KONU:CANLILAR VE HAYAT

... konulu sunumlar: "KONU:CANLILAR VE HAYAT"— Sunum transkripti:

1 KONU:CANLILAR VE HAYAT

2 SINIF : 6          ÜNİTE : CANLILARDA ÜREME,BÜYÜME VE GELİŞME    KONU : HÜCRE GRUP : VİTAMİN

3 ÜNİTE:1 CANLILARDA ÜREME BÜYÜME VE GELİŞME
               1.HÜCRE İLE İLGİLİ OLARAK ÖĞRENCİLER;   BİR HAYVAN HÜCRESİ VE BİTKİ HÜCRESİNİ MİKROSKOPTA GÖZLEMLEYEREK ÇİZER   HÜCRENİN TEMEK KISIMLARINI LEVHA,MODEL ÜZERİNDE GÖSTEREREK GÖREVLERİNİ AÇIKLAR   GÖZLEMLERİ SONUCUNDA BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLARI LİSTELER

4 1-Canlıların Ortak Özellikleri :
     Çevremizdeki varlıklar canlı ve cansız varlıklar olarak iki grupta toplanırlar.Cansız varlıklar katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden oluşur.Canlı varlıklar insanlar, hayvanlar ve bitkilerden oluşur. Canlı varlıkların tamamında görülen özelliklere canlıların ortak özellikleri denir. Bütün canlılarda görülmeyen özellikler ise ortak değildir. (Fotosentez yapma, yer değiştirme, iskelete sahip olma… Canlıların Ortak Özellikleri Şunlardır ; 1- Hücrelerden oluşma. 2- Beslenme. 3- Büyüme ve gelişme. 4- Hareket etme. 5- Solunum yapma. 6- Boşaltım yapma. 7- Çoğalma yani üreme. 8- İrkilme yani tepki verme.

5 2- Hücrenin Yapısı ve Görevleri :
     Bir canlıyı oluşturan en küçük yapı birimine hücre denir. (Bir canlının canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre denir).      Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan bazıları tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda hücreden oluşmuştur. Her canlıyı oluşturan hücrelerin sayısı ve büyüklüğü aynı değildir. Canlıyı oluşturan hücrelerin görevlerine göre şekli ve büyüklüğü farklı olabilir. (Bilinen en küçük hücre, bakteridir. En büyük hücre deve kuşu yumurtasının sarısı, en uzun hücre de yaklaşık 1 m uzunluğunda olan sinir hücreleri örnek olarak verilebilir).      Hücre gözle görülemeyip mikroskopla incelenir.

6 Mikroskopla canlıları ilk inceleyen bilim adamı Lövenhuk’ tur. (16
Mikroskopla canlıları ilk inceleyen bilim adamı Lövenhuk’ tur. (16.yy da terzilik yaparken büyüteçte kumaşları incelerken mikroskobu bulmuştur). Lövenhuk incelediği göl suyunda tek hücreli canlıları görmüştür. Hücre ilk defa 1665 yılında İngiliz bilim adamı Robert Hook tarafından bulunmuştur. Robert Hook şişe mantarını incelerken gördüğü boş odacıklara (bal peteği şeklinde) hücre adını vermiştir.

7

8 a) Hücre Sayısına Göre Canlı Çeşitleri :
    Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan bazıları tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda hücreden oluşmuştur. Bu nedenle canlılar hücre sayısına göre; 1-Tek hücreli canlılar 2-Çok hücreli canlılar olarak iki grupta toplanırlar.

9 1- Tek Hücreli Canlılar :      Tek bir hücreden oluşan canlılara tek hücreli canlılar denir. Bakteriler, amip, mantarlar, öglena, terliksi hayvan (paramesyum) ve mavi – yeşil algler tek hücreli canlılardır Çok Hücreli Canlılar :      Çok sayıda hücreden oluşan canlılara çok hücreli canlılar denir. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler çok hücreli canlılardır. Çok hücreli canlılarda dokular bulunur).

