Laboratuvar hata kaynakları

... konulu sunumlar: "Laboratuvar hata kaynakları"— Sunum transkripti:

1 Laboratuvar hata kaynakları
Yard. Doç. Dr. Ahmet Çığlı

2 HATAYI AZALTMADA GENEL PRENSİPLER
1. Analiz istem kağıdını hekim tam doldurmalıdır. 2. Analiz için numune alınacak kişi önceden hazırlanmalıdır. 3. Numuneyi hasta biriktirecekse dikkat edilmesi gereken konular anlatılmalıdır. 4. Numune alım hatalarının önlenmelidir. 5. Numuneyi laboratuvara gönderirken hatadan kaçınılır. 6. Alınan numunenin laboratuvara gönderilmesi gecikmemelidir. 7. Laboratuvar hatalarının önlenmesi için özen gösterilir. 8. Analiz raporu ilgili hatalardan kaçınılır. 9. Laboratuvar sonrası hatalar önlenebilir 10. Alınması gereken diğer önlemler laboratuvarın fonksiyonunu güçlendirir.

3 HEKİM, ANALİZ İSTEM KAĞIDINDAKİ TANITICI BİLGİLERİ TAM DOLDURMALIDIR
Hastanın ismi, yaşı, cinsiyeti, öntanı/tanısı, sevisi veya polikliniği, analizi isteyen hekimin adı, ve tarih eksiksiz olarak yazılmalıdır. Gerekliyse numunenin alındığı saat ve dakika hem tüp üzerindeki etigete, hem de analiz istek formuna yazılmalıdır. Hekimin telefon numarası ve çağrı cihazı numarası analiz formundaki kaşesinde bulunmalıdır.

4 Analizi yapılacak materyalin ne olduğu belirtilmelidir.
HEKİM, ANALİZ İSTEM KAĞIDINDAKİ ANALİZ İSTEK BİLGİLERİNİ TAM DOLDURMALIDIR Analizi yapılacak materyalin ne olduğu belirtilmelidir. Uygun analizler seçilmelidir. Yetersiz veya fazla analiz işaretlenmemelidir. Gereksiz yere acil işareti kullanılmamalıdır. Her analiz materyali için ayrı analiz istek formu doldurulmalıdır. Yazılar kolayca okunabilmelidir. Analiz istek formu doldurulduktan sonra hekim tarafından kaşelenmeli ve imzalanmalıdır.

5 ACİL HASTADAN NUMUNE ALMAK
Durumu acil hastadan numune alınacaksa gerekli numune hatadan hemen alınır. Aklı başında olmayan hastaların yakınlarından gerekli bilgi alınmaya çalışılır. Ancak bilgi toplamak için zaman kaybetmeden hastadan alınan analiz materyali laboratuvara ulaştırılır

6 NUMUNE ALINACAK KİŞİ ÖNCEDEN HAZIRLANMALIDIR
Aç iken alınacaksa son yemeğinden sonra saat kadar sonra alınmalıdır. Sabahleyin saat arasında aç iken alınacak numune için akşam yatma saatinden sonra ve sabahleyin hiçbir yiyecek yememesi gerekir. İçecek olarak sadece su içebilir. Tok iken analiz materyali alınacaksa hasta uygun şekilde doyurulduktan sonra (acıkmadan) 1-2 saat içinde alınmalıdır. Bazı analizler için hastanın aç veya tok olması önemsizdir; bulgular farklı çıkmaz.

7 NUMUNE ALMADA ÖZEL DURUMLAR
Kullanılmakta olan ilaç, analiz parametrelerine etkileyecekse hekimin tarifine uygun süre ilaç kullanımına ara verdikten sonra numune alınır. Egzersiz ve spor bazı parametreleri etkileyeceğinden gerekli süre kadar istirahat sağlandıktan sonra numune alınmalıdır. Özel müdahale yapmadan önce gerekli analizler istenir. Gerekirse özel müdahaleden sonra analizler tekrarlanır.

8 NUMUNE NASIL ALINIR? Özel yöntem belirtilmemişse rutin analizler için numune 10 dakika kadar dinlendirilen hastadan oturur pozisyonda alınır. Numune almanın özel yöntemi varsa hasta bilgilendirilmeli ve sonra numune alınmalıdır. Gerekli durumlarda numune alımında hastanın katkısı sağlanır.

9 NUMUNEYİ HASTA BİRİKTİRECEKSE:
Numuneyi nasıl biriktireceği iyice tarif edilmelidir. Hatta tekrarından kaçınmamalı ve hastanın anlayıp anlamadığını test için tarif ettirilmelidir. Mümkünse numune kabı hastaneden verilmeli, özel bir kullanım şekli varsa hastaya anlatılmalıdır. Alınması gerekli numune miktarı hastaya bildirilmelidir. Numune biriktirirken koruyucu madde kullanmak gerekirse önceden hastaya vermeli ve nasıl kullanacağı tarif edilmelidir.

10 Adli vakalarda numune Adli vakalarda hastanın verdiği numune dikkatle korunmalı, gerekirse teslim tutanağı hazırlanmalıdır. Artan numuneler özel ambalaj içinde saklanmalı, savcılığa ve hasta yakınlarına teslim ederken tutanak imzalatılmalıdır.

11 NUMUNE ALIM HATALARININ ÖNLENMESİ GEREKİR
Uygun kalitede numune alabilmek için önceden hazırlanmış hasta sorgulanır, gerek görülürse numune alımı ertelenebilir. Numune almak riskliyse hasta veya yakını bilgilendirilmelidir. Zorunlu değilse numune alırken hasta yakını hastanın yanında olmamalıdır. Gerekliyse hasta yakınından yararlanılabilir. Eğer bir çeşit numune alınacaksa uygun yerden yeterli miktarda bir defada almalı uygun tüplere paylaştırılmalıdır. Numuneyi deneyimli kişi almalıdır. Gerekli durumlarda yardımcı personel bulundurulmalıdır. Bir operasyon esnasında numune alınacaksa zamanlama iyi yapılmalıdır. Alınması kolay ve hastanın incinmesinin minimal olduğu yerden almalıdır. Numune, kabın dış kısmına bulaştırılmamalıdır. Uygun malzeme kullanılarak alınmalıdır. Kullanılacak malzemenin yedeği olmalıdır. Özel ilgi gösterilen kişinin numunesi için rutin işlemler aynen uygulanır.

12 NUMUNEYİ GÖNDERİRKEN HATADAN KAÇINILIR
Uygun kab içinde laboratuvara gönderilmelidir. Steril şartlarda numune alınacaksa kontaminasyonu önlemek için maksimum özen gösterilmelidir. Numune kabı uygun şekilde kapatıldıktan sonra gönderilmeli ki buharlaşma olmasın. Numune alındıktan sonra köpük ve havası boşaltılması gerekiyorsa hemen hemen boşaltılmalı, dış ortamla numunenin bağlantısı tamamen kesildikten sonra laboratuvara gönderilmelidir. Numune kabına koruyucu madde konulmuşsa numune ile hemen karışması sağlanmalıdır. Koruyucu madde yeteri kadar kullanılmalıdır. Yetersizse önemli hata kaynağı ortaya çıkar. Soğuk zincir gerekliyse en son ulaşacağı yere kadar kesintisiz olarak sağlanmalıdır. Uzağa gönderilen numunelerin dış ambalajı üzerinde gerekli uyarı yazılmalıdır. Uzağa gönderilen numuneler hızlı bir ulaşım zinciriyle gönderilmelidir.

13 NUMUNENİN ANALİZE GÖNDERİLMESİ GECİKTİRİLMEZ
İstediğimiz doğrulukta sonuç vermez. Laboratuvarın çalışma ritmine uymaz. Numune kabul saatinden sonra gelirse ancak acil testler yapılır. İnterferens ve kontaminasyon olayının görülme olsılığı artar. Kapaksız tüp veya kap içinde bekleyen numuneden buharlaşma olur, konsantrasyon değişir.

14 LABORATUVAR HATALARININ ÖNLENMESİ (devam ediyor)
1. İyi eğitilmiş personel çalıştırılmalıdır. Bilgili ve deneyimli olmalıdır. Dikkatli olmalıdır. Her an için işten ayrılma olasılığına karşı aynı işi yapacak yetenekli personel bulunmalıdır. Personel peryodik olarak değiştirilmelidir. Laboratuvar içi eğitim proğramıyla işler aksamadan personelin bilgi ve becerisi arttırılmalıdır. 2. Kullanılan malzeme istenilen kalitede temiz ve kuru olmalıdır.

15 LABORATUVAR HATALARININ ÖNLENMESİ (devam ediyor)
3. Analiz öncesi hazırlık titizlikle yapılmalıdır: Santrifugasyonda devir ve süre ayarlarına dikkat edilir. Süpernatan veya serum ayrılırken çöken kısmın alınmamasına özen gösterilir. Kullanılan numune analiz edilmeden önce hafifce çalkalanarak homojen izasyon sağlanmalıdır. Bazı testler için özel çalkalayıcılar gereklidir. Dondurulmuş numunenin yavaş erimesi sağlanır, homojenize edilir, sonra analizi yapılır. Filtrasyon gerekliyse uygun yöntem uygulanır.

16 LABORATUVAR HATALARININ ÖNLENMESİ (devam ediyor)
4. Analiz yöntemi amaca uygun sonuç vermelidir: İnterferensi yeterince ortadan kaldırılabilmelidir Carry over önlenmelidir. Doğru sonuç vermelidir. Hata payının sıfıra yakın olması idealdir. Kalibrayon hatası minimale indirilmelidir. Kaliteli kontrol serumları kullanılarak uygulanan yöntemin doğruluk derecesi arttırılmalıdır. Eksternal kalite kontrol sistemine bağlanarak laboratuvar analizlerinin doğruluğu irdelenmelidir. Aynı analizi yapan birden çok makina varsa bunların birbiriyle uyumlu sonuç vermeleri sağlanmamalıdır

17 LABORATUVAR HATALARININ ÖNLENMESİ (devam ediyor)
5. Analiz sonuçlarının doğru olarak çıkmasına özen gösterilir. Analiz sonuçlarını etkileyebilecek olumsuz faktörler giderildikten sonra test çalışılır. Numunenin yetmemesi yahut tüp kırılması durumunda tekrar numune istenir. Laboratuvar personelinin istemiyerek yaptığı hatadan dolayı kırıcı olmayan ikaz yapılır. Yüksek konsantrasyonlar için uygun dilüsyon sağlandıktan sonra analiz tekrarlanır. Yüksek konsantrasyon için bir değerden büyük ( > ) demek doğru olmaz.

18 LABORATUVAR HATALARININ ÖNLENMESİ (devam ediyor)
6. Çalışılan alet ve makinaların temizlik ve bakımına dikkat edilmelidir: bÇalışırken temizliğe dikkat edilir. İş bitince temizlenir. bGünlük, haftalık ve aylık bakımları aksatılmaz. bÜç ayda bir yapılması gereken servis bakımı aksatılmaz. bÇalışırken oluşan arıza kullanıcı tarafından çözümlenebilecek boyuttaysa hemen giderilir, aksi halde acilen servis elemanı çağırılır. bLaboratuvarda kullanılan suyun kalitesi korunmalıdır. Filtreler ve reçine kolonları, yumuşatma tuzları zamanında değiştirilmeli, reverse ozmozis sistemde su kaçağı olmamasına dikkat etmelidir.

19 LABORATUVAR HATALARININ ÖNLENMESİ (devam ediyor)
7. Verimli ömrünü tamamlamış sistemler değiştirilmelidir. bModelinin eskimesine rağmen doğru sonuç veren sistemlerin manuel işlemi verimi düşürmüyorsa kullanmaya devam edilir. bSık sık arıza veren sistem ile düzenli ve doğru sonuç vemek zordur, mümkünse sistem yenilenmelidir. bSistem yenilenirken analiz kapasitesi ve fonksiyonlarıdaha mükemmel olanı tercih edilmelidir.

20 8. Analiz raporunda parametrenin normal değerleri verilmelidir.
bHer laboratuvar bölgesel normal değerleri oluşturmalıdır. bBu mümkün değilse klinisyene rehber olabilecek bir kitaptan normal değerler alınmalıdır. bKit prospektüsündeki değerler kullanılabilir. Ancak bunlarda belirtilen normal aralığı geniş tutulduğundan yanıltıcı olabilmektedir. bHastane içinde yapılan analizler hakkında bilgi veren ve normal değerleri detaylı olarak bildiren bir el kitabı hazırlanır, hastanede çalışan bütün hekimlere dağıtılabilir. bAnaliz sonucunu etkilediğini bildiğimiz bir durum varsa analiz raporu altına not olarak yazılmalıdır. bAnaliz sonucunun değerlendirilmesi klinisyene aittir. Beklenmedik bir sonuç alnmış ve bunu açıklayacak bir literatür bulunamıyorsa laboratuvarda uzmanıyla tartışılabilir.

21 9. Analiz sonuçları kritik düzeyde ise acilen ilgili hekime bildirilmelidir ki gerekli tedavi yapılsın. Hekime telefonla ulaşmak mümkün olmazsa anons ve çağrı sisteminden yararlanılmalıdır. Ulaşmak olanaksız ise sorumlu başka hekim bulunur ve acilen bildirilir.

22 ANALİZ RAPORU İLGİLİ HATALARIN ÖNLENMESİ
n Analiz formu okunaklı doldurulmalıdır n Analiz değerlerinin normal aralığı analiz raporuna yazılmalıdır. n Zamanında alınmayan acil testler için sorumlu hekim aranmalıdır. n Mümkünse günlük sonuç verilmelidir. Analiz sonuçları erken bitirilmeli ve hasta test sonuçlarını çalışma saati bitmeden hekime gösterebilmelidir. n Hasta sahibinin veya hastanın laboratuvar personeliyle karşılaşması önlenmelidir. n Laboratuvarda çalışanlar hastaya yahut yakınına analiz sonucu hakkında yorum yapmamalılardır. n Merkezi bilgisayar sistemine geçilmelidir.

23 LABORATUVAR SONRASI HATALARIN ÖNLENMESİ
Analiz sonuçlarının klinisyene ulaşması gecikmemelidir. Analiz sonuçlarının yorumlanmasındaki hatalar minimale indirilmelidir. Normal değerler doğru bilinmeli ya da klinikçiye rehber olabilecek kitap veya skala kullanılmalıdır Laboratuvar analiz sonuçları hastanın kliniğine uymuyorsa analizler tekrarlanmalıdır. Hastanın geçirilmiş hastalıkları, analizleri ve tedavilerini içeren eski dosyaların arşivlerinin sağlıklı olması gerekir. Gerekli durumlarda laboratuvar kayıtlarına başvurulabilir. Bazı durumlarda eski tarihli analiz sonuçlarını en son yapılanla karşılaştırmak klinisyene yardımcı olabilir.

24 ALINMASI GEREKEN DİĞER ÖNLEMLER
1. Hasta ve yakınları laboratuvara girmemeli ve laboratuvar çalışanlarıyla yüzyüze görüşmemelidir. 2. Klinik hekiminin laboratuvarla ilgili sorunlarının muhatabı sorumlu uzman hekimdir. Laboratuvar çalışanlarına telefon açarak yahut laboratuvara gelerek tartışması, azarlaması, hatta hakaret etmesi kabul edilemez. 3. Ücretsiz analiz yapılmamalıdır.

25 ALINMASI GEREKEN DİĞER ÖNLEMLER
3. Ücretsiz analiz yapılmamalıdır. n Acil durumlarda gelen numune hemen analize alınır, sonuç çıkıncaya kadar ücret işlemi tamamlamaya çalışılır. Çıkan sonuç hastane personeline verilerek ücretinin işlenmesi sağlanır. n Analizin ücretsiz yapılması yetkisi sadece başhekime aittir. n Klinik hekimlerinin eğitim vakalarına ücretsiz yazıp imzama hakkı yoktur. Bu vakaların ücretsizlik onayı başhekimliğindir. n Yatan hastalardan birisinin adına ücretlendirme işlemi yaparak başkasının analizi yapılmamalıdır. n Laboratuvar yöneticilerinin yakınları veya misafirleri için ücretsiz tarife yoktur. Böyle bir uygulama görülürse laboratuvar içinde yapılan yasal olmayan (kaçak) analizin önüne geçilemez, çoğalır. n Kaçak analiz yapan laborant kontrokden korkarak ücreti işlenmiş birisinin adıyla kayıt yapar ve tekrar gibi gösterir. Bunun anlaşılmaması için sadece kendisinin anlayabileceği özel harf ve noktalama işaretleri kullanır. Bu da eski tarihli analiz sonucu alırken karmaşıklıklara neden olmaktadır. n Ayda en az bir defa habersiz kontrol yapılmalı, günlük analiz raporlarını kesintisiz olarak sıra numarasıyla almalı ve kayıtların doğruluğu incelenmelidir. n Kaçak analiz yaptıran ve yapan belirlenirse laboratuar masrafları ödetilir, ayrıca cezalandırılır ki bir daha aynı suçu işlemesin