Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ

... konulu sunumlar: "Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ"— Sunum transkripti:

1 Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ ozanbuyukyilmaz@karabuk.edu.tr
ISL401 ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ

2 Örgütlerde Liderlik ve Teorileri
9. Hafta Örgütlerde Liderlik ve Teorileri

3 İçerik Liderlik Kavramına Genel Bakış Liderlik Yöneticilik ve Liderlik
Liderlik Süreci Liderlik Teorileri

4 Giriş Liderlik olmadıkça, örgütlerin bir insan ve makine yığınından pek farkı kalmaz. Liderlik, insanları belirlenmiş hedefler yönünde çaba göstermeye ikna etme yeteneğidir. Liderlik grup başarısı için öyle önemlidir ki tarih yazılmaya başladığından beri insanlar bu konuyla ilgilenmişlerdir. Bu nedenle özellikle liderliğin örgütte önemi üzerinde durulmuştur.

5 Liderlik Kavramına Genel Bakış (1)
Örgüt içindeki grupların işlevini sürdürmesini sağlayan ve yeteneklerin ortaya çıkmasını kolaylaştıran bir lidere ihtiyacı vardır. Liderler bireyin yeteneklerini, güdülerini ve kişiliklerini belirleyerek idare eden bir orkestra şefine benzetilebilir. Liderler gruplarda bulunan enerjiyi belirleyerek bunu potansiyel bir enerjiye dönüştürmelidirler. Örgütlerde bir veya daha çok informal lider oluşabilir. Ancak örgütlerde liderlerin sorumluluklarının çoğu formel bir liderlik rolünde belirlenmiştir. Örgütte grup etkinliği ve verimliliği söz konusu olduğunda, insan çabalarının birleştirilmesi ve düzenlenmesi gerektiğinde liderlere ihtiyaç doğmuştur.

6 Liderlik Kavramına Genel Bakış (2)
Liderliğin çeşitli fonksiyonları bulunmaktadır. Bu fonksiyonlar örgütün liderlik rolünden beklentilerini açıklar. Gruplar için bir davranış modeli ortaya koymak Grup faaliyetlerini düzenlemek Grup ideolojilerini belirlemek Grupları dışarıda temsil etmek Grup içindeki tartışmaları engellemek Grup üyelerini ödüllendirmek

7 Liderlik (1) Belirli durum ve koşullar altında amaca ulaşmak için başkalarının davranış ve eylemlerini etkileme sanatıdır. Bir şeyi başkalarına benimsetmek suretiyle yaptırabilme gücüne sahip kişi olan lider ile izleyiciler arasında belirli durumlarda ortaya çıkan ve etkileşim şeklinde ifade edilen karşılıklı ilişkiler bütünüdür. Amaçların ve vizyonun başarılmasına yönelik grubu etkileyebilme yeteneğidir. Baskı kurmadan, başkalarının davranışları üzerinde olumlu bir etki yaratma sürecidir. Herhangi bir amaç ve hedefe ulaşmak için insanlar bulmak ve bu insanları amaca doğru tek bir kuvvet halinde birleştirerek sevk etme kabiliyeti ve tekniğidir.

8 Liderlik (2) Liderlik: belirli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi sürecidir. Lider: başkalarını belirli bir amaç doğrultusunda davranmaya sevkeden, etkileyen kişidir. Liderlik sürecinin esası, bir kişinin başkalarını etkileyebilmesidir.

9 Liderlik (3) Yalnızca formel örgütlere özgü bir süreç değildir.
Liderliğin ortaya çıkması için liderin resmi yetkilerle donatılması şart değildir. Lider ile yönetici aynı şey değildir. Sadece örgütün üst kademelerini işgal edenlere has bir süreç değildir.

10 Yöneticilik ve Liderlik (1)
Yöneticilik ve liderlik arasında çeşitli benzerlik ve farklılıklar bulunmaktadır. Benzerlikler; Hem yöneticilik hem liderlik, insanların belli hedeflere yöneltilmesi ile ilgilidir. Hem yönetici hem lider bu yönlendirme ve etkileme işini yaparken bir güç kullanmaktadır. Hem yöneticilikte hem liderlikte, yönetici ve lider ile birlikte çalıştıkları insan grubu arasında yakın ilişki vardır. Nihayet bir işletmede her ikisi de gereklidir.

11 Yöneticilik ve Liderlik (2)
Yöneticilik ve liderlik arasında çeşitli benzerlik ve farklılıklar bulunmaktadır. Farklılıklar; Yönetici insanları etkilemede gücünü formal yollarla elde eder. Oysa liderlik sosyal etkileme süreciyle meydana gelir. Yönetim, belli bir organizasyon içinde belirli prosedürler ve teknikler yardımı ile organizasyonu belirlenmiş amaçlara ulaştıracak iş ve faaliyetlerin gerçekleştirilmesini sağlar. Liderlik ise işletmenin değişmelere uyabilmesi için gerekli yenilik ve düzenlemeleri yapmak, organizasyona yeni bir vizyon vermekle ilgilidir.

12 Yöneticilik ve Liderlik (3)
Gücünü kişilik özelliklerinden ve kişisel ilişkilerden almaktadır. Gücünü bulunduğu makamdan almaktadır. Bir örgütün her basamağında bulunur. Örgütün genellikle yüksek kademelerinde bulunmaktadır. Başarı için insanlara dayanır Başarı için sisteme dayanmaktadır. Kendi tasarlamış olduğu hedeflerle örgütü daha iyi duruma götürür. Örgüt tarafından belirlenmiş hedeflere ulaşmak için çaba göstermektedir. İnsana güvenir. Denetime güvenir. Doğru işleri yapar. İşleri doğru yapar. Sonuçlar için çalışır Kuralları izler ve uygular. Örgütü değiştirmek ve geliştirmek için uğraşır. Örgütün durumunu korumaya çalışır ve süreklilik sağlar. Değerler ve bağlılık gibi konuları vurgular Koordinasyon, fabrika, malzeme gibi konuları vurgulamaya eğilimlidir. Değişiklik yapmaya ve risk almaya eğilimlidir. Dikkatli hareket eder ve kesin olmayandan çekinir. Uzun dönemde örgütün neyi başarabileceğinin hayalini kurmaktadır. Kısa dönemde başarılacak hedef ve amaçlara yönelir.

13 Liderlik Süreci Liderlik = f (lider, izleyiciler, koşullar)
Liderlik süreci; lider, izleyiciler ve koşullar arasındaki ilişkilerden oluşan karmaşık bir süreçtir.

14 Liderlik Teorileri (1) Liderlik sürecini ve olayını anlayabilmek amacıyla ortaya konulmuş teorilerdir. Her teori, liderlik sürecinin farklı yönlerini ele almış ve süreci anlayabilmek için değişik değişkenlere ağırlık vermiştir. Teorilerin bazıları liderliğin doğuştan geldiğini, bazıları da sonradan geliştirilebileceğini savunmaktadır. Değişen koşullar liderliğin uygulama şeklinde zaman içerisinde değişiklik yaratmış ve bu çerçevede de çeşitli yaklaşımlar geliştirilmiştir.

15 Liderlik Teorileri(2) Evrensel Liderlik Teorileri
Durumsallık/Koşul Bağımlılık Teorileri Özellikler Yaklaşımı Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli Davranışsal Yaklaşımlar Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışmaları University of Michigan Liderlik Çalışmaları Blake ve Mouton’un Yönetim Tarzı Matriksi McGregor’un X ve Y Teorileri Likert’in Sistem 1 – Sistem 4 Modeli Amaç – Yol Teorisi Reddin’in 3 Boyutlu Liderlik Modeli Vroom – Yetton – Jago Modeli Hersey – Blanchard’ın Durumsal Liderlik Teorisi

16 Özellikler Teorisi (1) Liderlik konusuna ilişkin geliştirilen ilk yaklaşımdır. Liderlik sürecine ilişkin fonksiyon içinde “lider” değişkenine odaklanmaktadır. Bu yaklaşıma göre, liderin sahip olduğu özellikler, liderlik sürecinin etkinliğini belirleyen en önemli faktördür. Belirli bir grup içinde bir kişinin lider olarak belirmesi (kabul edilmesi) ve grubu yönetmesinin nedeni bu kişinin sahip olduğu özelliklerdir. Lider özellikleri itibariyle diğer grup üyelerinden farklı bir kişidir.

