Sunuyu indir
1
03.Hafta Uluslararası İlişkilerde Aktör
Yrd.Doç.Dr.Yıldırım TURAN Saü
2
Öğrenme Hedefleri Kavramsal Tanımlama Devlet Uluslararası Örgütler
Dersin sonunda öğrencilerin aşağıdaki yeterlilikleri geliştirmeleri hedeflenmektedir: Kavramsal Tanımlama Devlet Uluslararası Örgütler Ulus-üstü Örgütler Hükümet-dışı Aktörler
3
İçindekiler Kavramsal Tanımlama Devlet Uluslararası Örgütler
Dersin Haftalık İçeriği Kavramsal Tanımlama Devlet Uluslararası Örgütler Ulus-üstü Örgütler Hükümet-dışı Aktörler
4
Kavramsal Tanımlama (Aktör)
Sözlük anlamıyla aktör; “bir olay veya sürece iştirak eden” anlamındadır. Aktör; Açıkça belirlenebilen, uluslararası alanda karar verebilme kapasitesine sahip, egemen yani bağımsız eylemler geliştirebilen, diğer aktörler üzerinde etki uygulayabilen ve belirti bir süre varlığını devam ettirebilen birimlerdir.
5
Kavramsal Tanımlama (Aktör)
Christopher Hill’e göre uluslararası aktör; Diğer birimlerden ve çevresinden ayrılmış olan; kendi yasalarını yapma, egemenlik haklarını kullanma ve kararlarını vermede otonom; ve uluslararası düzeyde birtakım yapısal önkoşulları karşılayan birim olarak tanımlamaktadır.
6
Kavramsal Tanımlama (Aktör)
Bretherton ve Vogler’e göre uluslararası aktör; Aktör’ün beş temel özelliği şöyledir: Üst değerler ve ilkelere bağlılık, Öncelikleri tespit edebilme ve bu önceliklere uygun politikalar formüle edebilme yeteneği, Uluslararası sistemdeki diğer aktörlerle etkin müzakere edebilme veya diplomatik ilişki kurabilme yeteneği, Politik hedefleri gerçekleştirebilmek için enstrümanlar geliştirme ve uygulayabilme yetisi İç siyasal süreçleri ve aktörleri dış siyasetle uyumlu hale getirebilme becerisi.
7
Kavramsal Tanımlama (Aktör)
Bütün bu özellikler çerçevesinde aktör olmanın en önemli özelliğinin (özellikle uluslararası sistemde aktör olgusu) değerler ve çıkarlar (hedefler) çerçevesinde diğer aktörlerle etkin diplomatik ilişkiler kurabilme yeteneği olduğu söylenebilir.
8
Aktör Aktörleri uluslararası ilişkilerin en temel kavramlarından biri olan egemenlik ekseninde iki temel gruba ayrılır. Egemenlikle-bağlı (sovereignty-bound) Egemenlikten-bağımsız (sovereignty-free) Aktörleri büyüklüklerine göre; Mikro Makro olarak ayrılmaktadır.
9
Aktör Mikro düzeydeki aktörler, Vatandaşlar ve üyeler
Liderler veya resmi görevliler Bireyler Makro düzeydeki aktörler, Devletler Alt gruplar Ulus-aşırı örgütler Geniş sayıda insanın organize bir otorite olmadan buluşmasıyla ortaya çıkan yapılanmalar Biraz daha organizasyonel özellik barındıran ve benzer fikirdeki bireylerin meydana getirdiği kolektif yapılar
10
Makro Mikro Aktör Karşılaştırması
Yapısal Parametreler İlişkiye Dayalı Parametreler Kökene Dayalı Parametreler MİKRO AKTÖRLER Vatandaşlar, Üyeler Eylem için Daha Büyük Fırsatlar Uyum İçin Talepler ve Daha Az Aşırılık Gelişmiş Yetenekler, Dağılan Bağlılıklar Yetkililer, Liderler Seçmenleri Harekete Geçirme Kapasitesi Azaldı Daha Danışmacı ve Duyarlı Seçim Çevreleri Gelişmiş Yetenekler, Üyelere Daha Duyarlı Özel Aktörler Konuşma ve Eyleme Daha Açık Olma Eyleme Karşı Daha Az Baskı ve Kısıtlama Eyleme Geçmeye Daha Hazır Olma MAKRO AKTÖRLER Devletler Daha Adem-i Merkeziyetçi, Daha Az Uyumlu ve Daha Az Etkin Otorite Daha Fazla Dağınık, Hiyerarşi Zayıf Vatandaşlar Daha Muhalif, Bağlılıklar Daha Zayıf Alt Gruplar Çok Fazla, Merkezi, Uyumlu