BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015

BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015
Tasarım Kuralları Chapter 7 – Design Rules Güray ARIK BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 1

Tasarım -1 Tasarım (dizayn, İng. design) bir planın, bir nesnenin ya da bir inşa süreci içinde (mimarî çizimler, mühendislik çizimleri, iş süreci v.b.) meydana getirilmesine denir sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamede endüstriyel tasarımı kavramı şu şeklide tanımlanmaktadır; “Tasarım, bir ürünün tümü, veya bir parçası veya üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya özelliklerinin oluşturduğu bütünü ifade eder.” BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 2

Tasarım - 2 Tasarımda belirli standart kurallar vardır ve bu kurallar belirli noktalarda oluşturulur: Ergonomi, Psikoloji, Bilişsel algı, Sosyallik Ekonomiklik. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 3

Tasarım Kuralları Nedir Nihai bir yazılım ürününün kullanılabilirliğini artırmak üzere bir tasarımcının takip edebileceği kurallar bütünü olarak tanımlanabilir. Tasarım kuralları genel olarak iki boyutta sınıflandırılabilir. Otorite Tasarım Kuralları Genellik BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 4

Tasarım Kuralları OTORİTE GENELLEME Tasarım esnasında hangi kurallara uyulması veya uyulmaması gerektiğine ilişkin boyut. Kuralların hangi tasarım durumlarında uygulanıp uygulanmayacağı ya da daha sınırlı uygulama durumlarında kullanılıp kullanılmayacağına ilişkin boyut. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 5

Tasarım Kuralları Farklı tipte tasarım kuralları bulunmaktadır. Bu tipler genel olarak Prensipler, standartlar ve kılavuzlar olarak ifade edilir. İlkeler, soyut tasarım kurallarıdır. yüksek genellenebilirlik ve düşük otoriteye sahiptir. Standartlar spesifik tasarım kurallarıdır. yüksek otoriteli ve uygulamada sınırlı. Kılavuzlar; otoritede düşük ve uygulamada daha geneldirler. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 6

Prensipler Prensipler en soyut düzeydeki tasarım kuralı tipidir. Genellenebilirliği yüksek, otoritesi düşüktür. Prensipler üç ana kategoriye ayrılır. Öğrenebilirlik Esneklik Sağlamlık BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 7

Öğrenebilirlik (Learnability) Yeni bir kullanıcın sisteme geldiğinde kolay bir şekilde sistemin kullanımını öğrenmesi ve yüksek başarı performansı elde etmesine yönelik ilkeleri ihtiva eder. 5 ilkeye sahiptir. Öngürülebilirlik Sentezlenebilirlik Aşinalık Genellenebilirlik Tutarlılık BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 8

Öngörülebilirlik (Predictability) Kullanıcının geçmişteki sistem etkileşimleri, gelecekteki etkileşim sonuçlarını etkilemektedir. Öngörülebilirlik kullanıcı merkezli bir yapıya sahiptir. Kullanıcın sistem üzerindeki işlem etkilerini belirlemeye çalışır. İşlem görünürlüğü Eğer bir işlem uygulanabilirse, bunun kullanıcıda hissedilebilir bir belirtisi olabilir. İşlem görünürlüğünde kullanıcın bir sonraki aşamada yapacağı işlemler öngörülür. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 9

Sentezlenebilirlik (Synthesizability) Kullanıcının daha önce gerçekleştirdiği işlemlerin mevcut durumunu etkilediğini anlayabilme yeteneğidir. Kullanıcının sistem üzerinde yaptığı işlemlerin kullanıcı tarafından görülmesi önemlidir. Kodlama dili kullanılan bir ara yüz - Görsel masaüstü ara yüzü(Dosya kopyalama işlemi). Hacettepe ve ve Gazi Üniversitesi … Öğretmen Ayşe ve velisi ile görüşme yaptı… İmmediate Eventual BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 10

Aşinalık (Familiarity) Kullanıcıların sistemle etkileşime girdiklerinde mevcut bilgileri ve sistem gereksinimlerin arasındaki ilişkinin ölçümüdür. Örneğin bir kelime işlemci programının ilk çıktığında daktilo ile yazı yazanların kolayca adapte olması. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 11 11

Genellenebilirlik (Generalizability) Kullanıcının belirli bir bilgisini etkileşim içerisinde benzer durum ya da durumlar için kullanmasıdır. Örneğin kullanıcının kopyala-yapıştır işlemini önceden kullandığı sistemlerde benzer şekilde yapabilmesi. Tasarımcıların programlama standartlarına ve stillerine uyması genellenebilirliği artıracaktır. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 12

Tutarlılık(Consistency) Tutarlılık, kullanıcı ara yüz tasarımında en geniş kullanılan ilkelerden birisidir. Benzer durumlarda ve görevlerde benzer davranışları sergilemektir. Kullanıcılar tutarlı ara yüzleri sever. Tasarımda en önemli konulardan birisi «Tutarlı Olun» kuralıdır. Girdi ve çıktıların aynı konsept içinde tutarlı olması da bu kapsama girer. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 13

İletişim Girişimi(Dialog initiative)
Esneklik (Flexibility) Kullanıcı ve sistemin bilgi alışverişi yapacağı yöntemlerin çeşitliliğini ifade eder. Sistem, değişik yetenek ve tercihlere izin vermelidir. Kullanım metodu tercihleri içermeli Kullanıcının hızı, hassaslığı ve davranış biçimine uyarlanabilmelidir. 5 ilkeye sahiptir. İletişim Girişimi(Dialog initiative) Çoklu kullanım Task Migratability Yerini Alabilme Uyarlanabilirlik BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 14

İletişim Girişimi(Dialogue initiative) Kullanıcı ile sistem arasındaki iletişimin başlaması esnasında hangisinin diyalogda inisiyatif sahibi olduğunun ifadesidir. System pre-emptive: Sistem diyalogu başlatır ve kullanıcının bilgiye ulaşması için talepte bulunması gerekir. User pre-emptive: Kullanıcı sisteme karşı herhangi bir fiilde bulunmakta serbesttir. İletişimin hangi türde olacağı tasarlanan sistemin özelliğine göre şekillenebilmektedir. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 15

Çoklu Kullanım (Multi Threading ) Sistemin, kullanıcının aynı anda birden fazla görevle etkileşimini destekleyebilme yeteneğidir. Kullanıcı sistemle iletişimi geçtiğinde, bu iletişim çok yönlü olabilir. Sistemin kullanıcının taleplerine eş zamanlı cevap verebiliyor olması beklenir. Kullanıcının yazı yazarken gelen bir e-postanın kullanıcıya aynı zamanda uyarı olarak iletilmesi. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 16

Görev Geçişkenliği (Task migratability) Sistemin, belli bir zamanda birden fazla göreve uyum sağlayabilmesi için kullanıcı etkileşimini destekleme yeteneğidir. Sistemin kullanıcının girdiği metinlere yazım denetimi yapması. Güvenliğin kritik olduğu durumlarda görev geçişkenliği etkili olabilir. Örneğin; acil durumlarda otomatik pilotun devreye girmesi. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 17

Yerini Alabilme(Substitutivity) Birbirlerine eşit olan giriş ve çıkış değerlerinin, birbirleri yerine geçebilmesidir. Boyut belirtmelerde santimetre veya inç kullanımı örnek olarak verilebilir. Excel’de kullanıcının girdiği sayısal değerin ondalık seviyesinin sistem tarafından oromatik olarak verilmesi. Çizgi çizip, uzunluğun program tarafından verilmesi ya da koordinatların verilip, çizginin program tarafından çizilmesi. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 18

Uyarlanabilirlik(Customizability) Kullanıcı arayüzünün, kullanıcı(adaptability) ya da sistem(adaptivity) tarafından değiştirilebilir olması durumudur. Adaptability: kullanıcının giriş ve çıkış formlarını istediği gibi ayarlayabilir. Adaptivity: ise kullanıcı ara yüzünün otomatik olarak sistem tarafından değiştirilmesi söz konusudur. Sistemin kullanıcının davranışlarından acemi bir kullanıcı mı, yoksa uzman bir kullanıcı mı durumunu algılaması ve buna yönelik işlemlere devam etmesi bu kapsamda değerlendirilebilir. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 19

Sağlamlık(Robustness) Kullanıcıya hedeflerin başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesinde ve değerlendirilmesinde sağlanan destektir. Kullanıcıların ihtiyaç ve istekleri arttıkça buna göre sistemde sağlanacak destek te arttırılmalıdır. 4 ilkeye sahiptir. Gözlenebilirlik Düzeltilebilirlik Görev Uyumu Yanıt Verme BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 20

Gözlenebilirlik (Observability) Kullanıcıya sistemin iç durumunu değerlendirme izninin verilmesi durumu olarak ifade edilmektedir. Gözlenebilirliğin diğer 5 ilkesi: browsability, defaults, reachability, persistence operation visibility BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 21

Gözlenebilirlik (Observability) Browsability: Sistemin geçerli iç durumunun ara yüzün sınırlılığı ile araştırılma imkanının sağlanmasıdır. Bilgisayarım simgesi üzerinde sağ tıklayıp sistem bilgilerine ulaşılabilir. Static/Dynamic Defaults: Kullanıcının hata yapmasını önlemeye yöneliktir (bir nevi hata önleme mekanizması). Reachability: Kullanıcının herhangi bir sistemden diğer bir sisteme geçiş yapabilmesi durumudur. Persistence: İletişimin etkisinin devamlılığı ve kullanıcının bu etkiyi kullanabilmesidir. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 22

Düzeltilebilirlik (Recoverability) Bir hatanın farkına varıldığında kullanıcıya bunu düzeltebilme imkanının sağlanmasıdır. Forward-Backward: Metin editörlerinde bir hata durumunda işlemi geri adımlamak için undo komutunu tetikleyen buton kullanabilir. .Örneğin ; bir dosya yanlışlıkla silindiği zaman geri dönüşüm kutusundan o dosyayı tekrar çağırabilmesi. Adımlama ileriye doğru da olabilir. Reachability: Düzeltilebilirlik erişilebilirlikle ilgilidir. Kullanıcıya mevcut durumundan hedeflediği bir duruma geçebilmesine imkan tanınmasıdır. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 23

Yanıt Verme (Responsiveness) Görev uyumu sistem ve kullanıcı arasındaki iletişimin oranını ölçer. İstikrar - Sistemin kullanıcıya durum değişikliğini ifade etmesi için ihtiyacı olan zamana, cevap verme zamanı denir. Cevap verme zamanının aynı veya benzer durumlardaki değişmezliğinin koruması da İstikrardır. Kullanıcı açılır bir menüye tıklandığında anlık tepki beklerler. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 24

Görev Uyumu(Task conformance) Sistem hizmetlerinin kullanıcının işlerinin tamamını destekleme derecesi Task completeness: sonuçlanma süresini ifade eder. Task adequacy: görevlerdeki kullanıcı anlayışına işaret eder. Görevlerin tamamlanabilmesi için sistem ara yüzlerinin anlaşılır olması gerekir. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 25

Standartlar Temel Teori (Underlying Theory) Değişim
Etkileşimli sistem tasarımı için standartlar genellikle, ulusal veya uluslararası kuruluşlar tarafından belirlenir. Standartlar hem yazılım hem de donanım oluşturmak için kullanılabilirler. Smith yazılım ve donanımın karakteristik özelliklerini 2 başlık altında açıklamıştır Temel Teori (Underlying Theory) Değişim BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 26

Temel Teori (Underlying Theory) Donanım için kullanılan standartlar; ergonomi/insan faktörü ve psikolojiye dayanır, iyi bilinirler ve donanım tasarımına kolayca uyarlanabilirler. Yazılım standartları ise psikolojiye ve bilişsel bilime dayanırlar, nispeten daha az bilinirler ve yazılıma uyarlanmaları kolay değildir. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 27

Değişim Donanımın güncellenmesi yazılıma göre daha pahalı ve daha zordur. Donanım için değişiklik isteği yazılımdaki gibi sıklıkla ortaya çıkmaz. Standartlar nispeten sabit olduklarından dolayı yazılımlardan çok donanımlar için uygundurlar. Bu sebeple, standart enstitüleri yazılımdan önce donanımlara standartlar belirlemiştir. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 28

ISO Standartlar ISO Görsel Terminallerin Ofis Kullanımlarındaki Ergonomik Gereksinimleri (Ergonomic Requirements for Office Work with Visual Display Terminals) (VDT) 17 maddesi bulunmaktadır. Bunların; - 3 tanesi ISO 9241 tanımıyla, - 7 tanesi donanımsal özelliklerle, - 7 tanesi yazılımsal özelliklerle ilgilidir.

ISO 9241 – Donanımsal özellikler
- 4. Klavye Düzeni (Keyboard Layout) ISO 9241 - 5. Çalışma Yeri Düzeni/Ergonomisi (Workstation Layout) ISO 9241 - 6. Çevresel Gereksinimler (Environment) ISO 9241 - 7. Ekran Yansımaları (Display with Reflections) ISO 9241 - 8. Ekran Renkleri (Display Colors) ISO 9241 - 9. Klavye Harici Girdi Araçları (Non-keyboard Input Devices) ISO 9241 - 10. Genel İletişim İlkeleri (General Dialog Principles)

ISO 9241 – Yazılımsal özellikler
-11. Kullanılabilirlik, ISO 9241 -12. Tanıtım Bilgileri (Presentation of İnformation), ISO 9241 -13. Kullanım Kılavuzu (User Guidance), ISO 9241 -14. Menü İletileri (Menu Dialogs), ISO 9241 -15. (Command dialogs) ISO 9241 -16. Doğrudan Manipülasyon İletileri (Direct manipulation dialogs), 1999 ISO 9241 -17. Form Doldurma İletileri (Form – filling dialogs)

ISO 9241 Kullanılabilirlik Tanımlar ISO 9241 standartında kullanılabilirlik kavramı etkililik, yeterlilik, memnuniyet ile kullanıcıların belirli çevrelerde hedeflerini başarmaları şeklinde tanımlanmıştır. Etkililik: Doğru ve tamlık ile kullanıcıların hedeflerini başarmaları Etkinlik: Kaynakların, hedeflerin doğru ve eksiksiz olarak başarılmasına yönelik olarak harcanmasıdır. Memnuniyet: Kullanıcı ve söz konusu sistemin kullanımından etkilenen insanlar için sistemin konfor ve kabul edilebilirlik düzeyidir. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 32

Kılavuzlar (Guidelines) Etkileşimli sistemler için tasarım kurallarının başında fikir verme ve daha genel esaslar (kılavuzlar) gelmektedir. Kılavuzlar otoritede düşük olma eğilimindedirler ve uygulamada daha geneldirler. Kılavuzlar, tasarıma başlamadan önce tasarımcıya fikir verme amaçlıdırlar. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 33

Kılavuzlar Birçok kılavuz bulunmaktadır. Smith ve Mosier tarafından ortaya konan örnek kılavuz. Bu kılavuzun temel kategorileri şunlardır: -Veri girişi -Veri görüntüleme -Akış kontrolü -Kullanıcı rehberliği -Veri aktarımı -Veri koruma

Kılavuzlar

Altın Kurallar ve Sezgisellik Kullanıcı merkezli tasarım savunucuları bir dizi altın kurallar ya da sezgisel setler sunmuştur. Burada bahsedilen tasarım kuralları önemli olmakla birlikte her zaman her duruma uyarlanabilir olmayabilir. Bu kurallar daha iyi bir sistem tasarlamak için tavsiye niteliğinde kontrol listeleri veya özet sağlarlar. Bir çok sezgisel kurallar bulunmaktadır. En çok kullanılanları: Nielsen’in on sezgiseli, Shneiderman sekiz altın kuralı ve Norman'ın yedi ilkesi. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 36

Arayüz Tasarımında Shneiderman’ın 8 Altın Kuralı Tutarlılık için gayret etmek Kullanıcılara sık kullandıkları eylemlere yönelik kısayol / makro / tuş kombinasyonları sağlama ve kullanma imkanı verme Bilgilendirici geri dönütler sunma Bir görevi tamamlayan kullanıcıya bilgilendirici diyaloglar tasarlamak Hataların önlemesi ve basit hataların yönetilmesi Hareketlerin kolayca geri alınmasına izin vermek İç kontrolün desteklenmesi Kısa süreli hafıza yüklemesini azaltmak. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 37

Zor İşlemlerin Basitleştirilmesi için Norman’ın 7 Kuralı Kafanızdaki ve çevrenizdeki bilgileri birlikte kullanmak Görevlerdeki yapıyı basitleştirme (Yüksek düzeyli bellek yüklemesinden ya da karmaşık problem çözme becerilerinden kaçınmak için görev yapıları basitleştirilmelidir. Basitleştirme, zihinsel yardım sağlayarak, görevler hakkında daha fazla bilgi ve daha iyi dönütler veren teknolojiden yararlanılarak, görevi yada görevin bir bölümünü otomatikleştirerek ya da görevin doğasını değiştirerek yapılabilir.) Nesneleri görünür yapma (Uygulama ile değerlendirme arasında bağlantı olmalıdır.) BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 38

Norman’ın 7 Kuralı Haritalamaları doğru yapma (Kullanıcının hareketleri sistem kontrollerinde ayrıntılarıyla planlanmalıdır. Böylece neyin ne kadar yapıldığı daha açık bir hale gelir.) Hem doğal hem yapay sınırlamaların gücünden yaralanma. Hata için tasarım (Kullanıcıların yapmaları muhtemel hataları önceden tahmin edip, sistem içinde geri almaları da tasarlamak gerekir.) Ara yüzde küçük farklılıklar olabilir ama kritik kontrol öğeleri herkesin alışageldiği şekilde olmalıdır (otomobil örneği). BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 39

HCI Örüntüleri Tasarıma başlamanın bir yolu geçmişte başarılı oldukları kanıtlanmış örneklerden öğrenmektir yani bir sistem ya da paradigmayı başarılı yapan bilgiyi tekrar kullanmaktır. Örüntü:Başarılı tasarımların her yeni durumda tekrar tekrar kullanılabilen temel bilgilerinin özetlerini alan tekrar kullanan yaklaşımdır. Örüntü yaklaşımında, başarılı tasarımların yeni durumları tekrar tekrar kullanılabilen temel bilgilerinin özetleri tekrar kullanılır. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 40

HCI Örüntüleri Örüntüler, Psikolojik teorilerden değil, başarılı uygulamaların sonuçlarında üretilir. Tasarımcıya bir şeylerin nasıl yapılacağını değil, nelerin neden yapılması gerektiğini anlatırlar. BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 41

Kaynakça Alan, D., Janet, F., Gregory, A., & Russell, B. (2004). Human-computer interaction. England: Pearson Education Limited. Tasarım, Tasarım Nedir?, BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 42

Teşekkürler Güray ARIK BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015 43

BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "BTÖ 711 – İnsan-Bilgisayar Etkileşimi, Bahar Dönemi 2015"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim