SOSYOLOJİ Modern toplumdaki insan gruplarını ve sosyal yaşamı sistematik olarak ele alan bilim dalıdır. Sosyolojinin konusu, uygar toplumlardır. Toplumsal.

... konulu sunumlar: "SOSYOLOJİ Modern toplumdaki insan gruplarını ve sosyal yaşamı sistematik olarak ele alan bilim dalıdır. Sosyolojinin konusu, uygar toplumlardır. Toplumsal."— Sunum transkripti:

1 SOSYOLOJİ Modern toplumdaki insan gruplarını ve sosyal yaşamı sistematik olarak ele alan bilim dalıdır. Sosyolojinin konusu, uygar toplumlardır. Toplumsal bir varlık olarak insan, sosyal eylemler ve karşılıklı ilişkiler, toplumsal çevredeki olgu ve olaylar, toplumsal yaşamın yapısı ve işlevi, sürekliliği ve değişmeleri temel araştırma alanlarıdır. Toplum, insanlardan oluşur; ama insanların toplamından daha fazlasıdır. İnsanların arası ilişkilerdir; ortak amaçlar ve çalışmalardır. Sosyoloji, toplumsal (sosyal) bir bilim olarak olması gerekeni değil; olmuş olanı oldukları biçimde ele alır. Normatif değildir. Üstelik toplumsal olay ve olgular; çok yönlü, karmaşık ve yer – zamana göre değişik biçimlerde ortaya çıkabildiği için, çok değişkenli analizlere ihtiyaç vardır. Bu sosyolojik analizler, genel geçer toplumsal yasalara ulaşmayı gerektirmez. Eğilimler ve olasılıklara dayalı genellemeler yapabilmek uygun olandır.

2 Kültür ve Sanat Sosyolojisi
İNSAN TOPLUM DEVLET EKONOMİ KÜLTÜR TEKNOLOJİ DEĞERLER BİLGİ ZAMAN MEKÂN İktisat İktisat Sosyolojisi Hukuk, Etik Din Sosyolojisi Hukuk Sosyolojisi Doğa Bilimleri Mühendislik Kültürel Antropoloji Kültür ve Sanat Sosyolojisi Mantık Bilgi Kuramı Bilgi Sosyolojisi Siyaset bilimi Sosyal Politika Siyaset Sosyolojisi Coğrafya Demografi Sosyal Ekoloji Tarih Tarih Sosyolojisi Psikoloji Sosyal Psikoloji Eğitim Bilimleri Eğitim Sosyolojisi Sosyoloji Sosyal Antropoloji

3 TOPLUM Toplumsal Cinsiyet Kuşaklar Irklar ve Etnisite
Dinler, Mezhepler, Cemaatler Uluslar, Azınlıklar ve Göçmenler Sınıflar, Tabakalar, Zümreler Kültürel Topluluklar Kentliler ve Kırsal

4 TOPLUM Ortak amaçlar X Çatışmalar Muhafazakârlık X Değişim Yanlısı
Sosyal Bağımlılık Aile – Eğitim – Sosyalleşme Statü, Mevki ve Rol Devlet – Güç – İktidar Davranış Türleri (duygusal, akılcı …) Eylem Güdüleri (hırs, saygınlık, başarı vb. motifler) Değerler ve Tasarımlar (emirler, yasaklar vb.) Denetim Mekanizmaları (övgü, kınama vb.)

5 TOPLUM Toplumsal Yapı (Altyapı X Üstyapı İlişkisi)
Toplumsal Sistem (Mülkiyet ve Üretim İlişkileri, Temel Güdülenme, Paradigma) Toplumsal Süreç (Sosyal Eylem ve Değişim)

6 Sosyo-Kültürel Kişilik
Doğal faktör: Genetik (fizikî güç, güzellik, zekâ vb.) Sosyal faktör: Sosyal çevrenin etkisi Kültürel faktör: Düşünce modelleri, bilim, idealler, hukuk, gelenekler, sanatlar vb. “insanın özü [insan doğası], tek tek her bireyin doğasında bulunan bir soyutlama değildir. Bu öz aslında, kendi gerçekliği içinde, toplumsal ilişkilerin bütünüdür.” Karl Marx, 1845

