Derya Kızılyelİmamoğlu-Rehberlik Öğretmeni. Bu sunuda kısaca otizmi tanımak, ana baba olarak çocuğumun eğitimi için biz ne yapabiliriz Konularına yer.

... konulu sunumlar: "Derya Kızılyelİmamoğlu-Rehberlik Öğretmeni. Bu sunuda kısaca otizmi tanımak, ana baba olarak çocuğumun eğitimi için biz ne yapabiliriz Konularına yer."— Sunum transkripti:

1 Derya Kızılyelİmamoğlu-Rehberlik Öğretmeni

2 Bu sunuda kısaca otizmi tanımak, ana baba olarak çocuğumun eğitimi için biz ne yapabiliriz Konularına yer verilecektir.

3 Otizm nedir? Otizm spektrum bozukluğu, doğuştan gelen ya da yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan karmaşık bir nöro- gelişimsel bozukluktur. Otizmin, beynin yapısını ya da işleyişini etkileyen bazı sinir sistemi sorunlarından kaynaklandığı sanılmaktadır. Şu noktalar özellikle unutulmamalıdır; Otizm bir akıl hastalığı değildir Otizm kimsenin suçu değildir Otizm toplum, kültür, sosyo-ekonomik yapı gözetmez Otistik çocuklar böyle davranmayı bilinçli olarak seçen şımarık çocuklar değildirler Otizm anne-babaların davranışları yüzünden ortaya çıkan bir bozukluk değildir.

4

5 OTİSTİK ÇOCUKLAR VE GELİŞİMSEL ÖZELLİKLERİ Otistik çocuklar birbirlerinden farklı gelişimsel özellikler göstermektedirler. Bazı belirtiler bir çocukta belirgin olarak gözlemlenirken diğer bir çocukta hiç görülmeyebilir. 1. Duyusal özellikler a) İşitsel uyarılara karşı tepkileri: Seslere karşı duyarlılık (örneğin kulaklarını eliyle kapatma) gösterirken bir kısmı da aşırı yüksek seslerden rahatsızlık duymaz hatta hoşlanabilirler (örneğin bir oyuncağı vurarak ses çıkarmak). b) Görsel uyarılara karşı tepkileri: Otistik çocukların insan yüzüne ve çevrelerindeki birçok nesneye bakmamalarına karşın hareket eden, dönen ya da parlak olan bazı nesnelere çok uzun bakabildikleri, bazılarının zaman zaman ışıktan rahatsız oldukları hatta karanlık bir odada daha rahat ettikleri görülebilmektedir. c) Acı, sıcak, soğuğa karşı tepkiler: Bazı çocuklarda acıyı, sıcağı ve soğuğu fark etmeme şeklinde ortaya çıkarken, bazılarında ise, soğuk suyla ellerini yıkarken ağlama, eline iğne battığı zaman çığlık atma gibi aşırı duyarlılıklar şeklinde de görülebilmektedir d) Dokunulmaya karşı tepkiler: Bazıları dokunulmayı, kucağa alınmayı reddetmektedir. Bazı ları ise aşırı şekilde sarılmaktan, kucaklanmaktan, hoşlanabilmektedirler. Yeni bir nesneyi koklayarak, yalayarak ve parmaklarını üzerinde gezdirerek tanımaya ve keşfetmeye çalıştıkları gözlenmektedir.

6 2. Motor gelişim özellikleri İp atlama, dans, yüzmeyi taklit ederek öğrenme Kâğıt kesme, kutu içine küp atma ve ipe boncuk dizmede küçük kas gelişiminin zayıflığı Duruşlarında, ellerini kullanmada zorluk parmak uçlarında yürüme, kendi etrafında dönme 3. Sosyal gelişim özellikleri Kucağa alındığında sarılmama, annenin sesine tepki vermeme Gereksinimlerini yetişkinin ellerini kullanarak gösteririler. İletişim yetersizlikleri ve hayal gücünün sınırlılığı nedeniyle diğer çocuklarla oynamazlar. Otistik çocuklar empati kurmakta, başka insanların duygu ve düşüncelerini anlamakta zorlanabilirler. 4. Dil ve iletişim özellikleri Otizmin en belirgin özellikleri kurmada yetersizlik yaşamasıdır. a) Sözel olmayan iletişim: Temel duyguları (mutluluk, üzüntü vb.) ifade etmede güçlük, karşısındaki kişinin yüzüne ve gözüne bakmama, bağırma, vurma, çığlık atma gibi uygun olmayan iletişim özellikleri görülebilir. b) Sözel iletişim: Otistik çocukların dil gelişimlerinde, hiç konuşmama, sadece bir-iki kelime söyleme, çok kelimeyle anlamsız konuşma, zamirleri karıştırma, konuşulanları anlamada güçlük çekme, gramer bozuklukları ve telâffuz güçlüğü gibi özellikler görülmektedir. Deyimler, mecazi sözcükler, atasözlerini anlamakta güçlük yaşarlar.

