KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ

KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ
TÜRK DİLİ I HAFTA: 12 KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ

Sayfa elementleri HAFTA İÇERİK 12 12.1. KELİME GRUPLARI
KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ 1. Kelime Grupları 2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri 12.1. KELİME GRUPLARI Birden fazla kelimenin ANLAM ve ŞEKİL birliği sağlayarak oluşturdukları dil birliklerine kelime grubu denir. Anlam birliği, bir araya gelen kelimelerin anlamlı bir yapı oluşturması yani bir nesneyi veya bir eylemi karşılamasıdır. Şekil birliği ise, bir araya gelen kelimelerin, dilbilgisi kuralları içinde bir birlik oluşturmalarıdır. Kelime grubu, tek bir nesneyi veya hareketi birlikte karşılayan kelimeler topluluğu demektir. Kelime gruplarında bütünlük esastır. Grubu oluşturan bir kelime veya ekin çıkartılması veya kelimelerin yer değiştirilmesi grubu bozar. Kelime gruplarının diğer kelime veya kelime gruplarıyla ilişkileri veya cümle içindeki görevleri bir bütün hâlinde olur. İkilemeler (Tekrar Grupları) Aynı veya benzer cinsten iki kelimenin birbiri ardınca tekrarlanması ile meydana gelen kelime grubudur. İkilemeler, eksiz bir birleşmedir yani grubun oluşumu için bir çekim ekine gerek yoktur. İkilemelerin başlıca üç işlevi vardır: a. Kuvvetlendirme: kara kara gözler, sırma sırma saçlar, yeşil yeşil . b. Çokluk: sepet sepet üzüm, kilo kilo armutlar, kasa kasa gazozlar. c. Devamlılık : yapa yapa bitirdim, döne döne geldi, güle güle çatladı. İkileme Çeşitleri: a. Aynı İkilemeler: Bir kelimenin art arda getirilmesi ile yapılırlar: dolu dolu bardaklar, kısım kısım insanlar, bölük bölük askerler. b. Eş Anlamlı İkilemeler: Aynı anlama gelen veya birbirine yakın anlamlı olan kelimelerin art arda getirilmesi ile yapılırlar: çoluk çocuk, çelik çomak, ipsiz sapsız, deli dolu, şöyle böyle, falan filan. c. Zıt Anlamlı İkilemeler: Zıt anlamlı iki kelimenin art arda getirilmesi ile yapılırlar: var yok, az çok, ileri geri, öne arkaya, düşe kalka, vb. ç. Eklemeli İkilemeler: 1. Kelime Başına Bir Ünsüz (m-) İlavesi İle Yapılanlar: Kelime eğer ünlü ile başlıyorsa, ilave ünsüz “m-“ doğrudan getirilir, ünsüz ile başlıyorsa ilk ünsüz atılır ve “m-“ ilave edilir: su mu, yoğur moğurt, süt müt, kalan malan, at mat, et met. Eğer kelime “m” ünsüzü ile başlıyorsa, o zaman ikileme şöyle olur: masa musa, mısra musra, metin mütün. Sayfa elementleri

Sayfa elementleri HAFTA İÇERİK 12 KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ
2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri 2. Kelime Başına Bir Hece İlavesi İle Yapılanlar: Kelimenin ilk hecesi ünlü ile bitiyorsa doğrudan doğruya, ünsüz ile bitiyorsa bu ünsüz atılarak yerine (m, p, r, s) ünsüzlerinden biri eklenerek oluşan hece, asıl kelimeye bitiştirilir: beyaz>bembeyaz, yeşil>yemyeşil, kırmızı> kıpkırmızı, ıssız>ıpıssız, karanlık>kapkaranlık, temiz>tertemiz. Bazen (p-)’den sonra (-a,-e), (r-)’den sonra (-ıl,-il) getirilerek bu çeşit ikilemeler genişletilebilir: düpedüz, güpegündüz, sapasağlam Bağlama Grubu Sıralama edatları “ve, ile, ilâ” ile yapılan