ÖLÇEK GELİŞTİRME Doç. Dr. Harun ŞEŞEN Lefke Avrupa Üniversitesi

... konulu sunumlar: "ÖLÇEK GELİŞTİRME Doç. Dr. Harun ŞEŞEN Lefke Avrupa Üniversitesi"— Sunum transkripti:

1 ÖLÇEK GELİŞTİRME Doç. Dr. Harun ŞEŞEN Lefke Avrupa Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

2 Sunuş Planı Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce Ölçek Geliştirme Süreci Ölçek Geliştirmeden Sonra Örnek

3 Başlamadan… Ölçek geliştirme ciddi ve zahmetli bir iştir… Çok iyi bir alan ve ölçme bilgisi gerektirir.

4 Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
Ölçme, sosyal bilimlerin çok önemli ve bir o kadar da geniş bir alanını teşkil etmektedir. Ölçme, bilimin temel kavramlarından birisidir. Gözlem yoluyla insanlar, olaylar ve süreçler hakkında bilgi edinebiliriz. Ancak, bu gözlemlerimizin anlam kazanabilmesi için onları, farklı kişilerin de anlayabileceği şekilde, nitelendirmemiz gerekir. Sosyal bilimlerde ve onun bir alt alanı olan Örgütsel Davranış alanında tipik olarak ölçme süreci, anketler (ya da diğer bir isimle “ölçekler”) aracılığıyla yapılmaktadır.

5 Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
Ölçme, “kurallara göre nesnelerin ya da olayların sayılara atanması” olarak tanımlanabilir. Sosyal bilim araştırmalarında ölçmeye çalıştığımız olgu, genellikle kuramdan ortaya çıkar. Yani, kuram bizim ölçme problemlerimizi nasıl kavramsallaştıracağımızda önemli bir rol oynar. Dolayısıyla, kuramı bilmeden ölçek geliştirmeye çalışmak, çok doğru bir eylem değildir. Araştırma konusu istendiği kadar yenilikçi ve önemli; araştırma düzeni ve yöntemi istenildiği kadar sağlam olsun, ölçme aracı sağlam olmadıkça, istenen sonuçlar sağlanamaz.

6 Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
İşletme alanında çalışanlara getirilen bir eleştiri: “Bu bakımdan, ölçek geliştirici, ölçülecek değişken ile ilgili sağlam bir kuramsal ve kavramsal temele sahip olmalıdır; bir ölçme- değerlendirmeci veya psikometrist, bilmediği, hâkim olmadığı bir psikolojik değişkeni ölçme girişiminde bulunmamalıdır; elbette, tersi de (ölçmeden anlamadan) olmamalıdır. Bu sorun, daha çok psikoloji alanı dışındakilerin ölçek geliştirme çalışmalarında sıkça gözlenmektedir: Bir turizmci veya bir işletmeci, hiç tanımadığı bilmediği bir psikolojik değişkene ilişkin ve hemen hiç bilmediği ölçek geliştirme “temelsizliğiyle” (etik boyutunu bir yana bırakalım) ölçek geliştirme işine soyunabilmektedir. Çalışmanın bir ölçek uyarlaması olması da, kavramsal tanımlamanın “atlanacağı” kolaycılığına yol açmamalıdır.”

7 Ölçek Geliştirmeye Başlamadan Önce
Var olan araçlara göz atın… Çeşitli kitaplar, dergiler ve elektronik kaynaklar, İşe yarayacak, geçerliliği ve güvenirliği kanıtlanmış ölçekler öncelikle tercih edilmeli. İlgilenilen topluluk bağlamında yapıyı gözden geçirin… Oluşturulması planlanan ölçekle ilgili bir odak grupla çalışma yapılmalı, Kavramların nasıl anlaşıldığı gözlenlenmeli.

8 Ölçek Geliştirmede Kullanılan Teoriler
Klasik Test Kuramı (KTK) (en yaygın kullanılan teori) Madde Tepki Kuramı (MTK) (Item Response Theory) Maksimum Olasılık Faktör Analizi Yapısal Eşitlik Modelleri (Structural Equation Model)

9 KTK / MTK Klasik Test Kuramı
Ölçme kümesi ile ölçülmek istenen özellik arasındaki bağıntıyı açıklamada doğrusal bir regresyonel modeli temel alır. Bu doğrusal bağlantı, gözlenen puanlar ve gerçek puanlar arasındaki doğrusal bir model ile açıklanır. Elde edilen istatistikler, veri kümesinin karakteristik özelliklerini taşır. Halen, tüm eleştirilere karşın, en çok kullanılan kuramdır. Madde Tepki Kuramı (veya Örtük Özellikler Kuramı) Bilinenle bilinmeyen yapı arasındaki bağıntıyı doğrusal olmayan model ile açıklamaya çalışır. Testi alan bireyin test performansının özellikler olarak adlandırılan yetenekleri ile ilişkisi vardır. Bir ya da daha fazla özellik sayesinde bir kişinin bir testte göstereceği performans tahmin edilebilir. KTK’nın alternatifi gibi görenler olsa da halen gelişme evresindedir.

