OPTİMAL BESLENME VE HAREKETLİ YAŞAM

... konulu sunumlar: "OPTİMAL BESLENME VE HAREKETLİ YAŞAM"— Sunum transkripti:

1 OPTİMAL BESLENME VE HAREKETLİ YAŞAM
KOZAN FEN LİSESİ

2 Toplumun sağlığı, toplumu oluşturan kişilerin sağlıklı olmaları ile mümkündür.Bunun için de;
Sağlıklı yaşam biçimi ve doğru beslenme alışkanlıklarının geliştirilmesi sağlanmalıdır. Yanlış ve olumsuz beslenme alışkanlıkları ortadan kaldırılmalıdır. Besinlerin sağlık bozucu duruma gelmesi önlenmelidir. Besin kaynaklarının daha etkin ve ekonomik kullanılması sağlanmalıdır.

3 SağlIklI beslenmede İLK HEDEF 4 besİn grubundan her öğün tüketİlmesİdİr.
Besin grupları 1.Süt grubu 2.Et-yumurta-kurubaklagil grubu 3.Ekmek ve tahıl grubu 4.Sebze ve meyve grubu

4 Süt Grubu Bu grupta bulunan besinler Süt Yoğurt Peynir Sütlü tatlılar
Ayran

5 Sağladığı önemli besin öğeleri ve yararları
Süt Grubu Sağladığı önemli besin öğeleri ve yararları Kemik ve dişlerin sağlığı (Kalsiyum) Sinir sistemi ve kasların düzenli çalışması (B2 vitamini) Büyüme ve gelişme Doku onarımı Süt ve süt ürünleri kalsiyumun en iyi kaynağıdır. Kalsiyum yetersizliğinde çocuklarda raşitizm (kemiklerin gelişememesi), yetişkinlerde osteomalasia (kemiklerin yumuşaması ve eğilmesi) ve yaşlılarda osteoporoz (kemiklerin kırılabilir duruma gelmesi) görülebilir. Süt ve süt ürünlerinde bol miktarda bulunan riboflavinin( B2) karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında önemli görevleri vardır. Süt grubu proteinden de oldukça zengindir. Böylece doku onarımı, büyüme ve gelişmede etkilidir.

6 Tüketilmesi önerilen miktar
Süt Grubu Tüketilmesi önerilen miktar 3 PORSİYON 2 PORSİYON Süt ürünleri doymuş yağdan ve kolesterolden zengindir. Yağ ve kolesterol alımı sınırlandırmaları gereken yetişkin bireyler yağsız veya yağı azaltılmış süt, yoğurt, peynir çeşitlerini tercih etmelidirler. Çocuklar günlük 3 porsiyon, yetişkinler 2 porsiyon, gebe ve emzikli kadınlar 3-4 porsiyon, menopoz dönemi bireyler 3-4 porsiyon süt ve süt ürünleri tüketmelidirler. 3-4 PORSİYON 3-4 PORSİYON

7 = = Süt Grubu 1 su bardağı süt = 1 kase yoğurt= 2 dilim peynir
Süt grubunun porsiyon miktarları →1 su bardağı süt →2 su bardağı ayran →1 su bardağı yoğurt →1 kase sütlü tatlı →2 kibrit kutusu kadar peynir 1 porsiyona eşittir 1 su bardağı süt = 1 kase yoğurt= 2 dilim peynir

8 Et-Yumurta-Kurubaklagİl Grubu
Bu grupta bulunan besinler Kırmızı etler Beyaz etler Yumurta Kurubaklagiller

9 Et-Yumurta-Kurubaklagİl Grubu
Sağladığı önemli besin öğeleri ve yararları Kan yapımı (Demir, B12, B2) Büyüme ve gelişme ( Protein, Çinko) Cinsiyet organlarının gelişimi (Çinko) Yaraların iyileşmesi (Protein, Çinko) Bağırsak hareketlerinin düzenlenmesi (Posa) Et ve türevleri demir, B2 ve B12 vitaminlerinin iyi kaynaklarıdır. Yetersizliklerinde anemiler görülür. Çinko et ve türevlerinde fazla miktarda bulunur. Çinko, vücudumuzda önemli metabolik görevleri olan enzimlerin yapısında yer alır. Bu grupta yer alan kurubaklagiller posa yönünden oldukça zengindirler. Posa, barsak hareketlerinin düzenlenmesinde, kan şekeri kontrolünde, kolesterolün düşmesinde oldukça etkilidir. Özetle; bu grup besinlerin tüketimi hücre yenilenmesi, doku onarımı, kan yapımı, sinir, sindirim sistemi ve deri sağlığı için çok önemlidir.