7 5. Zihinsel gelişim özellikleri Zekâ düzeylerini belirleyen testleri kullanmada güçlükler olması ve bu çocukların testlerde düşük performans göstermeleri, zekâ bölümlerinin tespitini zorlaştırmaktadır. Son yapılan araştırmalar, temel problemin zihinsel gelişim alanında olduğunu belirtmekte ve bu konudaki tartışmalar, zihinsel yetersizliğin birinci olarak dil ve iletişim problemlerine yol açtığı, ikinci olarak da davranışsal ve duyusal güçlüklere neden olduğu yönünde yoğunlaşmaktadır. 6. Davranış özellikleri Bireylere karşı tepkisiz davranma, sosyal etkileşimlerden geri çekilme gibi davranış özellikleri olduğu belirtilebilir. Davranışsal tepkiler: a. Özel korkular: Sudan korkma, ayakkabı ayağını sıktığı için ayakkabı giymeyi istememe gibi. b. Tehlikelerin farkında olmama: Yüksek bir duvarın üzerinde yürüme vb. c. Nedensiz gülme ve ağlama davranışları gösterme. d. Değişikliklere karşı tepki gösterme: En küçük bir değişiklik onların sevinç çığlıklarına ya da öfke nöbetlerine yol açabilmektedir. e. Öfke nöbetleri, kendiliğinden başlayan hareketler otizmli çocuklarda görülen davranış problemleridir. 7. Özel beceriler Otistik çocukların bir kısmında sayılar, müzik, bellek alanında uç yetenekler bulunmaktadır.Örneğin otobüs hareket saatleri, sayılar vb. ayrıntılar ilgili bazı görsel ve işitsel bellekle ilgili yetenekler şeklinde de ortaya çıkabilmektedir. Kendi kendine okuma yazma öğrenebilme, okuduğunu anlamasa da akıcı bir şekilde okuyabilme, kısa sürede ezberleyebilme gibi iyi bir belleğe sahip olan erken gelişmiş kavramsal veya görsel-motor yetenekleri olan otistik çocuklara da rastlanmaktadır.

8 Çocuğum için ne yapabilirim?

9  Anne-Baba olarak sizler, çocuğunuza en yakın kişilersiniz. Sizler onun ilk öğretmeni konumundasınız. Kimse sizin yerinizi dolduramaz.  Aileler için amaç, çocuğun günlük hayatta kendine yeter duruma gelmesi olmalıdır. Çocuğun bağımsız yaşam becerilerini desteklemek olmalıdır.  Örneğin; Kendi başına kaşıkla yemek, bardaktan su içmek, giyinme- soyunma, tuvalet kullanımı gibi.. 1. Eğitimde önemlisiniz ve sizsiz olmaz

10 2.Eğitime evde de devam edin Eğitim sadece okulda değil ömür boyu sürer. Anne babalar olarak, okulda yapılan eğitimin başarılı olmasını istiyorsanız evde de bu eğitimlere devam etmelisiniz. Okulumuzda özel eğitim genel müdürlüğünün eğitim uygulama okulları için hazırladığı program uygulanmaktadır. Her çocuk için bireyselleştirilmiş eğitim planları hazırlanır ve uygulanır.Çocuğun kendi planındaki davranışları yerine getirmesi, çocuk için başarıdır. Örneğin;kaşık tutmasını bilmeyen öğrencimizin, okulda kaşık tutmayı öğrenmesi onun başarısıdır. UNUTMAYIN HER ÇOCUK FARKLIDIR,ÖZELDİR BU YÜZDEN HER ÇOCUĞUN EĞİTİM DE BAŞARISI VE ÇABASI DA FARKLIDIR.