ve Etkin Otorite Daha Yoğunlaşmış, Hiyerarşi Güçlü Üyeler Daha Uyumlu, Kendini Adamış ve Bağlılığı Yüksek Ulus-aşırı Örgütler Biçimlendirmek ve Geliştirmek İçin Daha Fazla Fırsat / Etkileşim Yüksek, Otorite Daha Yoğunlaşmış, Fakat Hala Kırılgan Üyeler Daha Aktif ve Kendini Adamış Konumda Lidersiz Topluluklar Büyük Etkiye Sahip Olması Muhtemel Bütünleşme Çok Sık ve Kendiliğinden Özel Aktörler Katılıma Daha Hazır Hareketler Daha Mobilize, Aktif ve Çarpıcı Otorite Yoğunlaşmasına Uygun Olmayan Daha Açık Liderlik Yüksek Üyelik Bilinci, Aktif Olmaya Yüksek Hazırlılık
11
Aktör Bütün bu tanımlama ve sınıflamalardan hareketle, Uluslararası İlişkiler disiplini açısından “egemenlik” olgusunun yani kararlarını alırken ve politikalarını uygularken bir otonomiye sahip olmanın aktörlük açısından belirleyici etken olduğu söylenebilir. Uluslararası sistemde de aktör kavramının egemenliğin temsiliyle özdeşleşen devlet ve devlet-dışı aktörler çerçevesinde analiz edilmesi daha anlamlı olacaktır.
12
Devlet Devlet; Ulusal çıkarları koruyan ve vatandaşlarına güvenlik ve refah sağlayan bir organizasyon olarak yani uluslararası sistemde birinci aktör olarak tanımlanır.
13
Devlet Uluslararası İlişkiler disiplininde, klasik liberal ve realist yaklaşımların bakış açısıyla aktör, devlet olgusuyla özdeşleştirilmiştir. Vestfalya Anlaşması ile pratikte kimlik kazanan devlet egemenliği teorik çerçevede de disiplin kurulduktan sonra kuramsal kimliğini elde etmiştir.
14
Devlet Sınırların içerisinde mutlak otorite olduğu için devlet egemendir ve hiyerarşik yapıda bir organizasyon sağladığı için de dış politika devletin mutlak egemenlik alanındadır. Bu nedenle iç siyaset nasıl bir yapıda olursa olsun dış politika bundan bağımsızdır ve bu anlamıyla da devlet üniter bir yapıya sahiptir. İç siyasetteki hiyerarşik yapının aksine uluslararası sistemde yapıyı yönetecek ve devletler arasındaki ilişkileri düzenleyecek üst bir otorite yoktur. Bu durum da uluslararası sistemi anarşik hale getirir.
15
Uluslararası Örgütler
Uluslararası düzeyde faaliyet gösteren, devletler tarafından kurulmuş olan veya sivil toplum örgütleri tarafından oluşturulmuş örgütlere verilen addır
16
Uluslararası Örgütler
Bir taraftan devletlerin siyasi dönüşümünde belirleyici bir rol oynarken, Diğer taraftan da uluslararası sistemde sorunların barışçıl bir şekilde çözülmesine ve işbirliği olanaklarının geliştirilmesine önemli katkılar sunmaktadır.
17
Uluslararası Örgütlerin Ortaya Çıkışı
Barışçıl ve istikrara dayalı bir uluslararası sistem tesis etme hedefi, bütünleşme ve işbirliği olgusunu geliştirmiştir. Bu durum da uluslararası ilişkilerin önemli aktörleri olan Uluslararası örgütlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
18
Uluslararası Örgütlerin Ortaya Çıkışı
19. Yüzyılda Napolyon Savaşları sonrasında 1815’te Viyana Kongresi ile ortaya çıkan Avrupa Uyumu uluslararası işbirliği için uygun bir zemin ortaya çıkarmıştır. Yine aynı tarihte Ren Nehri’nde seyrüsefer için kurulan “Merkezi Komisyon” uluslararası örgütlerin ilk örneğini teşkil etmiştir.
19
Uluslararası Örgütlerin Ortaya Çıkışı
Takip eden süreçte; 1821 Elbe Nehri, 1856 Tuna Nehri, 1818 Alman Prenslikleri arasında kurulan gümrük birliği, gibi işbirliği çabaları görülmüş olsa da bu çabalar ’te Birinci Dünya Savaşı’nın ortaya çıkışını engelleyememiştir.