10 Et-Yumurta-Kurubaklagİl Grubu
Tüketilmesi önerilen miktar 3 PORSİYON Et grubunun porsiyon miktarı 1 köfte kadar et (30 gr) 1 köfte kadar tavuk (30 gr) 1 köfte kadar balık (30 gr) 1 yumurta 6 yemek kaşığı kurubaklagil 1 porsiyona eşittir. 2 PORSİYON 3 PORSİYON

11 Sebze ve Meyve Grubu Bu grupta bulunan besinler
Bütün sebzeler (domates, salatalık, taze fasülye) Bütün meyveler ( elma, portakal, armut, şeftali)

12 Sebze ve Meyve Grubu Sağladığı önemli besin öğeleri ve yararları
Hücre yenilenmesi Doku onarımı Deri ve göz sağlığı Diş ve diş eti sağlığı Kan yapımı Hastalıklara karşı direncin artması Bağırsak faaliyetlerinde Sebze ve meyve grubu çeşitli mineral ve vitaminlerden oldukça zengindirler. ●A vitamini; görme, büyüme, üreme, kan yapımı, hücre yenilenmesinde görev alır. ● E vitamini; hücre zarını korur, kasların çalışmasında görevlidir. ● K vitamini; kanın pıhtılaşmasını sağlar, kemik gelişimi için görevlidir. ● C vitamini; bağışıklık sistemini güçlendirir, kan yapımı için demirin kullanımını arttırır, diş eti sağlığı için önemlidir.

13 Sebze ve Meyve Grubu Tüketilmesi önerilen miktar
Günlük en az 5 porsiyon tüketilmelidir. Alınan sebze ve meyvenin en az 2 porsiyonu yeşil yapraklı sebzeler veya portakal, limon gibi turunçgillerden oluşmalıdır. Meyve ve sebzelerin porsiyon miktarları Elma küçük boy Kiraz adet Şeftali orta boy Armut orta boy Greyfurt küçük boy Kayısı adet Vişne adet Yeşil erik adet Çilek adet Nar /2 küçük boy Ayva /4 orta boy Kivi büyük boy Portakal orta boy Yeni dünya adet Kırmızı erik adet Muz küçük boy Karpuz ince dilim Kavun ince dilim Üzüm iri tane Kuru incir adet Kuru üzüm yemek kaşığı Kuru kayısı adet

14 Ekmek ve TahIllar Bu grupta bulunan besinler
Buğday, yulaf, çavdar ve mısırdan yapılmış ekmekler Makarna Şehriye Bulgur Pirinç

15 Ekmek ve TahIllar Sağladığı önemli besin öğeleri ve yararları
Enerji verirler Deri sağlığı Sinir ve sindirim sisteminde görevlidirler Tahıl grubunun önemli bir kısmı karbonhidrattır. Bu nedenle tahıllar vücudun temel enerji kaynağıdır.

16 Ekmek ve TahIllar Tüketilmesi önerilen miktar
Vücut ağırlığı dikkate alınarak tüketim sağlanmalıdır.Olması gereken ağırlığa sahip bireyler günlük; 6 porsiyon tüketebilirler. 6 dilim ekmek veya 3 dilim ekmek+1 kepçe çorba+4 yemek kaşığı pilav/makarna Ekmek ve tahıl grubunun porsiyon miktarları 1 dilim ekmek 2 yemek kaşığı pilav 2 yemek kaşığı makarna 1 kepçe çorba 1 porsiyon ekmek yerine geçer

17 YETERLİ VE DENGELİ BESİN TÜKETİMİ KADAR SATIN ALMA, SAKLAMA, HAZIRLAMA VE PİŞİRME KOŞULLARINA DA DİKKAT EDİLMELİDİR.

18 Güvenli(sağlıklı) besin; besleyici değerini kaybetmemiş, fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik açıdan bozulmamış besinlerdir. Besinlerin güvenliği tüm besin zinciri boyunca kişinin kendi sorumluluğundadır. ● Sağlıklı yaşamın en önemli etkenlerinden biri sağlıklı beslenmedir. ● Bu konuda karşılaşılan en önemli sorunların başında güvenli besin seçimi yer almaktadır.

19 ► ÜRETİMDEN TÜKETİME KADAR GÜVENLİ BESİN

20 Pekİ, satIn alma aşamasIndan tüketİme kadar geçen süreçte dİkkat etmemİz gereken kurallar nelerdİr?
İhtiyaçları listeleyin Depolama koşullarınızı gözden geçirin Besin alış-verişinizi en sona bırakın Ambalajlı ürün almaya özen gösterin İhtiyaçları listelemek; evde tüketilmeyi bekleyen besinler alış-veriş listemizde bulunmamalı. Depolama koşullarınızı gözden geçirin; dondurucunuz yeterince çalışmıyorsa veya aldıklarınızı depolayacak kadar yer yoksa dondurulmuş ürünleri satın almayın. Besin alış-verişinizi en sona bırakın; bazı besinler market arabasında çok fazla gezdirilmemelidir. Özellikle dondurulmuş besinlerin çözülmemesi için alış- verişte en son alınmalıdır. Ambalajlı ürün almaya özen gösterin; sebze ve meyve dışındaki besinleri açık olarak satın almayın.

21 Etiket okuyun İmal ve son kullanma tarihi Besin adı
Firma adı ve adresine Üretildiği yere Miktarına Hazırlama ve kullanma talimatına Depolama ve saklama koşullarına dikkat ediniz. Güvenli besine ulaşmak için en önemli unsur etiketlerde üretim ve son kullanma tarihinin bulunmasıdır. İçerik bilgileri de çok önemlidir.

22 Et-Yumurta-Kurubaklagİl Grubu
Dondurulmuş besinlerin çözdürülme işlemi; Buz dolabında Akan soğuk su altında Mikrodalga fırında yapılmalıdır. ● Pişmiş yemekler oda sıcaklığında 2 saatten uzun süre bırakılmamalı, buzdolabına yerleştirilmelidir. ● Dondurulmuş besinler buzu çözüldükten sonra tekrar dondurulmamalıdır. ● Çözdürme işlemi; buzdolabının alt raflarında bekletilerek, su geçirmeyen naylon torbalara sıkıca sarılıp akan soğuk su altında tutularak veya mikrodalga fırında çözdürme yapılabilir.

23 Et-Yumurta-Kurubaklagİl Grubu
Etler pişirilirken; Aleve yakın olmamalı Yağda kızartılmamalı Ekstra yağ eklenmemeli Haşlama Izgara Buğulama Fırında pişirme DOĞRU PİŞİRME YÖNTEMLERİDİR. Aleve çok yakın pişen etlerde kanserojen maddeler oluşur. Bu nedenle etler pişirilirken aleve yakın olmamalıdır. Etler yüksek miktarda doymuş yağ içerdikleri için pişirilirken ekstra yağ ilave etmeye gerek yoktur. Etin yağı yeterli olacaktır.

24 Et-Yumurta-Kurubaklagİl Grubu
Kurubaklagiller pişirilirken; Haşlama suları dökülmemeli Soda eklenmemeli Kurufasülye, nohut, mercimek gibi baklagiller iyi pişirildiğinde sindirimi kolaylaşır ve böylece protein değeri artar. Kurubaklagillerden tam olarak yararlanabilmemiz için pişirilmesi sırasında dikkat etmemiz gereken noktalar vardır: -kurubaklagiller pişirilirken ıslama suları dökülüp, haşlama suları kesinlikle dökülmemelidir. -yine kurubaklagillere çabuk pişmesi için eklenen soda besin değerini azaltır.

25 Et-Yumurta-Kurubaklagİl Grubu
Kirli, kırık, çatlak olmamalı Kullanılmadan önce yıkanmalı Çiğ olarak tüketilmemeli Kaynamaya başladıktan sonra 8-12 dakika pişirilmeli Yumurta yıkanmadan buzdolabında saklanmalı, ancak kullanılmadan önce mutlaka yıkanmalı. Yumurta çiğ olarak tüketildiğinde sindirimi zorlaşır. Yapısında bulunan “biotin” vitamininin emilimi engellenir. Ayrıca çiğ olarak tüketim besin zehirlenmesine de neden olabilir. Yumurta kabuklu olarak pişirildiğinde 4 dakikada beyazı, 12 dakikada tamı katılaşır. Bu nedenle kaynamaya başladıktan sonra 8-12 dakika haşlanmalıdır. Fazla pişirme sonucu sarısının etrafı yeşil renk alabilir. Bu durum besin değerinin azaldığının göstergesidir.

26 Süt Grubu DOĞRU TERCİHTİR UHT (uzun ömürlü süt) Pastörize süt
UHT ve/veya pastörize süt tüketimi daha sağlıklı olacaktır. Sokakta açık olarak satılan sütler mümkün olduğunca tercih edilmemelidir. Eğer tek seçeneğiniz sokak sütü ise pişirme işleminin süresine dikkat edilmelidir. Süt kabarmaya başladıktan sonra 4-5 dakika karıştırılarak kaynatılmalıdır. Ardından hemen soğutulup cam kavanoz içerisinde buzdolabına konularak 1-2 gün içerisinde tüketilmelidir.

27 Süt Grubu Sütlü tatlılarda;
Şeker tatlı piştikten hemen sonra yada indirmeye yakın eklenmelidir. Sütlü tatlı yaparken süt ve şeker birlikte pişirildiğinde sütün proteini (amin grubu) ile şekerin karbonhidratının (hidroksil grubu) birleşmesi sonucu besin değeri azalır.

28 Süt Grubu Gölgede kurutulmalıdır. Tarhana;
Yoğurttan yapılan tarhana, güneşte kurutulursa vitamin kayıpları oluşur. (B2, B6 vitamini)

29 Süt Grubu Yoğurt; Yoğurdun yeşilimsi suyu dökülmemelidir.
Yoğurt kapları boşaldıktan sonra tekrar besin saklamada kullanılmamalıdır. Yoğurdun yeşilimsi suyu ile birlikte vitamin kayıpları da meydana gelir. Yoğurt suyu ayran, çorba ve hamur işleri yapımında kullanılarak değerlendirilmelidir.

30 TahIl Grubu Ekmek; 2 günden uzun süre bekleyecekse buzlukta saklanmalı. İnce dilimlenip kızartılmamalı Bayat ekmekler su buharı Ekmekler dilimlenip kızartıldığında proteinleri denatüre olacağından besleyici değeri azalır. Bayat ekmekler su buharına tutularak yeniden taze hale getirilebilir.

31 TahIl Grubu Makarna, erişte, şehriye----çektirme işlemi
Şehriye, pirinç, un--- kavrulmamalı Pilav, makarna yaparken haşlama suları dökülmemeli, çekebileceği kadar su eklenerek çektirme işlemi ile pişirilmelidir. Şehriye, pirinç, ununun kavrulması protein kaybına neden olur.

32 Meyve- Sebze Grubu Mevsimine uygun sebze ve meyve
Satın alırken mevsim meyve ve sebzeleri tercih edilmelidir. Böylelikle hormonal açıdan, besin değeri bakımından ve ekonomik olarak sıkıntı yaşanmamış olur.

33 Meyve- Sebze Grubu Basamak----ayıkla 2. Basamak----yıka
3. Basamak----doğra 4. Basamak----pişir Sebzeler ilk olarak ayıklanmalı, yıkandıktan sonra doğranmalı ve pişirilmeli. Yıkama işlemi doğrandıktan sonra yapılırsa vitamin kayıplarına neden olur.

34 Meyve- Sebze Grubu Sebzelerin; Haşlama, pişirme sularını dökme
Kavurarak pişirme Kabuğunu derin soyma Soda ekleme Limon, sirke ekleyerek bekletme Sebzeler olabildiğince az su ile pişirilmelidir. Özellikle yeşil yapraklı sebzelerin yapısında dazla su bulunduğu için hiç su eklemeden de pişirilebilir. Sebzelere uygulanan kavurma yöntemi de doru değildir. En sağlıklı yöntem kendi buharı ile kısık ateşte pişirmedir. Pişirme sırasında sebzelerin yeşil renginin korunması için eklenen soda vitamin kayıplarına neden olur. Salatalara limon veya sirke ekleyerek bekletmek A ve C vitamini kayıplarını arttırır.

35 Meyve- Sebze Grubu Konserve; Suyu dökülmemeli
Taze sıkılmış meyve suları; Uzun süre bekletmeden hemen tüketilmeli Konserve sularının dökülmesi vitamin kaybına neden olur. Konserve suları çorba ve sos yapımında kullanılabilir.

36 Dİkkat Fazla miktarda katkı maddesi içeren besinlerden kaçının
Dondurulmuş gıda alırken taş gibi sert olanları tercih ediniz. Üzerinde buz kristali olanları kesinlikle satın almayın. Buzdolabı sıcaklığınız 4 derecenin üzerinde olmasın Besinleri buzdolabında nem ve hava geçirmeyen kaplar içinde saklayın Buzdolabınızı tıka basa doldurarak içerisindeki hava akımını engellemeyin

37 Dİkkat Yağlar yakıldıktan sonra yemeğe eklenirse( örneğin; mantı, iskender gibi) kanserojen öğeler içerirler. Tuzun ışık almayan, kuru ve serin yerde muhafaza edilmesi gerekir. Tercihen iyotlu tuz kullanılmalı ve 3 ay içerisinde tüketin Üzerinde salata veya sebze doğradığınız tahtada kesinlikle et kesmeyin Pişmiş ve çiğ besinleri yan yana getirmemeye özen gösterin Kendi topladığınız yada pazarda açık olarak satılan üretim yeri, son kullanma tarihi belli olmayan mantarlar zehirlenmelere neden olabileceği için tüketmeyin

38 İdeal ağIrlIğImIzI nasIl belİrlerİz ?
Boya göre uygun beden ağırlığınızı koruyunuz. Ağırlık(Kg.) BKI = Boy (m2) korumak için alınan ve harcanan enerjiyi dengelemeliyiz

39 İdeal ağIrlIğImIzI korumak İçİn alInan ve harcanan enerjİyİ dengelemelİyİz
BKI(kg/m2) Vücut Ağırlığının Durumu 18.5’dan az Zayıf Normal kabul edilebilir Normal Toplu(hafif şişman) I.Derece şişman II.Derece şişman 40 ve üzeri III.Derece şişman

40 İdeal ağırlığımızı korumak için alınan
ve harcanan enerjiyi dengelemeliyiz Dünya Sağlık Örgütünün 2002 yılı raporuna göre, hareketsiz yaşam dünya çapında yılda 1.9 milyon kişinin ölümüne neden olmaktadır. Bir bireyin geleceği için yapabileceği en iyi yatırım düzenli fiziksel aktivite alışkanlığıdır. Çocukluk çağından itibaren düzenli aktivite alışkanlığı kazandırmak, egzersizi günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline getirmek sağlığımızın korunması ve ileride karşılaşılacak sağlık tehditlerinin azaltılması konusunda oldukça büyük öneme sahiptir.

41 Düzenlİ Fİzİksel Aktİvİtenİn Önemİ
Kas ve eklemlerin sağlığı Kemik yapısı sağlığının korunması Kalp sağlığı Kan şekeri kontrolü Menopozu geciktirme Kanser riskini azaltma

42

43 Egzersİz yaparken nelere dİkkat edelİm ?
Sağlıklı bir beslenme ile destekleyin Egzersiz öncesi, sırası ve sonrasında su içmeyi unutmayın Aç yada tok olarak egzersize başlamayın Egzersizden 4 saat önce ana öğününüzü tüketmiş olun Yapmaktan hoşlandığınız, yaşam şeklinize uygun ve uzun süre devam ettirebileceğiniz bir aktivite seçin Egzersiz yaparken uygun kıyafet ve ayakkabı giyin

44 Egzersİzİ nasIl hayatImIzIn bİr parçasI halİne getİrebİlİrİz ?
Tv izlerken, bilgisayar karşısında çalışırken veya sadece dinlenirken bir defada 30 dakikadan fazla oturmayın Egzersize birden yüklenerek çok zorlanmayın. Aşamalandırın. Eve veya iş yerine giderken otobüsten birkaç durak önce inerek yürüyün Asansör yerine merdiven kullanın Arkadaşlarınızla beraber yapabileceğiniz aktivitelere katılın Ev işlerinizi yapmak için birini tutmak yerine kendiniz yapın. İşyerinizde, okulunuzda düzenlenen spor turnuvalarına katılın

45 Fiziksel aktivite + Yeterli /dengeli beslenme
Sağlıklı yaşam

46 Büyüme ve gelişmenin çok hızlı olduğu bir dönemdir.
Okul Çağı Dönemi; Büyüme ve gelişmenin çok hızlı olduğu bir dönemdir. Başta büyüme ve gelişmenin arttığı, Kemik oluşumunun hızlandığı, Yaşam boyu sürecek davranışların kazanıldığı, Beslenmeye bağlı ortaya çıkabilecek bazı kronik hastalıkların temelinin atıldığı Besin öğelerine gereksinimin yükseldiği bir dönemdir

47 Okul çocuklarInda beslenme bozukluklarInIn neden olduğu sorunlar
Vitamin yetersizliği Diş çürükleri Bağırsak parazitleri Demir yetersizliğine bağlı kansızlık Gelişim geriliği ve kısa boyluluk İştahsızlık ve zayıflık Dikkat süresinin azalması ve algılama sorunu Öğrenmede güçlük Okulda devamsızlık Şişmanlık

48 Okul çağI çocukluk dönemİnde dİkkat edİlmesİ gereken noktalar
&Evinize hazır meyve suları, gazlı içecekler, cips gibi yiyecekler almayın &Okul menülerini kontrol edin &Okul yönetimini kantinde satılan yiyecekler konusunda uyarın &Ara öğün alışkanlığı kazandırın (beslenme çantalarına uygun besinler koyarak) Bu tip gıdalarla ev ortamında çocuğunuzu karşılaştırmayınız. Israr ederse onunla oturup bu tip besinlerin büyümesine nasıl zarar verdiğini uygun bir dille anlatın ama sakın korkutmayın. Bu öğünlerde meyve, sandviç, süt, sütlü tatlı gibi alternatifler sunun.

49 Okul çağI çocukluk dönemİnde dİkkat edİlmesİ gereken noktalar
& Diyet için ısrarcı olmayın & Hep beraber yemek yemeye özen gösterin & Yemek tabakları ayrı olsun Yavaş yavaş ve kademeli olarak alışkanlıklarını değiştirmeye çalışın. Sevemdiği bir besi grubu varsa bir diyetisyene danışın. Yerine ne vereceğinizle ilgili size yardımcı olacaktır. Çocuklarınızın yemek tabaklarının ayrı olması hem çocuğun öz güvenini sağlar hem de ne kadar yediğini kontrol edebilmede anneye yardımcı olur.

50 ÇocuklarInIzI harekete teşvİk edİn
Hatta sizde onunla birlikte hareket edin. Unutmayın çocuklar çoğunlukla anne ve babalarını örnek alırlar.

51 Okul çağI çocukluk dönemİnde dİkkat edİlmesİ gereken noktalar
& Fast-food restoranlarına mümkün olduğunca az götürün. Gittiğiniz zamanlarda ise; Hamburger, ayran, meyve Çizburger, patates tava, taze sıkılmış meyve suyu Lahmacun, ayran, salata Peynirli tost, taze meyve suyu Dürüm, salata ayran gibi menüler oluşturun.

52 Okul çağI çocukluk dönemİnde dİkkat edİlmesİ gereken noktalar
& Sabah kahvaltısı günün en önemli öğünüdür. :::1 bardak süt,yumurta, ekmek, sebze yada meyve :::Peynirli omlet, taze sıkılmış meyve suyu, ekmek :::Peynirli tost yada sandviç, taze sıkılmış meyve suyu :::Süt, 2-3 kaşık tahin-pekmez, ekmek, meyve Kahvaltıya örnek menülerdir Yapılan araştırmalarda kahvaltı eden çocukların etmeyenlere göre başarı düzeyinin, derse ilgilerinin daha yüksek olduğu, daha kolay öğrendikleri görülmüştür.

53 Okul çağI çocukluk dönemİnde dİkkat edİlmesİ gereken noktalar
Oluşabilecek kansızlık büyümeyi engeller, dikkat ve algılamayı azaltır, hastalık oluşma riskini arttırır. Demirden zengin gıdalar çocukların beslenmesinde mutlaka olmalıdır. Bunlar et, tavuk, balık, yumurta, kurubaklagiller, pekmez, kuru meyveler gibi besinlerdir.