10 b) Hücre Çeşitleri : Hücreler gelişmişlik düzeyine göre ikiye ayrılır;
1- Prokaryot (ilkel) hücreler 2- Ökaryot (Gelişmiş) Hücreler

11 1-Prokaryot (İlkel) Hücreler
:      En basit yapılı hücrelerdir. Prokaryot hücrelerde çekirdek zarla çevrilmemiştir ve kalıtsal madde (DNA) sitoplazma içinde dağınık haldedir. Prokaryot hücrelerde hücre zarı, sitoplâzma ve zarsız organel olan ribozom bulunur. Ribozom dışında organelleri bulunmaz. Bakterilerin ve mavi – yeşil alglerin (su yosunlarının) hücreleri prokaryot hücredir.

12 2- Ökaryot (Gelişmiş) Hücreler :
     Çekirdeği ve organelleri zarla çevrilmiş olan hücrelere ökaryot (gelişmiş) hücreler denir. Ökaryot hücreler hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşurlar. Bazı tek hücreli canlıların, mantarların, bitkilerin, insanların ve hayvanların (çok hücreli canlılar) hücreleri ökaryot hücredir.

13

14 c)Hücrenin Görevleri Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için yaptığı beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, sindirim, üreme, büyüme, gelişme, gibi faaliyetlere yaşamsal faaliyetler denir. Canlılarda gerçekleşen yaşamsal faaliyetlerin tamamı hücre tarafından yapılır. Yani hücrenin görevi, yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirmektir.

15 d) Hücrenin Yapısı : Hücre dıştan içe doğru hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşur.

16 1- Hücre Zarı : Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir. Hücre Zarının Özellikleri : 1- Canlıdır. 2- Seçici ve geçirgendir. Hücre zarından küçük moleküller (maddeler) (su, madensel tuzlar, vitaminler, oksijen gazı, karbondioksit gazı, glikoz, gliserin, yağ asiti, amino asit, iyonlar) geçer ama büyük moleküller (maddeler) (nişasta, yağ, protein, karbonhidrat) geçemez. Büyük moleküller (yapı taşlarına kadar) parçalandıktan sonra geçerler. 3- Esnektir. 4- Saydamdır (Işığı geçirir). 5- Çift katlıdır. 6- Protein, yağ ve az miktarda karbonhidrattan oluşmuştur. 7- Akışkandır. 8- Üzerinde madde alışverişini sağlayan porlar bulunur.

17 Hücre Zarının Görevleri :
1- Hücreyi dış ortamdan ayırır. 2- Hücreyi dış etkilere karşı korur. 3- Hücreye madde giriş çıkışını sağlar. 4- Hücreye şekil verir. 5- Hücreyi dağılmaktan korur. 6- Hücrelerin birbirlerini tanımasını sağlar.

18 HÜCRE ZARININ YAPISI:      Hücre zarı, protein, yağ ve az miktarda da karbonhidrattan (moleküllerinden) oluşmuştur. Hücre zarında iki sıra yağ tabakası arasına gömülmüş protein molekülleri vardır ve bunlar sürekli hareket halindedirler. Hücre zarının bu modeline akıcı mozaik zar modeli denir. (Karbonhidrat molekülleri yağ ve protein molekülleri arasına gömülü haldedir. Protein ve karbonhidratların oluşturduğu yapıya glikoprotein denir. Glikoproteinler hücrelerin birbirini tanımasını sağlarlar). Hücre zarının üzerinde por denilen delikler bulunur. Porlar hücrede madde giriş çıkışını sağlarlar.

19 2- Sitoplâzma :      Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamındaki renksiz sıvıya sitoplâzma denir. Sitoplâzmanın yapısında % 90 oranında su bulunurken geriye kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ (asidi), vitamin, madensel tuzlar, enzim, glikoz, salgı (hormon) ve organeller bulunur. ( % 65–90’ ını su oluşturur ). (Sitoplazma bozulduğunda hücre de ölür).

20 Sitoplâzmanın Özellikleri :
1- Canlıdır. 2- Renksizdir. 3- Suda çözünmez (suya karışmaz yani kolloid yapıdadır) (Kolloid, parçacık büyüklüğü 1–100 mm olan maddedir) 4- Hücre zarından geçemez. 5- Yarı saydamdır. Sitoplâzmanın Görevleri :       Sitoplâzma hücredeki beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, üreme, sindirim gibi bütün yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının) gerçekleştiği yerdir. Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel (organcık) denir. Sitoplâzmada bulunan organellerin görevleri farklıdır.

21 Sitoplâzmada Bulunan Organeller :
     Sitoplâzmada farklı görevlere sahip olan; 1-Endoplazmik retikulum 2-Ribozom 3-Mitokondri 4-Lizozom 5-Golgi aygıtı (cisimciği) 6-Koful 7-Sentrozom 8-Plastitler gibi organeller bulunur.

22

23 1- Mitokondri : Bakteriler ve alyuvarlar denilen kan hücresi dışında bütün hücrelerde bulunur. Hücre içerisine alınan besin maddelerinin oksijen gazı ile parçalanarak enerji üretilmesini sağlar. (Yani hücre içerisinde solunum olayında görevlidir). Vücutta enerji ihtiyacı fazla olan karaciğer, kas ve sinir (beyin) hücrelerindeki mitokondri sayısı diğer hücrelerdekinden daha fazladır.

24 2- Koful : Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır. (Genç bitki hücrelerinde küçük ve çok sayıda, yaşlı bitki hücrelerinde büyük ve az sayıdadır). Koful, hücre içerisine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin depolanmasını ve bu atık maddelerin hücre dışına atılmasını sağlar. Bu nedenle hücre içerisinde depolamada ve boşaltımda görevlidir.

25 3- Plastitler : Hayvan hücrelerinde olmayıp sadece bitki hücrelerinde bulunur. Görevlerine göre; A-Kloroplast B-Kromoplast C-Lökoplast olmak üzere üç çeşittir. (Mitokondriye benzer. Fakat büyüktür. Hücre bölünmesinden bağımsız olarak bölünüp çoğalırlar).

26 A) Kloroplast : Bitkilerin yeşil renkli kısımlarında (yaprak ve yeşil gövde) bulunan yeşil renkli plastitlerdir. Kloroplast, klorofil maddesini (pigmentini) taşır ve fotosentez olayı burada gerçekleşir. Klorofil maddesi bitkiye yeşil renk verir ve fotosentez olayında görevlidir. (Yeşil rengi Klorofil a ve b moleküllerinden gelir. Başka renk molekülleri de vardır ama sayıca azdır).

27 B)Kromoplast Bitkilerin yeşil dışındaki organlarının hücrelerinde bulunur. Bitkilerin çiçek ve meyvelerine sarı (ksantofil=limon) kırmızı (likopin=domates) ve turuncu (karoten=havuç) renklerini veren plastitlerdir. Erik ve elmada başlangıçta yeşil daha sonra kırmızı veya başka renge dönüşür. Meyve olgunlaşırken yeşil rengi veren kloroplast daha sonra kromoplasta dönüşür.

28 C)Kromoplast: Bitkilerin ışık görmeyen ve toprak altında bulunan kök, gövde ve tohumlarında bulunan renksiz plastitlerdir. (Patates, turp, yer elması, havuç, elma). Bol miktarda nişasta (protein ve yağ) depo ederler. ( Lökoplastlar bitkilerde nişasta denilen besin maddelerini depolarlar). (Renk maddesi bulunmaz. Ancak ışıkta bırakılırsa lökoplastlar kloroplasta dönüşür. Örneğin patates ışıkta bırakılırsa kabuğun altından yeşermeye başlar).

29 4- Endoplazmik Retikulum :
Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır (borulardır=kanalcık sistemidir). Hücre içerisinde madde taşınmasını (ve depolanmasını) sağlar. Üzerinde ribozom varsa granüllü endoplazmik retikulum, ribozom yoksa granülsüz endoplazmik retikulum olarak adlandırılır.

30 5- Ribozom : Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunur. Sitoplâzma içerisinde veya endoplazmik retikulum üzerinde yer alır. Hücre içerisinde protein üretiminde (sentezinde) görevlidir. (Karaciğer gibi protein sentezinin çokça yapıldığı hücrelerde ribozom sayısı normalden daha fazla olur). (Mikroskopta parlak tanecik olarak görünür).

31 6- Golgi Aygıtı (Cisimciği) :
Hücre içerisinde ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük, gibi salgıları (sıvıları) üreterek bunları bir zarla çevirip paketler. (Bu salgıların hücre dışına çıkması için paketleme yapılır). Vücutta salgı üreten organların (süt bezi, ter bezi, yağ bezi, gözyaşı bezi, sümük bezi, tükürük bezi gibi) hücrelerinde golgi aygıtının sayısı normalden fazladır. (Üst üste yığılmış torbacık şeklindedir. Bakteri dışında tüm hücrelerde vardır. Ribozomda üretilen proteinin yapısını değiştirerek salgı maddesine çevirir. Bitkideki selülozu golgi cisimciği salgılar. Salgılarını depo eder).

32 7- Lizozom : Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz. İnsanlarda akyuvarlar, karaciğer ve dalakta sayısı fazladır ama alyuvarlar hücrelerinde bulunmaz. Hücre içerisinde büyük besin maddelerinin (moleküllerinin) parçalanmasını (sindirilmesini) sağlar. Ayrıca hücre içerisinde yaşlanan ve yıpranan organellerin de parçalanmasını sağlar. (Lizozomun zar yapısı bozulursa hücre kendi kendini sindirir, parçalar. Bu olaya otoliz denir). (Lizozom sindirim olaylarını salgıladığı enzim sayesinde gerçekleştirir). (Tek zarlı torbacıklardır. En çok akyuvarda bulunur. Golgi cisimciğindeki depolanmış salgıları ilgili yerlere taşır. Bunlar sindirici özellik taşır. Böylece hücre kendi kendini sindirmesini önler).

33 8- Sentrozom (Sentrioller) :
Bitki hücrelerinde bulunmayıp sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Hücre bölünmesinde görevlidir. (Hücre bölünmesi sırasında homolog kromozomların ayrılmasını ve iğ ipliklerin oluşmasını sağlar). (İlkel bitkilerde de bulunabilir Hücre bölünmesinde eş kromozomları ayıran iğ ipliklerinin oluşturulmasını sağlar. Bölünme esnasında her sentriol eşlenerek yavru hücrelere giderler. Ayrıca kamçı ve sil (kirpiksi cisim) oluşturur. Demet şeklinde 9 iplikçikten oluşmuştur).

34 3- Çekirdek : Çekirdek; A-çekirdek zarı B-çekirdek öz suyu
     Hücrenin ortasında bulunan, bir zarla sitoplâzmadan ayrılan, hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri (büyüme, bölünme ve onarım) yöneten ve kontrol eden (sitoplazmadaki en büyük) kısımdır. Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz. Kırmızı kas hücresi ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz. (Bir zarla sitoplâzmadan ayrılmamıştır). (Bakteri, alyuvar ve mavi yeşil algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur).      Çekirdek; A-çekirdek zarı B-çekirdek öz suyu C-çekirdekçik D-kromatin iplik olmak üzere 4 kısımdan oluşmuştur.

35

36 a) Çekirdek Zarı :      Çekirdeği sitoplâzmadan ayıran ve hücre zarına benzeyen çift katlı zardır. Üzerinde madde giriş çıkışını sağlayan delikler (porlar) bulunur. b) Çekirdek Öz Suyu : Çekirdeğin içini dolduran ve sitoplâzmaya benzeyen sıvıdır. (İçinde organik ve inorganik maddeler ile nükleik asitler bulunur). c) Çekirdekçik : Çekirdek öz suyu içinde bulunan, bir veya birkaç tane olan yapıdır. RNA (denilen nükleik asit) ve protein üretiminde (sentezinde) görevlidir.

37 d) Kromatin İplik : Çekirdek öz suyu içine dağılmış olan uzun, ince ve iplik şeklindeki yapılardır. Bir hücrenin sahip olduğu özellikler ile ilgili bilgiler kromatin ipliklerde saklıdır. (Diskete benzet). Hücre bölünmesi sırasında kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar. Kromozomlar bir canlıya ait bütün özellikleri taşıyan yapılardır. Canlıya ait bütün özellikler, kromozomların üzerinde bulunan genlerde saklıdır. Genler birleşerek DNA (Deoksiribo Nükleik Asit) molekülünü oluştururlar. DNA molekülü bir canlıya ait bütün özellikleri (saç rengi, saç şekli, göz rengi, kulak yapısı, boy uzunluğu, yaprak genişliği, tüy rengi gibi) belirleyen yapıdır İnsandaki vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunur. (Hücrenin kontrolü, büyüme ve gelişimi DNA tarafından yürütülür. DNA, organik baz, şeker ve fosfattan oluşmuş çift zincirli büyük bir moleküldür. Çekirdekli hücrelerde, DNA’lar çekirdekte, kloroplâstta ve mitokondrilerde bulunur).

38 Hücrenin şarkısı

39

40 Ökaryotik bir hücrenin yapısı:
1)Çekirdekçik 2) Çekirdek 3)Ribozom 4)Vezikül 5)Granüllü (Tanecikli)Endoplazmik Retikulum 6)Golgi Aygıtı 7)Sitoiskelet 8)Granülsüz (Düz)Endoplazmik Retikulum 9)Mitokondriler 10)Koful 11)Sitoplazma 12)Lizozom 13)Sentriyoller (Sentrozom)

41 3- Bitki ve Hayvan Hücrelerinin Benzerlikleri
1- Çıplak gözle görülemeyip mikroskoplarla görülürler. 2- Hücre zarı bulunur. 3- Sitolazma bulunur. 4- Çekirdek bulunur. 5- Koful bulunur. 6- Mitokondri bulunur. 7- Ribozom bulunur. 8- Endoplazmik retikulum bulunur. 9- Golgi aygıtı (cisimciği) bulunur.

42 BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ
ARASINDAKİ FARKLAR

43 Bitki Hücresi                                         1- Hücre zarının dışında duvarı bulunmaz.             2- Şekilleri genelde köşelidir.                         3- Plastitleri vardır.                                     4- Sentrozom bulunmaz.                                 5- Kofulları büyük ve az sayıdadır.                   6- Genelde lizozom bulunmaz.                           

44  Hayvan Hücresi     1- Hücre zarının dışında hücre duvarı vardır.                          2- Şekilleri genelde yuvarlaktır.                               3- Plastitleri yoktur.                             4- Sentrozom bulunur.              5- Kofulları küçük ve çok sayıdadır.                            6- Genelde lizozom bulunur.

45 5- Hücre Zarından Maddelerin Geçişi :
   * Hücre zarı seçici-geçirgen özelliktedir ve her madde hücre zarından geçemez.       Hücre zarı ; * Küçük moleküller büyük moleküllere göre, *Nötr maddeler iyonlara göre, * Yağda çözünenler maddeler, çözünmeyen maddelere göre, * (-) iyonlar, (+) iyonlara göre daha kolay geçerler.

46 Harvard üniversitesinin hazırladığı mükemmel hücre animasyonu