlüğü Karar vermedeki güçlükler, tasarımın fiziksel olarak gerçekleştirilmesindeki belirsizliklerle ilgilidir. Bu belirsizlikler, ekonomi, toplumsal sonuçlar, diğer mühendislik alanlarıyla bağlantılı olası belirsizliklerdir. “fiziksel olarak gerçekleştirilebilme”, karar vermenin ve tasarlama eyleminin esasıdır. Tasarlamada alternatif sayısının fazlalığı veya bu alternatiflerin farkında olmama, tasarımcıların karşılaştıkları başlıca sorunlardır. BaÜ mimarlık / 2005

19 bina bilgisi III PARAMETRELER ALT ÇÖZÜM ALTERNATİFLERİ Strüktür malzemesi ahşap plastik çelik alüminyum sünger Kaplama malzemesi yün kadife deri keten Boyut 65X65 50X60 55X60 Arkalık biçimi kısa uzun boşluklu dolu Kolluk biçimi kolluksuz kolluklu yüksek Yapım yöntemi pres dökme oyma kesme Alternatif çözüm sayısı: 5x4x3x4x3x4= 2880 adet Bir koltuk tasarımında göz önüne alınabilecek alternatifler ve karar konularının çeşitliliği Tasarlamada verilecek kararlarda yapılacak işlem, eldeki bilginin türüne bağlıdır. Sayısal olarak ölçülebilecek bilgiler, analitik yöntemler yardımıyla değerlendirilerek problemin amacını gerçekleştirecek en uygun sonuç elde edilir. Bu tür karar vermeye “nicel” ya da “analitik karar verme” adı verilir. BaÜ mimarlık / 2005

20 Karar vermenin bileşenleri
bina bilgisi III Karar vermenin bileşenleri Alternatifler (bir binanın cephelerinin farklı çözümleri biçimine. Malzeme, ısı geçirgenliği, işlev ve eylemlere uygunluk gibi kriterlere göre kararlar verilir.) Kriterler (kriter amaçlardan ortaya çıkar, amaçların ölçütüdür.) Kriterlerin hangi oranlarda göz önüne alınacağı Kısıtlamalar Çözümler Değerler BaÜ mimarlık / 2005

21 Karar vermeye yardımcı sistemler
bina bilgisi III Karar vermeye yardımcı sistemler Bilgi sistemi Tahmin sistemi karar vermenin bir özelliği de gelecekte gerçekleşecek olaylar için sonucu önceden tahmin etmektir. Toplanan bilgiler, gelecek olasılıklarının hesaplanmalarında dayanak olmaları açısından karar vermede önem taşırlar. tahmin sistemleri Sürekli tahmin (koşulların değişmemesi durumunda belli olayların uzun süre gözlenmesine dayanır.) İlerleyen tahmin (kısa sürede gözlenen olaylara dayanan tahmindir.) Periyodik tahmin (tarihten alınan derslere dayanır. Periyodik olarak tekrarlanan olaylarda, en son olaya bakılarak tahmin yapılır.) Birleştirici tahmin (iki ya da daha çok sayıdaki olay arasındaki bağıntıları gözleme esasına dayanır.) Benzeterek tahmin (belirli özellikleri ortak olan iki şey, aynı özellikte kabul edilir ve biri bilinince diğeri konusunda tahmin yapılır.) Sonradan gözleyerek tahmin (bir olayın meydana geldikten sonraki tahminidir.) BaÜ mimarlık / 2005

22 bina bilgisi III Değer sistemi Bir şey için biçilen kıymet, fiyat, bir şeyin değdiği karşılık, değer kavramıyla açıklanır. Tasarımda kararlar verilirken değer sistemine dayanarak değerlendirme yapılır ve alternatiflerin sonucu karşılaştırılır. Farklı durumlar arasından hangisinin değerli hangisinin değersiz olduğu konusunda tasarımcıyı yapacağı seçimlerde yönlendirecek bir “değer sistemi” kurmak gerekir. Kullanılacak değer sistemi, bilgi kaynağının sayısal (nicel) ya da nitel olduğuna bağlıdır. Kriter sistemi Bir problemde amaçlara ağırlık verirken hata olasılığını azaltmak için standart bir yargı sistemine, bir kriter sistemine dayanmak zorunludur. Alternatifler arasından en rasyonel çözümü seçmek için kriter sistemi gereklidir. Bazı kriter tipleri: kar, kalite, performans, üstünlük, yapılabilirlik, esneklik, çekicilik, güvenlik, zaman. BaÜ mimarlık / 2005

23 Nitelik (kalite) ile ilgili kararlar
bina bilgisi III Nitelik (kalite) ile ilgili kararlar Nitelik, bir yapı ya da üründen beklenen ve istenen özellikler grubudur. Kullanıcını ihtiyaçları konusunda elde fazla güvenilir, kesin bilginin olmaması, standartları keyfi kabullere bağlar. Kalite, iki temel bileşen ile ilişkilidir: Tasarımcı: tasarımcının yetenek ve kültür gibi kişisel özellikleri kaliteyle ilgili kararlarda önemli rol oynar. Kullanıcı: kaliteyle ilgili kararlar verebilmek için, tasarımcının kullanıcının çevresiyle arasındaki ilişkiyi anlama ve bu konudaki problemleri çözme yönünden gelişmiş olması gerekir. (psikoloji, sosyoloji, vb.) Kalitenin özellikleri Amaca uygunluk İnsan ihtiyaçlarına uygunluk Güvenilirlik BaÜ mimarlık / 2005

24 Karar verme durumları Karar verme için temel olarak üç durum bulunur.
bina bilgisi III Karar verme durumları Karar verme için temel olarak üç durum bulunur. Belirlilik : tek olay ya da alternatifin bulunması durumu. Çok az rastlanılan bir durumdur. Risk : belli sayıda alternatif ve olasılığın bulunduğu durum. Belirsizlik : gerçekleşme olasılıklarının bilinememesi durumu. 1. eş olasılık 2. kötünün iyisi (iyimserlik) 3. en iyinin seçimi (kötümserlik) 4. maksimum-minimum kazanç karşılaştırması 5. zararın en düşük olması (pişmanlık) BaÜ mimarlık / 2005