kelime grubudur. İki dil birliğinin (kelime, kelime grubu) kelime grubunu oluştururlar: Kitap ve defter, Abdullah ile Fatih, on ilâ on beş, bizim Kemal ile .. Denkleştirme edatları da bağlama grubu yapabilirler: Hem annem hem de babam, yapılan iş veya hizmet vb. Sıfat Grubu (Sıfat Tamlaması) İyelik Grubu İsim tamlamasından tek farkı tamlayan kısmının bir isim değil zamir olmasıdır: “Ben-im ev-im, sen-in ev-in, o-nun ev-i, biz-im ev-imiz, siz-in ev-iniz, onlar-ın ev-leri.” Eksik İyelik Grubu İyelik grubundan farkı, tamlanan ve tamlayan ekinin bu grupta bulunmamasıdır. “Dün kitap-ınız çarşıdan alındı.” Bu cümledeki “kitap-ınız” kelimesi aslında “siz-in kitap-ınız” şeklindedir. Ancak dilimizin bize sağladığı kolaylık gereği “siz-in” kısmını söylemeyiz. Böyle kurulan iyelik grupları, eksik iyelik grubu olarak adlandırılır. Aitlik Grubu Aitlik eki “-ki” ile kurulan bir gruptur. Bu grupta iki öğe vardır. Birincisi aitlik eki, diğer ise, bu ekin eklendiği kelime veya kelime grubudur. Aitlik eki, ekleneceği öğeye, yalın, ilgi veya bulunma durumlarında getirilebilir: “yarın akşam-ki, sizin yolunuzda-ki, amcanın-ki, ” Birleşik İsim Bir nesnenin ismi olmak üzere bir araya gelen birden fazla ismin oluşturduğu kelime grubudur. Doğrudan doğruya eksiz olarak bir araya gelirler. Türkçede birleşik isimler hep özel isimlerdir: Yahya Kemal Beyatlı, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Zarifoğlu, Afyonkarahisar, vb. Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri Birleşik Kelime Bir kelime grubu oluşturan kelimelerin, araya herhangi bir kelime veya öğe girmeyecek şekilde birleşerek oluşturdukları kelime grubudur: Hanım eli (belirtisiz isim tamlaması), hanımeli (birleşik kelime) Sivri sinek (sıfat tamlaması), sivrisinek (birleşik kelime) Kızıl ırmak (Sıfat tamlaması), Kızılırmak (birleşik kelime) Koca eli (belirtisiz isim tamlaması), Kocaeli (birleşik kelime) Dikim evi (belirtisiz isim tamlaması), Dikimevi (birleşik kelime) Kül bastı (sıfat fiil grubu), külbastı (birleşik kelime) Ateş kes (cümle), ateşkes (birleşik kelime) Ateş böceği (belirtisiz isim tamlaması), ateşböceği (birleşik kelime) Birleşik Fiil: İki çeşittir: 1. İsim+ Yardımcı Fiil Şeklinde Olanlar İsim öğesi bir kelime veya kelime grubu olabilir, yardımcı fiil ise “ol-, et-, eyle-, bulun-, yap-, kıl- vb.” fiillerinden birisidir: telefon et-, adam ol-, sabreyle-, mahvol-, almış bulun-, gürültü yap-, namaz kıl- vb. 2. Fiil+Yardımcı Fiil Şeklinde Olanlar Fiil öğesi bir asıl fiil, yardımcı fiil öğesi ise belli yardımcı fiillerden oluşur. Yardımcı fiiller; bil-, ver-, gel-, gör-, kal-, dur-, yaz-, koy- vb.dir. Bu grupta yardımcı fiillerin anlamları yoktur yalnızca çekim için görev alırlar. Çekimde yardımcı fiillerden başka, zarf-fiiller “-A-, - I4-, -(y)I4p” bulunur. Bu tip birleşik fiiller, yardımcı fiillerin işlevlerine göre dört çeşittir: a. Yeterlik (İktidar) Fiili: bil- Asıl fiile; yapma, başarma ve üstesinden gelme anlamları kazandırır: oturabil-, bakabil-, gidebil-, sakınabil-, götürebil- vb. Bu fiilin olumsuzu “-AmA-” eki ile yapılır: oturama-, bakama-, gideme-, sakınama-, götüreme- vb. b. Tezlik Fiili: ver- Asıl fiile; tezlik, kolaylık, çabukluk ve beklenmezlik vb anlamları kazandırır: atıver-, bırakıver-, kaçıver-, gidiver-, iniver-, buluver- vb. c. Devamlılık Fiili: dur-, kal-, gel-, git-, gör- Asıl fiile; devamlılık ve süreklilik anlamlarını kazandırır: çalışadur-, yazadur-, kalakal-, bakakal-, sürüpgit-, düşegör- süregel- vb. Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri ç. Yaklaşma Fiili: yaz- Asıl fiile; yaklaşma, az kalma vb. anlamlar kazandırır: düşeyaz-, iteyaz- kayayaz-, atlayayaz- vb.Bu fiilin olumsuz çekimi yoktur. Deyimleşmiş Birleşik Fiiller Yukarıda vermeye çalıştığımız birleşik fiillerin dışında ayrıca, bir veya birkaç kelimenin bir fiille bir araya gelerek oluşturdukları birleşik fiillerdir. Oluşan bu birleşik fiil, sözlük anlamını kaybetmiş yeni bir anlam kazanmıştır. Bir düşünceyi güçlü olarak ifade etme özelliği kazanmış bu birleşik fiiller, dilimizde önemli bir yere sahiptir: Etekleri zil çal-, diş bile-, dile düş-, kulak misafiri ol-, gözden düş- vb. Unvan Grubu Bir isim ile bir unvan veya akrabalık isminden oluşan kelime grubudur. Eksiz bir birleşmedir, isim önce unvan sonra gelir: Hasan Dayı, Osman Çavuş, Leyla Abla, Safiye Nine, Bilge Kağan, Halil Binbaşı, Serdar Teğmen, Kâzım Karabekir Paşa vb. Dilimizde unvanların başa getirilmesi de söz konusudur. Bu durumda grup, birleşik isim olur: Üstat Necip Fazıl, Öğretmen Erdal Kara, Profesör Osman Nedim Tuna vb. Teğmen Ali, Dayı Hasan, Baba Ali, Paşa Kemal vb. örneklerde vurgu birinci öğede olduğu için bu gruplar, sıfat tamlaması kabul edilir. Ünlem Grubu Bir seslenme edatı ile bir isim öğesinden oluşur: Be adam!, Bre Kemal!, Hey delikanlı!, Kızım Ayşe! vb. Sayı Grubu Bu grup için bkz. Asıl Sayı Sıfatları. Edat Grubu Bir isim öğesi ile bir son çekim edatının oluşturdukları kelime grubudur. İsim öğesi, bir kelime veya kelime grubu olabilir ve çekim ekleri alabilir: bizim için, yola karşı, arabadan dolayı, babama göre, alınmasına dair, söylediğin kadar, bizim dediğimiz yaptığına göre, bir içim su gibi vb. İsnat Grubu Biri diğerine dayandırılan iki isim öğesinin oluşturdukları kelime grubudur. Dayandırılan sonda, dayandıran önde bulunur. Birinci öğe yalın hâlde veya iyeliklidir: Ayak yalın, saçı uzun aklı kısa, derdi çok, üst baş perişan, baş açık, ağzı kalabalık, tuzu kuru, işi tıkır vb. Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri İlgi Grubu İlgi eki almış bir isim öğesi ile yalın bir isim öğesinin oluşturdukları kelime grubudur: Sizin ev, bizim araba, teyzemlerin yaramaz, vb. Yaklaşma Grubu Yaklaşma eki almış bir isim öğesi ile yalın bir isim öğesinin oluşturdukları kelime grubudur: başa bela, zevkine düşkün, başına buyruk, kafasına uygun, okula uzak, babaya tutkun, vb. Bulunma Grubu Bulunma eki almış bir isim öğesi ile yalın bir isim öğesinin oluşturdukları kelime grubudur: pahada ağır, yükte hafif, tarihte bugün, çantada keklik, elde çanta, görevinde şuurlu, üçte bir, vb. Ayrılma Grubu Ayrılma eki almış bir isim öğesi ile yalın bir isim öğesinin oluşturdukları kelime grubudur: kafadan üşütük, akıldan yoksun, işten bihaber, sonradan görme, dağdan inme, kafadan atma, cabadan para vb. İsim-Fiil Grubu