Öğrenme Bozuklukları Dr. Tümer Türkbay.

... konulu sunumlar: "Öğrenme Bozuklukları Dr. Tümer Türkbay."— Sunum transkripti:

1 Öğrenme Bozuklukları Dr. Tümer Türkbay

2 Öğrenme Bozukluğu Gösterilen herhangi bir fiziksel ya da nörolojik bozukluğa, yaygın gelişimsel bozukluğa, mental retardasyona ya da eğitim olanaklarının yetersizliğine bağlı olmayan okul becerilerindeki uygunsuzluklar öğrenme bozuklukları olarak tanımlanmaktadır.

3 Yedi Gelişimsel İşlev Dikkat/Niyet Simultane /Ardışık İşleme Bellek
Dil Yüksek-Sıralı Düşünme Motor Uygulama Sosyal Yeterlilik

4 Gelişimsel Model Gelişimsel modelde; öğrenmeyi sağlayan; bilgi işleme ve üretimine hizmet eden yedi gelişimsel işlevin etkilenmesi söz konusudur.

5 Öğrenme Bozukluğu Tipleri
Yedi gelişimsel beyin işlevinin bir veya birden fazlasında defisite dayalı çeşitli öğrenme bozuklukları vardır. Yaygın öğrenme bozukluklar aşağıdadır: Dikkat bozuklukları Yürütücü işlevlerdeki defisitler (lack of Organizasyon becerilerinde ve impuls kontrolünde eksiklikler) Meta-kognisyonda eksiklik (birinin kendi öğrenmesi ve öğrenmede sahip olduğu stratejiler hakkında düşünmesi) Motor/konumsal güçlükler (mekanda yerleştirme, yol bulma) Grafomotor işlev bozukluğu (zayıf göz/el koordinasyonu, el yazısı becerisinde eksiklik, şekilleri kopyalama beceriksizlik)

6 Öğrenme Bozukluğu Tipleri (devam)
Görsel algılama sorunları Bellek defisitleri Otomasite eksikliği (harfleri, sözcükleri, sayıları ve matematik terimleri çabucak adlandıramama) Sözel dil sorunları (telafuz bozukluğu, sözcükleri akla getirememe, zayıf sentak ve semantik) Fonolojik farkındalığın eksikliği (harflerin seslerini ayırt edememe) Disleksi Diskalkuli Sosyal defisitler (sosyal ipuçlarını okumada eksiklik, pragmatik dil eksikliği)

7 Normal Zeka, Fakat Bilgiyi İşlemede Bozukluk Söz Konusudur.

8 Okuma

9 Farklı Yazma Sistemleri
Logografik (Çince, Mısır hiyeroglifleri) Hece (Syllabic) (Japonca, Afrika dilleri) Alfabetik (İngilizce, Rusça,…)

10 Metotlar Göz takibi (Eye tracking)
Tachistoscope (kelimenin çok kısa süreligösterilmesi): tachistoscopic deneylerde görsel olarak benzeyen harflerin sıklıkla karıştırılması olur. Sözcüğe Karar Verme (Lexical decision tasks) (gerçek sözcüksaçma sözcük) Naming tasks (sesli okuma)

11 Okumanın Farklı Düzeyleri
Göze çarpan nitelik düzeyi (somut): tachistoscopic çalışma sonucu Harf düzeyi Sözcük düzeyi (word superiority effect-kelime üstünlüğü etkisi): Sözcükler harflere göre, anlamlı sözcükler anlamsız sözcüklere göre daha iyi tanınır. Harfler, gerçek sözcüklerde saçma sözcüklere göre daha sıklıkla atlanır (ıskalanır)

12 Okuma Sırasında Göz Hareketleri
Okuma sırasında hızlı göz hareketleri (sakkadlar, regresyonlar-10 ms) Kelimeler üzerinde gözlerin kaldığı yerler: fiksasyonlar (takıldığı yerler) , 250 ms (75%) – Metinin güçlüğünün ölçülmesi Fovea: keskin görme alanı (cones-ayrıntıları, rods-ışık) Periferal görme: okunulan yerin çevresindeki asimetrik alan

13 Okuma Stratejisi Sözcüklerin başlarına ve sonlarına orta kısımlarından daha çok dikkat ederiz. Bu strateji, alfabetik yazı stillerinde diğer stillere göre daha iyi işler. Yeni bir yazı stili öğrendiğimizde bu stratejileri hemen değiştirmek güçtür.

14

15 Okumayı Etkileyen Etmenler
Uyaran degredasyonu (maskeleme) Sözcük sıklığı Sözcük uzunluğu Komşuluk etkileri Saçma sözcük farklılıkları

16

17

18 Print Pronunciation Orthographic Lexicon Print-to-sound Semantic
Route B Print-to-sound translation rules Semantic System Orthographic Lexicon Phonological Route A Route C

19 İç Sözlük Kavramsal Düzey Grammatical Level Word-form Level

20 İsimlendirme İnsan İsimlendirme Hayvan isimlendirme Gereç isimlendirme
Temporal lob kutbu Hayvan isimlendirme Inferior Temporal Lob Gereç isimlendirme (Tool naming) PTO bileşkesi

21 Okuma ve Yazma Bozukluklarının Sınıflandırılması
Disleksi/Disgrafi Gelişimsel (özgül) Akkiz Santral Periferal Yüzeyel Disleksi/Disgrafi Fonolojik Disleksi/Disgrafi Derin Disleksi/ Disgrafi

22 Kazanılmış Periferal Disleksi
Bazıları “düşük düzey” görsel işleme sorunu yaşarlar Dikkatle İlgili Disleksi (Harfleri tek tek tanıyamazlar fakat okuyabilirler) İhmal Disleksisi (Sözcüğün yarısını ihmal ederler) Agrafi olmaksızın aleksi (Harf harf okuyucular)

23 Yüzeyel Disleksi/ Disgrafi
Birçok dilde irregüler (düzensiz) sözcükler vardır (Örn. Tren, gangren) İrregüler sözcükleri regülarize ederek okuyan çocuklar (tiren, gangıren) Benzer sözcükleri okurken - LINT, MINT, GLINT, HINT Benzerlikler nedeniyle biribirlerinin yerine okurlar. Bu aşırı genelleme söz konusudur.

24 Fonolojik Disleksi/ Disgrafi
Tanıdık kelimelerin normal okunması ve telafuzu Tanıdık olmayan veya sahte kelimelerin okunması ve hecelenmesinde aşırı bozukluk

25 Yaygınlık Öğrenme bozukluğu yaklaşık okul çocuklarının %5’inde gözlenir ve %50’ye yakını özel eğitime ihtiyaç duyarlar.

26 Tarihçe Minimal Beyin Hasarı (1940 öncesi) Minimal Beyin Disfonksiyonu
Disleksi, Disgrafi, Diskalkuli Gelişimsel Öğrenme Bozukluğu Özgül Gelişimsel Bozukluklar başlığı altında (DSM-III, 1980) DSM-III-R-Okul Becerileri Bozuklukları: gelişimsel aritmetik bozukluğu,gelişimsel okuma bozukluğu, gelişimsel yazılı anlatım bozukluğu

27 Sınıflandırmalar Öğrenme Bozuklukları
Okuma bozukluğu Matematik Bozukluğu Yazılı Anlatım Bozukluğu DSM-IV Okul Becerilerine Özgü Gelişimsel Bozukluklar Özgül Okuma bozukluğu Özgül Aritmetik Bozukluğu Özgül Heceleme Bozukluğu Karışık tip ICD-10

28 Okuma Bozukluğu (Disleksi)
‘Dis' - ‘güçlük, 'leksia ‘- “sözcükler” anlamına gelir. Çocuğun yaşına, eğitimine ve zekasına göre okuma başarısının beklenenin altında olması şeklinde tanımlanır.

29 Belirtiler-I Zayıf kısa dikkat ve çalışma belleği
Düşünce sürecinin veya konuşurken cümlenin ortasındayken kopukluklar ve ne diyordum?... Yönergeleri takip edememe İnsanların söylediklerini hatırlama ve anlamlandırmada güçlük-işittiklerini fakat anlam bağlantısı kuramadıkları için karşı taraftan söylediklerini tekrar etmesini isteme

30 Belirtiler-II Rutin işlemleri tamamlamak için daha fazla zaman gereksinimi duyma Görsel, motor veya işitsel işlemede zayıflık Sıklıkla görsel ve sözel ipuçları arasında bağlantı kuramaması Düşük benlik saygısı Sıklıkla ya girişken değil ya da aşırı girişken

31 Belirtiler-III Okuma: Sözcük tanıma ve anımsamada güçlük
Taramada güçlük Anlam çıkarmak veya akılda tutmak için tekrara tekrar okuma gereksinimi Sözcüklerin yanlış okunması Satır atlama, okurken kaldığı yer bulamama, aynı satırı tekrar okuma İlişkili bölümleri çıkarabilme Okuma hızı düşük

32 Belirtiler-IV Yazılı Ödevler: Gramer sorunları Düzeltmeleri anlayamama
Sözcük hatırlayamama Bildiğinden ve anladığından daha az yazma

33 Belirtiler-V El Yazısı: Farklı yönlere eğik harfler
Yazıda yavaşlık ve yetiştirememe Yazarken çabuk yorulma Dikte ettirilerek yazmada eksiklikler

34 Okulöncesi belirtiler
konuşmada gecikme Tekerlemeleri ve şarkıları öğrenmede güçlük ezber bilgileri (telefon numarası, isimler) hatırlamada güçlük yönergeleri hatırlamada ve takip etmede güçlük

35 İlkokulda belirtiler harfleri, sembolleri ve bunlara ait sesleri öğrenmede güçlük Olağandışı okuma ve yazma yanlışları zamanla sözcükleri hatırlama güçlükleri yokuduğu metinden anlam çıkarmada güçlük okuduklarını bütünleştirmede güçlük

36 Gelişimsel Disleksi İki ana kuram Fonolojik Kuram Magnosellüler kuram

37 Fonolojik Kuram Baskın kuram
Bu kuram disleksili bireylerin ses haritalarında sorun olduğunu ileri sürer. Lisandan bağımsız olarak dilin otomazisyonunda sorun var bu nedenle zayıf okuma becerileri vardır. Grafemin foneme çevrilmesinde defisitin ana rol oynadığına işaret eder.

38 Magnosellüler Kuram Fonolojik kuramı destekler, ancak işitsel ve görsel defisitleri vurgular. Bu kurama göre, lateral genikulat çekirdeğinin hücre tabakaları anormaldir. Görsel magnosellüler sistem okurken görsel olayların zamanlamasından, dolayısıyla ortografik becerilerin belirlenmesinden sorumludur.

39 Görsel Yolak

40 LGN (lateral geniculat nukleus)
Tabaka 1, 2 Hareket Nöronlar, büyük hücreler -Tabaka 3,4,5,6 Renk, doku, şekil, derinlik Küçük hücreler Görsel bekletme istasyonu 6 tabakadan oluşuyor

41 LGN hücre tabakaları

42 Bulgular 5 dislektik hastanın postmortem beyin incelemesinde (1991) LGN hücre boyutu bakılmış, LGN’nin tabakalarında eşleştirilmiş kontrollerden %27 daha küçük bulunmuştur.

43 -Disleksik çocuklar sözcüksel karar verme ve kelimeleri sesli
DİSLEKSİK VE NORMAL OKUYANLARDA KELİME VE SAHTE KELİMENİN ÜSTÜNLÜK ETKİSİ - Sahte kelime, gerçekte kelime olmayan, ortografik olarak düzenli ve telaffuz edilebilir harf dizileridir. Örneğin TOBLE, kelimesi TABLE kelimesinin ikinci harfinin değiştirilmesiyle üretilmiştir. -Disleksik çocuklar sözcüksel karar verme ve kelimeleri sesli okuma testlerinde de okuma yaşına göre eşleştirilmiş kontrol grubuyla benzer performans göstermişlerdir. Bununla birlikte disleksik çocuklar sahte kelimeleri sesli okuma testinde önemli ölçüde daha kötü performans sergilemişlerdir.

44 Dislekside serebellumun rolü olduğu düşüncesi
Öğrenme bozukluğunda okuma ve yazma becerilerinin kazanılması ve otomatikleştirilmesi önce gelen semptomlardır. Ancak tek semptom bunlar değildir. Serebellum linguistik ve prosedürel belleğe hizmet eden nonlimbik nöral ağdır ve yüksek kognitif işlemlerde önemlidir. Disleksideki otomatizasyon bozukluğu ve zaman-değerlendirme kusurları, hatta el yazısı ve telaffuzla ilgili beceriler serebellar disfonksiyon ile ilişkilendirilmiştir.

45 Nöronal migrasyon ve maturasyon
Postmortem anatomik çalışmalarda perisilvian bölgede kortikal ektopiler ve displazilerin bulunması, genikülat nükleustaki magnoselüler nükleusta hacim azalması dislekside nöronal migrasyon ve maturasyon fikrini doğurmaktadır. MRI voxel tabanlı morfometri aracılığıyla sol temporal korteksin çoğunda gri cevher hipointensitesi veya beyaz cevherde anizotropi gösterilmiştir.

46 Disleksik Beyin Beyinin ön kısımları arka kısımlarına göre daha aktiftir. Dahada ötesi, araştırıcılar dislektik beyinler normallere göre 5 kat daha çok çalıştığını ileri sürmektedirler.

47

48 Okuma Bozukluğu İçin Risk Grupları
Normal zekalı serebral palsi Epilepsiler Prematurite Korpus kallosumdaki splenium lezyonları Sol oksipital lob beyin lezyonları

49 Okuma Bozukluğu Belirtileri-I
Sözel okumalarında birçok hatalar yaparlar. Hatalar atlamalar, eklemeler ve kelimelerin çarpıtılması ile karakterizedir. Çocuğun okuma hızı yavaş ve sıklıkla az anlamayla birliktedir. Ses ayırım bozuklukları ve kelimeleri arka arkaya söyleme güçlükleri

50 Okuma Bozukluğu Belirtileri-II
Sağ-sol ayırımını iyi yapamadıklarından harflerin yerlerini de değiştirirler. Hem bellek çağrımında hem de devamlılığı sağlamadaki başarısızlıklar harflerin isimlerini ve seslerini hatırlama güçlüğü meydana getirir. Okuma bozukluğu olan birçok çocuk okumaktan ve yazmaktan hoşlanmaz ve kaçınır.

51 Dört yetenek grubunda bozuklukların olduğu belirlenmiştir:
Matematik Bozukluğu Dört yetenek grubunda bozuklukların olduğu belirlenmiştir: Dil yetenekleri (matematik terimlerini anlama ve yazılı problemleri matematik sembollerine çevirme) Algısal yetenek (sembolleri tanıma ve anlama ve sayıları kümeleştirme yeteneği) Matematik yetenekleri (toplama, çıkarma, çarpma, bölme ve temel işlemlerin sırasını izleme) Dikkat yetenekleri (rakamları doğru yazma ve işlem sembollerini doğru gözleme).

52 Yazılı Anlatım Bozukluğu
-Dikte ettirilerek yazmada sorun vardır. -Konuştukları ve yazdıkları cümlelerde çok sayıda dil bilgisi yanlışları ve fena paragraf düzeni bulunur. -İkinci sınıfta ve daha sonra çocuklar kısa bir cümleyi yazarken basit dil bilgisi hataları yaparlar. Örneğin, devamlı olarak hatırlatılmasına karşın büyük harfle başlamazlar ve cümlenin sonuna nokta işareti koymazlar. -Yazılı ifade bozukluğunun ortak özellikleri heceleme, dil bilgisi ve işaretleme hataları, fena paragraf düzeni ve fena el yazısıdır.

53 Teşekkürler