Yetersiz ve dengesiz beslenme

... konulu sunumlar: "Yetersiz ve dengesiz beslenme"— Sunum transkripti:

1 Yetersiz ve dengesiz beslenme
Yanlış beslenme; insanların aldıkları günlük besin maddelerinin; vitaminler, mineraller, karbonhidratlar ve yağlar, protein ya da proteinlerin mutlak gerekli amino asit içerikleri ve toplam kalori yönünden eksikli olmalarıdır. Bunların gereğinden fazla alınması da yanlış beslenmedir. Gelişmekte olan ülkelerin çoğunluğunda protein – kalori yanlış beslenmesi en önemli beslenme sorunudur. Protein – kalori beslenmesinin yeterli ve dengeli olmadığı insanlarda yanlış beslenme nedeniyle birçok araz görülebilmektedir.

2 Barrass (1974)’e göre, insan vücudundaki proteinlerin temel yapısında 18 farklı amino asit bulunmaktadır. Dengeli bir beslenme için bunların sekizinin yetişkinler, on tanesinin de çocukların aldıkları günlük besinlerde yeterince bulunması gereklidir. Canlı vücudu bu amino asitleri kendi bünyesinde sentezleyememektedir.

3 Yetişkinler için mutlak gerekli olanlar
Çizelge 11. İnsan beslenmesinde mutlak gerekli olan ve olmayan amino asitler Yetişkinler için mutlak gerekli olanlar 1 Isoleucine 2 Leucine 3 Lysine 4 Methionine 5 Phenylalanine 6 Threonine 7 Tryptophan 8 Valine Çocuklar için yukarıdakilere ek olarak mutlak gerekli olanlar 9 Arginine 10 Histidine Mutlak gerekli olmayanlar 11 Alanine 12 Aspartic asit 13 Cystine 14 Glumatic asit 15 Glycine 16 Proline 17 Serine 18 Tyrosine

4 İnsanların dengeli beslenebilmeleri için günlük almaları gereken protein miktarları; cinsiyet, yaş, vücut ağırlığı, kadınlarda hamilelik ya da emzikli olup olmamalarına göre değişmektedir. Normal ağırlık ve hareketlilikteki erkeklerin 37.1 g, kadınların 28.6 g her gün yumurta ya da süt kalitesinde protein almaları gerekmektedir. Devamlı proteince eksikli beslenme sonucu canlıda görülen başlıca arazlar; kas dokularının harap olması, saç ve deri hastalıkları, bazı organlarda su birikmesi, karın şişmesi gibidir. Protein beslenmesi yönünden hızlı büyüme durumunda olan çocuklar, yetişkin insanlara göre daha çok duyarlıdır. Bu nedenle eksikli protein beslenmesinin arazları, çocuklarda daha çabuk ve daha çok görülmektedir.

5 Ayrıca bebeklik döneminde, beynin büyümesi ve beyin hücrelerinin çoğaltılması fonksiyonlarının yürütülmesi nedeniyle, bu dönemde protein beslenmesi çok fazla önem taşımaktadır. Eğer beslenmede protein eksikliği söz konusu ise beyin hücrelerinin sayıları ve büyümeleri sınırlanmaktadır (Winick ve Rosso, 1975). Sıskalaşma ya da aşırı zayıflama; alınan gıdaların kalorice yetersiz olması neticesinde ortaya çıkmaktadır.

6 Dünyada, 2000’li yıllarda hala 815 milyonu gelişmekte olan ülkelerde, 28 milyonu gelişmiş ülkelerde ve 9 milyonu da endüstrileşmiş ülkelerde olmak üzere 852 milyon insan karnını doyuramamakta, aç durumdadır. Aç insan sayısı 1970 yılında 959 milyon kişi iken, 1997 yılında 791 milyona düşmüş olmasına karşın, 1995 yılından sonra sadece gelişmekte olan ülkelerde aç insan sayısı yılda 4 milyon kadar artış göstermektedir.