İsim-fiillerle kurulan kelime grubudur. İsim-fiil öğesi grubun sonunda bulunur adeta bir yüklem gibi işlem görür. Bu grup, bir tür kelime grubuna döndürülmüş cümle gibidirler. Dilimizin kıvraklığını gösteren en önemli kelime gruplarındandır: Ormanı dolaşmak, kimsenin gözüne görünmemek, şehrin merkezine yürüyüş, vb. Sıfat-fiil Grubu Sıfat-fiillerle kurulan kelime grubudur. Sıfat-fiil öğesi grubun sonunda bulunur adeta bir yüklem gibi işlem görür. Bu grup, fiili sıfatlaşmış bir cümle gibidir. Dilimizin kıvraklığını gösteren en önemli kelime gruplarındandır: İnsanı seven, yaptıklarını bilen, kafası yarılası, vb. Zarf-fiil Grubu Zarf-fiillerle kurulan kelime grubudur. Zarf-fiil öğesi grubun sonunda bulunur adeta bir yüklem gibi işlem görür. Bu grup, fiili zarflaşmış bir cümle gibidirler. Dilimizin kıvraklığını gösteren en önemli kelime gruplarındandır: öne arkaya döne döne, çarşıdan satın aldıklarını getirip, imtihandan çıkınca, söylediklerimi azla dinlemeden, vb. Kısaltma Grupları Kelime gruplarının ve cümlelerin kısalması veya yıpranması sonucu ortaya çıkan kelime gruplarıdır. Belli bir kuralı yoktur: Güle güle, günaydın, yan yana, sırt sırta, eller yukarı, baş üstüne vb. Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri 12.2. CÜMLE BİLGİSİ Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir yargıyı, bir olayı ve bir eylemi tam olarak anlatan kelime veya kelime grubuna cümle denir. CÜMLENİN ÖĞELERİ Cümlenin öğeleri temel ve yardımcı öğeler olmak üzere ikiye ayrılır. Temel öğeler; YÜKLEM ve ÖZNE, yardımcı öğeler; NESNE, YER TAMLAYICISI ve ZARF TAMLAYICISI. Şimdi bu öğeleri sırası ile görelim: YÜKLEM Cümlede kişi ve zamana bağlı olarak olma veya yapma bildiren yahut bir yargı bildiren kelime veya kelime grubuna yüklem denir. Yüklem cümlenin en temel öğesidir. Yüklem ya bir çekimli bir fiildir veya ek fiil almış bir isimdir. Yüklem örnekleri: “Ömürleri sazla, sözle tatlı geçerdi.” (R. Halit Karay) “Evde kimse yok.” (H. Rahmi Gürpınar) “Bu çarşı seferlerinde hanımlara o refakat ediyordu.” (H. Ziya Uşaklıgil) “O canlı ekşiliğini sulandırıverir.” (İlhan Tarus) “Onun kravatını, yürüyüşünü, bakışını nasıl unuttun?” (Tarık Buğra) “Evin var mı baba?” (M. Necati Sepetçioğlu) ÖZNE Cümlede bir şey yapan veya olan kelime veya kelime grubuna özne denir. Yüklemden sonra cümlenin önemli ikinci öğesidir. Cümlede özne geçmese bile, yüklemdeki kişi eki bize özneyi verir. Edilgen çatılı cümlelerde, nesne sözde özne olarak kabul edilirken, yüklemi meçhul fiil olan cümlelerde ise, özne bulunmaz. Özne ile yüklem arasında uygunluk şarttır. Bu uygunluktan kasıt, özne ile yüklemin bildirdiği kişi uygunluğudur. Cümlede özne, yükleme NE ve KİM sorulara yöneltilerek bulunur. Özne Örnekleri: “Askerler koyunları toplamaya başladırlar.” (Ömer Seyfettin) “Biri esmer, uzun boylu ve endamlıydı.” (R. Halit Karay) “ Kitapçının parası gönderildi mi?” (M. Şevket Esendal) “Dülger balığının ölüm hali, uzun sürüyor.” (S. Faik Abasıyanık) “”İhaleyi yapacak görevli memur Ekrem, Sabit Bey ve gençlerden Kemal’e şöyle bir baktı.” (Mustafa Kutlu) Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri NESNE Cümlede yüklemin