TARİHSEL JEOLOJİ Güneş Sistemi ve Dünya’nın Oluşumu Füsun Alkaya

... konulu sunumlar: "TARİHSEL JEOLOJİ Güneş Sistemi ve Dünya’nın Oluşumu Füsun Alkaya"— Sunum transkripti:

1 TARİHSEL JEOLOJİ Güneş Sistemi ve Dünya’nın Oluşumu Füsun Alkaya
JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

2 G Ü N E Ş S İ S T E M İ ve D Ü N Y A N I N O L U Ş U M U

3 Yaklaşık 12-20 milyar yıl önce, küçük bir noktanın hızla genişleyerek patlamasıyla evren oluştu
BİG - BANG

4 Başlangıçta evrende sadece Hidrojen vardı
Hidrojenin yerel olarak yoğunlaşmasıyla milyarlarca aşırı yoğun Hidrojen küresi oluştu. Bu kürelerde füzyon reaksiyonları başladı

5 4 Hidrojen çekirdeği (protonlar) kaynaşarak
Helyum çekirdeklerini (2 proton+2 nötron) oluşturdu

6 Bu reaksiyonlar sonucunda yıldızlar doğdu

7 Yaklaşık 5-6 milyar yıl önce bu yıldızlardan birinin Hidrojen yakıtı tükenmeye başladı

8 Yıldız önce kırmızı bir dev oluşturacak şekilde genişledi

9 Yıldız önce kendi içine doğru çöktü…..
Daha sonra, Yıldız önce kendi içine doğru çöktü….. takiben patladı.. ve bir süpernova oluşturdu Multiwavelength X-ray image of the remnant of Kepler's Supernova, SN (Chandra X-ray Observatory) image from wikipedia

10 Bu süpernova içinde bütün elementler oluştu

11 Yeni malzemeler içeren bu süpernova yoğunlaştı ve disk şekilli bir kütle oluşturdu
Bu kütlenin merkezinin aşırı ısınmasıyla yeni bir yıldız, GÜNEŞ, doğdu

12 Güneş nebulası toz ve gazlardan oluşmaktaydı
A nebula (Latin: "mist"; pl. nebulae) is an interstellar cloud of dust, gas and plasma.

13 Nebuladaki küçük parçacıklar birleşerek gezegencikleri, bunlar da birleşerek ve/veya nebuladan malzeme toplayarak gezegenleri oluşturdular

14 BİLİNEN 8 GEZEGEN Pluto artık bir gezegen olarak kabul edilmiyor

15 TARİHSEL JEOLOJİ PREKAMBRİYEN Füsun Alkaya JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

16 (EONS) P R E K A M B R İ Y E N

17 PREKAMBRİYEN 4.6 milyar yıl – 542 milyon yıl önce
Dünyanın bir gezegen olarak şekillendiği, jeosferin, atmosferin, hidrosferin ve biyosferin geliştiği, dolayısıyla dünyanın ölü bir gezegenden yaşayan bir gezegen haline dönüştüğü dönemdir.

18 PREKAMBRİYEN 4.6 milyar yıl – 542 milyon yıl
Arkeen Proterozoyik P R E K A M B R İ Y E N Üst Zaman 542 my 2.500 my 4.600 my

19 ARKEEN 4.600– 2.500 my Proterozoyik Arkeen Üst Zaman Zaman 4600-3600
R E K A M B R İ Y E N Üst Zaman Eoarkeen Paleoarkeen Mesoarkeen Neoarkeen Paleoproterozoyik Mesoproterozoyik Neoproterozoyik Milyon yıl Zaman

20 ARKEEN (Eoarkeen) Yaklaşık 4.6 milyar yıl önce,
Dünya gezegeninin kütlesi arttıkça yerçekimi de arttı, daha küçük ve daha yoğun bir gövde oluşturacak şekilde sıkıştı. Sıkışma dünyanın merkezini ısıtmaya başladı, radyoaktif bozulmaların ürettiği ısının da ilavesiyle dünyanın iç kesimleri ergimeye başladı.

21 ARKEEN (Eoarkeen) 4.6 my Günümüz Dünya ergidikçe, dünyayı oluşturan elementlerin en ağırı olan Demir ergimiş damlacıklar halinde dünyanın merkezine doğru inip burada yoğunlaştı.

22 ARKEEN (Eoarkeen) AY OLUŞTU
Bazı kişiler bu dönemin başlarında Mars gezegeni büyüklüğünde bir asteroidin dünyaya çarparak ergimeye neden olduğu ve ayın bu evrede dünyadan koptuğu düşüncesindedir.

