Türkçe Edebiyat Bilgileri.

... konulu sunumlar: "Türkçe Edebiyat Bilgileri."— Sunum transkripti:

1 Türkçe Edebiyat Bilgileri

2 Edebiyat Bilgileri 1 Şiir Bilgisi Şiir :
Okunduğunda insanı derinden etkileyen , duygulandıran heyecanlandıran, coşturan ; kulağımıza hoş gelen , bir ahenk taşıyan ; genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak yazılan yazılardır. Duygu ve hayallerin ( imgelerin ) ağır bastığı ,dizelerle ( mısralarla ) yazılan sanatsal yazı türüdür.

3 Şiirde Tema ( Ana Duygu )
Şiirde asıl anlatılmak istenen şeydir. Bir yerde verilmek istenen mesaj veya ağır basan duygulardır. Düz yazıdaki “ ana fikrin” şiirdeki karşılığı “ tema” dır.

4 Örnek GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN Ne doğan güne hükmüm geçer Ne hâlden anlayan bulunur Ah aklımdan ölümüm geçer Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. Ve gönül tahtına der ki : Pervam yok verdiğin elemden Her mihnet kabulüm, yeter ki Gün eksilmesin penceremden! Cahit Sıtkı TARANCI Konu : İnsanın hayata bağlı olması. Tema : Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir. Önemli olan , yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı sevmektir.

5 Şiirin Biçimsel Özellikleri
Ölçü ( vezin ) Şiirde dizelerdeki hece sayısı eşitliği veya hecelerdeki uyumdur. Türk edebiyatında Hece Ölçüsü Aruz Ölçüsü Serbest Ölçü olmak üzere üç tür ölçü ( vezin ) vardır.

6 Hece Ölçüsü Türkçenin yapı özelliklerine uyan bu ölçü , mısralardaki
hece sayılarının eşitliğine dayanır. Hece ölçüsü, Türk edebiyatının ulusal ölçüsüdür. Daha çok halk şiirinde kullanılır. Edebiyatımızda en çok kullanılan hece kalıpları : 7’li hece ölçüsü 8’li hece ölçüsü 11’li hece ölçüsü DURAK : Dizelerin belli yerlerden bölünmesine “ durak” adı verilir.

7 Örnek Çıkıp yücesine / seyran eyledim
Gördüm ak kuğulu / göller perişan Bir firkat geldi de / durdum ağladım Öpüp kokladığım / güller perişan Çı – kıp yü – ce – si – ne / sey – ran ey – le – dim = 11’li duraklı hece ölçüsü

8 Aruz Ölçüsü Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiş olan
bir ölçüdür. Bu ölçü , hecelerdeki seslerin kısa ve uzun olmasına dayanır. Divan edebiyatında kullanılan bir ölçüdür. Hecelerin ünlü veya ünsüzle bitişine göre açık hece kapalı hece diye adlandırılan uygulanışı zor bir ölçüdür.

9 Örnek Göz gördü / gönül sevdi / seni ey yü / zü mâhım
_ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Kurbânı /n olam var mı / benim bunda / günâhım Mef'ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün (Nahîfî) İstiklâl Marşı aruzun “Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ tün /Fe i lün” kalıbıyla yazılmıştır.

10 Serbest Ölçü Dizeler arasında kafiye sayısı bakımından bir eşitlik
yoktur. Kafiye düzeni de bu ölçünün kullanıldığı şiirlerde Aslında bu , bir ölçü değil , şiirde ölçüsüzlüktür. Hece sayıları birbirinden faklıdır. Günümüzde şiirler en çok bu tarzda yazılmaktadır. Bu tarz şiir yazan şairler : Nazım Hikmet Ran Orhan Veli Kanık

11 Örnek Ağlasam sesimi duyar mısınız, ANLATAMIYORUM Mısralarımda;
Dokunabilir misiniz, Gözyaşlarıma, ellerinizle? Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce. Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum. Orhan VELİ

12 Şiirde Biçim ( Şekil ) Kafiye ( Uyak )

13 Kafiye ( Uyak ) Kafiye ( Uyak )
Dize sonlarındaki ses benzerliklerine kafiye denir. Kafiye ( uyak ) , sadece ses benzerliğidir; uyakta anlam benzerliği aranmamalıdır. Kafiyeler dize sonlarında aranmalıdır. Bu ses benzerlikleri bir veya birden çok sese dayalı benzerliklerdir.

14 Redif REDİF Dize sonlarındaki yazılışları , anlamları ve görevleri
aynı olan sözcük veya eklere “ redif ” denir. Redifler kafiyeden sonra gelir. Dize sonlarında her zaman redif olmayabilir. Dizelerde önce kafiye ( uyak ) bulunur ; daha sonra da varsa redif aranır.

15 Kafiye ( Uyak ) Çeşitleri
YARIM KAFİYE ( YARIM UYAK ) Dize sonlarındaki tek sesin benzerliğine dayanır. Yarım kafiye , halk edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.

16 Örnek 1 Huri melek var mı senin Kız nazarım kaldı usul
Kadir gecesinde bayram Üstüne gölge olan dallar öğünsün. Yukarıdaki dörtlükte ahengi oluşturan “ soy ”, “ boy ” ve “ ay ” köklerinde ortak olan “ y ” sesidir. “ – unda” ekleri de “ redif ” olarak bilinmelidir. y so unda y unda bo ında a y Yarım Kafiye

17 Örnek 2 Elif kaşların ça t ba t ar tu t ar ar Gamzesi sineme
Ak elleri kalem Yazar Elif Elif diye. REDİF ça t ar ba t ar tu t ar YARIM KAFİYE

18 Örnek 3 Yunus okur Ol kumru di l ler ile bülbü l ler ile REDİF YARIM
KAFİYE

19 Tam Kafiye Tam Kafiye ( Tam Uyak )
Dize sonlarındaki iki ses benzerliğine dayanan kafiyelere tam kafiye ( tam uyak ) adı verilir. Bir sesli bir sessiz harf benzerliğine dayalı kafiyedir.

