AİLE ODAKLI TEDAVİ YAKLAŞIMI

... konulu sunumlar: "AİLE ODAKLI TEDAVİ YAKLAŞIMI"— Sunum transkripti:

1 AİLE ODAKLI TEDAVİ YAKLAŞIMI

2 Toplumun en temel birimi ailedir
Toplumun en temel birimi ailedir. Kendisinden beklenen işlevleri sağlıklı bir biçimde yerine getiren ailelerin oluşturduğu toplumun da güçlü olacağı söylenebilir. Toplumun en küçük birimi olan ailenin, insan hayatında önemli bir yeri vardır. Kişilerin beden ve ruh sağlığı için gerekli sevgi, şefkat, yakın ilgi ve bakım bulabilecekleri en doğal ve tek ortam ailedir.(Güran,1983,s.156) Bireyin yaşamından doyum sağlaması,işlevlerini etkili bir biçimde yerine getirmesi ve yaşadığı topluma uygun kişi olarak yetişmesi önce aile çevresinde sağlanır.

3 Epstein ve Bishop(1983,s.171),sorunlarını bir araya gelerek çözebilen, birbirine duygusal olarak bağlı ve özgürlüklerini önlemeyecek şekilde ilgili, herkesin kendinden beklenen rolü etkin bir biçimde yerine getirebildiği,birbirlerinin davranışlarını aşırıya kaçmayacak şekilde kontrol edebilen ve aralarında rahat,açık,dolaysız bir iletişim bulunan aileleri işlevlerini yerine getirebilen sağlıklı aileler olarak tanımlamaktadır.

4 Aileyi tanımlamanın çok değişik yolları vardır
Aileyi tanımlamanın çok değişik yolları vardır. Bir tanıma göre “Aile genellikle aynı evi paylaşan üyelerinin birbirlerine karşı yükümlülükleri, aile sisteminin önemli bir unsuru olarak kabul edilen gruptur (NASW, 1982). Aile, genellikle aynı konutu paylaşan birbirine karşı yükümlülükleri olan birinci grup bir sistemdir. İçtenlik ve samimiyet esastır. Aile üyeleri, sorumlulukları ve görevleri paralelinde aile kimliği ve fonksiyonelliği açısından aile sistemine gerekli katkıyı yaparlar. Öte yandan aileler biricik, eşsiz kimlik taşırlar. Her bir aile bireyi, büyük aile sisteminin bir alt sistemidir. Bu nedenle, üyelerini etkileyen her şey aynı zamanda tüm aileyi ve diğer aile üyelerini de etkiler.

5 Türk Aile Yapısı Özel İhtisas Komisyonu tarafından verilen tanıma göre(1987), aile,kan bağı,evlilik ve diğer yasal yollardan aralarında akrabalık ilişkisi bulunan ve çoğunlukla aynı evde yaşayan bireylerden oluşan, bireylerin cinsel,sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarının karşılandığı, topluma uyum ve katılımlarının sağlandığı ve düzenlendiği temel bir toplumsal birimdir.(Ünalan ,1988,s.51)

6      Aile ve aileyi oluşturan bireyler, zaman zaman çeşitli bedensel, ruhsal, sosyal, çevresel ve fiziksel sorunlarla karşılaşırlar. Bu sorunların beraberinde getirdiği rahatsız edici, engelleyici sonuçlarla mücadeleye girişen aile, bazı sorunlar karsısında başarılı olur,bazı sorunlar karşısında da başarılı olamazlar. Kayıplar kimi zaman kalıcıdır, kimi zaman bugünü ve geleceklerini olumsuz etkiler,bu kayıplar bazen o derece etkilidir ki önce ailenin kendi çevresini ve daha sonra toplumun sağlığını, refahını ve geleceğini tehdit edici boyutlara ulaşabilir.

7 Sosyal hizmetin amacı, herkesin yaşam niteliğinde karşılıklı olarak doyumlu ilişkiler geliştirmesini ve sürdürmesini sağlamaktır. Sosyal hizmet müdahalesi,sosyal hizmet uzmanının sistematik değişiklikler sağlayan eylemleridir. Çok sayıda müdahale modeli içinde tıbbi tedavi modeli sorgulanmakta yeni yaklaşım ve aile sistemi kavramlaştırmaları üzerinde durulmaktadır.

8 AİLE TEDAVİLERİ TARİHÇESİ Aile tedavisi, aile gruplarının tedavisidir
AİLE TEDAVİLERİ TARİHÇESİ Aile tedavisi, aile gruplarının tedavisidir. Tedavi ailelerin işleyiş biçimi,aile üyelerinin birbirleriyle ilişkilerini ve iletişimini ele alır.Aile tedavileri yaklaşım biçimleri ve temel aldıkları noktaların neler olduğuna göre farklılıklar gösterir. Aile tedavisi 2.Dünya savaşı sonunda gelişmeye başlamıştır. Tedavide tüm aile bireylerini birlikte görme girişimlerinde bulunan ilk kişi Bowlby olmuştur.(1940) Hoffman aile tedavisi hareketinin insanların semptomatik davranışlarının klinisyenin ofisi yerine doğal ortamında yani aile içinde incelenmesiyle doğduğunu söyler. Aile tedavisine ilişkin ilk çalışmalar şizofrenlerin aileleriyle yapılmıştır. Bu ailelerde görülen çeşitli farklı etkileşimler sonucu,nedensel bağlantılar kurma eğilimi doğmuştur.O dönemlerde psikiyatride hakim olan psikanalitik yaklaşım ,aileyi anlamada yetersiz kaldığından yeni yaklaşımlar geliştirilmiştir.Yine de aile terapilerinin öncüleri,psikanalitik teoriden,fen bilimlerinde o dönem geçerli olan sibernetik ve sistem teorilerinden etkilenmişlerdir denilebilir.

9 AİLE TERAPİSİNDE AMAÇLAR Günümüzde aile ve evlilik terapisi alanında çok sayıda ekol vardır. Tümünü ortak kılan nokta, aile (ya da ailenin bir alt birimi, örneğin eşler ya da anne-çocuk) ile birey arasındaki ilişkileri ele almalarıdır. Terapistler, aile üyelerini bir araya getirip onların ortak meselelerini belirlemelerini, sorunlarını sıralamalarını, çözümleri için işbirliği yaparak çalışmalarını sağlamaya çalışırlar. Aile terapilerindeki ekollerin tümü bazı amaçlarda ortaktırlar. Yöntemleri ne olursa olsun terapistler, aile için şu amaçları taşırlar: 1. Bireydeki ruhsal belirtileri ve işlevsel bozuklukları, ilişkiler alanında ele almak ve azaltmak. 2. Aile ve evlilik içi çatışmaları ile ailenin daha geniş çevresi ve toplumla çatışmalarını çözümlemek. 3. Ailedeki yakınmalar için ailenin sorun çözmede kullanabileceği kaynak ve davranışları belirleme ve kullanma güçlerini harekete geçirmek. 4. Aile üyelerinin duygusal gereksinimlerinin algılanması ve doyurulmasını kolaylaştırmak;

10 5. Üyelerin ve ailenin zorlayıcı yaşam olayları, tıbbi ve ruhsal hastalıkları karşısında sorun çözme, iletişim kurma becerilerini geliştirmek. 6. Üyelerinin her birinin özerkliğinin ve iletişim kurma becerilerinin artmasını sağlamak; 7. Cinsler ve kuşaklar arası rol dağılımı konusunda uyuşmanın artmasını sağlamak. 8. Ailenin toplumsal çevre ile bütünleşmesini kolaylaştırmak.