7 EKOSİSTEM KAVRAMI Eski yıllarda insanlar kendilerine gerekli besin maddelerinin büyük bir bölümünü doğal flora (çeşitli bitki topluluğu) ve fauna (çeşitli hayvan topluluğu)'dan toplayarak sağlamışlardır. Günümüzde ise, gerekli besin maddelerinin çoğunluğu, “tarım ekosistemleri" (agroeko­sistemler) olarak tanımlanan geliştirilmiş sistemlerden elde edilmektedir. Genel olarak agroekosistemlerden, doğal ekosistemlere göre daha yüksek verimlilik sağlanır. Ancak, kurulan agroekosistemler çevre koşullarına uyum sağlayamazsa, verimlilikleri doğal ekosistemlerden çok daha az olarak ortaya çıkar. Bu nedenle tarım sistemlerinin verimliliklerini artırabilmek amacıyla, ekosistemlere etkide bulunan tüm faktörlerin ve bu faktörlerin birbirlerine olan etkilerinin çok iyi bir şekilde bilinmesi gerekir.

8 Herhangi bir organizma (canlı) topluluğu, ekolojik sistem ya da ekosistem olarak tanımlanan ve canlının içinde bulunduğu ortamın fiziksel koşullarının etkisi ile şekillenir. Bu da, herhangi bir ekosistemde dominant (baskın ya da en fazla bulunan) olan organizmaların morfoloji ye biyolojilerini inceleyerek, o yerin fiziki çevre koşulları hakkında oldukça sağlıklı ve doğru sonuçlara varılmasını sağlar. Örneğin, bir ekosistemdeki bitki örtüsü seyrek; bitkilerin çoğunluğu küçük, dar ve sert yapraklı ve odunsu bir yapı gösteriyorsa burada kurak iklim koşullarının var olduğu söylenebilir.

9 Her ekosistem bir dereceye kadar kendine yakın bulunan diğer ekosistemlerin devamı durumundadır. Ancak bazı koşullarda iki sistem arasında fiziki ve biyolojik özellikler bakımından farklar çok belirgin olup. birbirlerinden kesin bir şekilde ayırt edilebilir. Örneğin deniz ve kara ekosistemlerinde olduğu gibi. Ancak, genellikle ekosistemlerin sınırlarını kolayca birbirinden ayırmak olası değildir. Örneğin, ormanlıklarla çayır mera alanları arasında, ağaç ve otların beraberce bulunması gibi. Birbirine yakın olan ekosistemler arasında daima bir ekosistemden diğer ekosisteme farklı ölçülerde olmakla beraber materyal ve enerji akımı bulunmaktadır.

10 Kimyasal enerjiye sahip organik maddeler, yerçekimi kuvveti ile yüksek yerlerde bulunan ekosistemlerden, daha aşağılarda bulunan ekosistemlere taşınmaktadır. Suda eriyen besin maddeleri, a) yüzey akışı ve b) sızan su ile diğer ekosistemlere ve taban suyuna geçerler. Hayvanlar da, yakın ekosistemlerin besin maddelerini yiyerek, bir ekosistemden diğerine materyal ve enerji taşınmasında etkili olurlar.

11 Canlı topluluklar, bulundukları yerlerin fiziksel özellikleri ile şekillenirler.
Aynı zamanda canlılar bulundukları çevrenin fiziksel koşullarını etkiler ve değiştirirler. Herhangi bir yerde çok az bir bitki varlığı; bulunduğu ortamın güneşlenme durumunu, yeryüzü ve atmosfer tabakası arasındaki enerji geçiş miktarlarını kolayca etkiler.

12 Örneğin, bitkiler kökleri ile topraktan aldıkları suyun büyük bir bölümünü transpirasyon ile çevre havasına vererek, çevre havasının nem miktarını değiştirir ve böylece enerji değişiminin özelliklerini etkiler. Ayrıca, bitki kökleri ve diğer bitki kalıntıları, toprağın bileşimini ve yapısını değiştirmektedir. Fiziki koşullarda ortaya çıkan bu değişiklikler, biyolojik değişimlere neden olur; fiziki ve biyolojik değişimler karşılıklı ve sürekli birbiri üzerine etkili olurlar

13 DÜNYANIN BÜYÜK EKOSİSTEMLERİ ve DAĞILIŞI
Canlılar dünyasının yeryuvarında oluşturduğu biyosfer ile bunların cansız çevresi, Ekosfer olarak tanımlanan dünya ekosistemini oluşturur. Ekosferde; litosfer, hidrosfer ve atmosfer olmak üzere üç yaşam alanı vardır. Litosfer ve hidrosferde yaşayan ve devamlı etkileşim halinde bulunan canlılar, cansız çevreleriyle özel ekosistemleri oluştururlar. Diğer bir tanımla ekosfer; kara deniz tatlı su olmak üzere üç büyük ekosisteme ayrılmıştır.