23 ARKEEN (Eoarkeen) YERYÜZÜ
Yeryüzünde cehennemi koşullar hüküm sürmekteydi: - likit kayaç okyanusları, - kaynayan sülfür, patlayan volkanlar, - kızgın lavlar, - durmaksızın gökten yağan taş ve asteroidler.

24 ARKEEN (Eoarkeen) HAVA - YAŞAM
Karbon dioksit, su buharı, nitrojen ve kötü kokulu sülfür bileşiklerinden oluşan hava sıcak, yoğun ve tozluydu. Bu dönemde dünyada yaşam yoktu konveksiyon akımları

25 ARKEEN (Eoarkeen) OKYANUSLAR OLUŞTU
Dünya ısındıkça ve kısmi olarak ergidikçe minerallerin içinde oksijen ve hidrojen olarak kapanlanmış olan su faal volkanik bacalarla yüzeye taşındı Diğer gazlarla karışmış olan su buharı atmosferin daha soğuk olan üst kesiminde yoğunlaşarak bulutları oluşturdu

26 ARKEEN (Eoarkeen) OKYANUSLAR OLUŞTU
Su, sıcak yağmurlar halinde yer yüzüne indi, ancak yüzey o kadar sıcaktı tekrar buharlaştı Bu işlemler tekrar ettikçe yerkabuğu soğumaya başladı, kabuk soğudukça su buharları yoğunlaştı ve yağmurlar okyanusları oluşturdu

27 ARKEEN (Eoarkeen) okyanus okyanusal litosfer enine kesit Başlangıçta sadece okyanuslar ve okyanusal litosfer vardı. the lithosphere includes the crust and the uppermost mantle which is joined to the crust across the Mohorovičić discontinuity. Lithosphere is underlain by asthenosphere the weaker, hotter, and deeper part of the upper mantle.

28 ARKEEN (Eoarkeen) Okyanusal litosferin kırılmasıyla levhalar oluştu
Yayılma merkezleri Dalma-Batma zonları Okyanusal litosferin kırılmasıyla levhalar oluştu Konveksiyon akımları

29 KONVEKSİYON AKIMLARI

30 ARKEEN (Eoarkeen) Yaklaşık 4 milyar yıl önce levhaların dalmasıyla dalma-batma zonlarında adayayları gelişmeye başladı A volcanic arc is chain of volcanic islands or mountains formed by plate tectonics as an oceanic tectonic plate subducts under another tectonic plate and produces magma. There are two types of volcanic arcs: oceanic arcs (commonly called island arcs, a type of archipelago) and continental arcs. In the former, oceanic crust subducts beneath other oceanic crust on an adjacent plate, while in the latter case the oceanic crust subducts beneath continental crust. In some situations, a single subduction zone may show both aspects along its length, as part of a plate subducts beneath a continent and part beneath adjacent oceanic crust.(wikipedia)

31 ARKEEN (Eoarkeen) Volkanik yay çarpışmaları veya dalma-batma zonunun dönmesiyle proto kıtalar oluştu Proto kıtalar çarpışarak mikrokıtaları meydana getirdi Mikro kıtalar çarpışarak süperkıtaları meydana getirdi

32 ARKEEN (Paleoarkeen) YAŞAM
Arkeen’de tek hücreli değişik tipte bakteriler okyanuslarda yaşamaya başladı. Bilinen en yaşlı fosiller siyanobakterilerin oluşturduğu stromatolitler olup 3.5 milyar yıl yaşındaki Arkeen kayaçlarında bulunmuştur.

33 3.5 milyar yıl önce….. ARKEEN (Paleoarkeen) OKSİJEN
Atmosferin mimarları: CYANOBACTERIA Siyanobakteriler fotosentez yaparak CO2 tüketip O2 ürettiler… Bu sayede önce denizlerde sonra atmosferde oksijen birikmeye başladı

34 ARKEEN (Eoarkeen) HAVA Hava çoğunlukla nitrojenden oluşmaktaydı, gökyüzü normal bulutlarla ve yağmurla kaplıydı.

35 PROTEROZOYİK 2.500– 542 my Proterozoyik Arkeen Üst Zaman Zaman
R E K A M B R İ Y E N Üst Zaman Eoarkeen Paleoarkeen Mesoarkeen Neoarkeen Paleoproterozoyik Mesoproterozoyik Neoproterozoyik Milyon yıl Zaman

36 ÖKARYOTİK HÜCRE ortaya çıktı
PROTEROZOYİK ÖKARYOTİK HÜCRE ortaya çıktı milyar yıl arasında: dünyaya prokaryotik hücreliler (siyanobakteriler, bakteriler) egemen oldu milyar yıl arasında: hidrosfer ve atmosferdeki önemli değişimler ökaryotik hücrelerin gelişmesini sağladı.

37 KARTOPU DÜNYA (snowball earth)
PROTEROZOYİK KARTOPU DÜNYA (snowball earth) Proterozoyik sonlarında dünya donarak yer tarihindeki en şiddetli buzul çağına girdi

38 PROTEROZOYİK ÇOK HÜCRELİLER
Milyonlarca yıl süren ısınma-buzullaşma, yaşamı hemen hemen yok olma noktasına getirdi. Ancak....Buzul dönemini takiben… Çok hücreli, yumuşak gövdeli organizmalar ortaya çıktı

39 PROTEROZOYİK ÇOK HÜCRELİLER
Proterozoyik sonlarında yumuşak gövdeli çok hücreli hayvanlar sığ denizlerde yaşamaya başladı. Yer: Avustralya, Edikara alanı Yaş: milyon yıl Mawsonites, deniz anası benzeri, Australia

40 PROTEROZOYİK ÇOK HÜCRELİLER (590 - 700 my)
Üst Proterozoyik, yumuşak gövdeli, çok hücreli hayvan fosilleri Mawsonites, Australia Dickensonia costata, Australia Newfoundland ( my)

41 PROTEROZOYİK KITALAR Proterozoyik’in başlangıcında, bu günkü kıtasal kabuğun yaklaşık %50-70’i mevcuttu 1 milyar 100 milyon yıl önce tüm kıtalar bir araya toplanarak süper kıta RODİNYA ‘yı (Rusça’da ev-anavatan) oluşturdu.

42 750 milyon yıl önce RODİNYA
PROTEROZOYİK KITALAR 750 milyon yıl önce RODİNYA ikiye ayrıldı İki parçanın arasında Kongo kratonu (kuzey-orta Afrika) bulunmaktaydı PANTALASSA

43 bu 3 kıta birleşerek yeni bir süper kıta PANNOTİYA’yı oluşturdu
PROTEROZOYİK enlem KITALAR 600 milyon yıl önce bu 3 kıta birleşerek yeni bir süper kıta PANNOTİYA’yı oluşturdu P A N N O T İ Y A

44 enlem boylam Kuzey kutbu Güney kutbu

45 bu çarpışmayla ilişkili olarak meydana gelen dağ oluşumları
PROTEROZOYİK OROJENEZ 600 milyon yıl önce bu çarpışmayla ilişkili olarak meydana gelen dağ oluşumları PAN-AFRİKAN OROJENEZİ dir

46 PROTEROZOYİK DALMA-BATMA 600 milyon yıl önce Afrika ve Güney Amerika’nın kuzey sahili açıklarında gelişen dalma-batmaya ilişkin volkanik yay oluştu: Avalonya-Kadomiya alanı

47 PROTEROZOYİK PANNOTİYA’nın PARÇALANMASI Geç Proterozoyik sonlarına doğru PANNOTİYA parçalanmaya başladı

48 GEÇ PROTEROZOYİK - ERKEN KAMBRİYEN PANNOTİYA nın parçalanmasıyla
GONDWANALAND LAVRENSİYA BALTİKA SİBİRYA ÇİN KAZAKİSTANYA Kıtaları ortaya çıktı

49 RİFTLEŞME İLE KITASAL KABUĞUN PARÇALANMASI – blok diyagram
hatırlatma

50 RİFTLEŞME İLE KITASAL KABUĞUN PARÇALANMASI - harita
hatırlatma

51 RİFTLEŞME İLE KITASAL KABUĞUN PARÇALANMASI - harita
Yeni kıta 1 Açılmaya başlayan okyanus Açılmaya başlayan okyanus Yeni kıta 2 Yeni kıta 3 Açılmaya başlayan okyanus hatırlatma

52 RİFTLEŞME İLE KITASAL KABUĞUN PARÇALANMASI - harita
hatırlatma

53 RİFTLEŞME İLE KITASAL KABUĞUN PARÇALANMASI - harita
hatırlatma

54 GEÇ PROTEROZOYİK (600 my önce )
PANNOTİYA

55 GEÇ PROTEROZOYİK (560 my önce)
Sibirya Lavrensiya Gondwanaland Baltika

56 ERKEN KAMBRİYEN (540 my önce)
Sibirya Lavrensiya Gondwanaland Baltika