HEMŞİRELİKTE ETİK İLKELER İNSAN VE HASTA HAKLARI HEMŞİRE HAKLARI

... konulu sunumlar: "HEMŞİRELİKTE ETİK İLKELER İNSAN VE HASTA HAKLARI HEMŞİRE HAKLARI"— Sunum transkripti:

1 HEMŞİRELİKTE ETİK İLKELER İNSAN VE HASTA HAKLARI HEMŞİRE HAKLARI
Hazırlayan Doç.Dr. Yurdanur DİKMEN 2014

2 Etik, insan davranışlarında neyin iyi, kötü, doğru ve yanlış olduğunu belirlemeye çalışan felsefenin bir alt dalıdır. Etik, sosyo-kültürel, felsefi ve dini inançlar üzerine temellenmiştir.  Etik ile ahlak arasındaki en temel fark, ahlakın toplumsal değerlere dayanırken; etiğin evrensel insani değerlere dayanmasıdır.

3 Hemşirenin temel işlevi olan bakım, bakım verene ahlaki bir sorumluluk yükler bu nedenle hemşireler, hastaya bakım ve hizmet verirken etik ilkeleri bilmeli ve bunları uygulayabilmelidirler.

4 ETİK KURALLAR (meslek ahlakı)
Etik kurallar, meslek üyeleri tarafından kabul edilmiş olan etik ilkeler bütünüdür. Bu ilkeler, meslek üyesinin mesleğe, meslektaşlarına, hizmet verdiği bireylere, birlikte çalıştığı ekip üyelerine, meslek örgütüne ve kendisine karşı sorumluluklarını ifade eder.

5 Etik İlkeler Yararlılık: Tıp/sağlık etiğinde öncelikle ve her şeyin üzerinde yararlı olmayı öngörür. Zararın engellenmesi, ortadan kaldırılması ve iyiliğin arttırılması ögelerini kapsar. Zarar vermeme ve iyilik: Bu ilkeler kişiye zarar vermemekten, iyi şeyler yaparak başkalarına yararlı olmaya doğru derecelendirilir. Sağlık bakımında ‘iyi’nin belirlenmesi için her koşulun risk ve yararları hesaplanmalıdır. Sağlık bakımında nadir durumlar risksizdir. Örn. Kanser tedavisine başlamadan önce ilaçların yarar ve riskleri hesaplanmalıdır.

6 Özerklik/Otonomi: Bireyin kendi başına düşünme, değerlendirme, özgür biçimde kendi hakkında karar verme eyleminde bulunma yetkinliğidir. Adalet: Bireylere tarafsız ve eşit davranma. Sağlık hizmetlerinde araç-gereç ve insan kaynaklarının eşit dağılımının sağlanmasıdır.

7 Dürüstlük ve Sadakat: Dürüstlük vicdanlı olmanın bir sonucu olarak ortaya çıkar ve hastalarla kurulan ilişkinin en temel dayanağıdır. Doğruluk: Verilen sözleri tutma ve gizli bilgileri korumayı kapsar. Güvenirlilik: bireye ait bilgilerin saklanması , gerçeği söyleme, yalan söylememe, sağlık bakım ekibi ile birey arasında güvenilir ilişkinin kurulmasını sağlar.

8 Hemşirelik alanında etik kurallara olan gereksinim ilk kez 1896 yılında Amerikan Hemşireler Birliği (ANA) tarafından gündeme getirilmiş, ancak etik kuralların hazırlanması 1926 yılında gerçekleşmiştir. 1973 yılında Uluslararası Hemşireler Birliği (ICN) ve 1976 yılında ANA bazı değişiklikler yaparak Hemşirelikte Etik Kurallar (Kodlar) yayınlamıştır.

9 Aynı zamanda meslek olma ölçütlerinden birisi meslek olarak ahlak yasasına yani etik kurallara (kodlara) sahip olmaktır.

10 Ülkemizde 2009 yılında Türk Hemşireler Derneği tarafından hemşirelerin uyması gereken etik kurallar yayınlanmıştır.

11 MESLEKİ ETİK KODLAR Hemşirelerin görevlerini yerine getirirken; zarar vermeme-yararlılık, özerklik/bireye saygı, mahremiyet ve sır saklama, adalet ve eşitlik etik ilkelerine uymaları gerekir. Etik kodların ilk bölümü etik ilkeleri içerirken, ikinci bölümü ise sorumlulukları içerir.

12 A. Zarar Vermeme-Yararlılık İlkesi
Hemşire insan hayatının, korunması gereken en yüce değer olduğunun ve bu değerden hiçbir koşulda vazgeçilemeyeceğinin bilinci ile çalışır. Hemşire bireylerin ilgisizlik, deneyimsizlik ya da ihmal nedeniyle zarar görmesini önlemeye çalışır. Hemşire, uygulamalarının hizmet verdiği bireyler için oluşturabileceği risklerin farkında olup, bu risklerin en aza indirilmesini sağlamaya çalışır. Hemşire, hizmet verdiği bireylerin tıbbi uygulamalar ve/ veya klinik araştırmalar nedeniyle zarar görmelerini önlemeye yönelik girişimlerde bulunur. Hemşire, hizmet verdiği bireylerin güvenliğini sağlamaktan, güvenliği için gerekli önlemlerin alınmasına yönelik girişimlere katılmaktan ve uygulamaktan sorumludur. Hemşire hizmet verdiği bireylere, gereksinimleri doğrultusunda, bilim ve teknolojinin olanaklarından da yararlanarak güvenli hemşirelik bakımını bütüncül bir yaklaşımla verir. Hemşire, işkenceye, zalimce yapılan insanlık dışı davranışlara ya da aşağılayıcı hiçbir işleme katılmaz ve onaylamaz.

13 B. Özerklik/ Bireye Saygı İlkesi:
Hemşire, insan onuru ve bütünlüğüne saygının ifadesi olan özerkliğe saygının insan haklarının temel dayanağı olduğunun bilincindedir. Hemşire, bireylerin inanç, değer ve gereksinimlerini göz önünde bulundurarak hizmet sunar. Hemşire, hizmet verdiği bireylerin bakım konusunda doğru, yeterli ve anlayabileceği bir biçimde bilgilenmelerini sağlar. Hemşire, hastanın kendisi dışında, bilgilendirilmesini istediği kişileri belirlemesine saygı gösterir. Hemşire bireyin herhangi bir yanıltma ve baskı altında kalmaksızın bakımı konusunda karar verme ve seçme hakkına saygı gösterir ve bu konuda gerektiğinde bireyi savunma rolünü üstlenir. Hemşire, bireyin bakımı, tıbbi uygulamaları ve tedaviyi reddetme hakkına saygı gösterir. Hemşire hizmet verdiği bireylerin bedensel bütünlüğüne yönelik müdahale içeren hemşirelik uygulamaları öncesinde bireyin sözlü ve/veya yazılı rızasını alır. Hemşire karar verme yeterliliğine sahip olmayan bireylerde bedensel bütünlüğüne yönelik müdahale içeren hemşirelik uygulamaları öncesinde bireyin yasal temsilcisinin sözlü ve/veya yazılı rızasını alır. Hemşire acil durumlarda bireyin yaşamını korumak üzere gerekli hemşirelik bakımını rıza almaksızın uygular.

14 C. ADALET VE EŞİTLİK İLKESİ:
Hemşire tüm insanların eşit haklara sahip olduğu bilinci ile bireyler arasında ırk, dil, din, yaş, cinsiyet, inanç, sosyal ve ekonomik durum ve siyasi görüş ayrımı gözetmeksizin hizmet verir. Hemşire hizmet sunarken kişisel çıkar gözetmez ve herhangi bir kişi ya da kuruluşla mesleki değerleri ile çatışabilecek çıkar ilişkisine girmez. Hemşire hizmet verirken, bireylerin gereksinimleri doğrultusunda zamanın, emeğin ve diğer kaynakların adil dağılımını sağlar.

15 D. Mahremiyet ve Sır Saklama İlkesi:
Hemşire hizmet verdiği bireyin fiziksel, ruhsal ve sosyal açılardan mahremiyetinin korunmasını sağlar. Hemşire hizmet verdiği bireyin kendisi ya da ailesi ile ilgili olarak paylaştığı bilgileri, yasal zorunluluk ve kendisinin ya da üçüncü kişilerin hayatını tehdit eden bir zorunluluk olmadığı sürece bireyin rızası olmaksızın başka bireylerle paylaşmaz. Hemşire hizmet verdiği bireylerle ilgili kayıtların gizliliğine özen gösterir ve kayıtlara hastanın bakım ve tedavisiyle doğrudan ilgili olmayan kişilerin ulaşmasını engelleyici önlemleri alır. Hemşire bildirimi zorunlu olan durumlarda, bildirim nedeniyle oluşabilecek zararlardan bireyi koruyucu önlemleri alır. Hemşire bakım verdiği bireylere gizliliğin sınırları ve hangi durumlarda gizlilik ilkesine uyulacağı hakkında ön bilgi verir.

16 Sorumluluklar . Hemşire; Hizmet Verdiği Birey, Aile Ve Topluma,
Mesleğine, Meslek Örgütüne Ve Sağlık Ekibine Karşı Sorumlu Olduğunun Bilincindedir

17 HEMŞİRENİN HİZMET VERDİĞİ BİREY, AİLE VE TOPLUMA KARŞI SORUMLULUKLARI
Hemşirenin temel sorumluluğu, hemşirelik bakım gereksinimi olan birey, aile ve topluma yöneliktir. Hemşire birey, aile ve toplumun sağlığının sürdürülmesi ve geliştirilmesi konularında sorumluluk üstlenir. Bu amaçla sağlık eğitim programları düzenler, düzenlenen programlara katılır. Hemşire toplumda çocuk, yaşlı, hasta, bakıma muhtaç bireyler gibi incinebilir grupların korunması ve sağlıkla ilgili gereksinimlerinin karşılanmasında sorumluluk üstlenir. Hemşire birey, aile ve topluma karşı dürüst davranır, sözünü tutar ve güvenilirliğini sürdürür. Hemşire hizmet verdiği bireylerin haklarını savunacak yeterliliğe gelmelerini sağlamak üzere onları destekler. Hemşire sağlıkla ilgili yasa ve politikaların oluşturulmasına doğrudan/dolaylı olarak katılma sorumluluğunu üstlenir. Hemşire hizmet verirken yaptığı uygulamalarda bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin insanların hakları, onuru ve güvenliği ile uyumlu olmasına ve vereceği zararların önlenmesine özen gösterir. Hemşire doğal çevrenin kirlenme, yıkım ve tahribattan korunmasına yönelik sorumluluk üstlenir.

18 HEMŞİRENİN MESLEKİ SORUMLULUKLARI
Hemşire mesleki uygulamalarının sorumluluğunu üstlenir. Hemşire, mesleki uygulama standartlarının geliştirilmesine katkıda bulunur ve bu standartlara göre hizmet verir. Hemşire araştırmalara ve kanıta dayalı mesleki bilgi birikiminin geliştirilmesinde sorumluluk üstlenir. Hemşire, nitelikli bakım sağlamak için mesleki yeterliliğini sürdürmek ve yükseltmekle sorumludur. Hemşire, mesleğin saygınlığını koruyan ve geliştiren davranışlarını her zaman sürdürür. Hemşire, mesleki bilgi ve deneyimlerini paylaşma sorumluluğunu üstlenir. Hemşire, meslektaşları ile onların gelişimlerini destekleyici ve ait olma duygusunu güçlendirici nitelikte profesyonel ilişkiler kurar. Hemşire, tüm sağlık meslek üyeleri ile yapıcı, etkin ve sürekli işbirliği içinde çalışır. Hemşire, hemşirelik öğrencilerine uygun öğrenme ortamlarının hazırlanması ve öğrencilerin desteklenmesinde sorumluluk üstlenir.

19 Bunun yanında, hemşireler mezuniyetlerinde hemşirelik felsefesi, meslek etik kodları ve hasta haklarına dayanan hemşirelik andı içerler. Bu ant 1965 yılında ICN tarafından yazılmıştır. Tarihte ilk ant içme Hipokrat (MÖ ) ile başlamıştır.

20 HEMŞİRELİK ANDI Yüklenmiş olduğum sorumlulukların bilincinde, geliştirdiğim anlayış ve becerilerimle, herhangi bir ırk, inanç, siyasal veya sosyal düzen ayrımı gözetmeksizin, hastalarıma bakacağıma, hayatı korumak, ızdırabı hafifletmek, sağlığı yüceltmek için gereken her türlü çabayı göstereceğime;bakımım altındaki hastaların, bütün değer ve dini inançlarına saygı duyacağıma, bana birileriyle ilgili olarak verilen tüm bilgileri saklayacağıma, hayatı ya da sağlığı tehdit edebilecek her türlü girişimlerden sakınacağıma; mesleki bilgi ve becerilerimi en üst düzeyde tutmaya çalışacağıma, sağlık ekibinin bütün üyeleri ile işbirliği yapacağıma ve onları destekleyeceğime; bunların tümünü yaparken, uluslararası hemşirelik ahlak yasasının onurunu korumak için gerekecek bütün çabaları sarfedeceğime ve hemşireliğin bütünlüğünü koruyacağıma and içerim….

21 HEMŞİRELERİN KARŞILAŞTIKLARI ETİK SORUNLAR
Hemşireler hasta bakımı verirken, bazen etik sorunlar yaşayabilirler. Bu sorunların çözümünde, belirlenen etik kodlar hemşirelere yarar sağlayacaktır.

22 VAKA-1 Hemşire A, karaciğer nakli bekleyen 2 hastaya bakmaktadır. 2 çocuk annesi 38 yaşındaki Bayan K . hastalar arasında 3 yıldan beri organ bekleyen bir hastadır. Sağlık durumu git gide kötüye gitmektedir. Bayan R. ise geçmişinde alkol ve uyuşturucu kullandığı bilinen 65 yaşında ve organ transplantasyonunda çalışan bir hekimin akrabasıdır. Bayan R ise 6 aydır karaciğer nakli beklemektedir. Bayan R’nin iki çocuğu vardır ve çocuklarının tümü evlidir. Hemşire A. hastaların organ nakli için sırasını düzenlemekte uygun organ bulunduğunda hastaları arayarak bilgilendirmektedir. Bir gün her iki hastayla da doku uyumu bulunan bir karaciğer bulunur. Transplantasyon ekibi ekip arkadaşlarının yakını olan Bayan R’ye organın nakledilmesini uygun görürler ve Hemşire A ‘dan Bayan R’yi aramasını isterler. Hemşire A ise Bayan K’.nın diğer hastadan daha uzun bir süredir organ beklediğini ve yaşamak için daha fazla nedeni olduğuna inanır. Hemşire A organların adaletli dağıtımı için ortaya çıkan bu ve buna benzer durumların üstesinden nasıl gelebilir? Bakmakla yükümlü olduğu hastalar karşısındaki etik sorumluluğa karşı nasıl davranmalıdır?

23 ??????????? Vakadaki ikilemler; Hemşire, Bayan R’ yi aramalı mı?
Bu kararı reddedip sağlık ekibiyle çatışmalı mı? Hasta yakınlarına bu konu hakkında bilgi vermeli mi?

24 Hemşirelik kodları, hastaya bakma kavramı, insanın yaşamını, onurunu ve haklarına saygı gösterilmesini kapsar. Vatandaşlık, ırk, din, renk, yaş, cinsiyet, siyaset ya da sosyal seviye hakkındaki düşünceler, bakım hizmeti vermeyi sınırlandıramaz VE ETKİLEYEMEZ….. Yine hemşirelik kodlarında hemşire, bakım verirken kişisel sorumluluk taşır; meslek becerilerini sürekli geliştirmek ve onları korumakla yükümlü olup, hemşire bireysel duruma uygun, olabildiğince kaliteli bakım sağlamak için sürekli çaba gösterir.

25 SONUÇ Hemşire yukarıdaki örnek vakada belirtildiği bir durumla karşı karşıya kaldığında, hasta için en iyi olmak anlamını taşıyan yararlılığı, görevlerin yerine getirilmesinde zarar vermeme ve sağlık kaynakları araç gereçlerini sınırlı olsa da hastaların eşit yararlanmasını sağlayan adalet/eşitlik etik ilkelerini dikkate almalıdır. Sağlığı yeniden sağlama sorumluluğu hemşire için büyük bir etik sorumluluktur.

26 VAKA 2 Bayan A. 37 yaşında 4 çocuk annesidir ve kısa bir süre önce düşük yaşamıştır ve ağır bir klinik tablo geçirmiştir. Eşiyle konuyu paylaştıktan sonra, Bayan A ve eşi bir aile planlaması (AP) polikliniğine başvurmaya karar verirler. AP polikliniğinde Doktor F. ve Hemşire A. danışmanlık hizmeti vermektedirler. Danışmanlık almak üzere AP polikliniğine başvuran Bayan A ve eşinden doktor hiçbir yöntemi anlatmadan doğrudan tüpleri bağlatma yönteminin onlar için en uygun yöntem olduğunu söyler ve bunun üzerine Bayan A tüplerini bağlatmaya karar verir. Hemşire hekimin bu tutumunun doğru olmadığını, aileye diğer aile planlaması yöntemlerinin anlatılmadığını, seçilen yöntemin avantaj ve dezavantajlarından söz edilmediğini (gerekli bilgi verilmediğini) düşünür.

27 ??????? Vakadaki ikilemler; Hemşire AP konusunda aileye eğitim vermeli miydi? Hekime gerçek danışmanlığın bu olmadığını açıklayıp aileye bilgi vermeli miydi? Hekimle çatışmaya girip tartışmalı mı ya da sorun çıkaran kişi mi olmalıydı?

28 SONUÇ Hasta hakları bildirgesinde belirtildiği üzere her insanın, kendi sağlık durumu ve mevcut sağlık hizmetleri hakkında seçim yapmasını kolaylaştıracak sağlık eğitimi alma hakkı vardır.

29 Hemşirelerin en önde gelen rollerinden birisi eğitimci rolü bir diğeri danışmanlık rolü ve savunucu rolüdür. Hemşirelik kodlarında, hemşire bakım verirken kişisel sorumluluk taşır; meslek becerilerini sürekli geliştirmek ve onları korumakla yükümlüdür ve verdiği danışmanlık hizmetlerinde de bu kodları dikkate almak durumundadır. Hemşirelik kodlarına göre hemşire, bir meslektaşı ya da bir başka kişinin uyguladığı bakım veya tedavi tehlike doğurduğu zaman kişiyi (hastayı) koruyacak uygun önlemleri almalıdır. Bu da hemşirenin hasta savunuculuğu rolünü gerçekleştirilmesini sağlar.

30 Hemşire yukarıdaki örnek vakada belirtildiği bir durumla karşı karşıya kaldığında hastanın kendi tedavi planı konusunda seçimler yapma hakkını koruyan otonomiyi (hastanın tercihlerine saygı), hasta için iyi olanı yapmak anlamını taşıyan yararlılığı, görevlerin yerine getirilmesinde zarar vermemeyi kapsayan etik ilkeleri dikkate alınmalıdır.

31 İNSAN VE HASTA HAKLARI İnsan Hakları: “insanların sırf insan olmak sıfatıyla doğuştan bir takım dokunulmaz, devredilemez ve vazgeçilmez haklara sahip olduğu” görüşünü savunur.

32 Temel insan haklarından bazıları şunlardır.
a. Yaşama Hakkı b. Sağlık Hakkı c. Eğitim Hakkı d. Mülk Edinme Hakkı e. Seyahat Hakkı f. Haberleşme Hakkı g. Kanun Önünde Kendini Savunma Hakkı h. Haklarını Arama Hakkı i. Seçme ve Seçilme Hakkı j. Özel Yaşamın Gizliliği Hakkı k. Devlet Hizmetlerinden Eşit Olarak Yararlanma Hakkı…

33 Hasta hakları ise esas olarak insan haklarının ve değerlerinin sağlık hizmetlerine uygulanmasını ifade etmekte ve dayanağını insan hakları ile ilgili belgelerden almaktadır.

34 Hasta hakları, hastalanan bireyin insan olmaktan doğan haklarının yanı sıra hastalığı dolayısıyla sahip olması gereken haklar bütünüdür. Hasta hakları, sağlık hizmetlerinin sunumu sırasında temel insan haklarının güvenceye alınması ve özellikle insan onuru ve bütünlüğünün korunması amacını taşır. Hasta haklarının en önemli hedefi: sağlık hizmetlerinin herkes için eşit düzeyde ve ulaşılabilir ve sürekli olmasıdır.

35 HASTA HAKLARI NEDEN BU KADAR GÜNDEMDE????
Hastaya durumu ile ilgili bilgi vermeme, hasta gerekli iletişim ve etkileşime girmeme Hastaya yeterince zaman ayıramama, onunla yeterince ilgilenememe Hastanın kliniklerde mahremiyetinin korunmaması İzin ve rızası olmadan araştırmalarda denek olarak kullanılması, bunların hastanın yaşamını riske sokması. Hastanın kendi bakım ve kararına katılmaması Hastanın ödediği paranın karşılığı olan hizmeti yeterli kalite ve güvencede alamaması

36 HEMŞİRE HAKLARI Hastalara hasta haklarını gözeterek bakım veren hemşirelerin de bazı hakları vardır.

37 Bu haklar: Aldığı hemşirelik eğitimi ve kendi kişisel yeteneklerini kullanarak mesleki becerilerini sergileme ve geliştirme sonucu itibar görme hakkı Uygulamalarını mesleğine uygun bir ortamda sürdürerek çalışmalarının tanınması hakkı ve bu doğrultuda ödüllendirilme hakkı Fiziksel, duygusal stres ve sağlık risklerinin en az olduğu bir çevrede çalışma hakkı (minimuma indirme, izin arttırma)

38 Hastaya yapılan mesleki uygulamaları kanunlar doğrultusunda kontrol etme hakkı
Hemşirelikte, hasta bakımında mükemmelliği sağlayacak standartları belirleme hakkı. Hemşireliği ilgilendiren politikaların oluşturmasına katılma hakkı Hemşirelik ve sağlık hizmetlerine yönelik politik ve sosyal etkinlikler içinde yer alma hakkı vardır.

39 TEŞEKKÜR EDERİM….