11 Sosyal hizmetin aileyle çalışmasında ise aile içindeki roller, ilişkiler ve etkileşimlerle odaklanma söz konusu olmuştur. Geleneksel müdahalede odak ise, müracaatçının ilk yaşamındaki deneyimleri ve geçmişidir. Müracaatçı sistemi olarak aile içindeki bireyin ya da bütün ailenin içinde bulunduğu kültürel ve çevresel koşullar da bu uygulamada dikkate alınmıştır. Sosyal hizmet uzmanının bu tarz ele alışı yeni bir bakış açısını gerektirmektedir. Bu çerçevede aile sistemi ayrı bir bütünlük olarak ele alınırken bu sistemin diğer sistemlerle (geniş aile ve akrabalık sistemi) ilişki ve etkileşimi de dikkate alınır. Bu yönüyle yeni bakış açısını çok boyutlu bir bakış açısı olarak değerlendirmek mümkündür.

12 Sosyal hizmet, aile sistemini içinde bulunduğu koşullar altında kontrol etmek hedefinden uzak bir disiplindir. Çünkü sosyal hizmetin değer sistemi, bütün müdahalelerinde yaşamın doğal akışını dikkate almak durumundadır. Sosyal hizmet aile sisteminin yaşam içindeki doğal sürecini anlayarak bu sürece katılır. Aile sistemi içindeki bütün sistemlerle ilişkiye geçmek, onların kapasitelerini anlamak ve kendilerinde var olan kaynakları harekete geçirmek üzere işbirliği yapmak ve uygun değişiklikleri kendi özgür seçimleriyle yapmalarını desteklemek, kolaylaştırmak temel hedeftir. Bu tarz müdahalede iyileştirme olduğu kadar önlemenin de varlığı söz konusudur.

13 Günümüzde sosyal hizmet yaklaşımı aileye hizmet vermenin doğasına bağlı olarak, sistemler arasındaki ilişkilere dayanır. Böylece değişim sağlayıcı gerçekçi araçlar da bulabilir. Sosyal hizmet uzmanının değişim için gerçekçi araçlar bulması onun aileyle çalışırken tek bir sistemle değil, bu sistemle ilgili diğer bütün sistemler ve bunlar arasındaki ilişki ve etkileşime odaklaşmasıyla ilgilidir. Bu tarz bir profesyonel yardımla, arzu edilen değişiklik sistemin bütün parçaları arasındaki uyum ve fonksiyonellik sağlanarak gerçekleştirilebilir. Bu ilişkilerde güç, enerji, iletişim, motivasyon hatta dış çevreden bu sistemlerin her birisine aktarılanlar ve etkileşimler göz önünde bulundurulur.

14 Sosyal hizmet müdahalesinin, iletişim sisteminin bütün ihtiyaçlarını dikkate alması esastır. Sosyal hizmet uzmanı, farklı kültür gruplarıyla ve aile sistemleriyle çalışırken bu kültürel ortamın aile sistemindeki bütün unsurlara ne yönden, nasıl etkilerde bulunduğunu dikkate alır. Aile sistemiyle çalışma, birçok sistemle ve aralarındaki iletişimle çalışmak anlamına gelmektedir.

15 Aile odaklı Tedavi Yönteminde Kullanılan Yaklaşımlar
1- Fonksiyonel Yaklaşım 2- Problem Çözme Yaklaşımı  3- Davranışsal Yaklaşım  4- Sistem Teorisi Ve Aile Tedavisi Yaklaşımı  5- Kriz Tedavisi Yaklaşımı  6- Sosyalleştirme Yaklaşım  7- Ekolojik Yaklaşım olarak özetlenebilir.   

