 Elektronik bilgi kaynağı. Düzenli bir şekilde listelenmiş bilgilerin bilgisayardaki karşılığıdır. Genel olarak bu bilgiler ortak bir konu ya da amaca.

... konulu sunumlar: " Elektronik bilgi kaynağı. Düzenli bir şekilde listelenmiş bilgilerin bilgisayardaki karşılığıdır. Genel olarak bu bilgiler ortak bir konu ya da amaca."— Sunum transkripti:

1

2  Elektronik bilgi kaynağı. Düzenli bir şekilde listelenmiş bilgilerin bilgisayardaki karşılığıdır. Genel olarak bu bilgiler ortak bir konu ya da amaca yöneliktir.  Bilgisayar ortamında kayıtlı ve erişim olanağı olan veriler bütünüdür.  Büyük miktarda bilgiyi bir arada tutan ve istenildiğinde erişimini sağlayan sistem.

3  Veri tabanlarında kayıtlar çeşitli amaçlarla, farklı noktalardan erişim sağlanabilmesi için farklı erişim noktaları dikkate alınarak depolanmaktadır.  Nedir bu erişim/arama alanları (search fields)?

4

5  Farklı şekillerde sınıflandırılabilirler:  Genel içerikli (ScienceDirect)/ Konu bazlı (ERIC),  Gönderici (Bibliyografik, OPAC)/ Kaynak (Tam metin)  Bibliyografik (LISA, Ulrich) / Tam metin (SpringerLink) / İstatistiksel (SourceOECD) / Açık erişim (DOAJ) gibi…

6  Herhangi bir bilgi kaynağı indekslenirken; yazar adı, eser adı, konu, anahtar sözcükler ve yayın tarihi gibi kaynakla ilgili bilgilerin her biri söz konusu veri tabanındaki ilgili alanlara kaydedilir.  Böylece veri tabanında o kaynağa/belgeye ait bir kayıt yaratılmış olur ve bu kayda tüm bu alanlardan erişim sağlanır.  Arama yaparken genellikle arama yapacağınız alanı ya da alanları da (yazar adı, anahtar sözcük gibi) seçmeniz gerekir.  Bazen tüm alanlarda aynı anda arama yapmak da mümkündür.

7  Arama yaparken, arama terimlerinizi seçtikten sonra bunlarla ilişkili olabilecek diğer terimleri de listelemek gerekir. Sözcüklerin tekil ve çoğul hallerinin yanı sıra eş anlamlı, daha dar ve daha geniş kapsamlı sözcükler, yaygın kullanılan kısaltmalar da düşünülmelidir.  Farklı yazarlar aynı konuyu farklı sözcüklerle ele alabilmektedir. Bu durum, aynı konunun farklı kaynaklarda farklı sözcüklerle ifade edilmesine neden olur.

8

9

10

11 Norris, Michael, Oppenheim, Charles and Rowland, Fytton (2008). The citation advantage of open- access articles. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 59(12): 1963-1972.  Source:………………………………………………………………  Author:………………………………………………………………  Title:…………………………………………………………………  Volume:…… Pages:…………… Number:…… Journal of the American Society for Information Science and Technology Michael Norris, Charles Oppenheim, Fytton Rowland The citation advantage of open-access articles. 59 1963-1972 12

12  Araştırma konusunu genellikle tek bir sözcükle/erişim noktasıyla ifade etmek oldukça zordur.  Örneğin: «E-öğrenme» ya da «uzaktan öğrenme» konularının «teknoloji hazır bulunuşluğu» ile ilişkilendirildiği, son on yılda yazılmış İngilizce ve Türkçe makaleler ve tezler.  Genellikle birden fazla sözcük/erişim noktası kullanma ihtiyacı duyulur.  Anahtar sözcükler: - e-öğrenme - Uzaktan öğrenme - Teknoloji hazır bulunuşluğu -...  Erişim noktası: - Kaynak türü=> makale, tez - Tarih=> 2005-2015 - Dil=> İngilizce, Türkçe  Boole bağlaçları/işleçleri (Boolean operators) anahtar sözcükleri/erişim noktalarını birbirleriyle ilişkilendirmek amacıyla kullanılır:  VE ve VEYA bu amaçla en çok kullanılan bağlaçlardır.

13  Farklı kavramları bir arada içeren kaynakları bulmak istediğiniz zaman ilgili anahtar sözcükleri VE (AND) ile ilişkilendirmeniz gerekir. Burada VE (AND) veri tabanına her iki kavramı da içeren kayıtları araması gerektiğini bildirir.  Örneğin:  marketing AND parents  «teknoloji hazır bulunuşluğu» VE e-öğrenme  pazarlama VE ebeveynler  Bu arama, örneğin, hem ebeveynler hem de pazarlama kavramlarını içeren kaynakların bulunmasını sağlar. Kaynak bu sözcüklerden sadece birini içeriyorsa (sadece pazarlama veya sadece ebeveynler) arama sonuçlarının dışında kalır.

14  Arama stratejisinde ve/and kullanımı aramayı daraltır. ◦ Bir başka deyişle, tek bir anahtar sözcük ile yapılan bir arama sonucunda ulaşılan kayıt sayısı, aramaya ve/and ile yeni anahtar sözcükler eklendiğinde azalır.  İstediğiniz sayıda sözcüğü ve/and ile ilişkilendirebilirsiniz.

15

16

17

18

19

20

21

22  Bazı veri tabanları ve Google gibi bazı arama motorları, aralarında boşluk bırakarak yan yana yazdığınız sözcük/kavramların aralarında ve/and işleci varmış gibi arama yaparlar.  Örneğin;  heart attack ya da heart-attack  Bazı veri tabanlarında her iki tür arama da sistem tarafından heart AND attack şeklinde algılanacaktır.  Veri tabanları bu tip işleçlerin kullanımını kullanıcıya bırakmak yerine (özellikle basit arama ekranlarında) genelde açılan seçenekli kutucuklarla kullanıcıya aradığı sözcüğü ne ile bağlamak istediğini tanımlatır.

23

24  Bazı veri tabanlarında ve bazı kataloglarda anahtar sözcükleri and, or, not ile ilişkilendirmeyi sağlayan hazır bir yapı bulunur.

25  Birbirlerinin yerine kullanılabilecek sözcükler (genellikle eş anlamlı, dar ve geniş kapsamlı sözcükler) VEYA/OR ile ilişkilendirilirler.  Veri tabanı söz konusu sözcüklerden herhangi birini içeren tüm kayıtlara ulaşır. İstediğiniz sayıda sözcüğü VEYA ile ilişkilendirebilirsiniz. Örneğin:  ebeveyn VEYA anne VEYA baba  iktisat VEYA ekonomi  İnternet VEYA “world wide web” VEYA www  Kavramları VEYA kullanarak ilişkilendirmek aramayı genişletir.  Yani?

26

27 Çok yaygın kullanılan tek bir sözcükle ya da birkaç sözcüğü OR ile bağlayarak arama yaptığımızda çok fazla sonuca ulaşırız ve bu durumla baş etmek imkansızdır. Ayrıca bu durumun bilgi erişimin mantığına da tamamen aykırı olduğu söylenebilir. En doğru arama stratejisini oluşturabilmek için en doğru anahtar sözcükleri ve en uygun arama alanlarını seçmek ve seçilen sözcükleri doğru işleçlerle bağlayabilmek gerekir.

28  Belirli bir terimi kapsam dışı bırakmak istiyorsak, belgede geçmemesini istiyorsak DEĞİL/AND NOT/NOT işlecini kullanıyoruz.  Bir arama sürecinin en başında AND NOT işlecinin kullanılması pek önerilmez.  “kanser DEĞİL beslenme” şeklinde yapılan bir aramada “kanser” ve “beslenme” sözcüklerinin beraber geçmiş olduğu tüm belgeler dışlanıp, sadece “kanser” sözcüğünün geçtiği belgelere erişim sağlanır.  Neden böyle bir arama yapmak isteyelim? Bu tür bir arama nasıl bir bilgi ihtiyacı olan kişi tarafından yapılabilir?

29

30

31 AND NOT can give unexpected results when you have multiple operators. Put it at the end of your searches. For example, the following search returns a large number of results: ◦ KEY(cold) AND NOT KEY(influenza) AND KEY(virus) To exclude influenza from your search and make it more targeted, use the following instead: ◦ KEY(cold) AND KEY(virus) AND NOT KEY(influenza) “ “”“”

32

33

34  Detaylı bir arama stratejisi kurulduğu durumlarda birden fazla arama işlemini düzenlemek için parantez işareti kullanılabilir. ◦ Örneğin: (“human rights” AND culture) AND (Turkey OR Iraq) ◦ Örneğin:

35 1- OR 2- AND 3- AND NOT mouse AND NOT cat OR dog => (mouse) AND NOT (cat OR dog) cat AND dog AND NOT rodent OR Mouse => (cat AND dog) AND NOT (rodent OR mouse) mouse OR rat AND rodent rodent AND rat OR mouse rat OR mouse AND rodent (mouse OR rat) AND rodent

36  Basic /Quick Search ◦ En basit arama seçeneğidir. Sadece basit bir arama kutusuna anahtar sözcükler yazılarak arama yapılır. Genelde KEYWORD, AUTHOR, TITLE, SOURCE gibi en temel alanlarda arama yapmaya olanak tanır. Genelde ayrıntılı Boole mantığı bilgisi gerekmez.  Advanced Search ◦ Tarama alanları için daha fazla seçenek vardır. Doğru anahtar kelimeleri ve doğru alanı seçip arama yapmak gerekir. Arama ekranı genelde bu alanları birbirine nasıl bağlayabileceğimiz konusunda yardımcı olur (açılan seçenek kutucuklarından AND, OR, NOT, vb. seçilebilir).  Expert Search ◦ Bu seçeneği doğru kullanabilmek için doğru anahtar sözcüklere karar verip arama alanlarını seçip birbirine ne şekilde bağlamamız gerektiğini bilmek şarttır. Çok karmaşık arama stratejileri geliştirmek ve Boole mantığını iyi bilmek gerekir.

37  Tarama motorlarının yalnızca metine dayalı belgeleri değil, ses, görüntü, resim vb. içerik taşıyan belgeleri de dizinlemektedir. Bu tür belgelere erişimi ifade etmektedir.

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47 (TS="human rights" OR TS="women's rights") AND SO="social politics" şeklinde oluşturulan bir arama stratejisi bizi hangi sonuçlara ulaştırır? TS=Topic SO= Publication Name

48 9/6/2001Information Organization and Retrieval  Cat  Cat OR Dog  Cat AND Dog  (Cat AND Dog)  (Cat AND Dog) OR Collar  (Cat AND Dog) OR (Collar AND Leash)  (Cat OR Dog) AND (Collar OR Leash)

49 9/6/2001 Information Organization and Retrieval (Cat OR Dog) AND (Collar OR Leash) Doc 1Doc 2Doc 3Doc 4Doc 5Doc 6Doc 7 Belgeler Terimler

50 9/6/2001 Information Organization and Retrieval (Cat OR Dog) AND (Collar OR Leash) Doc 1Doc 2Doc 3Doc 4Doc 5Doc 6

51 9/6/2001 Information Organization and Retrieval 3t33t3 1t11t1 2t22t2 1D11D1 2D22D2 3D33D3 4D44D4 5D55D5 6D66D6 8D88D8 7D77D7 9D99D9 10D1010D10 11D1111D11 m1m1 m2m2 m3m3 m5m5 m4m4 m7m7 m8m8 m6m6 m 2 = t 1 t 2 t 3 m 1 = t 1 t 2 t 3 m 4 = t 1 t 2 t 3 m 3 = t 1 t 2 t 3 m 6 = t 1 t 2 t 3 m 5 = t 1 t 2 t 3 m 8 = t 1 t 2 t 3 m 7 = t 1 t 2 t 3

52

53 9/6/2001 Information Organization and Retrieval “Measurement of the width of cracks in prestressed concrete beams” Formal Query: cracks AND beams AND «Width measurement» AND «Prestressed concrete» Cracks Beams Width measurement Prestressed concrete Relaxed Query: (C AND B AND P) OR (C AND B AND W) OR (C AND W AND P) OR (B AND W AND P)

54  Asterisk (*) : Replace zero or more characters in a search word. ◦ h*r*t finds "heart", "harvest", "homograft", "hypervalent“ ….  Question mark (?): Replace exactly one character in a search word. Use one question mark for each character. ◦ gro?t finds "grout" or "groat", but not "groundnut" or "grommet« ◦ transplant?? finds "transplanted" and "transplanter

55  Use a question mark to hold a space for certain variations in spelling at any point in a word. ◦ bernst??n finds both the "ei" and the "ie" spelling of the name.  It is better to use the asterisk to account for spelling variations. ◦ behavi?r does not return results that include "behaviour"; however, searching for behavi*r returns results that include both "behavior" and "behaviour".

56  Kesme işareti “sözcüğü kesme” anlamına gelmektedir. Sözcüğün kökünden türeyen başka sözcüklerin geçtiği belgelere erişebilmek için bazen sözcük kesilebilir.  (*), (?), (%) işaretleri kullanılabilir.  bilgi* şeklinde yazılmış bir sorgu cümlesi ile bilgisayar, bilgin vb. gibi sözcüklerin geçtiği belgelere erişilebilir.  Wom?n => Woman ya da Women geçen belgelere erişilir.  Hangi veri tabanlarında hangi karakterlerin ne işe yaradığı genelde web sayfalarının “help” kısımlarında anlatılır.

57

58

59  Use W/n to specify how far apart terms may appear in documents.  W/n does not specify the word order. Either word may appear first. ◦ Example pain W/15 morphine would find documents that had the terms "pain" and "morphine" within 15 words of each other.  To find terms in the same phrase, use W/3, W/4, or W/5  To find terms in the same sentence, use W/15  To find terms in the same paragraph, use W/50

60

61  Use PRE/n to find documents in which the first term precedes the second term within a specified number (n) of words. ◦ pain PRE/3 morphine would find documents in which pain precedes morphine by three or fewer words.

62

63  Rumsey, S. (2008). How to Find Information: A guide for researchers (Chpt.6, p.49-79). (kaynağı benden alabilirsiniz)  Tonta, Y. (1995). Bilgi erişim sistemleri. (http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby156_2013/3/BilgiErisim Sistemleri_tonta1995.pdf)http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby156_2013/3/BilgiErisim Sistemleri_tonta1995.pdf  Tonta, Y., Bitirim, Y. ve Sever, H. (2002). Türkçe Arama Motorlarında Performans Değerlendirme, s.17-35. (Tam metin)Tam metin  Manning, C.D., Raghavan, P. and Schütze, H. (2009). Introduction to Information Retrieval, s.1- 18. (Tam metin)Tam metin  Baeza-Yates, R. and Ribeiro-Neto, B. (1999). Modern Information Retrieval, s.3-10 & 19-34. (Tam metin)Tam metin