ZARF TAMLAYICISI ve CÜMLE DIŞI ÖGELER.

... konulu sunumlar: "ZARF TAMLAYICISI ve CÜMLE DIŞI ÖGELER."— Sunum transkripti:

1 ZARF TAMLAYICISI ve CÜMLE DIŞI ÖGELER

2 ZARF TAMLAYICISI

3 ZARF TAMLAYICISI Bugünkü konu için önerilen literatür: 1. Leyla Karahan, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, 2008, Mustafa Özkan, Türkçe Cümle Bilgisi - II, Anadolu Üniversitesi, 2013,

4 ZARF TAMLAYICISI Cümlede yüklemin anlamını zaman, yer, yön, durum, miktar, ölçü, araç, soru, şart vb. yönlerden tamlayan ögeye zarf tamlayıcısı denir. Zarf tamlayıcısı, fiilin sıfatı durumundaki cümle ögesidir. Güzel düşün, iyi hisset yanılma aldanma. Dil, her gün konuşulmak suretiyle işlenir. Ben de, bir gün, kucağında yaşayan bahtiyarlar arasına katılsam.

5 ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
Zarf olan tüm kelimeler cümlede zarf tamlayıcısı olur. Zarflar çekimsiz şekilde doğrudan doğruya cümlenin yüklemine bağlanırlar. İsimler NOM veya INS ve EQU ad durum eklerini ve yön (direktif) eklerini alarak cümlede zarf tamlayıcısı olabilirler: - NOM (/-Ø/): güzel, kötü, yavaş, vb. - INS (/-lA/, /-n/): onunla, kitapla, çocukla, vb. - EQU (/-CA/): güzelce, bence, asırlarca, vb. - DIR (/-rA/, /-Arİ/): bura, şura, içeri, dışarı, vb.

6 ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
4. Cümlede şu kelime grupları zarf tamlayıcısı görevinde görevinde kullanılabilir: - tekrar grupları: birer birer, tek tek, az çok, vb. - edat grupları: ağaç gibi, çocuk kadar, vb. - kısaltma grupları: sabaha karşı, bizden biri, içleri hicranla dolu, vb. - bağlama grupları: ne böyle ne şöyle, yavaşça ve sakince, vb. - isim tamlamaları: başkanın kızı(yla), kütüphane elemanları(nca), vb. - sıfat tamlamaları: bir hafta, iki gün, o gün, beni okuldan tanıyan arkadaşım(la), vb.

7 ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
Bazen DAT, LOC ve ABL ad durum eklerini almış bazı unsurlar yer tamlayıcısı yerine zarf tamlayıcısı görevinde bulunurlar: Gittiler görmeğe Kaf dağlarına. Bu kışın sonunda, dağa çıkacağız. Meraktan çıldıracaktı. Bir cümlede aynı veya farklı türden birden fazla zarf tamlayıcısı bulunabilir: Bekir boş, yorgun, kimsesiz bakakaldı. Orada benimle güzelce, sakin sakin oynadı.

8 ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
7. Farklı türden birden fazla zarf tamlayıcısı olan cümlelerde, genellikle zaman bildiren zarf tamlayıcısı diğer zarf tamlayıcılarından önce kullanılır: Güneşi seyrederken, yavaşça kalktı. Bu hafta, dürüst olacaktı. Yumurtaları ilk gördüğünde, çok sevinmişti. Sabahları erkenden elinde fincanıyla terasta yerini alırdı.

9 ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
Bazı sıralı cümlelerde zarf tamlayıcısı ortak olabilir: Beraberce okuyacağız, çalışacağız, gezeceğiz. İki yıl oraya uğramamıştı, kızı görmemişti, hatırlamamıştı. Bazı cümlelerde, zarf tamlayıcısından sonra, bunu açıklayan bir başka zarf tamlayıcısı gelir: Bütün aile, bir düğüne, daha doğrusu bir cenaze arabasına gider gibi giyinmişti. Rüzgâdan uçan eteklerini tuta tuta içeri kamaraya doğru yürürdü.

10 ZARF TAMLAYICISININ ÖZELLİKLERİ
Bazı cümlelerde “mİ” soru edatıyla kurulan yapılar zaman bildirdiğinde, zarf tamlayıcısı olabilirler: Bir parıltı gördü mü gözler hemen dalıyor. Hanımefendi oğlunu sevdi mi, gözleri yaş doluyordu. Cümlede zarf tamlayıcısını bulmak için yardımcı olan sorular şunlardır: niçin, nasıl, ne zaman, ne kadar, ne şekilde, ne ile, kiminle, hangi durumda, hangi şartlarda, vb.

11 CÜMLE DIŞI ÖGELER

12 CÜMLE DIŞI ÖGELER Bugünkü konu için önerilen literatür: 1. Leyla Karahan, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, 2008, Mustafa Özkan, Türkçe Cümle Bilgisi - II, Anadolu Üniversitesi, 2013,

13 CÜMLE DIŞI ÖGELER Cümlenin kuruluşunda doğrudan doğruya yer almayan, doğrudan doğruya yüklemle alakası olmayan, fakat cümlenin anlamını sadece dolaylı bir biçimde etkileyen ögelere, cümle dışı ögeler denir. Bunların özne, nesne, yer tamlayıcısı ve zarf tamlayıcısı gibi yüklemi tamamlayan görevi yoktur. Cümlede bağlaçlar, ünlemler, ünlem grupları, hitaplar, ara sözler, açıklayıcı cümleler cümle dışı öge olarak kullanılabilir.

14 CÜMLE DIŞI ÖGELERİN ÖZELLİKLERİ
Bütün ünlemler ve ünlem grupları, hitaplar cümle dışı ögelerdir. Ünlem grupları cümleye daha etkili bir anlatım kazandırır; fakat cümlenin kuruluşunda yer almazlar. Cümlenin başında, ortasında ve sonunda bulunabilir: Ah, keşke ölmeden önce görüşebilseydik! Ne uzunmuş gece, Rabbim, gelmiyor sabah! Kış çöktü üzerimize bre Rıfat.

15 CÜMLE DIŞI ÖGELERİN ÖZELLİKLERİ
Açıklama görevindeki cümleler ve ara sözler cümle dışı ögelerdir: Yalı halkı -orta ailede olduğu gibi- pencerelerden haykırsalardı, Adnan ağlayacaktı. Halit Ayarcı’nın izafîlik dediği şeyin, tabir caizse, bir hakikat olduğunu kendi hayatımda yaşıyorum. Tenkitlerinize (ki buna ikaz demek daha doğru olur) teşekkür ederim.

16 CÜMLE DIŞI ÖGELERİN ÖZELLİKLERİ
Cümleleri birbirine bağlayan ögeler de cümle dışı ögelerdir: Bazen yatağının başucunda kitap okuyorum, hatta masal bile söylediğim oluyor. Kardeşim böylesine can kurban. Ama bu herif böyle değil ki dün dayanamadım kendisine söyledim. Onu, köyünden kıskanır gibi idim. Daha doğrusu, dört yıllık bir ayrılıktan sonra köyüne kavuşan bu erin yanında kendimi fazla buluyordum.

17 Yollar maşallah emindir, amma ne olur ne olmaz, peçeni kapa.
Aşağıdaki cümlelerde zarf tamlayıcılarını ve cümle dışı ögelerini bulunuz: Elleri ceplerinde kendi kendine deniz kenarında dolaşır, yahut ağaçların altında kitap okurdu. İçiyorsun ne ise, afiyet olsun; ancak tozunu da beraber iç bari, katık et! Yollar maşallah emindir, amma ne olur ne olmaz, peçeni kapa. Ey bulutları uçuşan gök, kokusunu duyduğum bahar, ey gözden saklı tabiat, beklemek neye yarar?

18 BUGÜNLÜK BU KADAR.