7 Toplumsallaşma Bireyin topluma, sosyal çevreye uyum sağlaması
Bireyin toplum tarafından kabul edilmesi Toplumsallaşma, bir öğrenme sürecidir. Önce ailede başlar, okulda devam eder. Yetişkinliğe geçişle beraber, çok yönlü kişisel deneyimlerle hızlanır. Ömür boyu sürer. İletişim ve ulaşımın hızlanması ve dolayısıyla kültürler arası etkileşimin artması toplumsallaşmayı hızlandırmıştır ve çeşitlendirmiştir.

8 Toplumsallaşma Evreleri
Aile Anaokulu Okullar Yurtlar Arkadaş çevreleri Dernekler Kitle iletişim araçları (Gazete, radyo, tv, sosyal medya) Sanatsal etkinlikler Meslekî çevreler

9 Toplumsallaşmanın Önündeki Engeller ve Dezavantajlılar
Bedensel ve zihinsel engeller Asosyal kişilik Kadınların dezavantajları Göçmenler Suçlular Cinsel yönelimi farklı olanlar Yaşlılar Tüketim toplumu Asimilasyon (Benzeştirme) : Çoğunluk veya erk sahibinin baskısıyla, farklılık gösteren grupların, bunların kültür birikimleri ve kimliklerinin, baskın yapı içinde eriyerek yok olması.

10 Cicero’ya (İÖ 106 – 43) Sosyal Kategoriler
1. Aile 2. Köy ve devlet 3. Dil birliğine dayanan halk(lar) 4. Tüm insanlık 5. Tanrıları da kapsayan dünya toplumu

11 Sosyal Rol Sosyo-kültürel bir kişiliğin belli bir durumda kendisinden yerine getirmesi beklenen davranışların tümü. Daha açık bir deyişle, bir kişinin hakları ve görevleridir. Sosyal rol, kişi için bağlayıcı niteliği bulunan toplum içi davranışlarını kapsamaktadır. Örn. Baba, eş, öğretmen, dernek başkanı, apartman yöneticisi, yazar vb. Burada akla bu roller için ideal tipoloji gelir. Bu yüzden, birey kendini bu tipolojiye uyma baskısı altında hisseder. Toplumsal denetim süreklidir.

12 Sosyal Rol Temel (Kilit) Rol: Temel rol, genelde kişinin mesleğidir. Diğer ifade ile en yaygın tanındığı roldür. Rol Çatışması: Bir rolden farklı kişiler farklı davranışlar bekler. Mesela bir öğretmenden öğrenci, veli, meslektaşları ve üstleri aynı rolü beklemez. Ya da bir birey, farklı rolleri nedeniyle farklı davranışlar sergilemek zorunda kalabilir. Mesela çalışan anne. Sosyal Rol ve Yaptırım: Kişiyi rolünün gereğini yerine getirmezse, toplumsal yaptırım (kınama, dışlama, şiddet vb.) ve hukukî cezalarla karşılaşabilir.

13 Sosyal Mevki Belli bir rolü yerine getiren kişinin toplum içindeki yeri. 1) Kişi, herhangi bir çaba göstermeden bir sosyal mevkiye kavuşabilir. (Kralın oğlu) 2) Kişi, çalışır çabalar ve bir mevki elde eder. (Meslekler)

14 Sosyal Statü Toplumlar, sosyal mevkileri belli bir saygınlık (prestij) sıralamasına göre değerlendirir. Kişinin sosyal statüsü, bu sıralama içindeki yerine göre oluşur. Bu saygınlık ölçütleri, toplumdan topluma ve dönemden döneme değişecektir. Meslek, gelir, öğrenim derecesi, sosyal köken, malvarlığı vb. Çok başarılı bir doktor, alkolik ve kumarbaz ise statü kaybına uğrar. Statü kazanmak için birden fazla ölçütün bir arada bulunması gerekir. Statü Simgeleri: Ev, araba, oturulan semt, hizmetçiler, giysiler, madalyalar, ödüller, geziler vb. Sosyal Rol – Mevki – Statü birbiri ile çok sık bir bağ içindedir.

15 Platon’a (İÖ 429 – 347) göre Sosyal Statüler
1. Düşünürler, bilginler → bilgelik 2. Krallar, rahipler → kahramanlık ve geleneklere bağlılık 3. Koruyucular, savaşçılar → kahramanlık 4. Zanaatkârlar, köylüler → boyun eğme Ya kadınlar? Göçmenler? Köleler?

16 Davranış Modelleri Toplumun uyulmasını zorunlu kıldığı davranış tarzlarına ve eylemlerine denir. Davranış modelleri, somut durumlarda toplumsal kuralların gereğini yerine getirmektir. Toplumsal kurallar ise, toplumsal değerlere dayalıdır. a) Alışkanlıklar b) Görenekler c) Görgü kuralları d) Gelenekler e) Emirler f) Yasaklar

17 Sosyal Denetim Belli bir toplumsal grubunun üyesinin sürekli olarak sosyo-kültürel çevresince gözetlenmesidir. Sosyal denetim, sosyalleşmenin başarıya ulaşmasında etkili bir işlev görür. Bir bireyin, toplumun bütününe veya bir alt toplumsal gruba uyum sağlayamamasının temel nedeni, herhangi bir kuralın yokluğu ya da geçerliliğini yitirmesi ise kuralsızlık (anomi) söz konusudur. Bu karşılık birey, var olan kurallara kendi öznel davranışı sonucunda uymuyorsa, o zaman genel anlamda sapma söz konusudur.

18 Bütün ile parça arasında
Çatışmanın Niteliği Eşitler arasında Ast-üst arasında Bütün ile parça arasında Sosyal Roller Hasta X Doktor Anne X Meslek Meslek rolü X Sendika rolü Sosyal kişilik X Askerlik Sosyal Gruplar Erkek öğrenci X Kadın öğrenci Başkan X Üye Çocuk X Ebeveyn Personel X Yeni personel Sektörler A firması X B firması İşveren X İşçi Müslüman X Tarikat üyesi Topluluklar Sunnî X Alevî Yurttaş X Köle İktidar X Muhalefet Devlet X Azınlıklar

19 Sosyal Tabakalaşma Bir topluma özgü belli ölçütlerle o toplumu oluşturan bireylerin gruplandırılarak belli bir sıraya konmasına sosyal tabakalaşma denir. Böyle bir sıralama, sosyal eşitsizlik doğurur. Tabakalaşmayı ortaya çıkaran temel unsurlar; sosyal mevki, sosyal statü ve sosyal değerlerdir. Bireylerin gruplandırılarak sıraya konmasında, onların sosyal iktidara katılma oranları, toplumsal etkinlikleri ve malvarlıkları rol oynar. Toplumların saygınlık ve güç ölçütleri çerçevesinde belirli bir tabakalaşmaya gitmesi tarih boyunca tüm toplumlar için geçerli olan bir toplumsal durumdur. Tabakalaşma jeolojiden alınmış bir kavram olup, her toplumda mevcuttur. Yeryüzü farklı kaya tabakalarından oluşmaktadır. Toplumsal tabaka, yaşamda benzer avantaj ve dezavantajları paylaşan insan gruplarıdır.

20 Sosyal Tabakalaşma Tabakalar arası farkların nedenleri: İşbölümü, mülkiyet, örgütsel işleyiş, devlet yapısı, demokrasi seviyesi, fizikî özellikler, gelir seviyesi, servet, aile kökenleri, eğitim seviyesi Tabaka içi ortak özellikler: Ortak çıkar, eylem birliği, nesnel bir toplumsal konum, kültürel yakınlık, fizik’i benzerlikler * ekonomik eşitsizlik * yaşam fırsatları * statü * sosyal hareketlilik

21 Üst tabaka (üst, orta, alt) Üst orta tabaka Orta tabaka
Alt orta tabaka Alt tabaka (üst, orta, alt) Hor görülenler ve Yok sayılanlar Almanya (1980) Üst tabaka (üst, orta, alt) (yüksek yöneticiler, seçkinler) % 2 Üst orta tabaka (memurlar) % 5 Orta tabaka (esnaf) % 14 Alt orta tabaka (nitelikçi işçiler) % 29 Alt tabaka (üst, orta, alt) (küçük memurlar, niteliksiz işçiler, köylüler) % 46 Hor görülenler ve Yok sayılanlar (işsizler, sürekli suçlular) % 4

22 Kölelik İnsanın mülk edinilmesidir. İnsan-meta. Köle, zorla çalıştırılır ve alır-satılır. Antik Roma ve Antik Yunan’da esastır. Avrupa’da yaklaşık 1450 – 1800’ler arası (1807’de yasaklandı) Amerika’da yaklaşık 1600 – 1800’ler arası (1807’de yasaklandı) Osmanlı’da 1847’de yasaklandı. Tüm dünya için Milletler Cemiyeti 1926’da yasakladı. Günümüzde uluslararası, illegal insan ticareti (Özellikle çocuk ve kadınlar. En çarpıcısı seks köleliği)

23 Kast Sistemi Tabakalaşma sisteminin kendine özgü örneklerinden biri de kast sistemidir. Kesin ve ayrıntılı bir biçimde belirlenmiş, sınırlandırılmış ve hiyerarşik olarak bölünmüş toplumsal gruplardır. Her insan, hayatı boyunca terk edemeyeceği bir kast içinde doğar, bu kast içinden evlenir. Daha çok dinsel bir temele dayanır. Seçilecek meslek türleri, kastlara göre sınıflandırılmıştır. Özel haklar tanımlanmıştır. Özellikle Hindistan’da görülür. Ayrıca Eski Mısır, Mezopotamya, Yunan kentleri, Roma, İsrail, Arabistan, Afrika ve Orta Amerika’da görülmüştür.

24 Kast Sistemi Hindistan’da Kast Sistemi:
1.Brahmanlar (Rahipler ve bilginler) 2.Kshatriyalar (Askerler ve yöneticiler) 3.Vaisyalar (Tüccar ve çiftçiler) 4.Sudralar (Köylüler, hizmetkârlar, esnaf ve zanaatkârlar) 5.Paryalar veya Dalitler (Sistemin dışında kalanlar: Dilenciler, evsizler vb.)

25 Kast Sistemi G. Afrika Apartheid Rejimi: 1. Beyazlar 2. Asyalılar (Hintliler) 3. Renkliler (Melezler) 4. Siyahlar

26 Zümre (Stand) ing. Status, Estate Ayırt edici özellikleri:
* Hukuken tanınmışlık * Geniş bir işbölümünü temsil etmeleri * Siyasal gruplar durumunda olmaları Feodal Zümre: Toprak mülkiyetine dayanır. * Kraliyet, Aristokrasi, Seçkinler (Soylu) * Kilise üyeleri (Ruhban) * Tüccar, zanaatkârlar ve özgür köylüler (Avam) * Serfler

27 Toplumsal Sınıf Üretim araçları mülkiyetine dayanır. Köle X Efendi
Vassal X Serf Burjuva X İşçi Sınıflar arası hareketlilik mümkündür. Hukukî eşitlik –göstermelik de olsa– söz konusudur.

28 Hanehalklarının Sınıfsal Yapısı (Türkiye) (%)
2002 2009 KENTLİ MÜLK SAHİPLERİ 12,7 12,25 Kapitalistler 6,45 6,25 Kentli profesyoneller 0,025 Küçük işletmeciler 5,55 5,25 Kentli rantiye 0,045 0,05 KÜÇÜK BURJUVAZİ 8,22 7,14 KIRSAL MÜLK SAHİPLERİ 6,2 2,06 Büyük köylüler 2,8 Köylüler 3,2 1,16 Kırsal rantiye 0,2 TOPRAK SAHİBİ GEÇİMLİK KÖYLÜLER 8,5 7,9 KENT EMEKÇİLERİ 49,5 55,45 Nitelikli emekçiler 6,7 7,05 Emekçiler 29,9 27,6 Mülksüz emekçiler 9,0 15,8 İşsizler 3,9 5,0 KIRSAL EMEKÇİLER 4,3 Tarım emekçileri 2,2 1,5 Topraksız geçimlik köylüler 0,09 Kırsal işsizler 1,2 2,55 İŞGÜCÜ DIŞINDAKİLER 1,9 1,1 EMEKLİLER 8,6 8,55

29 Vatandaşlık Modern anlamda vatandaşlık, yasal olarak haklarının ve sorumluluklarının belirlendiği ve devlet ile arasındaki ilişkileri tanımlayan normatif beklentilerin hayata geçmesi durumudur. Unsurları: 1. Hukukî statü 2. Siyasal katılım 3. Mensubiyet Eşitlik tesis ederken, eşitsizliği de gizler ve yeniden üretir. Sınıf, etnisite, cinsiyet vb. farklılıkları dikkate almaz. Bu farklar ortadan kalkmadığı için sözde-eşit bireyler söz konusudur.

30 Vatandaşlık Tam vatandaş: Azınlıklar içindedir, ama dışlama söz konusu olabilir. İkamet edenler ve misafir işçiler: Oturma ve çalışma izni almış göçmenler ve yabancılar Sığınmacılar ve mülteciler: Sınırlı haklar, geçici koruma Kaçak göçmenler: hiç hakları yoktur. Özel bir durum: Yerliler: ABD, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda’da özel statüye tâbidirler.

31 Gelir ve Servet eşitsizliğinin azaltılmasına yönelik girişimler:
1. Miras vergisi 2. Sermaye gelirleri vergisi (Tobin Vergisi) 3. Servet vergisi 4. Gelir vergisi 5. Anti-tekel yasaları 6. Transfer harcamaları (sosyal yardımlar) Bu girişimler genelde başarısız olmaktadır. Çünkü: a. Vergi indirimleri veya muafiyetleri b. Vergiden kaçınma entrikaları c. Vergi kaçakçılığı d. Neoliberal politikalar: Sosyal yardımların azaltılması, kamu hizmetlerinin piyasalaşması e. Devlet tarafsız değildir.

32 Lorenz Eğrisi ve Gini Katsayısı

33 Sosyal Hareketlilik Toplumsal hareketlilik bir toplumsal statüden diğerine geçiş olarak tanımlanabilir. Toplumsal hareketlilik, toplumsal sınıflar arasındaki eşitsizliklere daha hoşgörüyle bakılmasına hatta meşrulaşmasına yol açabilir. Eğer bir toplumda hareketlilik yüksek ise insanlar üst sınıflara çıkmak için eşit şansa sahip olduklarına inanacaklardır. Yatay hareketlilik; insanların bir statüden, benzer prestije sahip başka bir statüye geçmesidir. Örneğin bir inşaat işçisinin temizlik işçiliğine geçişi yatay hareketliliktir. Her ikisi de bezer prestije sahip işlerdir. Buna karşılık dikey hareketlilik insanların bir statüden daha farklı bir prestije ve öneme sahip başka statüye geçişidir.

34 Sosyal Hareketlilik Yatay ve dikey hareketlilik
X Kuşaklar arası: İşçinin çocuğunun doktor olması. - zorunlu eğitim kolaylaştırır. - Fırsat eşitsizliği söz konusudur. - Aşağı doğru da sosyal hareketlilik mümkündür. X Bir kuşak boyunca. Bir kişinin yaşamı boyunca çabalayarak sınıf atlaması veya sınıf düşmesi. Yer değiştirme Meslek değiştirme Sınıf değiştirme Mevki, statü değiştirme