gösterdiği eylemden etkilenen kelime veya kelime grubuna nesne denir. Nesne öğesi, belirtme ekini almışsa BELİRTİLİ NESNE, belirtme ekini almamışsa BELİRTİSİZ NESNE olarak adlandırılır. Belirtili nesne, nesnenin bilindiğini; belirtisiz nesne ise, nesnenin bilinmediğini, genel olduğunu belirtir. Geçişsiz filler nesne almazlar. Cümlede nesne, yükleme NEYİ ve KİMİ soruları yöneltilerek bulunur. Belirtisiz nesne için ise NE ve KİM soruları sorulur. Nesne Örnekleri: “Elçimizi içeri alır mısınız?” (Ömer Seyfettin) “Yine, sözcüklerin verdiği anlamı aktarmak zorundayız.” “ YER TAMLAYICISI Cümlede yüklemin gösterdiği eylemin yerini veya yönünü bildiren kelime ve kelime gruplarına yer tamlayıcısı denir. Yer tamlayıcısı, cümlede yaklaşma, bulunma ve ayrılma hal eklerini almış olarak bulunur. Yer tamlayıcısı, söz konusu ekler sayesinde, çok geniş bir işleve sahiptir. Bunlar; yön, bedel, karşılaştırma, verme, bildirme, kuvvetlendirme, vasıf, şekil, devamlılık vb.’dir. Cümlede yer tamlayıcısı, yükleme KİME, NEYE, NEREYE, KİMDE, NEREDE, NEDE, KİMDEN, NEREDEN, NEDEN soruları yöneltilerek bulunur. Yer Tamlayıcısı Örnekleri: “Tecrübede, bütün dünyayı aştık.” (Sezai Karakoç) ZARF TAMLAYICISI Cümlede yüklemin gösterdiği eylemin durumunu, zamanını, miktarını ve yerini bildiren ve onu soru halinde bildiren kelime veya kelime grubuna zarf tamlayıcısı denir. İsimler; eşitlik ve birliktelik eklerini alarak cümlede zarf tamlayıcısı olabilirler. Zarf tamlayıcısı, yukarıda belirtilen temel işlevlerden başka; sebep, tarz, vasıta, yön, eşitlik, benzerlik, derece, bağlılık, hedef, bedel, alet, karşılaştırma vb. işlevlere sahiptir. Cümlede zarf tamlayıcısı, yükleme NASIL, NİÇİN, NE ŞEKİLDE, NEYLE, HANGİ, NE ZAMAN, NE KADAR, KAÇ, KAÇINCI, KAÇA, NİYE vb. sorularak yöneltilerek bulunur. Zarf Tamlayıcısı Örnekleri: “Satre ve Camus’tan sonra, Andre Malrausk’un dünyasına giriyoruz.” Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri CÜMLE ÇEŞİTLERİ Cümleler dört çeşide ayrılır. 1. Yapılarına Göre Cümleler 2. Yüklemlerine Göre Cümleler 3. Öğelerinin Dizilişine Göre Cümleler 4. Anlamlarına Göre Cümleler Şimdi bunları sırası ile görelim. Yapılarına Göre Cümleler: Cümleler yapılarına göre üçe ayrılır Basit Cümle: İçinde bir tek duygu, yargı, düşünce, olay ve eylem bulunan cümleye denir. Kısaca bu tip cümlelerde bir yüklem bulunur: “Bunda üzülecek bir şey göremiyorum.” “Bir süredir sizi izliyorum.” (Mustafa Kutlu) “Seni üzmek istemiyorum” Birleşik Cümle Birden fazla duygu, düşünce, yargı, olay ve eylem bildiren cümlelerdir. Birleşik cümlelerde, bir temel cümle bir de onun yardımcısı durumunda bulunan bir veya birkaç yardımcı cümle bulunur. Birleşik cümleler dörde ayrılır. Şartlı Birleşik Cümle Temel cümle ile şartlı bir yardımcı cümlenin oluşturdukları cümle çeşididir. Yardımcı cümle başta, temel cümle sondadır. Yardımcı cümle temel cümleye şart kipi çekimi ile bağlanır. Yardımcı cümle, temel cümlenin zarf tamlayıcısıdır. Şartlı Cümle Örnekleri: “Nasihat istersen ölüm yeter” zarf tam. “Bir öğrenciniz çalışkansa, onu hemen fark etmelisiniz.” Zarf tam. Ki’li Birleşik Cümle Temel cümle ile yardımcı cümlenin “ki” bağlama edatı ile bağlanarak oluşturdukları cümle çeşididir. Genelde temel cümle başta yardımcı cümle sondadır. “ki” bağlama edatı iki cümlenin arasında bulunur. Ki’li birleşik cümlede yardımcı cümle, temel cümlenin nesnesi, yer tamlayıcısı veya zarf tamlayıcısı olabilmektedir. Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri Ki’li Birleşik Cümle Örnekleri: “Kitap okumak öyle bir güneştir ki onsuz her yaklaşım karanlıktır.” Zarf tam. “Dün öğrendik ki Ahmet sınavları kazanmış.” Nesne “İnanıyorum ki bu sefer başarılı olacaksın.” Yer tam. “Aydan yarışmaya iyi hazırlandı ki kendinden bu kadar emin.” İç İçe Birleşik Cümle İki cümlenin iç içe girmesiyle oluşan birleşik cümledir. İç içe girmiş cümlelerden, yüklemi sonda bulunan cümle temel cümle, diğer cümle veya cümleler ise yardımcı cümle olarak temel cümlenin bir öğesi olurlar. Yardımcı cümlenin yüklemi ile temel cümlenin yüklemi arasında, herhangi bir kelime bulunmazsa, yardımcı cümle temel cümlenin nesnesi olur. İki yüklem arasındaki bağlantı edat veya zarf grupları aracılığı ile sağlandıysa, yardımcı cümle temel cümlenin zarf tamlayıcısı olur: “Ayhan, Ertunç’a yarın sizin köye geleceğiz, dedi.” “Bize kimse engel olamaz sanıyorduk.” “Emine Hanım kızına yalvaran gözlerle burada kalmalısın diyordu.” Nesne “ “Arkadaşına yiyecekmiş gibi bakıyordu.” “Sana en iyi arkadaşımsın diye bakmıştım hep.” Sıralı Birleşik Cümle: İkiye ayrılır Bağımlı Sıralı Birleşik Cümle Özneleri, yüklemleri veya diğer öğeleri ortak olan cümlelerdir. Bağımlı sıralı birleşik cümleler, bağlama edatları (de, ama, fakat, çünkü, hatta, eğer, gerçi, madem ki, ancak, yalnız, üstelik, derken vb.) veya noktalama işaretleri (, ;) ile birbirlerine bağlanırlar: Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri Bağımlı Sıralı Birleşik Cümle Örnekleri: “Takım küme düştü çünkü iyi çalışmadı.” (Özneler ortak) “Emre gitmeye karar verdi Mehmet de kalmaya.” (Yüklemler ortak) “Küçük Hasan etrafı dağıtıyor, zavallı anne sabırla topluyordu.” (Nesneler ortak) “Dolaplar sökülerek içeri alındı, vitrinler de.” (Zarf tamlayıcılar ve yüklemler ortak) “Gençler kampta gece kalkıyor, çevreyi geziyorlar.” (Özneler ve yer tamlayıcıları ortak) Bağımsız Sıralı Birleşik Cümle Anlam bakımından birbirine bağlı oldukları halde özne, yüklem veya diğer öğeleri ortak olmayan cümlelerdir. Bağımsız sıralı birleşik cümleler de birbirlerine ya bağlama edatları (de, ama, fakat, çünkü, hatta, eğer, gerçi, madem ki, ancak, yalnız, üstelik, derken vb.) ya da noktalama işaretleri (, ;) ile bağlanırlar. Bağımsız Sıralı Birleşik Cümle Örnekleri: “Çiçekler açtı, kuşlar öttü ve sular çağıldadı.” “İşyerimizin imkanları bu kadar, yarın buradan ayrılmak zorundasınız.” “Ayşe çay içecek, annesi odayı toplayacak ve ikisi birden gezmeye gidecekler” Yüklemlerine Göre Cümleler: Yüklemine göre cümleler ikiye ayrılır Fiil Cümlesi Yüklemi çekimli fiil olan cümlelere denir. “Gözlerini fotoğraftan kaçırıyordu.” (Mustafa Kutlu) “Biz de yemeklerimizi yiyelim.” (Ömer Seyfettin) “Yer gök kor halinde yanıyordu.” (A.Hikmet Müftüoğlu) “Gitmeliyiz hemen Ertuğrul.” “Nasıl arındırabiliriz bu zihnimizi.” İsim Cümlesi Yüklemi isim soylu bir kelime veya kelime grubu olan cümlelere denir. Yüklemi edat veya edat grubu olan cümleler de isim cümleleridir. İsim cümlelerinde yüklem, ek fiil ile çekim halinde bulunur: “Kendine göre çamaşırları varmış.” (H. Ziya Uşaklıgil) “Gelen Selma’nın annesiydi.” (Sevinç Çokum) “Bu yapılanlar senin kabahatin değil.” “Aysel de çalışkanlıkta O’nun gibidir.” Sayfa elementleri