17 Özellikler Teorisi (2) Liderlik = f (lider, izleyiciler, koşullar)
Özellikler teorisinin odak noktası

18 Özellikler Teorisi (3) Lider Grup Grup Üyeleri

19 Özellikler Teorisi (4) Grup üyeleri çeşitli özellikler bakımından karşılaştırılabilirse lideri bulmakta mümkündür. Bu teorinin ağırlık noktası, grup üyeleri arasında, başarılı liderleri başarısızlardan ayırdığı düşünülen özelliklere sahip olanları bulmaktır.

20 Özellikler Teorisi (5) Lider, fiziksel ve kişilik özellikleri açısından izleyicilerden farklıdır. Lider, yukarıdaki özelliklere izleyicilerden daha fazla sahiptir. Yaş Zeka Doğruluk Boy Bilgi Açıksözlülük Cinsiyet İnisiyatif sahibi olma Kendine güven duyma Irk Samimiyet Kararlılık Yakışıklılık Hissel olgunluk İş başarma yeteneği Başkalarına güven verme Dürüstlük Güzel konuşma yeteneği Kişiler arasındaki ilişki kurma yeteneği

21 Özellikler Teorisi (6) Eleştiriler
Yapılan araştırmalar, bazen etkin liderlerin aynı özellikleri taşımadığını göstermektedir. Bazen izleyiciler arasında liderin özelliklerinden daha fazlasına sahip olanlar bulunmasına rağmen bunların lider olarak ön plana çıkmadığı gözlemlenmiştir. Liderin özelliklerini ölçebilecek şekilde tanımlamak güçtür ve belirli bir özelliğin farklı bir şekilde anlaşılabilmektedir.

22 Davranışçı Teoriler (1)
Özellikler teorisiyle ilgili ilk çalışmalardaki yetersizlikler, araştırmacıları etkili olan liderleri eşsiz kılacak bir şeylerin olup olmadığını incelemeye itmiştir. Özellikler teorisi araştırmaları liderlik için doğru kişiyi seçebilmenin temel olduğunu öne sürmüşler, bunun aksine, davranışçı teoriler kişilerin lider olabilmek için eğitilebileceğini savunmuştur. Birçok kimse davranışçı teorilerin özellik teorilerine karşı üstün olduğunu savunmaktadır.

23 Davranışçı Teoriler (2)
Liderlik sürecini açıklamaya çalışan bu teorinin ana fikri, liderleri başarılı ve etkin yapan hususun, liderin özelliklerinden çok, liderlik yaparken gösterdiği davranışlar olduğudur. Liderlerin astları ile iletişim şekli, yetki devredip etmemesi, plânlama ve kontrol şekli, amaçları belirleme şekli gibi davranışlar liderin etkinliğini belirleyen önemli faktörler olarak ele alınmıştır. Dolayısıyla bu teori liderin kendisi kadar, izleyicilere de ağırlık vermiştir.

24 Davranışçı Teoriler (3)
Liderlik = f (lider, izleyiciler, koşullar) Davranışsal yaklaşımların odak noktası

25 Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışmaları (1)
Davranışsal liderlik teorisinin gelişmesine büyük katkıda bulunan çalışmalardan birisi 1945’de başlayan Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışmasıdır. Askerî ve sivil pek çok yönetici üzerinde yapılan bu çalışmanın amacı, liderin nasıl tanımlandığını tespit etmek olmuştur. Araştırmacılar, liderlik davranışını saptamak için bir anket hazırlamışlardır. Bu anket ile liderlerin davranışlarını nasıl algıladıklarını bulmaya çalışmışlardır. Bu araştırmalar sonucunda liderin iki tür davranış biçimi gösterdiği ortaya çıkmıştır. Bunlar ilişkiye yönelik davranış ve yapıya yönelik davranıştır.