14 EKOSİSTEMLER 1- Karasal ekosistemler ( Tundralar, Dağlar, Ormanlar, Step ve Savanlar, Çöller) 2-Deniz ekosistemleri 3-Tatlı su ekosistemleri 4-Özel ekosistemler ( Sulak alanlar-bataklık ve sazlıklar, Nehir ağızları, Lagünler- sahil baraj gölleri-dalyanlar, Mercan resifleri

15 a) Karasal Ekosistemler
Dünya yüzeyinin yaklaşık 1/3 (149 milyon km2) kapsayan karaların oluşturduğu karasal ortam ekolojik faktörleri yönünden karışık bir yapı göstermektedir. Birçok ekolojik etmen atmosfer ve hidrosferde geniş ölçüde homojen bir yapı gösterirken, karasal ortamda oldukça heterojen bir yapı göstermektedir. Örneğin sıcaklık, karasal ortamda günlük, mevsimsel ve bölgesel olarak önemli değişiklikler gösterirken, aynı faktör denizel ortamda daha az değişiklik gösterir. Ekolojik faktörlerden sıcaklık, yağış – nem ve toprak yapısı canlıların dağılışında önemli bir rol oynamaktadır.

16 Canlıların geçmişte ve günümüzde yeryüzündeki dağılışlarını inceleyen bilim dalına BİYOCOĞRAFYA,
Biyocoğrafyanın hayvanları inceleyen bölümüne ZOOCOĞRAFYA, Bitkileri inceleyen bölümüne, FİTOCOĞRAFYA denmektedir. Canlılar aleminin belli tür ve sistematik grupları belirli bir bölge ve kıtalar için karakteristiktir. Bunlar genellikle ENDEMİK FORM olarak isimlendirilir.

17 TATLI SU EKOSİSTEMERİ Hidrosferin km 3 lük bölümünü oluşturan ve karaların içinde yer alan tatlı su ya da iç su ekosistemini oluştururlar. Akıp akmamalarına göre Akarsular ve Durgun Sular olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Dere, çay, nehir ve ırmaklar akarsulara, Göl, gölet ve barajlar durgun sulara dahildirler. Birbirlerinden kesinsınırlarla ayırmak mümkün değildir. Genelde birbirleri arasında daima geçişler sözkonusudur.

18 Akarsular : Bunlara Lotik sular da denmektedir
Akarsular : Bunlara Lotik sular da denmektedir. Yeryuvarı yüzeyinde yükseklik farkları nedeniyle yukarıdan aşağıya doğru akarlar. Yükseklerde bir kaynakla başlayan bu sular denizlerde bir nehir ağzıyla son bulur. Akarsulardaki akıntı hızı, diğer birçok fiziksel ve kimyasal özellikleri etkilediğinden birincil faktör durumundadır. Akarsuların üst bölümü genelde hızlı akan soğuk sulara sahiptir. Bu nedenle çözünmüş oksijen yönünden zengin, askı yükü bakımından fakirdirler. Alt kısımlarında ise, akış hızı nispeten yavaşladığından sular daha sıcak, çözünmüş oksijen daha düşüktür.

19 Özel Ekosistemler Kara, tatlı su ve deniz ekosistemlerinden başka, özellikle denizlerin kıyı bölgelerinde bazı özel ekosistemlere de rastlanmaktadır. Kendilerine özgü ekolojik koşulları bulunmaktadır. Özel ekosistemler; a) Sulak alanlar b) Nehir ağızları c) Lagünler d) Mercan resifleri olmak üzere 4 grupta incelenebilmektedir. Sulak alanlar: bataklık ya da sazlık olarak ta tanımlana sulak alanlar özellikleri ve içerdikleri canlı toplulukları yönünden oldukça büyük öneme sahiptirler Sulak alanları; sığ göller, göl kıyıları, alçak deniz kıyıları, deltalar vd. oluşturmaktadır.