11 3.Günlük plan yapın Otizmli çocuğunuz için, gün içerisinde ne yapacağını bilmesi öğrenmesini destekler. Böylece, çocuğunuzun gelişimi için çok önemli olan güven duygusu oluşur. (Otizmde devamlılık ve rutinlik önemli) Ne zaman uyanılacak ne zaman yemek yenilecek ne zaman parka gidilecek saati belli olmalı...planı resimli yapmalısınız yada çıkartmalar yapıştırabilrsiniz.

12 4.Göz iletişimini sağlayın İstediği nesneleri vermeden önce nesneyi göz hizanıza tutup size bakmasını sağlayıp sonra verin. Bu arada vereyim mi diye sorup kısa bir süre beklerseniz ona cevap vermesi gerektiğini, hafifçe ‘ver’ diyerek de ne cevap vermesi gerektiğini öğretmiş olursunuz. Bu ‘ver’i üçüncü bir kişinin söyleyerek model olması daha da iyi olur. · Baloncuk yapmak göz kontağı kurmada genellikle işe yarar.

13 5.Çocuğunuzla konuşun Bunun için: Yönergenizi kısa net sözcüklerle verin. (al, ver, gel, bak, otur) bu,daha rahat anlamasını, daha çabuk taklit etmesini sağlayacaktır. Yönergenizi anlamazsa fiziksel yardımla yaptırın. Çevresinde gördüğü her şeyin adını söyleyin. Ama bak oğlum bu top ‘şeklinde uzun cümlelerle değil, ‘bu top’ şeklinde kısaca. Aile albümü, resimli kitaplar, market broşürlerine birlikte bakın. Her seferinde parmağınızla gösterip’ bak dede’’ bak kek ‘diyerek bakmasını sağlayın. Ondan da göstermesini isteyin. Çocuğun ilgi alanlarını izleyin. Herkes ilgilendiği şey hakkında konuşmak ister. Arabalara ilgi gösteriyorsa hedef sözcüklerini ve etkinliklerini arabalarla ilgi konulardan seçin. Konuşma organları ile egzersiz. Özellikle üfleme; flüt, mum, kağıt parçaları, pipon topu, tüy vs. pipetle içme çalışmalısınız. Çocuklar nefeslerini ve konuşma organlarını koordine etmekte güçlük çekiyorlar.

14 6. Konuşamıyorsa resimlerle yada göstererek iletişime geçin Somut objeler yardımıyla iletişim. İşaret diliyle konuşma. Resim ya da sembol kartlarıyla iletişim Bu sistemlerden herhangi birinin kullanılması sonucunda, çocuk iletişim denemelerinin ne kadar başarılı ve önemli olduğunu fark eder. İletişim becerisine karşı bir farkındalık gelişmesine yardımcı olur. Bu sırada ve hep çocukla konuşulmaya devam edilmelidir. Konuşmaktan asla vazgeçilmemelidir!

15 7. Tekrar yapın tekrar,tekrar...  Aynı eylemler için hep aynı sözcükleri tekrar tekrar kullanın. Sütünü içerken; iç, giydirirken giy, tuvaleti veya yemeği bittikçe ‘bitti’top atması için;’at’beklemesi için her seferinde;’bekle’ gibi. Çocuk ne kadar çok duyarsa taklit etmesi o kadar mümkün.  Hayvan sesleri taklit etme çalışabilirsiniz. Daha geniş tutarsak, duymaktan hoşlandığı sesleri yakalamaya çalışın. Şarkı nakaratı olabilir, şşşt sesi veya çuf çuf,düdüüüt gibi,deneyerek bulabilirisiniz.  İnternetten hayvan seslerini dinletebilirsiniz, müzikli okul öncesi 3-4 yaş kitapları alabilirsiniz...

16 8.Görevlerini mutlaka yerine getirmeli Sizin eşinizle tutumunuz burda çok önemli Çocuklar, bazen bir şeyi yapmak istemediklerinde (örneğin, öfkelenme, bir şeyleri atma, vurma gibi) olumsuz davranışlar sergilerler ve çok acımasız olabilirler. Bu durumda ebeveynlerin tutum ve davranışları çok önemlidir. Çünkü sizin tutum ve davranışlarınıza göre çocuğunuzun davranışları da şekillenecektir. Çocuk örneğin ağlayarak, kaçarak, oyuncaklarını atarak amacına ulaşmayı öğrenebilir. Hem anne hem de baba bu konuda tutarlı olmalılardır. Ebeveynlerin aksine tutum ve davranışları çocuktaki bu ve benzer olumsuz davranışların pekiştirilmesine neden olabilir. HAYIR diyebilmelisiniz.yoksa öğrenemezler. Örneğin çocuğunuz ayakkabısını kendi giyiyor,o gün aceleniz var bugünde boş ver ben giydirim diyen eşinize, sabretmeliyiz ve kendi giymeli deyip beklemelisiniz. Olumsuz davranışlara karşı çıkarken daima sevgi ve şefkat dolu olabilmek son derece önemlidir.

17 9.Yaptığı işler için onu ödüllendirin Çocuğunuzun öğrenmekten zevk alması, sizin de işinizi kolaylaştıracaktır. Başlangıçta, küçük şekerlemeler ya da ilginç oyuncakların (topaç, araba…vs) tercih edilmesi uygun olur. Zamanla bu ödüller giderek azaltılır. Daha sonraları, övgülerde bulunmak ya da sevgi gösterileri (gıdıklamak, okşamak…vs) çocuğunuzu mutlu edecektir.Örneğin boyama yaparken öğretmen kalem tutmasını öğretiyor, kalem tuttuğunda ona arabaları seviyorsa araba çıkartmaları, arabalı boyamalar alabilir yda onu öpebilirsiniz. Yaptığı çalışmaları buzdolabına asıp gelen kişilere gösterebirlirsiniz bu onu mutlu edecektir.... Oyuncakları kutuya koydu,öpebilirsinizvb.

18 10.Problemli davranışların nedenini araştırın Eğer çocuğunuzda, ağlamak, kırmak, dökmek, fırlatıp atmak ve bunlara benzer problemli davranışlar fark ederseniz, hemen bu davranışlarla ilgilenmelisiniz ve önlem almalısınız ki, problemli davranışlar bir daha tekrar etmesin. Önemli olan bu davranışların sebebini bulmak ve pekiştirilmesini önlemektir. Bu davranışları kontrol edebilmek için aşağıdaki noktalara dikkat etmek gerekir: Önce bu olumsuz davranışları çok iyi gözlemlemek gerekmektedir. ne?… nerede?… ne zaman?… ve hangi durumlarda davranış ortaya çıkmaktadır, yazın. Bu davranışları (kendisine ve çevresine zarar vermeyen davranışları mümkün olduğunca) görmezden gelin. Davranışı kontrol altına almak için Davranış Öncesi- Davranış-Davranış Sonrası gelişenleri kontrol edin ve önlem alın.  Planlı bir gün, problemlerin ortaya çıkmasını ve kurallaşmasını önler. Çocuğu, planlanmış ve belirlenmiş etkinliklere yönlendirmek, çoğu kez problemlerini (bağırmak gibi…vs) sona erdirebilir.

19 11.Çocuğunuzu kıyaslamayın  Eğer, otizmli çocuğunuzun gelişimini normal gelişim gösteren çocuklarla kıyaslarsanız, çocuğunuzdaki gelişimin daha farklı olduğunu görürsünüz.  Normal gelişim gösteren çocuklar, kendiliklerinden gelişimlerine paralel olarak düzgün bir tempo ve kapsamda öğrenebilirler. Otizmli çocuklar ise, genellikle küçük adımlarla ilerleyebilmek için bile dışarıdan destek almak zorundadırlar.  Bazen, sizi şaşırtacak kadar başarılı da olabilirler. Çocuğunuzun her başarısından mutluluk duyun. İyi bir iş başardığında, bu basit bir beceri de olsa, çocuğunuzu mutlaka takdir edin. Onu ödüllendirin.

20 12.Stresten uzak tutun  Küçük yaştaki otistik çocuklar stresten aşırı derecede etkilenir.  Örneğin, Stres aşağıdaki durumlarda oluşabilir:  Çok gürültülü, çok telaşlı, bilinmeyen ya da karmaşık durumlarda,  Çocuğunuz baskı altındaysa,  Akraba ve tanıdıklardan kaynaklanan kafa karışıklıklarında,  Çocuğun yemek, uyku, dinlenme..vb. temel ihtiyaçlarına dikkat edilmediği durumlarda,  Çalışmalarda bitiş zamanına dikkat edilmezse çocuk stres yaşabilir.

21 13.Oyun oynayın  Çocuğunuz korkuyor, inatçılık ediyor ya da morali bozuksa, hemen çocuğunuzun da hoşlanabileceği oyunlar oynayın. Böylelikle, çocuğunuzun ilgisini çeker ve onu kötü durumdan çıkarabilirsiniz.  Oyun oynamayı öğretmelisiniz. Bunun için belki önce siz öğrenmelisiniz. Birkaç öneri; şişeye boncuk atma, kağıdı karalama veya resim, saklambaç, sepete top atma, fış fış kayıkçı,oyuncak arabaya çeşitli nesneler koyarak sürme,bebek sallama,yedirme,kutu kutu pense vb. sizinle oyun ve etkinlikleri paylaşması çok önemli Çocuğunuz rahatlar ve siz de kendinizi daha iyi hissedersiniz. Sonra birlikte başka çözüm yolları arayabilirsiniz. Çocuğunuzun hoşuna gidecek, uyarım sağlayacak ve coşacak bir şeyler yapmasına fırsat verin. Hamakta sallansın, köpüklü banyolar yapsın ya da ona bir masaj aleti verebilirsiniz, koşabilir, kumla oynayabilir....

22 Ayrıca bu aktiviteleri de yaptırabilirsiniz(fiziksel gelişimi için) Yuvarlanmak,takla atmak, atlamak, koşmak, hoplamak. - Bir çok baş ve vücut hareketiyle dans etmek. - Baş üzerinde bir nesneyi tutarken yuvarlanmak. - Sırt üstü yatıp,dizleri göğüs üzerinde kavrayıp sallanmak. - Oyun alanı eşyalarını hareket ettirmek, oturmak ve dönmek, trambolinde zıplamak. - Bir duvarı (ya da bir yetişkini) ellerle, bir diğerini ayaklarla itmek. - Çocuk sırt üstü uzanmış ve kolları vücuda dik iken kollar, sizi geri itene dek itmek. -Emekleme, dirsekler üzerinde sürünme, diz üzerinde yürüme (öne,yana,ortaya) - Plastik bir bisiklete binerek itmek - - Çocuğun sakız ya da şeker çiğnemesine / emmesine izin vermek - Çeşitli inşa oyuncakları ve inşa blokları ile oynamak. - Çocuğun dönmesine imkan sağlanmalıdır. - Sallanan bir düzlemde sallanma. - Çocuğun bir hoplama topu üzerinde hoplaması. - Oyun alanında çocuğu sallama ve çocuğun kendini durdurmasına izin verme. - Oyun alanında ya da spor salonunda kaba motor aktiviteler yapma. (koşma, çok hızlı koşma, zıplama) - Gün içinde çocuğa taşıyabileceği kitaplar ve objeler taşıtın.

23 14.Küçük adımlarla yapacağı şeyi öğretin Çocuğunuza bir becerinin öğretimini gerçekleştirirken, küçük adımlara bölünmesi gerekmektedir. Önce, her adımı tek tek öğretip, daha sonra bütün adımların birleştirilmesi gerekir. Örneğin; Tuvalet Kullanımı, 1. Adım: Sifonu çekmek 2. Adım: Kapağı açmak 3. Adım: Tuvalete oturmak

24 15.Empati kurun (ben onun yerinde olsam ne hissederim?) o Çocuğunuzun yanında onun hakkında konuşmaktan sakının. Davranışlarına yönelik yapacağınız olumsuz konuşmalar onu huzursuzlaştırır. o Olumlu sözleri her zaman yanında konuşabilirsiniz.

25 Okula giderken... Kolay giyilebilecek kıyafetler giymesini sağlayın Temizliğine dikkat edin Sağlık kontrollerini yaptırın Öğretmeniyle sürekli iletişim halinde olun

26 16.Siz kendiniz Arada sırada kendiniz ve eşiniz için de bir şeyler yapın. Çocuğunuz mutlaka size minnettar kalacaktır. Onun, sizin ruh halinizdeki ve hislerinizdeki değişimleri, en hassas bir şekilde sezebilme yeteneğine sahip olduğundan emin olabilirsiniz! Siz mutlu olursanız, o da mutlu olacaktır. Kendiniz adınıza farklı bir şeyler yapmak sizi motive edecektir. Ayrıca, çocuğunuzla günlük yaşamınızda daha güçlü yapacaktır.

27 17.Sevgi...  O size istediğiniz karşılığı veremeyecek olsa da, çocuğunuza onu ne kadar çok sevdiğinizi gösterin. Siz onun için en önemli kişilersiniz. Birbirinize karşılıklı duygularınızı ve sevginizi ifade edecek bir yol bulmaya çalışın.

28 Teşekkürler