26 Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışmaları (2)
İlişkiye yönelik davranış gösteren lider astlarıyla sık sık ikili ilişki içerisine girerek onların duyguları ve düşünceleriyle yakından ilgilenir. Bireylerin ihtiyaçlarının neler olduğuna önem verir. Astlarına sık sık zaman ayırarak arkadaşça onların sorunlarıyla ilgilenir. Yapıya yönelik lider ise grupları amaçları başarmak doğrultusunda yönelterek onların rol yapılarını belirlemek ile ilgilidir. Lider grup faaliyetlerini planlama, örgütleme, görevleri belirleme ve yön verme şeklinde yönetir. Bireylerin rol yapılarını belirlemek ve düzenlemek, astları verilen görevleri başarmaları için yönlendirmek bu tip liderin gösterdiği davranış biçimidir.

27 Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışmaları (3)
Ohio State Üniversitesi’ndeki araştırmacılar liderlik davranışlarının oldukça sabit özellikler gösterdiğini bulmuşlardır. Bireylerin liderlik davranış özelliklerinin durumlar sabit kaldığı sürece değişme göstermediğinden söz etmişlerdir. Yapıya ve ilişkiye yönelik liderlik davranışlarının kombinasyonunun etkinlik sağladığını belirtmişlerdir. Yapıya yönelik davranış gösteren liderlerle çalışanlarda yüksek performans bulunmuş ancak tatmin düzeyi düşük çıkmıştır. Tam tersine ilişkiye yönelik liderlerle çalışan astlarda düşük performans, yüksek tatmin çıkmıştır.

28 Michigan Üniversitesi Liderlik Çalışmaları (1)
Bu çalışmaların amacı, grup üyelerinin tatminine ve grubun verimliliğine katkıda bulunan faktörleri belirlemek olmuştur. Bu çalışmalarda verimlilik, iş tatmini, personel devir hızı, şikayetler, devamsızlık, maliyet ve motivasyon gibi kriterlere kullanılmıştır. Çeşitli endüstri dallarında ve çeşitli kademelerde çalışan personel üzerinde yapılan bu çalışmalar sonunda, liderlerin davranışlarının, Ohio State çalışmalarında olduğu gibi, iki faktör etrafında toplandığı görülmüştür. Bu iki faktör kişiye yönelik davranış ve işe yönelik davranıştır.

29 Michigan Üniversitesi Liderlik Çalışmaları (2)
İşe yönelik lider, grup üyelerinin (izleyicilerin) önceden belirlenen ilke ve yöntemlere göre çalışıp çalışmadıklarını yakından kontrol eden, büyük ölçüde cezalandırma ve mevkiye dayanan resmi (formal) otoritesini kullanan bir davranış gösterir. Buna karşılık kişiye yönelik lider, yetki devrini esas alan, grup üyelerinin tatminini arttıracak çalışma koşullarının geliştirilmesine çalışan ve izleyicilerin kişisel gelişme ve ilerlemeleri ile yakından ilgilenen bir davranış gösterir. Bu çalışmaların ulaştığı genel sonuç kişiye yönelik bir liderlik davranışının daha etkin olduğudur.

30 Durumsal Liderlik Teorileri (1)
Durumsal liderlik teorilerinin genel varsayımı, değişik koşulların değişik liderlik tarzları gerektirdiğidir. Lider, ortamın özellik ve gereksinimlerine göre ortaya çıkar. Bireysel özellikler göz önüne alınmaz. Sadece ortamsal özellikler söz konusudur. Bu teoriye göre lider, işin durumuna göre çeşitli davranış biçimleri göstererek çalışanları güdülemeye ve onları başarılı olmaya yöneltir. Durumsal liderlik teorisi en uygun liderlik davranışının durumlara göre değişeceğini söylemektedir.