10 Test – Ölçek – Anket İngilizcede “test”, “scale” ve “questionnaire” kelimeleri farklı kavramları ifade eder. Yapılan çalışmaya, uygun bir isim/başlık vermek gerekir. Test; kişilik, tutum, ilgi gibi değişkenleri ölçmek için kullanılır. Ölçek, örgütsel davranış alanında daha çokça kullandığımız, psikolojik bir yapıyı ölçemeye yönelik, alt veya toplam ölçek puanları bulunan, madde ve tepki formatları aynı maddelerden oluşmuş bir ölçme aracıdır. Anket ise, birden çok test ve/veya ölçeği ve demografik değişkenleri barındıran, toplam olarak bir kavramı ifade etmeyen bir ölçme aracıdır.

11 Ölçek Geliştirme Aşamaları
Ölçülecek yapının belirlenmesi (örtük değişkenin tanımlanması) Madde havuzunun oluşturulması Ölçme biçiminin belirlenmesi Başlangıç madde havuzunun uzman değerlendirmesi Deneme uygulamasının yapılması Madde analizi yapılması Güvenirlik testi Geçerliliğin testi Puanların yorumlanması Ölçek uzunluğunun uygun hale getirilmesi

12 Ölçülecek Yapının Belirlenmesi-1
Ölçülecek değişkenin detaylı ve kapsayıcı olarak tanımlanması gerekir. Ölçülecek değişken, bu doğrudan ölçülemeyen örtük değişkenin kendisidir. Yapı belirlenirken, tümevarımcı bir yaklaşımla ilerlenebileceği gibi, tümdengelimci ya da bu ikisinin karışımı bir yöntem de tercih edilebilir. Kavramsal tanım yapılırken, o kavrama ait özellikleri kapsayacak şekilde düşünülmeli, ancak kavramın yakın kavramlardan farkı da ortaya konulmalıdır. Ölçeğin kapsam geçerliliği bu aşamada şekillenir; istenmeyen boyutlara kazara gidilmemeli, ancak yeterince de kapsayıcı olunmalıdır.

13 Ölçülecek Yapının Belirlenmesi-2
Ölçek geliştirmede özgünlük ya da genellik de önemlidir. Bu aşamada ölçeğin ne derece özgün ve belirli bir dar alana odaklanacağına ya da daha genel veya global olacağına karar verilir. Özgünlük; kapsam boyutları, ortam ya da evren bağlamında değişkenlik gösterebilir. Ölçeği geliştiren, ölçmek istediği yapının diğer yapılardan farklı olup olmadığını kendine sormalıdır. Genel kaygıyı ölçmek, bir çok araştırma için (sınav kaygısı, sosyal kaygı ya da iş kaygısı…) uygundur. Ancak, spesifik olarak sınav kaygısına odaklanılıyorsa, ölçek içinde sosyal kaygı ile ilişkili maddeler olmamalıdır.

14 Madde Havuzunun Oluşturulması-1
Madde üretimi kavramsal yapıya uygun durum- bağlam-ortam belirlendikten sonra, bunlara uygun davranışsal göstergelerin belirlenmesiyle başlar. Madde üretirken, üzerinde çalışılan kavramsal yapı ve onunla ilişkili davranışsal göstergeler gözetilmelidir. Madde hazırlanırken, bir yandan kavram ve üretilen maddenin sadece bu kavramı uyarması dikkate alınmalı; bir yandan da “ben bunu cevaplayan olsaydım, nasıl cevap verirdim” şeklinde empati yapılmalıdır.

15 Madde Havuzunun Oluşturulması-2
“Kıskançlık” ölçeği geliştirmek isteniyorsa, önce kavramın tanımı tam olarak belirlenmeli… “Kendinde olanı başkalarıyla paylaşmama, başkasında olana imrenme” Ölçek kimler için geliştirilecek  Evli mi ? Bekar mı? Evli  Sadece erkek veya kadın mı? Yoksa her iki cins için mi? Evli kadınlar  Evliliği devam eden mi? Bitirmiş olanlar mı? Evliliği devam eden her iki cins  Davranışsal göstergeler… Bir davette dans, karşı cinsle konuşma, giyim tarzı vb. Bu aşama, maalesef, çoğu araştırmada yeterince önemsenmemekte ya da atlanmaktadır.

16 Madde Havuzunun Oluşturulması-3
Artıklık: “Gerçekten önemli olan bir şey çocuğumun başarısıdır” “Gerçekten önemli olan şey, çocuğumun başarısıdır” “bir” kelimesinin çıkarılması, ölçeğe bir şey katmaz. “Çocuğumun başarısı için ne gerekiyorsa yapacağım” “Eğer çocuğumun başarısını sağlayacaksa hiçbir fedakarlık fazla değildir” buradaki artıklık yararlı olabilir. Çünkü maddeler farklı biçimde benzer şeyleri dile getirmektedir.

17 Madde Havuzunun Oluşturulması-4
Madde sayısı: Madde sayısını başlangıçta belirlemek pek mümkün değildir. İç tutarlılık güvenirliği, madde sayısının artışı ile yükselir. Planlanan madde sayısının en az 2 ya da 4 katı kadar madde oluşturmak uygun olabilir. Genel olarak, madde havuzu ne kadar büyükse o kadar iyidir. Ancak ölçeğin uygulanacağı grubu da düşünmek gerekir. Kimse birbirine çok benzeyen yüzlerce soruya cevap vermek istemez. Maddeler oluşturulduktan sonra, yüksek düzeyde benzerlik gösterenlerin elenmesi uygun olur.

18 Madde Havuzunun Oluşturulması-5
İyi ve kötü maddelerin özellikleri: İyi bir madde kesin olmalı, yanıtlayıcıyı ikilemde bırakmamalıdır. Aşırı uzun maddelerden kaçınılmalıdır. Uzunluk arttıkça genelde karmaşıklık artmakta, belirginlik azalmaktadır. Ancak maddeler kısa olsun diye anlam kaybı da yaşanmamalıdır. Maddelerin dil olarak okuma düzeyi, ölçeğin uygulanacağı örnekleme uygun olmalıdır. Aynı madde içinde iki ayrı ifade olmamalıdır “İnsan haklarını destekliyorum çünkü ayrımcılık Tanrı’ya karşı işlenmiş bir suçtur”

19 Madde Havuzunun Oluşturulması-6
Olumlu ve olumsuz ifadeli maddeler: Araştırmacıların çoğu olumlu ifadeleri yazarken, araştırılan yapıyı iyi temsil eden ifadelere yer verirken, olumsuz ifadeler yazarken bu dikkati göstermemektedir. Başarılı olumsuz ifadeler, bazı ölçeklerde oldukça etkili olabilir. Ancak, özellikle uzun bir ölçekte, sürekli olarak cevaplayanların düşüncelerini iki uç kutupta değiştirmek, farklılıkları ifade etmede kafaları karıştırabilir. Araştırmalardan elde edilen tecrübe, ters yönde ifade edilen maddelerin dezavantajlarının avantajlarından fazla olduğunu göstermektedir.

20 Madde Havuzunun Oluşturulması-7
Madde havuzu oluşturulurken uygulamada en fazla karşılaşılan sorun, sadece 2-3 kişilik bir gruba (araştırmacı- hocası-yakın arkadaşı) maddelerin verilip, istatistiksel hiçbir işlem yapmadan, ölçeğin kapsam geçerliliğinin sağlandığının düşünülmesidir. Bir diğer sorun ise çoğu tutum ölçeklerinde kişilik ya da bireysel görüşlerin madde havuzuna dahil edilmesidir. Büyük bir veri setinde, alakasız bir şekilde yaş, boy, ayakkabı no, sınav notu gibi birçok değişkenle ilgili veri toplasak ve bunlara madde analizi yapsak, bir “ölçek” oluşturabiliriz (ama bunun kuramsal altyapısı ya da amaca uygunluğu tartışmalı…)

21 Ölçme Biçiminin Belirlenmesi
Madde oluşturma aşamasında, hangi ölçeme biçiminin kullanılacağına karar verilmiş olmalıdır. Çünkü bu ikisi birbirlerine bağlıdır. Thurstone, Guttman ve Eşit Ağırlıklı Ölçekler birer alternatiftir. Uygulamada en çok kullanılan Likert Tipi ölçektir. Ancak, Anlamsal (Sematik) farklar ölçeği, Görsel benzerlik ölçeği ve daha başka ölçme biçimleri de söz konusudur. Kaç yanıtlama kategorisi olmalı? Cevap vermek zor. Ancak yeterince değişkenlik sağlamalı ancak çok da kafa karıştırıcı ve farklılığı bulanıklaştırıcı olmamalıdır (uygulamada 4-5-6’lı kategoriler sıkça tercih edilmekte). (Tek mi çift mi olmalı? Amaca göre değişir. Çift sayılı ölçekler yanıtlayanları bir yönde zayıf da olsa taraf tutmaya zorlar).

22 Başlangıç Madde Havuzunun Uzman Değerlendirmesi
Böyle bir gözden geçirme “kapsam geçerliliği”ni en üst düzeyde artırmaya hizmet etmektedir. Bu gözden geçirmede her maddenin belirlenen olguyu ölçmede ne kadar uyumlu (uygun olduğu), maddenin açıklık durumu, özgünlüğü ve maddenin önemi sorgulanabilir. Buna ilaveten uzmanlardan, istedikleri madde ile ilgili yorum yapmaları da istenebilir. Uzman görüşü alarak, araştırmaya dahil etmekte zorlanılan bir olguyu dahil etmenin yolları da öğrenilebilir. Uzmanların görüşlerini kabul ya da reddetmek, araştırmacının kendi kararıdır. Ölçek geliştirme deneyimi olmayan alan uzmanları ya da ölçeği geliştirilen konuya hâkim olmayan uzmanlar, zararlı da olabilir.

23 Deneme Uygulamasının Yapılması-1
Ölçeğin uzman değerlendirmesinden de geçmiş hali, öncelikle bir deneme uygulamasına tabi tutulmalıdır. Bu grubun yapısı (meslek, yaş aralığı, eğitim düzeyi) ölçeğin kullanılacağı asıl hedef grubun özellikleri ile aynı/benzer olmalıdır. (Beyaz yaka-mavi yaka; kamu-özel; çalışan- öğrenci) Burada rastlantısal bir örneklem yerine, amaçlı bir örneklem seçmek daha doğru olabilir. Deneme örneklemi kaç kişi olmalı. Nunnally 300 kişinin yeterli olduğunu söylüyor. Ancak ne kadar büyükse o kadar iyi olacaktır. Küçük sayıda bir örneklem seçimi, hedef grubun tam olarak yansıtılamamasına yol açabilir.

24 Deneme Uygulamasının Yapılması-2
Deneme örnekleminin büyüklüğü ile ilgili madde/ifade sayısı X 10 gibi formüller bulunmakta. Ancak araştırmalar bu tür formüllerdeki sayıların çok da uygun olmadığını gösteriyor. Büyük sayı elbette iyidir; ancak, asıl hedef gruptan uzaklaşılarak büyük sayıya ulaşmak asla arzulanmaz. Alkol yaşının belirlenmesi ile ilgili bir ölçeği, sadece alkol alanlara yada almayanlara uygulamak; varyansı azaltır ve madde analizinde uygulamacıyı yanıltır. Sonuçta, atılması gereken maddeler kalırken, tutulması gerekenler atılabilir. Uygulamada, deneme uygulaması örneklemine pek hassasiyet gösterilmediği görülmektedir.

25 Madde Analizi Yapılması-1
Madde analizi; eldeki maddelerin başlangıçta öngörülen yapıya uygunluğunun test edilmesidir. Maddeler istenen boyut içinde mi, istenen düzeyde ilişkili mi, hangi maddeler ilişkisiz yada kafa karıştırıcı gibi sorulara yanıt aranır. Madde analizi yapılarak, maddeler atıldıktan sonra tekrar analiz yapılmalıdır. Uygulamada karşılaşılan önemli bir hata, madde analizinin “Reliability” altında sunulmasıdır. Oysa ki SPSS programındaki Reliability madde analizi değildir. Madde analizi güvenirlik ve geçerlik analizinden öte bir şeydir. Burada sadece istatistik değil, alan bilgisi ve istatistiksel sonuçların yorumlanması da vardır.

26 Madde Analizi Yapılması-2
Madde analizi yapılırken farklı istatistiklere bakılabilir. Örneğin, maddeler arası korelasyonlara bakılabilir. Maddelerin birbirleri ile yeterince ilişkili ancak çok da yüksek ilişkide olmaması istenir. Bunun yanında, madde-ölçek toplam puanı korelasyonları da incelenebilir. Buradaki amaç, her bir maddenin örtük değişkenle (yani ölçek toplam puanıyla) ne derece ilişkili olduğunu anlamaktır. Burada dikkat edilmesi gereken, negatif işaretli korelasyon olmamalıdır. Eğer madde ters kodlanan bir maddeyse, düzeltme yapılarak korelasyonuna bakılmalı. Her şekilde negatif korelasyon varsa, o maddenin ölçekten çıkarılması gerekir. Ayrıca, maddelerin ortalamalarına bakılmalı, merkezden çok fazla sapanlar ayıklanmalıdır.

27 Madde Analizi Yapılması-3
Madde analizinde kullanılan faktör analizi sonuçları, uygulamada, sıklıkla “geçerlik” ve “yapı geçerliği” olarak rapor edilmektedir. Bir grup madde kesinlikle ölçek değildir. Maddelerin faktör analizi ile bir araya gelmesi, onların bir ölçek olduğunu göstermez. Bu noktada, bir araya gelen maddelerin, istatistikle birlikte kuramsal ve alan bilgisiyle analiz edilmesi gerekir. Faktör analizi sonuçları, verilen kesme değerleri (.30 veya .35 gibi), maddenin çıkarılması için gereken sınır değerler, dikkatle yaklaşılması gereken rakamlardır. Tek başına bu rakamlar bir şey ifade etmeyebilir. Önemli olan bunların çok iyi analizi ve yorumlanmasıdır.

28 Madde Analizi Yapılması-4
Faktör Analizi Uygulamasında; Farklı Faktör Analizleri (temel bileşenler (principal components), en düşük kareler, maksimum olabilirlik vb.) vardır. Ancak uygulamada hangisinin yapıldığı, neden yapıldığı ifade edilmemektedir. Bunun yanında dikkat edilmesi ve raporlanması gerekenler; Verilerin faktör analizi için uygun olup olmadığı (KMO ve Barlett’s) Açıklanan varyans ve özdeğerler Faktör sayısı Döndürmenin neden yapıldığı; hangi döndürmenin neden seçildiği Faktör ile bileşenin ayırt edilmesi Faktör analizi sonucunda ortaya çıkan yapının başlangıçtaki planlanan yapıya uygunluğu; uygun değilse nedenleri; ölçek mi, veri mi, başlangıçtaki yapı mı sorunlu? Sadece istatistiksel sonuçlarla, bunlar yorumlanamaz!

29 Güvenirlik Testi Hangi güvenirlik belirleme yolunun seçileceği, ölçeğin türüne, maddelerin puanlanmasına, ilgili yapının tek ya da çok boyutlu olup olmamasına vb. bağlıdır. Uygulamada en çok Cronbach alfa katsayısının hesaplandığı görülmekte (kolay yöntem!) Ancak, ölçek çok boyutluyken, yarıya bölme; maddeler ikili puanlanırken ya da tek veya iki maddeli bir boyutta Cronbach alfa hesaplandığı da görülmekte. Ayrıca, çoğu zaman sadece Deneme Verisinin güvenirliğinin verildiği, ancak asıl örneklem üzerindeki güvenirliğin verilmediği de görülmekte. “Efendim bu ölçeğin güvenirliğine nasıl baktınız?” “Beni tanımıyor musun? Güvenirliğin kaynağı bizzat benim!”

30 Güvenirlik Testi Güvenirliğin testinde;
Cronbach Alfa: En çok tercih edilen yol. Ancak dikkatli olmak lazım. Alternatif Formlar Güvenirliği: Bir ölçeğin paralel formu ile arasındaki korelasyon (aynı kişiler iki formu da doldurmuş olmalı). İki Yarı Güvenirliği: Alternatif form bulmak her zaman mümkün değil. Bu durumda ölçek maddelerini ikiye bölerek (ilk yarı/ikinci yarı; tek-çift maddeler) iki ayrı form oluşturulabilir (madde sayısı ve boyut sayısı önemli) Test-tekrar Test Güvenirliği (Geçici kararlılık): Ölçeğin farklı zamanlarda, farklı gruplara uygulanması sonucunda ortalamalar arası korelasyon.

31 Geçerliğin Testi-1 Geçerlik: Yapılandırılmış bir ölçeğin belirli olayları yordama yeteneği veya diğer yapıların ölçümü ile olan ilişkisi (istenen şeyi ölçüp ölçmediği) Görünüş Geçerliği: Araştırmacının kendisi tarafından yapılan (yada birkaç arkadaşı ile birlikte) araştırılan kavramla, maddeler arası bağı gösteren geçerlik. Kapsam Geçerliği: Ölçek, ölçülmesi planlanan yapıya ait maddeleri içeriyor mu? Genelde, uzman görüşleri ile elde edilmekte. Ayrışım / Benzeşim Geçerliği: Aynı boyut altındaki maddeler arası korelasyonun yüksek; farklı boyutlardaki maddeler arası korelasyonun düşük olması.

32 Geçerliğin Testi-2 Yapısal Geçerlik: Belirli bir davranış ya da kalıba ilişkin olarak maddelerin incelenmesidir. Dış ölçeklerle test: Benzer yapıları ve farklı yapıları ölçen ölçeklerle ilişkiyi inceleme Grup farklılıkları ile test: Geliştirilen testten, iki farklı grubun ilişkisiz değerler alması (yetişkinlerle çocukların, yetişkinler için hazırlanmış bir testten farklı skorlar alması) Faktör analizi ile test: Doğrulayıcı Faktör Analizi ile test etme (özellikle deneme örnekleminde ortaya çıkan yapının, esas örneklemde testi) Ölçüt bağımlı Geçerlik: Geliştirilen ölçekle elde edilen sonuçların standart ölçüm puanlarıyla karşılaştırılmasıdır (eş zamanlı, yordama) Ölçüt geçerliliğinde geliştirilen ölçek veya test sonuçlarıyla karşılaştırma yapmak için daha önce geçerlilik ve güvenilirlik analizi yapılmış standart bir ölçek ya da birden fazla ölçüt temel alınır.

33 Puanların Yorumlanması
Ölçek kullanıcısı, ölçekten elde edilecek puanları nasıl değerlendirecek? Puanların artışı, değişkendeki artışa mı, düşüşe mi işaret ediyor? Toplam bir puan elde edilebilir mi, yoksa alt boyutlar bazında mı hesaplama gerekiyor? Toplam puanlar hangi ölçüte göre yorumlanacak? Bir kestirim noktası var mı? Ölçeği geliştiren araştırmacı mutlaka bunlarla ilgili bilgi sunmalıdır.

34 Ölçek Uzunluğunun Uygun Hale Getirilmesi
Fazla madde alfayı artırır, ancak, cevaplayanların vereceği cevapların kalitesini azaltır. Yanıtlayanlara fazla madde ile yüklenmek, ciddi veri problemleri yaratabilir. Ancak, ölçek kısa olsun diye güvenirlikten taviz verilmemelidir. “Kötü” maddeler atılırken dikkatli olmak gerekir. Atılacak her bir maddenin alfa üzerinde yaratacağı etki gözlenmelidir (Alfa if item deleted)

35 Ölçek Geliştirildikten Sonra
Mutlaka esas örneklem üzerinde tekrar veri toplanarak; Güvenirlik analizleri Geçerlik analizleri (Doğrulayıcı Faktör Analizi) Geçerlik / güvenirlik sağlanamazsa, ölçeğin tekrar gözden geçirilmesi gerekir. Ölçeğin sınırlılıkları ortaya konulmalıdır (örneklem, bağlam ve yöntem kapsamında…)

36 Ölçek Geliştirmede Olası Problemler
Sadece istatistik bilgisine (ya da alan bilgisine) ve özellikle birkaç istatistik programına (SPSS, LISREL veya AMOS gibi) güvenerek, ölçek geliştirilebileceğinin düşünülmesi, Yayın yapma baskısı içinde, ölçek uyarlama ve/veya geliştirme çalışmalarının görece kolay olduğu düşüncesiyle popülerlik kazanması, Ölçme, ölçek geliştirme, istatistik alanlarında çok sınırlı bir öğrenim/öğretim, Bir konuya hâkim olununca ölçek geliştirilebileceği fikrine kapılma, Ülkemizde her türlü ölçeğin denetimsiz olarak geliştirilebilmesi, kullanılabilmesi ve bunun sorgulanmaması.

37 ÖRNEK

38 Bitirirken… Ölçek geliştirme ciddi ve zahmetli, ancak, bir o kadar da zevkli bir iştir… Çok iyi bir alan ve ölçme bilgisi gerektirir.

39 ÖLÇEK GELİŞTİRME Doç. Dr. Harun ŞEŞEN Lefke Avrupa Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi