Nitel Araştırma Yöntemleri

... konulu sunumlar: "Nitel Araştırma Yöntemleri"— Sunum transkripti:

1 Nitel Araştırma Yöntemleri

2 Gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırmadır. Kuram oluşturmayı temel alan bir anlayışla sosyal olguları bağlı bulundukları çevre içerisinde araştırmayı ve anlamayı ön plana alan bir yaklaşımdır. Nitel Araştırma Nedir?

3 Glaser ve Strauss, ‘geleneksel kuramlar’ın gerçekleri hep aynı gözle gördüğünü ve bu nedenle sürekli bir değişim içinde olan sosyal olguları açıklamada yetersiz kaldığını vurgulamaktadır. Geleneksel kuramlarda evrensellik önemlidir ve gerçekler durağan olgular olarak görülür. Oysa sosyal olguların tümü için bir evrensellikten söz edilemez; sosyal olgular hiçbir zaman durağan değildir ve zamana göre değişkendir. En sık kullanılan nitel araştırma yöntemlerinde gözlem ve görüşme, sosyal olguların bu göreliliğini ve hareketliliğini bir an için de olsa yakalamaya ve anlamaya yöneliktir. Bu yöntemlerin en önemli katkısı, araştırılan konuyu, ilgili bireylerin bakış açılarından görebilmeye ve bu bakış açılarını oluşturan sosyal yapıyı ve süreçleri ortaya koymaya olanak vermesidir. Nitel Araştırma Nedir?

4 Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, eğitim gibi sosyal bilim alanlarında insan ve toplum davranışları incelenmektedir. Bu davranışları sayılarla açıklamak zordur. Ölçümler bize kaç kişinin nasıl davrandığını gösterir, ama “niçin?” sorusuna cevap veremez. Nitel araştırmalar dünyanın sosyal yönü ile ilgilenir ve şu sorulara yanıt arar: İnsanlar niçin böyle davranır? Kanaatler ve vaziyet alışlar nasıl oluşur? İnsanlar çevrelerinde olup bitenden nasıl etkilenir? Kültürler niçin ve nasıl gelişir? Sosyal gruplar arasındaki farklar nelerdir? Nitel Araştırma Nedir?

5 Nitel araştırma kişilerin kanaatleri, tecrübeleri, algıları ve duyguları gibi subjektif verilerle (data) meşgul olur. Nitel araştırma bir sosyal olayı doğal ortamı ve doğal oluşumu içinde tasvir eder. Deneysel nicel araştırmalar gibi olayın değişkenleriyle oynamaz. Nitel araştırma bir durumu ilişki bağlantıları içinde anlamaya çalışır (holistic perspective). Bir olayı etkileyen değişkenleri kendisi ortaya çıkarır. Nitel araştırma ise araştırma sonunda kavram ve teoriler oluşturur (induktif). Nitel Araştırma Nedir?

6 Nitel Araştırma-Nicel Araştırma
Qualitative Research Quantitative Research Subjective Objective Phenomenological Scientific Anti positivist Positivist Descriptive Experimental Naturalistic Contrived Inductive Nitel Araştırma-Nicel Araştırma

7 Nitel araştırmanın özellikleri
1-Doğal ortama duyarlık 2-Araştırmacının katılımcı rolü 3-Bütüncül yaklaşım 4-Algıların ortaya konması 5-Araştırma deseninde esneklik 6-Tümevarımcı analiz 7-Nitel veri Nitel araştırmanın özellikleri

8 Nitel Araştırma Desenleri
Nitel araştırma desenlerinin dört ana çeşidi: 1) Fenomenoloji (phenomenology) 2) Etnografi (ethnography) 3) Gömülü teori (grounded theory) 4) Örnek olay (case study) Başka bir araştırma deseni tipi de saha taraması (survey)dır. Ama bu hem niteliksel hem de niceliksel olabilir. Nitel Araştırma Desenleri

9 Nitel araştırma desenleri
Fenomenoloji: Nitel araştırmaların bir türüdür. Fenomenler olaylar, durumlar, tecrübeler veya kavramlar olabilir. Mesela, okul başarısızlığının gençlerin uyuşturucu kullanımıyla ilişkileri araştırılıp tasvir edilebilir. Bir konuyu aydınlatma, oraya dikkat çekme. Etnografi: Bir halkın, bir kültür grubunun gelenekleri, inançları, birbiriyle bağlantıları vs tasvir edilir (descriptive studies). Nitel araştırma desenleri

10 Nitel araştırma desenleri
Gömülü teoride, araştırmacı veri toplarken veya yorumlarken dataların içine gömülü olan teoriyi ortaya çıkartır ve araştırma boyunca yeni kavram ve teorilere ulaşabilir (ruhsal ihtiyaçlar kavramı dini olmaktan çıkar, barışa, sevgiye dayalı yeni bir kavrama dönüşür). Örnek olay incelemesi (Case study), tek bir olayı veya birkaç olayı derinlemesine inceleme demektir. Bazen bir zaman dilimindeki sosyal olaylar da incelenebilir. Nitel araştırma desenleri

11 Örneklem Büyüklüğü Az sayıda insanla derinlemesine çalışma
Az sayıda insandan çok büyük miktarda ve son derece ayrıntılı veri Toplanan bilgilerin değerlendirilmesi ve sınıflandırılması zor ve zaman alıcı Çalışma yapıldığı ortama özgü, genelleme yapmak zor Örneklem Büyüklüğü

12 Veri Toplama Nitel araştırmada çoğunlukla üç tür veri toplanır:
Çevresel Veriler: Bu tür veriler sürece ve algılara ilişkin verilere temel teşkil eder ve diğer ortamlarda karşılaştırma olanağı sağlar. Araştırmanın yer aldığı sosyal, psikolojik, kültürel, demografik ve fiziksel özelliklere ilişkindir. Süreçle İlgili Veriler: Araştırma sürecinde olup bitenleri ve bunların araştırma grubunu nasıl etkilediğine ilişkindir. Algılara İlişkin Veriler: Örneklemin süreç hakkında düşündüklerini kapsar. Veri Toplama

13 1- Görüşme: Temel yöntemi sözlü iletişim olan görüşme; insanların bakış açılarını, deneyimlerini, duygularını ve algılarını ortaya koymada oldukça güçlü bir yöntemdir. Sosyolojide en sık kullanılan araştırma yöntemlerinden biri olan görüşme; beceri, duyarlık, yoğunlaşma, bireylerarası anlayış, öngörü, zihinsel uyanıklık ve disiplin gibi pek çok boyutu kapsaması açılarından hem sanat hem de bilimdir. Önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan; soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim sürecidir. Nitel araştırmada en yaygın olarak kullanılan üç tür veri toplama yöntemi:

14 1- Sohbet tarzı görüşme: Araştırmacı gözlem aracılığıyla doğrudan ortama katılır, sorular, etkileşimin doğal akışı içinde sorulur ve görüşülen birey kendisiyle görüşme yapıldığını fark etmeyebilir. 2- Görüşme formu yaklaşımı: Benzer konulara yönelmek yoluyla değişik insanlardan aynı tür bilgilerin alınması amacıyla hazırlanır. 3- Standartlaştırılmış açık uçlu görüşme: Dikkatlice yazılmış ve belirli bir sıraya konmuş bir dizi sorudan oluşur ve her görüşülen bireye bu sorular aynı tarzda ve sırada sorulur. Görüşme Türleri

15 Güçlü Yönleri; esneklik, yanıt oranı, sözel olmayan davranış, ortam üzerindeki kontrol, soru sırası, anlık tepki, veri kaynağının teyit edilmesi, tamlık ve derinlemesine bilgi. Zayıf Yönleri; maliyet, zaman, olası yanlılık, kayıtlı veya yazılı bilgileri kullanamama, zaman ayırma güçlüğü, gizliliğin ortadan kalkması, soru standardının olmayışı ve bireylere ulaşma güçlüğü. Güçlü ve Zayıf Yönleri

16 Sınırları belirli bir konuya odaklanmış ve grupla yapılan görüşme tekniğini ifade eden odak grup görüşmesi, ılımlı ve tehditkar olmayan bir ortamda önceden belirlenmiş bir konu hakkında algıları elde etmek amacıyla dikkatle planlanmış bir tartışmalar serisidir arasında insanın katılması uygundur. Grup görüşmesinden farkı «etkileşim» dir. Güçlü Yönleri: örneklem büyüklüğü, etkileşimli süreç, Zayıf Yönleri: grup süreci, soru sayısının azlığı (sınırlı derinlik) Odak Grup Görüşmesi

17 2- Gözlem: Sosyal olguların gözlenerek anlaşılabileceği varsayımına dayanan gözlem yöntemi, nitel araştırmada, kendi içinde katılımcı, katılımcı olmayan gibi gruplara ayrılır. Veriye ilk elden ulaşma olanağı sağlar. Araştırmacının uygun bulduğu her tür sosyal veya kurumsal ortamda bir veri toplama aracı olarak kullanabilir. Güçlü Yönleri: sözel olmayan davranış, doğal çevre, zaman yayılmış uzun süreli analiz. Zayıf Yönleri: kontrolün olmaması, sayısallaştırma güçlüğü, örneklem küçüklüğü, alana giriş küçüklüğü, gizliliğin ortadan kalkması. Gözlem

18 Gözlemle veri toplama teknikleri
Yazılı tasvirler (Written descriptions) Video kayıtları (Video recording) Fotoğraf ve malzemeler (Photographs and artefacts) Yazılı kaynaklar (Documentation). Gözlemle veri toplama teknikleri

19 Ortamın Kendisiyle İlgili Yapı
Ortamın Kendisiyle İlgili Yapı Araştırmacı tarafından ortama ilişkin geliştirilen yapı Doğal Ortam (Alan Çalışması) Yapay ortam (Laboratuvar Çalışması ) Yapılandırılmamış Tür 1: Tamamen yapılandırılmamış alan çalışması(araştırmacının katıldığı-participant) Tür 3: Yapılandırılmamış laboratuvar çalışması. (araştırmacının dışarıda kaldığı-non participant) Yapılandırılmış Tür 2: Yapılandırılmış alan çalışması (araştırmacının dışarıda kaldığı-non participant) Tür 4: Tamamen yapılandırılmış laboratuvar gözlemi (araştırmacının dışarıda kaldığı-non participant) Gözlem Türleri

20 Dokümanların incelenmesi
3- Dokümanların incelenmesi: gerek kendi başına gerekse görüşme ve gözlemle elde edilen verilere destek amacıyla kullanılan bir veri toplama yöntemidir. Doküman türleri: yazılı dokümanlar, film, video, fotoğraf. Araştırmacı, ihtiyacı olan veriyi, gözlem ve ya görüşme yapmaya gerek kalmadan elde eder. Zaman ve para tasarrufu sağlar. Gözlem ve görüşme gibi veri toplama teknikleriyle birlikte kullanıldığında ‘verini çeşitlendirilmesi’ amacına hizmet ederek, araştırmanın geçerliliğini önemli ölçüde arttıracaktır. Dokümanların incelenmesi

21 Dokümanların incelenmesi
Güçlü Yönleri: kolay ulaşılamayacak özneler, tepkiselliğin olmaması, uzun süreli analiz, örneklem büyüklüğü, bireysellik ve özgünlük, Göreli düşük maliyet, nitelik. Zayıf Yönleri: olası yanlılık, seçilmişlik, eksiklik, ulaşılabilirlik, örneklem yanlılığı, sınırlı sözel olmayan davranış, standart bir formatın olmaması, kodlama zorluğu. Dokümanların incelenmesi

22 Nitel araştırma Varsayım Amaç Gerçeklik oluşturulur.
Asıl olan çalışılan durumdur. Değişkenler karmaşık ve iç içe geçmiştir ve bunlar arasındaki ilişkileri ölçmek zordur. Araştırmacı olay ve olguları yakından izler, katılımcı bir tavır geliştirir. Amaç Derinlemesine betimleme Yorumlama Aktörlerin bakış açılarını anlama Nitel araştırma

23 Nitel araştırma Yaklaşım Kuram ve denence ile son bulur.
Kendi bütünlüğü içinde ve doğal Araştırmacının kendisinin veri toplama aracı olması Örüntülerin (pattern) ortaya çıkarılması Çokluluk ve farklılık arayışı Verinin, derinliği ve zenginliği içinde betimlenmesi Araştırmacı Rolü Olay ve olgulara dahil, öznel bakış açısı olan ve empatik Nitel araştırma

24 Nitel Araştırma Sürecinin Aşamaları

25 Nitel Veri Analizi Veri analizinde üç yol:
1- Betimleme: verilerin, araştırma problemine ilişkin olarak neleri söylediği ya da hangi sonuçları ortaya koyduğu ön plana çıkmaktadır. ‘ne’ sorusuna yanıt bulunabilir. 2- Analiz: ‘neden’ ve ‘nasıl’ sorularına yanıtlar aranır. 3- Yorumlama: ‘bu söylenen ya da gözlenen ne anlama gelmektedir?’ sorusu yorumlamanın temelini oluşturur. Nitel Veri Analizi

26 Betimsel Analiz 1- Betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma
2- Tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi 3- Bulguların tanımlanması 4- Bulguların yorumlanması Betimsel Analiz

27 Toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır.
1- Tümevarımcı analiz 2- Kodlama 3- Kavram 4- Kategori İçerik Analizi

28 Geçerlik ve Güvenirlik
Geçerlik: Araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve olabildiğince yansız gözlemesi anlamına gelmektedir. Güvenirlik: Nitel araştırmaların temel özelliklerinden biri olan algıların önemi ve doğal ortama duyarlılık güvenirlik konusunda bazı sorunlar ortaya çıkarmaktadır. İnsan davranışının durağan olmaması ve sürekli değişen ve karmaşıklaşan bir yapıya sahip olması, araştırmanın aynen tekrarlanmasını mümkün kılmamaktadır. Geçerlik ve Güvenirlik

29 İletişim Araştırmaları
1- Yönetsel Araştırmalar: Belli bir hedefe yönelmiş ve araçsal çalışmalar, yayın kuruluşlarının üretim ve tasarımında kullanılırlar. ( kim, neyi, kime, hangi kanaldan nasıl bir etkiyle?) 2- Eleştirel Araştırmalar: İletişim sürecini daha geniş toplumsal, kültürel ve tarihsel bağlamda ele alan araştırmalardır. ( Niçin?) Her iki yaklaşım da nitel ve nicel yöntemleri kullanır. Reaktif ve proaktif araştırmalara açıktır. İletişim Araştırmaları