20 Sulak alanların ekolojik ve ekonomik yönden özellikleri
a) Sulak alanlar, aşırı yağışlarda suyu sünger gibi emerek tutarlar. Tüm bitkiler bu işlemi yapabilir ancak sulak alanların kapasitesi daha yüksektir. Doğal bitki örtüsüne sahip bölgelerde ve sulak alanlarda akarsular yıl boyunca akar sel ve erozyon görülmez. b) Sulak alanlar, yer altı sularını içeren depo işlevini gördüğünden sulama ve içme suyu için özel öneme sahiptir. c) Sulak alanlarda karasal ve sucul ekosistem iç içe olduğundan yüksek biyolojik üretim oluşturmaktadır. Birincil üretim çok yüksek olduğundan beslenmek amacıyla kuşlar başta olmak üzere birçok hayvan türü de bu bölgelere gelmektedir. d) Sulak alanlar, yüksek biyolojik aktiviteleri nedeniyle nitrat ve fosfat kirlenmesi azdır. e) Akarsu ağızlarındaki sulak alanlar, suya çeşitli kaynaklardan eklenen sedimanları tutarak biriktirirler. Böylece toprağın denize gitmesi önlenmiş olur.

21 Doğal ekosistemlerle tarım ekosistemlerinin karşılaştırılması
Doğal ekosistemlerde değişim ve oluşum Doğal ekosistemlerde canlı öğeler oldukça çeşitli olup, hiçbir ekosistemde yalnızca bir bitki ya da hayvan bulunmamaktadır. Canlı öğelerin çeşitli olması, sistemin dengeli ve bir bütün olarak kalmasını sağlamaktadır. Denge; sistemin, dış etmenlerin yaratacağı değişikliklere belli sınırlar içinde karşı koyarak bütünlüğünü korumasını ifade etmektedir.

22 Ekosistemler zaman içerisinde önemli değişimler geçirerek oluşumlarını sürdürürler.
Ekosistemlerde de aynen bir canlıda olduğu gibi, a) Ortaya çıkma (belirme, doğuş), b) Zaman içinde gelişme, c) Olgunluğa erişme dönemleri, söz konusudur.

23 Ekosistemlerde görülen bu değişmeler, ekosistemde bulunan canlı ve cansız faktörlerin karşılıklı ve sürekli olarak birbirlerine olan etkileri sonucudur. Örneğin çıplak bir alanda, fiziki koşullar canlılık için bir dereceye kadar uygun ise, buralarda kısa sürede bazı ilkel bitki türleri görülmeye başlar. Başlangıçta yaşayabilen ilkel bitki türlerinin çeşitliliği az olmakla birlikte, bunlar yine de yavaş yavaş bulundukları çevrenin fiziki koşullarını olumlu yönde etkileyerek değişikliğe uğratırlar.

24 Genel olarak, ekosistemlerde ilk yaşayan bitkiler, fazla çeşitlilik göstermemekte ve daha çok ta kısa ömürlü efemer bitkiler durumundadırlar. Bunlarda gerek ilk brüt üretim ve gerekse ilk net üretim miktarları az olmasına karşın; ilk net üretimin, ilk brüt üretime oranı, ekosistemin ileriki safhalarına göre daha yüksektir.

25 Bir ekosistemin oluşumunda giderek gelişmiş canlıların yer alması ve fiziki koşulların olumlu yönde etkilenmesi ile toprağa bırakılan organik maddelerin miktarı da artmaktadır. Diğer bir deyişle, ekosistemlerin oluşumunda, zaman içerisinde yaşayan canlılar giderek daha fazla ilk brüt üretim ve ilk net üretim ortaya koyarlar. Ancak bunlarda net üretimin ilk brüt üretime oranı, ilkel bitki topluluğuna göre daha azdır. Ekosistemde yaşayan canlı çeşitlerinin artması ve gelişmiş canlıların çoğalması nedeni ile, üretilen toplam net kuru madde miktarları oluşum içerisinde devamlı artış gösterecektir.

26 Doğal ekosistemler, bir zaman süreci içersinde basitten karmaşığa doğru bir değişim gösterir. Ekosistemlerin oluşumunda görülen canlı çeşitliliğinde; kısa ömürlü ilkel bitkileri  daha uzun ömürlü tek yıllık ya da çok yıllık otsu bitkiler  çok yıllık küçük ağaç çeşitleri  orman ağaçları izler. Değişim içinde olan bir ekosistemde giderek fiziki koşullar canlılar için daha uygun hale dönüşür ve canlılarla daha fazla besin maddesi üretimi sağlanır.

27 Ekosistemler oluşum devresine geçtiğinde ise, değişmeler oldukça azalır.
Genel olarak ekosistemler arasında ne kadar çok besin maddesi ve enerji akımı (geçişi) söz konusu ise, ekosistemlerin gelişmişliği de o kadar iyi demektir. Southwood ve Way (1970)'e göre, bir ekosistemde yaşayan tür çeşitliliğinin artışı ile doğru orantılı olarak; ekosistem içinde üretilen besin maddeleri çeşitliliği, miktarı ve enerji akımı da artmaktadır.

28 Goodman (1975)'a göre ise, ekosistemde değişkenliğin azalması ile yetişen canlı çeşitliliği arasındaki ilişki, Southwood ve Way (1970)'in verdiği şekilden tamamen farklı da olabilir. Örneğin, iklim koşullarında ortaya çıkan önemli dalgalanmaların, üretilen kuru madde miktarlarında çok büyük farklılıklar ortaya çıkarması gibi. Cox ve Atkins (1979)'e göre, gelişmiş ekosistemlerde fiziki ve canlı koşullarda değişkenliğin azalma derecesi, bölgenin iklim ve toprak koşullarına bağlı olarak değişmektedir.

29 Örneğin devamlı ve düzenli nemli ve sıcak iklime sahip bölgeler, kompleks ve az değişken ekosistemlerin oluşmasına uygun ortamlardır. Bu gibi koşullarda, zaman içinde doğal ekosistemlerde, daha çok sayıda değişik türler yaşamlarını sürdürebilirler.

30 Tarım Ekosistemleri (Agroekosistemler)
Agtoekosistemler, insanın yapısını ve işlevini değiştirerek denetlediği basitleştirilmiş bir sistem olup, genellikle bir çeşit ürün kullanılır. Bugün dünyada yaklaşık 1.5 milyar hektarlık bir alan üzerinde bitki kültürü yapılmaktadır. Tarım alanları içerisinde kabul edilen çayır-mera alanlarının kapladığı alan ise, 3.5 milyar hektar kadardır. Bitki kültürü yapılan alanlar ile çayır-mera alanlarının toplamı yaklaşık 5 milyar hektar kadar olup; 13.4 milyar hektar olarak kabul edilen yeryüzü alanının % 37'sini teşkil etmektedir.

31 Ekosistem Alan (Milyar hektar)
Çizelge 13. Yeryüzünün başlıca doğal ekosistem ve tarım alanlarına ilişkin değerler Ekosistem Alan (Milyar hektar) Tropikal ormanlar 2.0 Ilıman kuşak ormanları 1.8 Bozkırlar Tropikal çayır-meralar 1.5 Bitki kültürü 1.4 Boreal ormanlar (kuzey kutba yakın ormanlar) 1.2 Ilıman kuşak çayır-meralar 0.9 Alpler ve tundralar 0.8 Orman ve makilikler 0.7

32 Gerçekte bugün dünyada besin maddesi üretimi için kullanılan tarım alanlarının tümü, doğal ekosistemlerden alınmıştır. Özellikle de büyük çoğunluğu, çayır mera alanları ile yapraklarını döken ağaçlık alanların bozulması ile sağlanmıştır. Elbette ki insanlar tarım kültürü için seçtikleri alanların; toprak verimliliği, topoğrafya, güneşlenme, sıcaklık ve yağış gibi özelliklerce en iyi durumda bulunmasına önem göstermişlerdir.

33 Tarıma en uygun olan alanların toplam miktarı, yeryüzü toplam alanının % 7’si kadar olup, hemen hepsi üzerinde de bugün tarım kültürü yapılmaktadır. Bundan sonra tarım alanlarında yapılacak yeni genişlemelerin, yine doğal sistemlerin en verimli alanlarından seçilerek sağlanacağı bir gerçektir.

34 Doğal ve Tarım Ekosistemleri Arasındaki Farklılıklar
Doğal ekosistemler ile tarım ekosistemleri arasındaki en önemli farklılık, doğal ekosistemlerin doğada uzun zaman içinde kendiliğinden ortaya çıkışı; tarım ekosistemlerinin ise, insanlar tarafından meydana getirilmesidir. Tarım ekosistemleri oluşturulurken, doğal ekosistemin koşullarına diğer bir deyişle doğanın ortaya koyduğu düzene en uygun sistemlerin seçilmesi ve uygulamaların buna göre yürütülmesi. verimlilik ve çevre sorunları yönünden büyük önem taşımaktadır. Nitekim bu yönden yapılan büyük hatalar, bugün örneğin; çevre kirliliği, toprakların kısırlaşması ve erozyon artışı gibi büyük sorunlar ortaya çıkarmış durumdadır.

35 Bir agroekosistem geliştirilirken; bölgenin doğal bitki ve hayvan çeşitliliği, derin ve verimli toprakların ne şekilde oluştuğu gibi özellikleri dikkate alınarak; yetiştirilecek bitkilerin seçilmesi, ekim nöbetlerinin ve yetiştirme yöntemlerinin düzenlenmesi gerekir. Nitekim, Smith ve Hill (1975) de, benzer görüşleri bildirmekte olup, doğal ve agroekosistemlerin bir bütünü oluşturduğunu ve iki ayrı sistem olarak düşünülmemesi gerektiğini açıklamaktadırlar. Ancak elbette ki, doğal ve agroekosistemler arasında bazı önemli farklar olacaktır ve olmalıdır da.

36 Doğal çayır meraların bitki toplulukları çoğunlukla çok yıllık otsu bitkiler durumunda olup, üzerinde çok çeşitli hayvan toplulukları (böceklerden kemiriciler ve memelilere kadar) barındırmaktadır. Yapay çayır mera ekosistemlerinde ise insanlar, yetiştirecekleri bitkilerin hayvanlar tarafından sevilerek yenilmesine (kaliteli olmasına), verimlilik kapasitelerinin yüksek olmasına, verimlilik kapasitesini ortaya çıkaran yetiştirme yöntemlerinin uygulanmasına ve bunlardan iyi bir şekilde yararlanan, yüksek hayvansal ürün sağlayan hayvan çeşitlerinin yetiştirilmesine dikkat ederler.

37 Ayrıca istenmeyen bitki ve hayvan cins
Ayrıca istenmeyen bitki ve hayvan cins. tür ve çeşitleri değişik yöntemlerle (kimyasal ilaç kullanımı, elle ya da mekanik yolla ot mücadelesi ve etrafın çitlenmesi gibi) agroekosistemlerden uzaklaştırılır. Aynı zamanda insanların yetiştirdikleri bitki ve hayvan çeşitliliği de azdır. Bütün bunların sonucu olarak, yapay ekosistemlerde toprağa geçen organik madde kalıntıları, doğal ekosistemlere göre daha az olur.

38 Ekosistemi oluşturan öğeler;
Ekosistemin öğeleri Değişik çeşit organizmalarla (canlılarla), onların cansız çevrelerinin oluşturduğu birimlere ekolojik sistemler ya da ekosistem adı verilmektedir. Ekosistemi oluşturan öğeler; 1. Canlı öğeler (Biyotik öğeler) a) Üreticiler b) Tüketiciler c) Ayrıştırıcılar 2. Cansız öğeler (Abiyotik öğeler) a) İnorganik maddeler b) Organik maddeler c) Fiziksel koşullar olarak sınıflandırılabilir.

39 Canlı Öğeler (Biyotik Öğeler)
a) Üreticiler Ekosistemin canlı öğeleri arasında en önemlilerinden biri üreticiler olup, bunlara birincil üreticiler ya da temel üreticiler adı da verilmektedir. Ekosistemlerin tümünde temel üreticiler, yeşil bitkilerden oluşmaktadır. Bazı bakteri türleri de üreticiler grubuna girse de böyle ekosistemler çok sınırlıdır. Tüm biyolojik sistemlerin olduğu gibi ekosistemler de, açık sistemlerdir. Ekosistemler işlevlerini sürdürebilmek amacıyla dışarıdan enerji sağlamak zorunda olup, tüm ekosistemler için dış enerji kaynağı güneştir. Güneş enerjisi ekosistemler tarafından doğrudan kullanılamamakta, temel üreticilerden yeşil bitkiler güneş ışığı enerjisini, fotosentez olayıyla kimyasal enerjiye çevirmektedirler.

40 b) Tüketiciler Büyük çoğunlukla ekosistemlerde, hayvan türlerinden oluşan tüketiciler, birincil ve ikincil tüketiciler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Birincil tüketiciler, otoburlar olarak ta isimlendirilmekte ve enerji kaynağı olarak yeşil bitkilerin bünyesinde biriken organik maddeleri kullanmaktadırlar. Birincil tüketiciler çok farklı hayvan gruplarından oluşmakta, bir böcek ile bir büyükbaş hayvan ekosistemde aynı gruba girmektedir. İkincil tüketiciler ise birincil tüketici olarak tanımlanan otoburları yiyerek yaşamlarını sürdüren etoburları içine almaktadır. İkincil tüketiciler de değişik yapıda bir çok hayvanı kapsamaktadır.

41 c) Ayrıştırıcılar Genellikle bakteri ve funguslardan oluşan ayrıştırıcılar, tüm ekosistemlerde en önemli öğeyi oluşturmaktadır. Ayrıştırıcı organizmaların görevi, canlı dokularında biriken değişik kimyasal maddeleri tekrar canlılar tarafından kullanılabilir hale getirmektedir. Ayrıştırıcı organizmalar, ölen hayvan ve bitki dokularını parçalayarak yaşamlarını sürdürmekte ve bu işlemler esnasında elde ettikleri enerjiyi kendi yaşamlarını sürdürmek amacıyla kullanmaktadırlar

42 2. Cansız Öğeler (Abiyotik Öğeler)
a) İnorganik maddeler Ekosistemde cansız öğelerin önemli bir kısmını oluşturan inorganik madde ya da bileşikler arasında karbon, hidrojen, fosfor, azot, potasyum, kalsiyum, magnezyum vd. canlıların yaşamlarında önemli bir yer tutmaktadır. İnorganik maddeler, canlılar tarafından kullanılma durumuna göre makro ve mikro elementler olarak iki gruba ayrılmaktadır.

43 Makro elementler,canlılar tarafından çok miktarda kullanılmakta, mikro elementler canlılar için önemli derecede gerekli olan ancak, çok az miktarda kullanılan eksikliklerinde ekosistemin işleyişini aksatabilen elementlerdir. Mikro elementlere, demir, çinko, bor vd. örnek olarak verilebilir.

44 b) Organik maddeler Ekosistemin cansız öğeleri içinde inorganik maddelerin yanında bol miktarda organik bileşikler de yer almaktadır. Protein, karbonhidrat, lipid ve türevleri gruplarından oluşan organik maddelerin kökenini canlılar oluşturmaktadır. Ölü organizmaların ayrıştırıcılar tarafından parçalanması sırasında ya da canlıların yaşam işlevleri sonucunda (salgılar, atıklar) ortama eklenmektedir. Farklı büyüklükte olan bu moleküller, bir çok mikroorganizma için enerji kaynağıdırlar. Cansız ortamdaki organik maddeler, ortamın üretim yönünden verimliliğini etkilemekte, bazı organik maddelerin canlıların fizyolojik işlevlerini de etkiledikleri bilinmektedir.

45 c) Fiziksel koşullar Her canlı için, yaşamını sürdürebileceği fiziksel ve kimyasal koşullar bellidir. İklim faktörü (ışık, ısı, yağış, sıcaklık, hava ve hava hareketleri), toprak faktörleri (toprak fiziği, toprak kimyası, toprak suyu, toprak havası ve sıcaklığı gibi) canlıların yaşamlarını önemli derecede etkilemektedir. Çevre koşullarını oluşturan bu faktörler, her zaman ve her yerde aynı önem ve yoğunlukta canlıları etkileyemez. Bunların en düşük (minimum), en uygun (optimum) ve en yüksek (maksimum) etki sınırları, canlıların cins, tür ve çeşitleri ile yetiştirme tekniklerinin özelliklerine göre önemli değişiklikler göstermektedir.

46 Bu faktörler; en düşük ve en yüksek sınırları arasındaki değişik yoğunluklarına göre canlıların morfoloji ve biyolojilerinde önemli farklılıklar ortaya çıkarmaktadır. Canlılarda ortaya çıkan bu değişmeler, çevre koşullarını etkilemektedir. Her organizma kendi evrimsel tarihi sürecinde, belli koşullara uyum sağlamıştır. Canlılar bu koşullar sağlandığı takdirde başarılı olmakta, uyum sağladıkları koşullardaki belli oranlardaki değişikliklere dayanıklılık gösterebilmektedir.

47 Her canlının dayanıklılık (tolerans) derecesi farklı olup, dayanıklılık derecesi yüksek olan canlı türleri ekosferde çok geniş alanlara dağılmıştır. Koşulların değişimine daha az dayanıklılık gösteren bir organizmanın ekosferdeki dağılımı, bu koşulların sağlandığı bölgelerle sınırlıdır. Ekosistemlerde bir çok abiyotik öğe tek tek değil birlikte etkin olup, örneğin ışık miktarının mevsimsel değişimi, ısı, nem, yağış gibi fiziksel parametreler bir arada “iklimi” oluşturmaktadır.