20 Örnek 1 Dünyaya geldiğim Yürüdüm aynı İki kapılı bir
Gidiyorum gündüz gece. an da REDİF zam an da h an da TAM KAFİYE

21 Örnek 2 Dere boyu Gül açılır Ben yarime gül demem Gülün ömrü s az olur
REDİF y az olur az olur TAM KAFİYE

22 Örnek 3 Vurdukça efelerin yere çıplak Sarsıntıdan dağların uçuyor d iz
REDİF d iz leri ben iz leri TAM KAFİYE

23 Zengin Kafiye Zengin Kafiye ( Zengin Uyak )
Dize sonlarındaki ikiden fazla ses benzerliğine dayanan kafiyelere “ zengin kafiye” denir. Zengin kafiyede en az üç ses benzerliği vardır.

24 Örnek 1 Anadolu’m, cennet yurdum Göğse dolan nefes, kalpte
Uğrunda can verip nöbet va tan ım y tan ım tu tan ım REDİF ZENGİN KAFİYE

25 Örnek 2 Yıkanırdı gölgesi kuytu bir Yaz kış yeşil bir saksı d ere de
REDİF d ere de penc ere de ZENGİN KAFİYE

26 Örnek 3 o cağ ı okul ku cağ ı okul san cağ ı okul Bilginin, bilgin’in
Annenin, sevginin Askerin, inancın Okul yapmaya koş, yaptırmaya koş. o cağ ı okul REDİF ku cağ ı okul san cağ ı okul ZENGİN KAFİYE

27 Cinaslı Kafiye Cinaslı Kafiye
Dize sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin oluşturdukları ses benzerliğine “ cinaslı kafiye” denir. Sesteş sözcüklerle yapılan kafiyedir. Cinas , aynı zamanda bir edebî sanattır.

28 Örnek 1 asmaya asmaya Niçin kondun a bülbül Kapımdaki
Ben yarimden ayrılmam Götürseler ÜZÜM ÇUBUĞU asmaya İDAM ETMEK asmaya

29 Örnek 2 gün âh günâh Her nefeste eyledik yüz bin
Bir günâha etmedik hiçbir günâh gün âh

30 Örnek 3 yanalı nal ı Haylice vakit oldu Ben bu derde ya
Binmem namert atına Ya mıh düşer yanalı ya nal ı

31 Şiirde Biçim ( Şekil ) Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )

32 Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )
Uyak Dizilişi / Kafiye Düzeni / Kafiye Şeması Dörtlüğün ya da şiirin tümünün dizelerindeki kafiyelerin ( uyakların ) belli bir düzene göre sıralanışıdır. Dize sonlarındaki aynı uyaklara, aynı harfler verilerek yapılır. Uyak dizilişleri şunlardır : Düz Uyak Çapraz Uyak Sarma Uyak

33 Düz Uyak ( Düz Kafiye ) İki dizenin ya da dörtlüğün kendi arasında uyaklı oluşudur. Düz uyaklarda her dize kendi arasında uyaklıdır. Neden sonra sarsıldı altımda demir Gözlerimin önünden geçti yaylar a Kervansaraylar a

34 Örnek 1 ………… sancak ………… ocak ………… parlayacak a ………… ancak a a
a a a a

35 Örnek 2 Oh yavrular Sizi her gün Hatırıma neler Geçmiş , o bir
seyrederk en a DÜZ UYAK penceremd en a gel ir b DÜZ UYAK defined ir b

36 Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye)
Dörtlüğün 1. dizesiyle 3. dizesi kendi arasında , 2. dizesiyle de 4 . dizesi kendi arasında kafiyelidir. Bu şekilde oluşan dizilişe Çapraz uyak ( Çapraz kafiye) denir.

37 Örnek 1 1 ta ş lar ile a b 2 a 3 ku ş lar ile b 4 Dağlar ile
Çağırayım Mevlâm seni Seherdeki Çağırayım Mevlâm seni. 1 ta ş lar ile a b 2 a 3 ku ş lar ile b 4 ÇAPRAZ UYAK

38 Örnek 2 Dur yolcu! Bilmeden gelip bast ığın a 1 2 b at tığı yerdir b y
Bu toprak, bir devrin Eğil de kulak ver, bu sessiz Bir vatan kalbinin bast ığın a 1 2 b at tığı yerdir b y ığın a 3 4 at tığı yerdir b ÇAPRAZ UYAK

39 Sarma Uyak ( Sarma Kafiye )
Bir dörtlüğün 1. dizesiyle 4 . dizesinin 2. dizesiyle 3 . dizesinin kendi aralarında kafiyeleşmesine “ sarma uyak ” adı verilir.

40 Örnek 1 gels e a b ir den b dev ir den b best e a
Ne zaman ayrılık saati Bir gariplik çöker içime Kalan tek anı gibi bir Durmadan çalınır o gamlı gels e a b ir den b dev ir den b best e a SARMA UYAK

41 Örnek 2 Sular soğuk bir Bakıyoruz Suda omuz İki gölge karışık ışık a b
hav uz a om uz a b kar ışık a SARMA UYAK