16 SORUN ÇÖZME SÜREÇLERİ :  1- Sorun Çözme Alternatiflerini Geliştirme Sürecine Aile Üyelerinin Aktif Katılımını Sağlama  2- Alternatifleri Değerlendirip Uygun olanı Seçme  3- Psiko Sosyal Tedavi Olarak Sorun Çözme Süreci  4- Aile Üyeleri Arasında Yapıcı İletişimin Artmasını Sağlayarak Etkileşimi Geliştirme Süreci  5- Aile İçinde İşlevsel Olmayan Kuralların Değişmesini Sağlama Süreci  6- Aile Üyelerinin Birbirleri ile Tartışmaktan Vazgeçmelerine Yardim Etme Süreci  7- İşlevsel Olmayan Etkileşimleri Sağlıklı Biçimde Düzenleme Süreci  8- Aile Üyelerinin Değişme Konusunda Karşılıklı Anlaşmalarını Sağlama Süreci  9- Ailede Yanlış Düşünce ve inançları Düzeltme Süreci  10- Aile İçinde İşlevsel Olmayan Kutuplaşmaları Giderme Süreci  11- Aile Birliğini Güçlendirmek ve Aile Sınırlarını Belirleme Süreci       Sosyal kişisel çalışma yönteminin temel işlevleri bu model için geçerli ve yeterli bir zemin oluşturmaktadır.

17 Uzmanın görevi, tüm perspektif ve üyelerin bakış açılarından sorunu değerlendirebilmektir. Çünkü uzman, birkaç aile üyesi onların görüşleri, güçlerine ilişkin bilgilere sahiptir. Bu durum, her bir üyenin güçleri kadar tüm ailenin güçlerini de karakterize eder. Tüm aile ile çalışırken, bütün üyelerle etkileşim ve iletişime giren uzman hiçbir şekilde “taraf” olmamalıdır. Unutmamalıdır ki onları sadece değerlendirmeyip, aynı zamanda onların arasında bir etkileşime girmektedir.

18 Aile odaklı tedavide ailenin ne denli fonksiyonel olduğu, nelerin yanlış gittiği ve yanlış gidenlerin değişmesi için neler yapılabileceği anlaşılarak tanımlanmak durumundadır. Sistem Kuramı, aile tedavisinde bütünleştirici bir çerçeve getirmiştir. Sistem yaklaşımı aileyi çevresiyle ve birbirleriyle ilişki ve etkileşim içinde bulunan parçaların oluşturduğu dinamik bir bütün olarak ele alır. Ailede yer alan alt sistemlerin (anne-baba-çocuklar...) bir işlevi, dolayısıyla bir amacı vardır ve her bir aile kendine özgü bir amaç etrafında şekillenmektedir.

19 Aile sisteminin dışardan etkilenmesi doğaldır
Aile sisteminin dışardan etkilenmesi doğaldır. Bu etkilenmelerin bazıları ailenin kendi iç sisteminde değişiklik yaratır. Bazen de değişiklik sadece bir alt sistemde görülür. Bu değişikliğin diğer alt sistemlere yansıması, aile yaşam döngüsü içinde kendini hissettirir. Bu noktada aile sistemini çok değişkenli bir alt sistemler işleyişi olarak düşünmek yanlış olmayacaktır. Bu alt sistemler bütününün kendi içindeki dengesi dışardan veya içerden etkilenmelerle değişebilir.

20 Ekonomik yoksulluk ya da kriz her aile fonksiyonunu etkiler
Ekonomik yoksulluk ya da kriz her aile fonksiyonunu etkiler. Ancak bu etkilenmelerin biçimi her ailede farklı farklıdır. Bu farklılık aile sisteminin kendi alt sistemleriyle ilgili farklılıktan kaynaklandığı gibi öğrendiği tepki verme biçimleriyle de ilgili olabilir, üstelik bu dış etkilenmeleri bütün aile sistemlerinde eş zamanlı olarak görmek her zaman mümkün değildir. Ekonomik krizler yoksul kesim ailelerinde işsizlik, hastalıklar, şiddet v.b. olumsuz olayların ortaya çıkmasını hızlandırırken üst sosyo-ekonomik düzey ailelerinde ise, boşanma bazen psikolojik rahatsızlıklar anksiyete v.b. tepkilere neden olabilir. Aile sistemlerin aynı dış çevreye farklı tepkiler vermeleri de onların kendi sistemlerinin özgünlüğüyle, referans sistemlerinin farklılığıyla ilişkili olabilir.

21 Aile tedavisinde iletişim teorisini esas alan aile danışmanlarına göre iletişim,tarafların, sözlü sözsüz bütün iletişim tarzlarının ve duygulanımlarının önemine işaret eder. Bu boyut aile içi ilişkiler kadar tarafların davranışlarının altında yatan psikodinamik süreçlerini kapsar. Bu alanla ilgili olarak tarafların kendilik imajlarının sağlıklı gelişmesi sonucunda doğru kişi seçebileceği, bu kişiyle de doğru ve yerinde iletişim tarzı geliştirebileceği üzerinde durulmaktadır. (Winnicott, 1960). Aile içinde bireylerin iç dünyalarıyla barışık, onlardaki değişikliği tolere edebilecek esneklikte, karşısındakileri de anlayıp onların da benzer değişimi kendi iç görüleriyle yapabilecek güçte olduğuna inanmaları oldukça önemlidir.

22 Sosyal hizmet müdahaleleri içinde önemli bir yer tutan aile sistemi belli aşamalarda yürütülen planlı bir değişim sürecidir. Aile terapisi ile ilgili donanımlı bir uzmanın da zaman zaman süpervizyon alması kaçınılmazdır. Bu sürecin başlangıcında aile sisteminin içinde bulunduğu durumu, aile üyelerinin tanımlanması ve güçlü yanlarının belirlendiği ön değerlendirmeden sonra bu aileyle ilgili planlama yapılır.Planlama süreci ailenin probleminin önceliklerinin belirlendiği, problemlerinin ihtiyaçlara çevrildiği, ihtiyaçlara yönelik müdahalelerin değerlendirilerek amaçlar ve hedeflerin oluşturulduğu ve kontrat yapıldığı bir süreçtir. Uygulama aşamasında yapılması gereken bütün müdahaleler aile sistemi ya da odak kişilerle yürütülür.  Sonuçta müdahalenin değerlendirilmesi yapılır. Mümkünse aile izlenir. Sistem yaklaşımına dayalı olarak yürütülen bu müdahalede aile sistemi dışında birçok sistemden söz etmek mümkündür. Müracaatçı sistemi, Değişim ajanı sistemi, Hedef sistem ve Eylem sistemi (Pincus ve Minehan, ).

23 Toplumun refahını, barışını ve kalkınmasını derinden etkileyen aile sorunlarına somut, somut olduğu kadar işlevsel ve gereksinimlerini önceden görebilen ve koruyucu, önleyici, rehabilite edici, yönlendirici bir müdahaleyi yapabilecek Profesyonel donanımlı bir meslek uzmanına gereksinim vardır

24 Toplumun en temel kurumlarından birisi olan aile sistemi sosyal hizmetin müdahale odağında da önemli bir yer tutar. Günümüzde yaşanan ekonomik sorunlar, globalleşme sürecinin aile sistemine olumlu ve olumsuz yansımaları aileyi doğrudan etkilemektedir. Toplumdaki ihtiyaç sahiplerine destek olmak ve profesyonel hizmet vermekte sorumlu sosyal hizmet disiplini de, bu sisteme etkili müdahale yollarını geliştirme çabası içindedir.

25 Biricik özellikleri, kimliği ve içtenliği ile aileler özel tipte gruplardır. Bir bakıma, mikro, mezzo sosyal hizmet uygulamasına müsait gruplardır. Ailenin bir diğer önemli özelliği, üyelerinden birisi ile mikro sosyal hizmet uygulaması açısından çalışırken aile sistemine de müdahale gerektiği gerçeğidir. SHU’nın, mikro- mezzo ve makro düzeylerde sürekli olarak ailelerle çalışmaları gerekmektedir.