31 Durumsal Liderlik Teorileri (2)
Liderlik = f (lider, izleyiciler, koşullar) Durumsal liderlik teorilerinin odak noktası

32 Durumsal Liderlik Teorileri (3)
Davranışsal Teori: liderin işe yönelik veya kişiye yönelik davranış gösterebileceğini söylemekte, fakat hangi koşullarda kişiye yönelik hangi koşullarda işe yönelik davranışın etkin olacağını belirtmemektedir. Bunun yerine kişiye yönelik liderlik davranışının grup üyelerinin tatmini ve verimliliğini, dolayısıyla liderin etkinliğini arttıracağını belirtmektedir. Durumsallık Teorisi: her iki davranış çeşidi de belirli koşullar altında aynı derecede etkin olabilmektedir. Bu nedenle bu teori, hangi koşulların önemli olduğunu belirlemeye ve bu koşullara uygun liderlik tarzının ne olabileceğini araştırmaya ağırlık vermektedir.

33 Durumsal Liderlik Teorileri (4)
LİDERLİK DAVRANIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Üstlerin Bekleyişleri ve Davranışları Liderin Kişiliği ve Tecrübeleri Gerçekleştirilecek Amacın Niteliği LİDERİN DAVRANIŞI Örgütsel İklim ve Politikalar İzleyicilerin Bekleyişleri ve Davranışları Meslektaşlarının Özellikleri ve Bekleyişleri

34 Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli (1)
Bu modele göre lider davranışının etkinliğini belirleyen üç önemli durumsal değişken bulunmaktadır; Lider ve izleyiciler arasındaki ilişkiler Başarılacak işin niteliği Liderin mevkiye dayanan otoritesinin niteliği

35 Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli (2)
Lider ve izleyiciler arasındaki ilişkiler Liderin izleyiciler tarafından sevilip tutulduğunu, lidere olan güven ve bağlılığı ifade etmektedir. Liderin izleyicileri etkileme derecesini belirlemektedir. Liderin grup tarafından kabul edilme derecesi ile ilgilidir. İYİ ZAYIF

36 Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli (3)
Başarılacak işin niteliği Grubun başarmaya çalıştığı işin yapılması ile ilgili olarak önceden belirlenmiş belirli yol ve yöntemlerin bulunup bulunmaması ile ilgilidir. Rutin bir iş genellikle açık ve seçik amaçlara sahiptir ve nasıl yapılacağı ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Bu tür işler lider için olumlu bir ortam yaratacaktır. Rutin olmayan çapraşık işlerin nasıl başarılacağı, bu işlerin hangi amaçlarla ilgili olacağı önceden ayrıntılı yöntemlerle belirlenemez. Bu tür işler lider için olumsuz bir ortam yaratacaktır. PLANLANMIŞ YAPILANMIŞ PLANLANMAMIŞ YAPILANMAMIŞ

37 Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli (4)
Liderin mevkiye dayanan otoritesinin niteliği Liderin ödüllendirme, cezalandırma, işe son verme, terfi ettirme gibi konularda sahip olduğu yetkinin derecesini ifade etmektedir. Yetkinin fazla olduğu durum liderlik için olumlu ortama, az olduğu durum ise olumsuz bir ortama işaret etmektedir. FAZLA AZ

38 Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli (5)
Lider ve izleyiciler arasındaki ilişkiler - Başarılacak işin niteliği ilişkisi 1 = Liderlik için en olumlu ortam = Liderlik için olumsuz ortam İYİ ZAYIF Planlanmış Planlanmamış Lider izleyiciler ilişkisi İşin niteliği 1 2 3 4

39 Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli (6)
İYİ ZAYIF Planlanmış Planlanmamış Fazla Az Lider izleyiciler ilişkisi İşin niteliği Liderin Yetki Derecesi 1 2 3 4 5 6 7 8 En Olumlu En Olumsuz En olumlu ve en olumsuz sayılan durumlarda işe yönelik liderlik davranışı etkin, Nispeten olumlu ve nispeten olumsuz durumlarda kişiye yönelik liderlik davranışı uygun ve etkindir

