SÖZCÜK TÜRLERİ.

... konulu sunumlar: "SÖZCÜK TÜRLERİ."— Sunum transkripti:

1 SÖZCÜK TÜRLERİ

2 1-Çayönü kazısında (I)  ortaya çıkarılan buluntular (II),insanlığın, avcılık (III) ve toplayıcılıktan yerleşik yaşama geçiş (IV) aşamasını (V) göstermektedir. Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü, sözcük türü yönünden öbürlerinden farklıdır? A)I B) II. C)III D) IV.

3 Yanıt= (C) ÇÖZÜM : Kök, sözcüğün yapım eki almamış bölümüdür.“kazısında” sözcüğünde kök “kazmak” eylemidir. “Buluntular” sözcüğünde kök bulmak eylemidir.“avcılık” sözcüğünde kök av ismidir, “geçiş” sözcüğünde kök geçmek eylemidir. “aşamasını” sözcüğünde kök aşmak eylemidir. Kökler isim ve eylem kökleri diye ikiye ayrıldığından “av” isim kökü farklı olur.

4 2-Aşağıdakilerden hangisinin kökü ad değildir?
Yanlışlık B) Yavrulamak C) Yöneltilen D) Yakınlık

5 YANIT= (A) ÇÖZÜM : B’de kök yavru, C’de kök yön, D’de kök yakın,E’de kök yaş ismidir. “Yanlışlık” sözcüğü yanılmak eyleminden türemiştir; bu nedenle farklı olan kök bu seçenektedir.

6 A) Sen yoktan anlamaz mısın? B) Gürel, bu karışık işi yoluna koyar.
3-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük yapım eki almıştır? A) Sen yoktan anlamaz mısın? B) Gürel, bu karışık işi yoluna koyar. C) Dikkatli sil de yırtma kâğıdı. D) Kimi böceklerin kıskaçları çok güçlü oluyor.

7 YANIT= (D) ÇÖZÜM : Kök ve gövdelere eklenerek onlarla anlamca ilgili başka sözcükler türeten eklere yapım eki denir. Kökün ne olduğunu söylemiştik, gövdeyse bir ya da birden fazla yapım eki almış sözcük demektir. Bu seçeneklerde yalnızca “kıskaçları” sözcüğünde yapım eki vardır. “kıs-” eylemi “-kaç” ekini alarak hem isme dönüşmüş hem de yeni bir anlam kazanmıştır. Diğer seçeneklerdeki altı çizili sözcükler hep çekim eki almıştır.

8 4-"–men" yapım eki, aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde farklı bir görevde kullanılmıştır?
A) Gözetmen, öğrencisini sert bir dille uyardı. B) Dün yazısını okuduğum eleştirmen güzel bir konuya değinmiş. C) O evcimen bir insana benziyor. D) Yönetmen, oyunun kurallarını aktörlere anlatıyordu.

9 YANIT= (C) ÇÖZÜM : Yapım ekleri her zaman eklendiği sözcüğün anlamını değiştirir; ama bazen bunun aynı sıra sözcü- ğün isim ve eylem oluşunu, yani türünü de değiştirir. Yapım ekinin farklı işlevde kullanıldığına dair sorularda bu bilgi yoklanır. A’da “–men” yapım eki gözetmek eyleminden gözetmen ismini türetmiştir. B’de eleştirmek, D’de yönetmek, E’de seçmek eylemlerinden ad gövdeleri türetmiştir. Ancak C’de “evci” eylem değil, addır; “–men” eki de ad kökünden ad gövdesi türetmiştir, diğerlerinden farklı işlevde kullanılmıştır.

10 5-"Atatürk'ün Özel Yaşamı"(I) adlı kitap, o ünlü (II)  bilim (III) adamının (IV) kişilik (V) özelliklerini yansıtıyor. Bu cümlede numaralanan sözcüklerden hangisi, yapı bakımından diğerlerinden farklıdır? A)I B) II. C) III D) IV.

11 YANIT= (D) ÇÖZÜM: Sözcükler yapılarına göre üçe ayrılır: Hiç yapım eki almamış sözcüklere basit, bir ya da birden fazla yapım eki almış sözcüklere türemiş, birden fazla sözcüğün anlamca kaynaşması ve bitişik yazılmasıyla oluşan sözcüklere bileşik sözcük denir.“yaşam, ünlü, bilim ve kişilik” sözcükleri yapım eki almış, türemiş sözcüklerdir; ama “adamının” sözcüğü çekim ekleri almıştır; bu nedenle basittir.

12 A) Kendini çok açıkgöz sanıyor. B) Karadeniz yine sel altında kalmış.
6-Aşağıdaki cümlelerde bulunan bileşik sözcüklerden hangisi oluşum yolu açısından diğerlerinden farklıdır ? A) Kendini çok açıkgöz sanıyor. B) Karadeniz yine sel altında kalmış. C) Bilgisayarla oynarken uyumuş. D) Yemeğe akbaba gibi saldırdı.

13 YANIT= (C) ÇÖZÜM : Bileşik sözcükler üç yolla oluşur: Bazılarında sözcüklerden birinde ya da ikisinde birden anlam değişikliği olur. Örneğin, gökyüzü, rüzgârgülü, başbakan, kuşbakışı ... Bazılarında sözcüklerden birinde ya da ikisinde birden ses değişikliği olmuştur. Örneğin, nasıl, niçin, emretmek, halletmek, sütlaç ... Bazı sözcüklerdeyse bir ya da iki eylem bir arada kullanılmış, ad soyundan bir sözcük elde edilmiştir; buna tür kayması denir. Örneğin, biçerdöver, yapboz, sinekkaydı, alaşağı, imambayıldı... Bu soruda oluşum yolu denirken bu farklılıktan söz ediliyor. “açıkgöz, Karadeniz, akbaba, boşboğaz” sözcüklerinde anlam kayması var; oysa “bilgisayar” sözcüğünde tür kayması var.

14 A) Beni, sokağımıza dönen eski, tahta köprüden geçirin
7-Aşağıdaki dizelerin hangisinde, tamlananı tamlayandan önce söylenmiş bir belirtili ad tamlaması vardır? A) Beni, sokağımıza dönen eski, tahta köprüden geçirin B) Müjdeye koşsun komşu çocukları evimize C) Sıcacık tarhana çorbasının içimiyle başlasın sabah D) Kağıtlarla camlarını örteyim pencerelerin

15 YANIT= (D) ÇÖZÜM : İki ismin genellikle belli eklerle oluşturduğu öbeğe isim tamlaması denir. Tamlayan eki –(n) in, tamlanan eki –(s) i’dir. Belirtili isim tamlamaları her iki ek de kullanılarak oluşturulur. Örneğin, uçağın özelliği, kalbin ritmi, binanın yüksekliği ... Bu tamlamalarda tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir. Bu soruda D seçeneğinde “pencerelerin camları” belirtili isim tamlamasında böyle olmuş, “camlarını” tamlananı cümlede “pencerelerin” tamlayanından önce söylenmiştir. Diğer seçeneklerde zaten belirtili isim tamlaması yoktur. C’deki tamlama üç isimden oluştuğu için, “tarhana çorbasının içimi”, belirtili değil zincirleme isim tamlamasıdır.

16 A) İngilizce kitabının sayfalarını çevirdi.
8-Belirtili ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına sözcük girebilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde buna bir örnek vardır? A) İngilizce kitabının sayfalarını çevirdi. B) İlkbaharın serin günlerini çok arayacağız. C) Uzun kavak ağaçlarının gölgesinde dinlendik. D) Küçük çocukların çığlıkları duyuluyor.

17 YANIT= (B) ÇÖZÜM 9: Belirtili isim tamlamalarında tamlanan sıfat alacaksa bu sıfat tamlayanla tamlananın arasına girer. Böyle bir örnek B’de var. “ilkbaharın günlerini” tamlamasının arasına “serin” sıfatı girmiş. “kavak ağaçlarının gölgesi”nde “uzun” sıfatı, “çocukların çığlıkları”nda “küçük” sıfatı, “tencerelerin dibi”nde “derin” sıfatı arada değil başta kullanılmıştır. “İngilizce kitabının sayfalarıysa zincirleme isim tamlamasıdır ve sıfat almamıştır.

18 A) Söyledikleri bence doğru değildir.
9-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması vardır? A) Söyledikleri bence doğru değildir. B) Eskiden bu tarlalar oldukça verimsizdi. C) Kâğıt mendille çocuğun burnunu sildi. D) Geçmiş günlerin tatlı hatırasıyla avundu.

19 YANIT= (A) ÇÖZÜM : Kişi zamirleri de belirtili ad tamlamalarında tamlayan olabilir. Bu durumda genellikle tamlama ekleri değişir. Örneğin, benim arabam, onun işi, sizin düşünceniz, senin kalemin... Bu tamlamalarda tamlanan ekleri aynı zaman iyelik ekleridir. İyelik ekleri tamlayan söylenmediğinde bile tamlayanın anlamını zaten oluşturur. Bu nedenle biz genellikle “Onun oğlu hasta.” demeyiz de “Oğlu hasta.” deriz. Bu soruna tamlayanı düşmüş belirtili isim tamlamasından söz edilirken aslında bir iyelik eki bulmamız isteniyor, bu da A’ da “Söyledikleri” sözcüğünde var.

20 10-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme adı kullanılmıştır?
A) Küçücük odasında çok mutluydu. B) Kıyıdan birçok adacık görünüyor. C) Bu daracık yollarda yürümek zor. D) Sıcacık çörekleri hemen yedik.

