ANKOS AÇIK ERİŞİM VE KURUMSAL ARŞİVLER ÇALIŞMA GRUBU PROF.DR. UĞUR DEMİRAY (ANADOLU ÜNİVERSİTESİ - DANIŞ.) GÜLSEVİL AĞCA (YAŞAR ÜNİVERSİTESİ) YASEMİN BALCI.

... konulu sunumlar: "ANKOS AÇIK ERİŞİM VE KURUMSAL ARŞİVLER ÇALIŞMA GRUBU PROF.DR. UĞUR DEMİRAY (ANADOLU ÜNİVERSİTESİ - DANIŞ.) GÜLSEVİL AĞCA (YAŞAR ÜNİVERSİTESİ) YASEMİN BALCI."— Sunum transkripti:

1 ANKOS AÇIK ERİŞİM VE KURUMSAL ARŞİVLER ÇALIŞMA GRUBU PROF.DR. UĞUR DEMİRAY (ANADOLU ÜNİVERSİTESİ - DANIŞ.) GÜLSEVİL AĞCA (YAŞAR ÜNİVERSİTESİ) YASEMİN BALCI (İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ) BURCU UMUT ZAN (ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ) ATA TÜRKFİDANI (YAŞAR ÜNİVERSİTESİ)

2

3 Başa Çıkılması Gereken Sorunlar Teknolojik olarak karşılaşılan zorluklar çok fazladır. İşbirliği esastır. Kütüphaneciler ve yayıncılar için arşivlenmiş literatüre erişim sağlama anahtar bir konudur; fakat bilgi merkezleri ve yayıncılar bu konuya farklı çerçevelerden bakarlar. Finansal sürdürülebilirlik korunmalıdır.

4 Neden PORTICO Arşivi? Elektronik kaynaklar: “korunması zor” olarak tanımlanır. Geçmişte elektronik olarak oluşturulmuş bilimsel bilgiye güvenilir bir şekilde ulaşmak mümkün olmamaktadır. Bu sorunun bir bileşeni de artan bir şekilde elektronik olarak üretilen, bilimsel kayıtlar ve akademik dergilerdir. Elektronik kayıtlar diğer bilgi taşıyıcılarından daha kırılgan bir yapıya sahip olduğundan elektronik yayınların gelecekte erişilebilirliği de gittikçe büyüyen bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

5 Çözüm Olarak PORTICO Arşivi Portico bu kritik ihtiyaçlara bir cevap olarak kurulmuştur. Karmaşık ve kapsamlı bir teknolojik altyapı, belirli alanlarda uzmanlaşma ve kalite kontrol süreçlerine gereksinim duyan elektronik kaynakların korunması işlemi bilgi merkezlerinin bütçesini aşmaktadır. Uzun dönem koruma işlemi yayıncıların bu işleme katılımını da gerektirmektedir. Portico’yu destekleyerek yayıncılar ve kütüphanecilerin oluşturduğu bir kolektif çalışma ile değerli elektronik kaynakların korunması ve bu kaynakların araştırma ve öğretime dahil edilmesi sağlanabilir.

6 Portico’nun Tarihçesi 2002 yılında, JSTOR Elektronik Arşivleme İnisiyatifi olarak bilinen bir proje başlatmıştır; bu proje Portico çalışmasının öncüsüdür. Bu inisiyatifin hedefi: –Yayıncılar, bilgi merkezleri ve bilimsel çalışma yapanların arşive olan gereksiniminin tanımlanması, –Elektronik dergilerin korunması ile ortaya çıkan teknolojik ve mesleki konularının değerlendirilmesi, –İşbirliği çalışmaları ile sistemin yinelenebilir hale gelmesi, –Güvenilir bir elektronik dergi arşivleme altyapısının inşaa edilmesidir.

7 Portico’nun Tarihçesi Projenin pilot çalışması çeşitli büyüklüklerdeki akademik bilgi merkezlerinde ve 10 bilimsel yayıncı ile yapılmıştır. Pilot yayıncılar kapsamında, çevrimiçi yayıncılığı farklı metotlarla sunan (SGML, XML, PDF, vb.) küçük bilimsel kurumlar, üniversite yayınları ve ticari yayıncılar bulunmaktaydı.

8 Portico’nun Misyonu Elektronik formda yayınlanan bilimsel literatürü korumak ve bu materyallerin gelecek nesil araştırmacılara, öğrencilere ve bilimsel çalışma yapanlara kalmasını garanti altına almaktır.

9 Portico’nun İdari Yapısı Portico IThaka içinde gelişmiş olan bir girişimdir. Ithaka bağımsız kar amacı gütmeyen JSTOR’a üye bir organizasyondur. Organizasyonun kendi mütevelli heyeti vardır. Bu yapı JSTOR ve Ithaka/Portico arasındaki bağlantıdan avantaj sağlarken dinamik bir çevre içinde bağımsız innovasyon çalışmalarını kolaylaştırır. Portico, bilimsel dergilerin elektronik korunması ile ilgilenen yayıncılardan ve kütüphanecilerden oluşan bir istişare komitesi oluşturmuştur. Bu komitenin ilk toplantısı Eylül 2005 yılında yapılmıştır.

10 Portico Arşivleme İhtiyaçlarını Çözümler Güvenilir bir arşiv için: –Misyon: Koruma merkezi oluşturmak olmalıdır. –Ekonomik model: Uzun dönem sürdürülebilirlik çeşitli bütçe kaynaklarından temin edilmelidir. –Teknolojik altyapı: Teknoloji tekbiçim koruma fonksiyonlarını desteklemeli ve teknoloji geliştikçe güncellenmelidir. –Yayıncılarla ve kütüphanecilerle işbirliği çalışmaları: Her iki tarafında koruma ihtiyacı vardır ve her iki taraf da bu koruma hizmetinden yararlanacaktır. Koruma ve yayıncılık standartlarında en iyi tecrübeleri, teknolojinin gelişmesi ile meydana gelen format gelişimlerini veya formatlarda var olan eskimeleri takip etmek ve bunlara uyum sağlamak temel görevlerindendir.

11 Portico Nedir? Misyonu ve ana hedefi; elektronik olarak doğan bilimsel dergilerin uzun dönem sağlamlığını koruyarak ve mevcut olan güvenilir kopyasına erişimi garantileyerek kalıcı arşivini sağlamaktır. Merkezileşmiş arşiv tüm hakemli dergilere açıktır. Arşivlenmiş dergilerin elektronik versiyona ek olarak basılı versiyonu da olabilir veya bunlara erişim sadece elektronik olarak sağlanıyor olabilir. Portico derginin entellektüel içeriğini korur. Bu içeriğin kapsamına metinler, görüntüler ve iç linkler gibi sınırlı fonksiyonlar girmektedir. “Bak ve Hisset”(Look and Feel) ve yayıncıların katma değer özellikleri bu kapsamda korunmaz.

12 Portico’nun E-Dergi Arşivleme Çalışmalarına Yaklaşımı Yayıncılar elektronik dergilerin kaynak dosyalarını (SGML, XML, PDF, vb.) Portico’ya verirler. Portico orijinal formatta bulunan kaynak dosyalarını orjinal halinden NLM (National Library Medicine)Archival DTD arşiv sistemini temel alarak dönüştürür veya “normalize” eder; yani düzeltir ve içeriği Portico Havuzu içinde derler. Portico mümkün olduğunca açık standartlardan (NLM DTD) ve açık kaynak araçlarından (JHOVE) yararlanır. Portico bağımsız havuzları destekler ve Center for Research Libraries Audit and Certification of Digital Archives projesine katılımcıdır.

13 Portico’nun E-Dergi Arşivleme Çalışmalarına Yaklaşımı Portico arşivleme çalışmaları sırasında içeriği de düzenlemektedir: –Belli bir sahibi olmayan kaynakları da düzenli biçimde saklayarak uzun süreli etkin doküman yönetimine imkan sağlar. –Problemli veya kayıp kaynakları tanımlayarak, bunlara yayıncılar yardımıyla müdahale edilmesine yardımcı olur. –Uygun koşullar altında, bilgi merkezleri için bu kaynakları sağlama görevini üstlenir. Portico uzun periyotlarda kaynakları elinde bulundurur ve bu kaynakların gerekli biçimlere dönüştürülerek sunulmasını sağlar. Portico bu söz konusu arşivlenmiş kaynaklara, gerekli koşulları yerine getiren bilgi merkezlerinin erişebilmesini amaçlamaktadır.

14 Portico Arşiv Servisi ve Erişim Modeli Katılımcı bilgi merkezleri için “tetikleyici unsurlar” adını verdiğimiz temel sorunlarla karşılaşıldığında kampus çapında erişime olanak sağlanmaktadır. Bu tetikleyici unsurlar: –Bir yayıncı faaliyetlerini tamamen durdurduğunda kaynaklarının satın alınarak erişimlerine devam edilmesi gereksinimi, –Bir yayıncının yayınını sonlandırması ve bu yayının başka bir yayıncı tarafından yayınlanmaması, –Bir yayının eski sayılarının yayıncının sitesinden kaldırıldıktan sonra başka herhangi bir ortamda temin edilememesi, –Yayıncının kaynak dağıtım platformunda meydana gelen çok uzun süreli büyük bir sorunun meydana gelmesi, –Bir yayıncının sürekli erişim hususları konusunda Portico ile anlaşmaya varması. Bu söz konusu tetikleyici unsurların meydana gelip gelmediği hususu katılımcı bilgi merkezlerinin görevlendirdiği kütüphanecilere verilecek şifre-kontrollü bir erişim sistemi ile denetlenecektir.

15 Portico Arşiv Servisi ve Erişim Modeli Varsayımlar: –Kaynaklar uzun süreli kullanım ve erişim için saklanmaktadır. Tamamen ve sürekli olarak “karanlık arşiv” olarak nitelendirilecek bir arşiv arzu edilebilir değildir. –Gerektiğinde arşivlenmiş içeriğin bütünlüğünün korunmasına ve denetlenmesine olanak sağlanmalıdır. –Mutlak koşullar altında, arşivlenmiş içeriğe erişim her zaman müsait olmalı ve kullanılan arşiv modeli buna olanak sağlamalıdır. –Arşivlenmiş içeriğe erişim, bilgi merkezlerinin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olmalı; ancak yayıncı desteği ile sağlanan erişime rakip olmamalı ve yayıncı çıkarlarına ters düşmemelidir. –Kimi içeriğin sisteme katılması işlemleri sırasında gelecekteki erişilebilirliklerinden emin olmak gerekir

16 Sürdürülebilirlik Çeşitlendirilmiş gelir desteği arşivin ömür uzunluğu için önemli bir faktördür. Temel destek öncelikli olarak bu hizmetlerden faydalanan arşiv-yayınlayıcılar ve bilgi merkezlerinden gelmelidir. Aynı zamanda kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarından da destek beklenmektedir. JSTOR, The Andrew W. Mellon Foundation, Ithaka ve Kongre Kütüphanesi Portico’nun altyapısının gelişimi için önemli yatırımlarda bulunmuşlardır.

17 Sürdürülebilirlik Yayıncı Yardımı: –Yıllık olarak gerçekleştirilecek bir Yayıncı Destek Yardımı ile hem mevcut kaynakların saklanmasına devam edilmesi hem de yeni yayınlanan içeriğin maliyetinin karşılanmasına imkan sağlanacaktır. –Bu yardımlar yayıncının yıllık yayın gelirine (üyelik ve reklam) bağlı olarak farklı ücretlendirme politikalarıyla çeşitlendirilmiştir. Bilgi Merkezleri Yardımları: –Bir defaya mahsus olan Arşiv Geliştirme Yardımı, arşivlerin altyapılarının geliştirilmesi ve gelecekte daha iyi hizmet vermelerine imkan sağlamak amacıyla yapılmalıdır. –Yıllık olarak yapılacak Arşiv Destekleme Yardımı ise yayınlanan yeni içeriğin sisteme dahil edilebilmesi için gereklidir.

18 Önemli Detaylar: Çok Az Gereksinimle En Donanımlı Arşiv Koruması Kaynakların standart bir formatta güvenilir bir kaynaktan sunulmasını sağlar. Kaynakları ihtiyaca göre sınıflandırarak depolama imkanı sunar. Kaynakların bütünlüğünün doğrulanması için standart bir sistem kullanmaktadır. Maliyetleri düşük tutmak için kaynakların işlenmesine bazı sınırlamalar getirmekle birlikte; kaynaklara tatmin edici erişimin sağlanması için gereken işlemlere de yeterli biçimde izin vermektedir. Az önce bahsedilen “Tetikleyici Unsurlar” gibi özel durumlar dışında erişim konusunda bazı sınırlandırmalar getirmektedir. Arşiv çalışmalarının denetiminde şeffaf uygulamalar gerçekleştirmektedir.

19 Sonuç olarak: Portico Elektronik Arşivleme Girişimi ile başlayan süreçte, JSTOR 2005 yılında Portico’yu tasarlayarak hizmete sokmuştur. Portico, JSTOR’un depolamasını yaptığı elektronik dergiler,vb. kaynaklar için sağlam bir arşivleme altyapısı sunar. JSTOR bu çalışmayı arşivleme görevi gereği destekleyecektir. Portico, işbirliğine dayalı ve topluluk-tabanlı bir arşiv altyapısı oluşturarak JSTOR’un sistem-çaplı maliyet düşürme çalışmalarına önemli bir destek sağlamaktadır. Portico’nun altyapısı elektronik ve özellikle hakem denetimli dergilerin geniş bir alanda korunarak sunulmasına destek sağlayacaktır.

20 Yayıncılar için Yararları Yayıncının dahili arşivleme maliyetlerini azaltır (veya ortadan kaldırır). Güvenilir harici bir arşiv için kütüphane taleplerini karşılar. Yayıncının faaliyetleri üzerinde olumsuz bir etki yapmaksızın, sürekli erişim için kütüphane taleplerini karşılar. Kaynak dosyalarını arşiv formatına dönüştürür ve gelecekteki format birleşimlerini mümkün kılar. Gelişen formatlar ile arşiv uygulamaları ve teknolojileri hakkında bilgi verir.

21 Bilgi Merkezleri İçin Yararları Portico bilimsel elektronik dergilerin arşivine kesintisiz hizmet olanağı sunar,bundan dolayı kütüphane koleksiyonunun elektronik eserlerin erişiminin kaybolmasına karşı gerekli koruma önlemlerini sağlar. Bilgi Merkezinin bağlı bulunduğu kurumun eğitsel misyonu gereği yapmakta bulunduğu geleneksel koruma işlemlerine destekleyici şekilde katkıda bulunur. Elektronik kaynakların gelecekteki erişilebilirliklerini tehlikeye atmaksızın gerekli işlemlerin hızla yapılmasını sağlayan için bir fırsattır sağlar. Yapılan işbirliği çalışmaları sonucunda koruma işlemlerinin maliyeti düşürülür. İşbirliği sayesinde her bir kütüphaneyi elektronik dergiler için arşivleme işlemi yapma gereksiniminden kurtarır.

22 İçeriği Korumaktaki Gücü Portico, bağımsız bilgi havuzu sertifikasyonu mekanizmalarını destekleyen bir uygulama olup, Araştırma Kütüphanelerinin Denetlenmesi ve Dijital Arşivlerin Sertifikasyonu projesinde yer almaktadır. Bilimsel kayıtlar ve kütüphane koleksiyonlarının bir parçasını oluşturan e-edebiyata erişimde meydana gelebilecek potansiyel kayıplara karşı koruma. Nitelikli korumalı arşivler, iyi tanımlanmış hizmetleri içeren minimal bir kümeyi oluşturur. Andrew W. Mellon Vakfı tarafından hazırlanan E-Dergi Arşivleme Programı’nın taslak çalışmasına dayalı olarak gerçekleştirilmiş girişim (1999).

23 Yayıncı Katılım Koşulları Arşivleme lisansı veriniz. Yayıncının isteği doğrultusunda, müşterilerle ile yaptığı sözleşmelere uygun olarak yayıncı adına Portico destekleyici bilgi merkezlerine “sürekli erişim”in sonradan iptali için Portico sistemine izin veriniz. Yayın sonrası içeriği zamanında koruma altına alınız. Yıllık mali katkıda bulununuz.

24 TEŞEKKÜRLER