20
Uluslararası Örgütler (Milletler Cemiyeti)
Tarih Uluslararası Örgütler (Milletler Cemiyeti) Birinci Dünya Savaşı sonunda ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın liberal prensipler ve kolektif güvenlik çerçevesinde ortaya koyduğu 14 ilke işbirliği için yeni bir zemin oluşturmuştur. 1919 yılında toplanan Paris Barış Konferansı’ndan sonra kurulan Milletler Cemiyeti uluslararası örgütlerin uluslararası sistemde belirgin bir aktör olarak ortaya çıkışında bir dönüm noktası teşkil etmiştir.
21
Uluslararası Örgütler (Birleşmiş Milletler)
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 26 Haziran 1945’te San Francisco konferansında Birleşmiş Milletler (BM) Antlaşması oybirliğiyle kabul edilmiş, 24 Ekim 1945’te yürürlüğe girerek BM 51 üye devlet ile kurulmuştur. 2013 yılı itibarı ile 193 üyesi bulunan ve güvenlikten kalkınmaya, işçi haklarından eğitim, kültür ve sosyal politikalara kadar çok geniş bir yelpazede faaliyet gösteren uluslararası örgüt, uluslararası sistemin en etkili aktörlerinden biri haline gelmiştir. Tarımdan sivil havacılığa, eğitimden sağlığa kadar geniş yelpazedeki faaliyetleri ve uzmanlık kuruluşları da dikkate alındığında BM’nin uluslararası sistemde ne denli kapsayıcı ve etkili bir aktör olduğu daha iyi anlaşılabilir.
22
Uluslararası Örgütler (Diğerleri)
Birleşmiş Milletler haricinde faaliyet gösteren diğer uluslararası örgütler de uluslararası siyasetin etkili ve temel aktörleridir. Bunlardan bazıları: Avrupa Konseyi Arap Birliği Bağımsız Devletler Topluluğu G8 G20 İslam Konferansı Örgütü Kızılhaç OPEC Şangay İşbirliği Örgütü’dür
23
Ulus-Üstü Örgütler Ulus-üstü örgütler;
Devletlerin birtakım egemenlik hakları ve yetkilerini bu örgütlere devrettikleri aktörlerdir. Bu aktörlerin en gelişmiş olanı Avrupa Birliği (AB)’dir.
24
Ulus-Üstü Örgütler (AB)
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Komünizm’in yayılma tehdidi ve savaşta çöküntüye uğrayan ekonomilerin, ancak kronik siyasi sorunlar bir kenara bırakarak, işbirliği ile kalkınabileceğine yönelik fikirler Avrupa bütünleşme sürecini başlatmıştır. 1957 Roma Anlaşması ile ve kurucu altı ülke ile (Fransa, Federal Almanya, İtalya, Benelux ülkeleri) başlayan süreç, 2013 itibarı ile 28 üyeli, 505 milyonu aşan nüfusu olan ve yaklaşık 13 milyar Euro’luk bütçesiyle ulus lararası sitemin önemli ve etkili aktörlerinden biri olan AB’yi ortaya çıkarmıştır.
25
Hükümet-Dışı Aktörler (NGOs)
Uluslararası siyasette gerek ulusal gerekse de bölgesel ve küresel ölçekte siyasi konulardan iktisadi konulara, çevre sorunlarından insan haklarının korunmasına hemen her alanda faaliyet gösteren ve bütün bu meselelerde önemli rol oynayan aktörlerdir.
26
Hükümet-Dışı Aktörler (NGOs)
Hükümet-Dışı Aktör’lerin kökleri 18. Yüzyıla (İngiltere’de köleliğe karşı çıkan toplumsal harekete kadar geri gider) kadar götürülse de, Soğuk Savaş’ın sona erişinden itibaren hem nicelik hem de nitelik olarak uluslararası siyasetin şekillenmesinde çok önemli roller oynayan aktörler haline gelmişlerdir
27
Hükümet-Dışı Aktörler (NGOs)
Hükümet-Dışı Aktör’lerin (Non-Governmental Organiza- tions - NGOs) en temel sıkıntı tanımlama meselesidir. Yani hükümet-dışı isimlendirmesinin ne kadar geçerli olduğunun yanında yer yer bu aktörler sivil toplum kuruluşları, kâr amacı gütmeyen örgütler (non-profit organizations) ve gönüllü kuruluşlar gibi tanımlamalarla sınıflandırılmaktadır.
28
Hükümet-Dışı Aktörler (NGOs)
Uluslararası ölçekte faaliyet gösteren NGO’ların sayısı ’in üzerinde iken, ulusal ölçekte faaliyet gösteren NGO’ların sayısı milyonlarla ifade edilmektedir. Küreselleşmenin paralelinde iletişim imkân ve teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte (devletlerin hantal yapısına kıyasla) daha küçük yapıdaki bu aktörler günümüzde daha etkilidir.
29
Hükümet-Dışı Aktörler (NGOs)’in Faaliyetleri
İnsan haklarının korunması Küresel ısınmanın önlenmesi Sanayileşmenin çevreye ve insan sağlığına etkileri Kadın haklarının geliştirilmesi Gelişmekte olan ülkelerin dış borçları Bir çatışmanın tarafları arasında uzlaşı sağlanmasının yolunun açılması Uluslararası ve ulusal kamuoylarını bilgilendirilmesi ve harekete geçirilmesi
30
Hükümet-Dışı Aktörler (NGOs)’in Faaliyetleri
Belli bir konuyu uluslararası camianın gündemine yerleştirilmesi ve bu alanda hukuki düzenlemeye gidilmesine önayak olunması Çatışma veya felaket bölgelerine doğrudan yardım malzemesi ve hizmet götürülmesi Ülkelerin imzaladıkları uluslararası sözleşmelere uyumlarının takip edilmesi Uluslararası kuruluşlardaki çalışmalara katkıda bulunulması temel faaliyetlerindendir.
31
Hükümet-Dışı Aktörler (NGOs/STK)
Oynadıkları rol itibarı ile de günümüzde gerek devletler ve uluslararası örgütler gerekse de şirketler ve sendikalar gibi karar verici, hemen her oluşumu değişik ölçülerde etkileyecek güce sahiptirler.
32
Hükümet-Dışı Aktörler (NGOs)
Sivil toplum örgütleri Lobiler Siyasal gruplar Siyasi partiler Baskı grupları Örgütlü çıkar grupları Özel aktörler (bireyler) Toplumsal alt gruplar Lidersiz topluluklar ve hareketler Meslek kuruluşlun (TÜSIAD ve sendikalar gibi) Çok-uluslu şirketler (Multinational Corpo- rations - MNCs; Microsoft, General Motors, IBM, Ford, BP, Shell) Hükümet dışı aktörlerin en belirgin örnekleridir.
33
Konunun Özeti -Bu derste olmaması gerekenler
34
Değerlendirme Soruları
Uluslararası sistemde “aktör” nasıl tanımlanır? Soğuk Savaş’ın sona ermesi “aktör” kavramını nasıl etkilemiştir? Uluslararası sistemde temel aktörler hangileridir? Uluslararası örgütler uluslararası sistemde nasıl bir rol oynarlar? Uluslararası sistemin en kapsayıcı aktörlerinden biri olan Birleşmiş Milletler uluslararası siyasette nasıl bir rol oynar? Hükümetdışı aktör nedir? Hükümetdışı aktörler uluslararası siyasette nasıl bir rol oynarlar? James N. Rosenau'nun aktör tanımlaması hangi esaslar üzerine kuruludur?
35
Ek Okuma Önerileri Atila Eralp (der.), Devlet ve Ötesi: Uluslararası İlişkilerde Temel Kavramlar, 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2007 Erdem Özlük, Uluslararası ilişkilerde Devlet Tanım, Teori ve Devlet istisnacılığı, Çizgi Kitabevi, 2012 Henry Kissinger, Diplomasi, İstanbul: iş Bankası Kültür Yayınları, 2007 Mehmet Hasgüler, Mehmet B. Uludağ, Devletlerarası ve Hükümetler-Dışı Uluslararası Örgütler, İstanbul: Nobel Yayınları, 2004 Semra Cerit Mazlum, Erhan Doğan Doğan, Sivil Toplum ve Dış Politika: Yeni Sorunlar, Yeni Aktörler, İstanbul: Bağlam, 2006 Thomas L. Friedman, Dünya Düzdür: 21. Yüzyılın Kısa Tarihi, I. Baskı, İstanbul: Boyner Yayınları, 2006
36
Kaynakça Şaban Kardaş, Ali Balcı, (Editörler), Uluslararası İlişkilere Giriş, Küre Yayınları, İstanbul, 2014
37
Ders Bitti…
Benzer bir sunumlar
© 2024 SlidePlayer.biz.tr Inc.
All rights reserved.