21 YANIT= (B) ÇÖZÜM : Küçültülmüş isimler “–cik, –cek, –ciğim, –ceğiz” eklerini alarak varlığın küçük olduğu, sevildiği, ona acındığı anlamlarını kazanmış isimlerdir. Sıfatlar da “–cik, –cek, –ce, –msi, –mtrak” eklerini alarak küçültülür, o özelliğin az olduğu ya da gösterilen varlığın küçük olduğu anlamlarını kazanır. B’deki “adacık” sözcüğü küçültülmüş isimdir; oysa öbür seçeneklerdeki küçültülmüş sözcükler, bir varlığın niteliğini gösterip onun adının önünde yer aldıklarından sıfattır.

22 A) Güneş balçıkla sıvanmaz. B) Korkunun ecele faydası yoktur.
11-Türemiş sıfatlar, adlarla fiillerin kök ya da gövdelerine yapım ekleri getirilerek oluşturulur. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde bu yolla yapılmış bir sıfat vardır? A) Güneş balçıkla sıvanmaz. B) Korkunun ecele faydası yoktur. C) Her ağacın meyvesi olmaz. D) İşleyen demir pas tutmaz.

23 YANIT= (D) ÇÖZÜM : Sıfatlar bir adın önüne konup o adda belirtilen varlığın niteliğini, sayısını, hangi varlık olduğunu söleyen ya da o varlıkla ilgili soru soran sözcüklerdir.Bu soruda sadece iki cümlede sıfat vardır. C’de “her” “ağaç” isminin belgisiz sıfatı, D’de “İşleyen” “demir” isminin niteleme sıfatıdır. “Her” basit sözcüktür, “İşleyen” sıfatı türemiştir, iş adı önce –le ekiyle eylem olmuş, sonra da –en ekiyle türemiştir.

24 A) Herkes yüksek sesle konuşup duruyordu.
12-Bütün insanlar sabırsız olmuş. Bu cümledeki altı çizili sıfatın türüne, aşağıdaki cümlelerin hangisinde örnek vardır? A) Herkes yüksek sesle konuşup duruyordu. B) Bu çocuk çalışmayı seviyor. C) Biraz uyku hepimize iyi gelecek. D) Onu sevimsiz yapan tiz sesiydi.

25 YANIT= (C) ÇÖZÜM= Bir ismi belirten ancak anlamca belirsiz olan sıfatlara belgisiz sıfat denir; “Bütün” sözcüğü böyle bir sıfattır. Bir varlığın biçimini, rengini, huyunu... gösteren, isme sorulan nasıl sorusuna yanıt veren sıfatlara niteleme sıfatı denir. A’da “yüksek” “ses”in, D’de “tiz” gene “ses”in niteleme sıfatıdır. B’de “Bu” sözcüğü varlığı gösteriyor, hangi sorusuna yanıt veriyor, böyle sıfatlara işaret (gösterme) sıfatları denir. E’de “Bir” “hata”nın kaç tane olduğunu gösteriyor, o da bir sayı sıfatı. C’de “biraz” bütün sözcüğü gibi bir belgisiz sıfattır.

26 A) Kaç senedir burada oturuyorsun? B) Ne tür müzik dinlemeyi seversin?
13-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir sıfatla sağlanmamıştır? A) Kaç senedir burada oturuyorsun? B) Ne tür müzik dinlemeyi seversin? C) Kimi aradığımı bilmiyor musun? D) Ona hangi soruları sordun?

27 YANIT= (C) ÇÖZÜM : Soru sıfatları adların önüne gelir ve o adda belirtilen varlığın özelliklerini sorar, soru sıfatlarının karşılığı genellikle bir sıfattır. “Kaç sene, ne tür, hangi soruları, kaçıncı girişte” sıfat tamlamalarında soru sıfatları vardır. “Kimi” sözcüğüyse bir adın yerini tutarak soru sormuş; o bir soru zamiri.

28 A) Ucuzluk ay ortasında başlar. B) Sonuç yarın açıklanacak.
14-Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük adlaşmış bir sıfattır? A) Ucuzluk ay ortasında başlar. B) Sonuç yarın açıklanacak. C) Yalancı her zaman tehlikelidir. D) Fedakârlık ister bu iş.

29 YANIT= (C) ÇÖZÜM : Niteleme sıfatlarının arkasındaki ad düşünce, niteleme sıfatı bazen arkasına o adın çekim eklerini de alarak adın yerini tutar, bunlara adlaşmış sıfat denir. “Ucuzluk, sonuç, fedakârlık” sözcükleri isim, “sessiz” se bir eylemin özelliğini gösterdiğinden zarf. C’deki “Yalancı” sözcüğü, “yalancı insan” sıfat tamlamasında adın düşmesiyle burada kullanılıyor; bu nedenle de adlaşmış sıfat.