2. Cümlenin Öğeleri a) Yüklem b) Özne c) Nesne d) Yer Tamlayıcısı e) Zarf Tamlayıcısı 3. Cümle Çeşitleri Öğelerinin Dizilişine Göre Cümleler Öğelerinin dizilişine göre cümleler ikiye ayrılır. Bunu yüklem belirler, yüklem sonda ise; kurallı cümle, sonda değilse; kuralsız cümledir. Kurallı (Düz) Cümle “Ertesi sabah Hanım’ın sesi işitildi.” (H. Ziya Uşaklıgil) “Yüzlerce beyitlik bir destan düzdü.” (Ömer Seyfettin) “Gözlerindeki gri dumanın içinde ışıklar belirdi.” (Sevinç Çokum) Kuralsız (Devrik) Cümle: “Gördün mü bu civanı?” (Ömer Seyfettin) “Seni evlendirelim oğlum.” (R. Halit Karay) “Ne var bacım?” Anlamlarına Göre Anlamına göre cümleler dörde ayrılır Olumlu Cümle Olumlu bir yapma veya olma bildiren, yüklemi fiil veya isim soylu olan cümlelerdir: “İlhan oturduğu sandalyeden hızla kalkıyor.” (Mustafa Kutlu) “Tarih kendi akışı içinde gitmektedir.” “Üç ay sonra yaraları iyice iyileşmişti.” Olumsuz Cümle Olumsuz bir yapma veya olma bildiren, yüklemi fiil veya isim soylu olan cümlelerdir. Olumsuzluk fiillerde –mA, -AmA ekleriyle ve isimlerde değil, yok kelimeleriyle yapılır: “Bir şey söylemediler” (Mustafa Kutlu) “Dilber cevap vermedi.” (S. Paşazade Sezai) Soru Cümlesi Soru ifadesi taşıyan cümlelerdir. Soru, ya soru eki (mI4) ile ya da soru kelimeleri (NE, NİYE, NASIL, KAÇ, KAÇA, HANGİ,NEREDE vb.) ile yapılır. “Sen Yunus’u nereden biliyorsun?” (Rasim Özdenören) “Bunlar, insanların kabul ettikleri hükümler değil midir?” Ünlem Cümlesi Ünlem ifadesi taşıyan cümlelerdir: “Hey sana söylüyorum!” (Mustafa Kutlu) “Hadi oradan bilmiş şaşkın!” “Erdal fırla!” “Allah kimseyi şaşırtmasın!” Sayfa elementleri

Bölüm (Hafta) Özeti Birden fazla kelimenin ANLAM ve ŞEKİL birliği sağlayarak oluşturdukları dil birliklerine kelime grubu denir. Kelime grubu, tek bir nesneyi veya hareketi birlikte karşılayan kelimeler topluluğu demektir. Kelime gruplarında bütünlük esastır. Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir yargıyı, bir olayı ve bir eylemi tam olarak anlatan kelime veya kelime grubuna cümle denir. Cümlede kişi ve zamana bağlı olarak olma veya yapma bildiren yahut bir yargı bildiren kelime veya kelime grubuna yüklem denir.

Değerlendirme

1. SARI, Mehmet, Türk Dili I-II, Okutman Yayıncılık, Ankara 2011.
Kaynaklar 1. SARI, Mehmet, Türk Dili I-II, Okutman Yayıncılık, Ankara 2011. 2. GÜLSEVİN, Gürer vd., Türk Dili I-II, Afyon Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırmalar Vakvfı Yayını, Afyonkarahisar, 2008. 3. Türk Dil Kurumu, İmla Kılavuzu, Ankara,2000. 4. Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara, 2000 5. Türk Dil Kurumu, Yabancı Kelimelere Karşılıklar, Ankara, 1998.

KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "KELİME GRUPLARI VE CÜMLE BİLGİSİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim