Sağlık Hizmetlerinde İletişim ve Halkla İlişkiler

... konulu sunumlar: "Sağlık Hizmetlerinde İletişim ve Halkla İlişkiler"— Sunum transkripti:

1 Sağlık Hizmetlerinde İletişim ve Halkla İlişkiler
6. BÖLÜM Kitle İletişimi

2 Kitle iletişimi İletişim kişiler arasında olduğu gibi kitleler arasında da olabilir. Kitle iletişimi, mesajların geniş kitlelere erişimine olanak sağlayacak kitle iletişim araçlarıyla yapılır. Kitle iletişimi, iletileri gönderen birey, kurum, kuruluş, örgüt veya grup ile iletiyi alan okuyucu ya da izleyiciler arasında oluşan bir iletişim etkinliğidir. Bir başka tanımla kitle iletişimi, bilgilerin veya sembollerin insan, grup, kurum veya kuruluş tarafından üretilmesi, kitleye aktarılması ve onlar tarafından yorumlanmasıdır.

3 Kitle iletişimi Bu bölümde;
kitle ve kitle iletişimi kavramı üzerinde durulacak; kitle iletişiminin unsurlarına, kitle iletişim araçlarına, kitle iletişiminde başarı faktörlerine, kitle iletişiminin fonksiyonlarına değinilecek; bilgi toplumu ve iletişim konusu anlatılacaktır.

4 Kitle kavramı Kitle kavramı; toplumsal bakımdan farksız, heterojen, birbiriyle bağlantısız, sınıf, cinsiyet ve ırk bakımından kesin farklardan yoksun geniş bir nüfusu ifade etmektedir. Kitle; dil, din, kültür ve düşünce birliğinin olduğu toplumsal gruptur. Bununla birlikte kitleyi oluşturan bireylerin birbiriyle organik bağı yoktur. İletişim kurabilmek için zaman ve mekan birlikteliği zorunlu değildir.

5 Kitle kavramı Kitle, içinde zaman ve mekan birlikteliğinin olmadığı toplumsal bir gruptur. Kitle iletişiminde kaynak bellidir ancak alıcı veya hedef sayısı belirsizdir. Kitleyi oluşturan sistem biyolojik olmaktan çok, psikolojiktir. Toplumsal sistemler insanların tutumları, algılamaları, inançları, motivasyonları, alışkanlıkları ve beklentilerine bağlıdır. Bu bağımlılık durumu köklü dönüşüm dönemlerinde bile önceki toplumsal yapının izlerini önemli ölçüde yansıtır.

6 Kitle iletişimi Kitle iletişimi çeşitli mesajların büyük ve dağınık bir kitleye, bu amaç için geliştirilmiş araçlar kullanılarak iletilmesidir. Çoğunlukla tek taraflı işleyen ilişkilere dayanan taraflardan birinin kaynak, diğer tarafın hedef olduğu kitle iletişiminde, gönderici ile alıcı arasında yüz yüze ilişki kurulması olanaksızdır. Uzmanlaşma ve kurumsallaşmanın söz konusu olduğu bu iletişim türünde, gönderici mesajını mekanik araçlar yardımıyla kısa zamanda hızlı ve sürekli bir biçimde alıcıya iletir.

7 Kitle iletişimi Kitle iletişimini bir süreç olarak tanımlarsak, bu sürecin beş aşamadan oluştuğunu söylemek mümkündür. Bu süreçlerden ilkinde profesyonel iletişimciler sunu için değişik içerikli iletiler oluştururlar. İkinci olarak bu iletiler mekanik araçlar aracılığıyla hızlı ve sürekli dağıtılır ya da yayınlanırlar. Sürecin üçüncü aşamasında ileti çok sayıda izleyiciye ulaşır. Dördüncü aşamada kitle içindeki bireyler iletiyi kendi deneyimlerindeki anlamlara göre yorumlarlar ve son olarak bireyler iletilen mesajdan etkilenirler.

8 Kitle iletişiminin unsurları
Kitle iletişiminin unsurları kaynak, kod, kanal, mesaj, hedef kitle ve geri bildirim gibi unsurlardır. Bunlar genel bir iletişim sürecinin unsurlarıdır; ancak gerek kaynak bakımından, gerek alıcı ve kanal bakımından bazı farklılıklar gösterir. Kaynak, mesajı oluşturan ve içeriğini belirleyen kişi ya da kişilerdir. Mesajı oluşturan kişi, örgüt ya da grup olabilir; dolayısıyla kaynak mesaj üretimine katkı sağlayan kişi ya da gruptur. Kitle iletişiminde kaynak, mesajı oluşturan ve bir kanal ile hedef kitleye ulaştıran birim olarak tanımlanabilir.

9 Kitle iletişiminin unsurları
İletişim sürecinin ikinci unsurunu mesajın kodlanması oluşturur. Kod, mesajın işaret haline dönüşmesinde kullanılan simgeler ve bunlar arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallardır. Belirli bir kültürel mutabakata dayanan bir anlam sistemi olarak ifade edilebilen kodlar, insanların anlamlı mesajları değiş-tokuş edebilmelerine imkan sağlar. Kaynağın mesajı etkin olarak iletebilmesi için her şeyden önce mesajın kodlarını kitlenin kültür kodlarına göre düzenlemesi gerekir. Etkin bir mesajın kodu, kitlenin sosyal, psikolojik ve normatif değerlerine uygundur.

10 Kitle iletişiminin unsurları
Kitle iletişiminin üçüncü unsurunu kanal oluşturur. Kanal, kaynak tarafından oluşturularak kodlanan iletilerin, hedef kitleye iletilmesinde kullanılan araçtır. İster yüz yüze iletişimde, isterse kitle iletişiminde olsun, iletileri kaynaktan alıcıya ulaştırmak için kanala ihtiyaç vardır. Kitle iletişiminde kullanılan kanallar kitlenin kültür kodlarına göre oluşturulmalıdır. Kanal seçiminde kitlenin kültür kodlarının yanında, eğitim durumu da önemlidir. Bunun yanında, hedef kitlenin yaş, cinsiyet ve gelir gibi sosyokültürel özellikleri kanal seçiminde önemli faktörlerdir.

11 Kitle iletişiminin unsurları
Mesaj, kısaca iletişime konu olan, bilgi ve duygusal içeriği olan her tür simgedir. İşaretlerden oluşan mesaj kaynak tarafından oluşturularak bir kanal ile hedef kitleye gönderilen her tür duygu, düşünce ya da bilginin kodlanmış halidir. Mesajlar, kaynak tarafından oluşturulmakta, kodlanarak bir kanal ile hedef kitleye iletilmektedir. Mesajı kodlayarak bir kanal ile hedef kitleye gönderen kaynak, bu mesajı hedef kitlenin kendi istediği gibi algılamasını bekler. Bunu sağlamak için kaynağın mesajını dikkat çekici ve ilgi uyandırıcı bir biçimde hazırlayıp, sunması, uygun zaman ve uygun içerikle hedef kitleye ulaştırması gerekir.

12 Kitle iletişiminin unsurları
Kitle iletişim sürecinin diğer bir öğesi olan hedef kitle, mesajın ulaşması amaçlanan kişi, küme ya da kitle olarak adlandırılır. İletişim sürecinde seslenilmek istenen kişi ya da toplumsal kesimler, birer hedef kitle olarak kabul edilir. Hedef kitle, farklı toplumsal sınıf ve statülere sahip insanlardan oluşur. Kaynağın hedef kitlenin o anki toplumsal ortamını ve grup ilişkilerini iyi bilmesi gerekir. Kaynak hedef kitleye mesaj iletirken, kendi düzlemine ve toplumun davranış düzlemine dikkat etmelidir.

13 Kitle iletişiminin unsurları
Geri besleme veya yansıma olarak da ifade edilen geribildirim, kitle iletişim sürecinin son aşamasıdır. Geribildirim, kaynağın gönderdiği mesaja karşılık hedef kitlenin verdiği cevap, mesaj olarak tanımlanabilir. Kitle iletişiminde geribildirim yoluyla konuşmacı, konuşmasını hedef kitlenin istek, beklenti ve telkinlerine göre yeniden şekillendirme imkanı bulur. Böylece geribildirim yoluyla, iletişimin etkin olup olmadığı test edilir.

14 Kitle iletişim araçları
İletilerin kitlesel üretim ve dağıtımını gerçekleştiren kitle iletişim araçlarının pek çok şekilde tasnifi yapılmıştır. Bunlar; yazılı olanlar, sözlü olanlar, hem yazılı hem de sözlü olanlar olmak üzere üç farklı kategoriye ayrılmaktadır. Diğer bir ayrımda kitle iletişim araçları, mekanik olanlar ve olmayanlar şeklinde ele alınmaktadır. Bir başka tasnife göre kitle iletişim araçları; görsel, işitsel, görsel ve işitsel araçlar olarak ayrılmaktadır.

15 Kitle iletişim araçları
Görsel iletişim araçları: Bu araçların başlıcaları dergi ve gazetelerdir. Dergi ve gazetelerin ortak özelliği, haber ve bilgileri yazılı olarak sunmalarından kaynaklanmaktadır. Gazetenin özelliği, belirli aralıklarla ve sürekli olarak, haberleri basılı bir şeklide sunmak şeklinde göze çarpar. İşitsel iletişim araçları: Bu araçlar içerisinde en yaygın kullanılanı radyodur. Radyo yoluyla mesajlar kısa zamanda çok geniş kitleye ulaştırılabilir. Teknolojik gelişmeler sonucunda, radyonun boyutlarının küçülmesi, onun mekan sınırlaması olmaksızın, her yerde ve zamanda dinlenilebilir olmasını sağlamaktadır.

16 Kitle iletişim araçları
Görsel-işitsel iletişim araçları: Görsel-işitsel iletişim araçları aynı zamanda hem göze hem de kulağa hitap eden araçlardır. Bu araçların en güzel örneği televizyondur. Sinema da bir görsel işitsel araçtır ancak televizyon kadar geniş kitleler tarafından takip edilmez. Posterler: Posterler, hedef kitlenin, kamuoyunun yaygın bir kesimini kapsayan geniş kitleler olarak tespit edilmesi durumunda oldukça etkili birer araçtır. Herkesin görebileceği kamusal alanlarda uzun bir zaman diliminde süreklilik gösteren mesajlar, etkin bir duyuru ve tanıtım işlemini yerine getirirler.

17 Kitle iletişiminde başarı faktörleri
Kitle iletişiminin başarısı hedef kitlenin özelliklerine ve beklentilerine cevap vermesine bağlıdır. Bunun için kitle hakkında yeterli bilgiye ihtiyaç vardır. Kitlenin kimlerden oluştuğu iyice analiz edilmelidir. Farklı özelliklere sahip heterojen gruplar için yapılan iletişim farklı, benzer özelliklere sahip homojen gruplar için yapılan bir kitle iletişimi farklı olacaktır. Dinleyici kitlenin demografik özelliklerini bilmek, onları tanımanın yollarından biridir. Demografik araştırmalarda hedef kitlenin hangi yaş grubunda oldukları, sosyal statüleri, meslek ve eğitim durumları kitle iletişiminde analiz edilmesi gereken hususlardır.

18 Kitle iletişiminde başarı faktörleri
Kitle iletişiminde hedef kitlenin özelliklerini belirlemek için şu sorulara yanıt aranmalıdır: Katılımcılar kimdir, demografik özellikleri nedir? İletişim konusundaki inanç ve tutumları nelerdir? Konu hakkında ne düzeyde bilgi sahibidirler? Konuya karşı ilgileri nedir? Onları dinlemeye getiren temel neden nedir?

19 Kitle iletişiminin fonksiyonları
Kitle iletişimi ya da medya kavramı, günlük dilde radyo, televizyon, gazete, dergi gibi elektronik veya yazılı basın organlarını tanımlamak için kullanılmaktadır. Basın sözcüğüne yakın bir anlamı vardır. Dar anlamıyla basın, sadece gazete ve dergileri kapsarken, geniş anlamda basın belirli zamanlarda basılıp, her çeşit haber ve fikirleri topluma ulaştıran tüm yayın ürünleridir.

20 Kitle iletişiminin fonksiyonları
İnsanların çevresinde ve dünyada olup bitenleri öğrenme ve öğrendiklerini veya düşündüklerini başkalarına duyurma ihtiyacı bulunmaktadır. Bu ihtiyaç kitle iletişim araçları tarafından karşılanır. Bu ihtiyacın karşılanması için medya denilen ve toplumun yasama, yürütme ve yargının yanında dördüncü kuvvet kabul ettiği medya kurumu doğmuştur. Günümüzde özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimine bağlı olarak “yeni medya” gelişmektedir. Yeni medya genellikle dijital ortamlar sunmaktadır ve kullanıcısına veya hedef kitlesine interaktif etkileşim olanağı sağlamaktadır.

21 Kitle iletişiminin fonksiyonları
Bu çerçevede genel olarak kitle iletişiminin fonksiyonları; haber ve bilgi verme denetim ve eleştiri eğitim ve eğlendirme kamuoyu oluşturma fonksiyonu olmak üzere dört kategoride ele alınabilir.

22 Haber ve bilgi verme Kitle iletişim araçlarının en güçlü ürünleri, taşıdıkları en önemli ileti haberdir. Kitle iletişiminin halk adına bazı fonksiyonları üstlenmesi, hem bir hak hem de bir ödevdir; halkın gözü, kulağı ve sesi olan basın organlarının başta haber ve bilgi sunma olmak üzere, denetim ve eleştiri eğitim ve eğlendirme, kamuoyu oluşturma ve açıklama gibi birtakım fonksiyonları vardır. Bu bağlamda kitle iletişim araçlarının asıl fonksiyonu topluma haber ve bilgi sunmaktır. Basının haber ve bilgi sunarken haberlerin toplanmasından, yazılıp yayınlanmasına kadar olan evrede objektiflik ilkelerini göz ardı etmemesi gerekir.

23 Denetim ve eleştiri Kitle iletişim araçları toplumda yasaya, toplumsal normlara, hukuk, ahlak, gelenek, din gibi toplumsal yaşamı düzenleyen kurallara aykırı durumlarda kontrol işlevi görür. Yasama, yürütme ve yargının yanında kamu düzeninin korunması için kitle iletişim araçları önemli bir işlev görür. Bunun olması için öncelikle kitle iletişim araçlarının basın-yayın etiğine uygun davranması gerekir.

24 Eğitim ve eğlendirme Kitle iletişim araçlarının diğer bir işlevi de kitlenin veya izleyicilerin eğitimini ve eğlenmesini sağlamaktır. Kültür değişimi kitle iletişim araçlarının bu eğlendirme işlevi sırasında yavaş yavaş oluşur. Bazen de kitle iletişim araçları eğlendirme işlevi ile toplumsal değişim taleplerini göz ardı etme işlevi görebilir. Kitle iletişim araçları bu amaçla toplumun dikkatini başka yönlere çekerek statükonun korunması işlevi görür.

25 Eğitim ve eğlendirme Kitle iletişim araçları birtakım olgular arasında bağlantılar kurarak, topluma ekonomik, siyasal, bilimsel ya da sanatsal enformasyon sunmakta; böylece bazen uzlaşmacı, bazen eleştirici bir tavırla, topluma değerlerin yerleşmesini sağlamaktadır. Kitle iletişim araçları haber ve bilgi sunarken, bireylerin toplumsallaşma sürecine ve dolayısıyla eğitimine önemli ölçüde katkı sağlamaktadır.

26 Kamuoyu oluşturma Kamuoyu, geniş anlamda kamu çıkarını ilgilendiren bir konu hakkında vatandaşların genel kanaat ve düşünceleridir. Diğer bir ifadeyle kamuoyu, toplum hayatının çeşitli güçlük ve problemleri karşısında belirli bir zamanda, belirli bir insan grubu arasında yaygın düşünce ve bakış açılarını anlatan bir kavramdır. Medya toplumsal ilişkileri hatırlatır, yineler ve öğretir. Merak ve dikkat oluşturur, farkındalık düzeyini yükseltir, kamu vicdanını harekete geçirir. Ayrıcılıklara, farklılıklara, adaletsizliklere dikkat çeker. Kamuoyu oluşturmaya çalışır ve toplumsal kanaatleri yönlendirir. Toplumda yeni roller edinmede kılavuz işlevi görür. Yeni ahlak kuralları, yeni meslekler, moda, toplumsal trendler oluşturur.

27 Kamuoyu oluşturma Kitle iletişim araçları, siyasal olayları ve etkinlikleri sergileyerek kamuoyu oluşturur. Kitle iletişim araçları, kamuoyunun oluşumuna katkı sağlayan temel etmenlerin en önemlisidir. Zira kitle iletişim araçları, çeşitli görüşlerin ifade edilebildiği bir forum olma özelliği taşıdığı için ülkedeki çok sesliliğe ve dolayısıyla demokrasiye büyük katkı sağlar. Kitle iletişim araçları kamuoyu oluşumuna katkı sağlamanın yanı sıra, mevcut kamuoyunu açıklama gibi bir işlev de görür. Dolayısıyla kitle iletişim araçları her zaman kamuoyu oluşturmamakta, bazı durumlarda da oluşan kamuoyunun açıklanmasına katkı sağlamaktadır.

28 Bilgi toplumu ve iletişim
Bilgi iletişim teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla birlikte sanayi çağından bilgi çağına geçilmiştir. Sanayileşme döneminde, gelişmenin odağı tarımdan sanayiye kaymıştır. Bu dönem, kalifiye olmayan emek yoğun üretimden, sermaye yoğun üretime geçişi ortaya çıkarmıştır. Bilgi çağında ise odak nokta, sermaye yoğun endüstrilerden bilgi yoğun endüstrilere kaymıştır. Ekonomik açından gelişmiş ülkeler, 1950’li yıllardan itibaren “sanayi toplumu” aşamasını tamamlayarak, “bilgi toplumu” aşamasına geçmişlerdir.

29 Bilgi toplumu ve iletişim
Bilgi toplumu kavramı, bilginin toplanması, işlenmesi ve dağıtılması ile ilgili faaliyetlerin arttığı bir toplumu ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır. Sanayi toplumunun yerini alan toplum, iki açıdan bilgi toplumu olarak ifade edilmektedir. Bunlardan birincisi, toplumdaki bütün yeniliklerin kaynağı Ar-Ge faaliyetidir. İkincisi ise, hem toplam hasıla hem de istihdam bakımından ekonominin esas ağırlığını “bilgi” oluşturmaktadır. Bilgi toplumunun en belirleyici unsuru, bilgi ve iletişim akışının hızıdır.

30 Bilgi toplumu ve iletişim
Günümüzde sosyal ve kültürel yapılarda ortaya çıkan farklılıklar ve yenilikler, sanayi devriminden daha geniş boyutlar içermektedir. Bu yeni toplum yapısı “kapitalist ötesi toplum”, “post-endüstriyel toplum” veya “post-modern toplum” olarak adlandırılmaktadır. Medeniyet tarihindeki bu üçüncü köklü değişim, sanayi toplumundan farklılaşarak, temel bir üretim girdisi haline gelen bilginin giderek üretimin diğer faktörlerinin yerini almasıyla, geçişin sanayi toplumundan farklı bir topluma, bilgi toplumuna doğru olacağını göstermektedir.

31 Bilgi toplumunun özellikleri
Bilgi toplumunun gelişiminde bilgisayar temel rol oynamaktadır. Bilgi toplumun simgesi, bilgisayara dayalı enformasyon şebekeleriyle veri bankalarından oluşan kamusal altyapıdır. Bilgi toplumunda önde gelen sektör, dördüncü ve yeni bir sektör olan entelektüel sektördür. Bilgi toplumunda sosyo-ekonomik sistem, alt yapısının üstünlüğü ile kendini gösteren gönüllü bir sivil toplumdan oluşur.

32 Bilgi toplumunun özellikleri
Bilgi toplumu, sanayi toplumunun aksine çok merkezlidir. Bilgi toplumunun siyasal sistemi katılımcı demokrasiyi gerektirir. Bilgi toplumu, büyük miktarda dayanıklı tüketim malı üretip tüketen sanayi toplumunun aksine yüksek seviyede kitlesel bilgi üreten bir toplumdur. Sanayi toplumunda temel değerler, maddi ihtiyaçların tatminine dayanır. Buna karşılık bilgi toplumunda temel değerler amaçlara ulaşmanın verdiği tatminden kaynaklanır.