40 Amaç – Yol Teorisi (1) Bu teoriye göre insan davranışını etkileyen iki faktör bulunmaktadır. Kişinin belirli davranışların belirli sonuçlara ulaştıracağı konuşundaki inancı (bekleyiş) Bu sonuçlara kişinin verdiği değer (valens) Grup üyeleri lider tarafından iki konuda motive edilebilir: Liderin, izleyicilerin bekleyişlerini etkileme derecesi (yol) Liderin izleyicilerin valensini etkileme derecesi (amaç) Liderin en önemli işi, izleyiciler için önemli sayılacak amaçlar belirlemek ve izleyicilerin bu amaçları gerçekleştirecek yolu bulmalarına yardım etmektir.

41 Amaç – Yol Teorisi (2) Amaç yol teorisi esas itibariyle, liderin gösterdiği davranışın astların motivasyonu, tatmini ve performansı üzerindeki etkisini açıklamaya çalışmaktadır. Bu teoriye göre lider, dört liderlik davranışından birini gösterebilir: Otoriter liderlik, Destekleyici liderlik, Katılımcı liderlik, Başarıya yönelik liderlik

42 Amaç – Yol Teorisi (3) Bu davranışların uygunluğu, aşağıdaki durumsallık faktörleri tarafından etkilenecektir İzleyicilerin kişisel özellikleri, İzleyiciler üzerindeki zaman ve çevre baskısı, İşin niteliği. İnsanın kendi geleceğini kendi kararlarının belirleyeceğine inananlar katılımcı liderlik tarzından, İnsanın geleceğinin kişinin kontrolü dışındaki faktörler tarafından belirleneceğine inananlar büyük ölçüde otoriter liderlik tarzından tatmin duyacaktır. Başarmak istedikleri işin gerektirdiği nitelikleri kendilerinde gören izleyiciler liderin göstereceği otoriter ve yol gösterici davranışı daha az benimseyecektir.

43 Amaç – Yol Teorisi (4) LİDERLİK DAVRANIŞI Yüksek PLANLANAMAYAN İŞLER
İş Tatmini PLANLANABİLEN İŞLER Az Yüksek Az Otoriter Davranış

44 Liderlik = f (lider, izleyiciler, koşullar)
Özellikler Teorisi Davranışçı Teoriler Durumsal Liderlik Teorileri

45 Dönüşümcü ve Karizmatik Liderlik Davranışı
Toplam kalite ve çağdaş yönetim ve organizasyon kavramlarının doğmasına neden olan şartlar, liderlik olayının açıklamasına da yeni görüşlerle katkıda bulunmuştur. Bu çerçevede iki yeni liderlik yaklaşımı daha ortaya çıkmıştır. Dönüşümcü liderlik Karizmatik liderlik

46 Dönüşümcü Liderlik Bu anlayışa göre lider, izleyicilerinin ihtiyaçlarını, inançlarını, değer yargılarını değiştiren kişidir. Dönüşümcü lider, örgütü, değişim ve yenilemeyi gerçekleştirecek üstün performansa ulaştıran kişidir. Bu da liderin vizyon sahibi olması ve vizyonu izleyicilere kabul ettirmesi ile mümkündür.

47 Karizmatik Liderlik Karizma = Çekicilik
Bir kişinin sahip olduğu karizma başkalarını etkilemede önemli rol oynamaktadır. Karizmatik lider, sahip olduğu karizma yaratan özellikleri ile, başkalarını kendi istediği yönde davranmaya sevkedebilen kişidir. Karizmatik lider, izleyicilerini üstün performansa sevkeden kişidir.

48 Kaynakça Güney, Salih (2011); Örgütsel Davranış, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Koçel, Tamer (2007); İşletme Yöneticiliği, 11. Baskı, Arıkan Basım Yayın, İstanbul. Özkalp, Enver ve Çiğdem Kırel (2013); Örgütsel Davranış, 6. Baskı, Ekin Kitabevi, Bursa Robbins, Stephen P. ve Timothy A. Judge (2013); Örgütsel Davranış, (Çev.: İnci Erdem), Nobel Yayıncılık, Ankara.

49 Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim…