T.C SAĞLIK BAKANLIĞI Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü

... konulu sunumlar: "T.C SAĞLIK BAKANLIĞI Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü"— Sunum transkripti:

1 T.C SAĞLIK BAKANLIĞI Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
SU GÜVENLİĞİ Şefik KUTLU Çevre Sağlığı Daire Başkanı

2

3 Environment is everything that isn’t me

4 Yeme, İçme, Solunum, Banyo
İNSAN ÇEVRESİ Yerleşim Kırsal/Şehir Ev Okul Sokak Çalışma yeri Tehlikeler Fiziksel Kimyasal Biyolojik ORTAM SU - Hava - Gıda AKTİVİTELER Yeme, İçme, Solunum, Banyo In this summary slide, we see the complexity of the issues related to children’s environmental health. Hazards are introduced into environmental media with variable efficiency in different settings. A child’s activities bring him or her into contact with these hazards. Depending upon the individual susceptibility of the child, based upon age, general health and social supports, the exposure may cause harm varying in severity from subtle changes in function to death. Children’s environmental health is the field that synthesizes these complex issues and attempts to make fundamental changes to improve children’s environments and prevent environment-related illnesses. Picture: WHO, J. Taylor. Water, Zimbabwe SONUÇLAR İshalli hastalıklar Multi-sistem hst. yaşam Duyarlılık: Yaş Beslenme Fakirlik WHO

5 ÇEVRE GENETİK Sağlık

6 ÇEVRESEL KİRLİLİK VE RİSK FAKTÖRLERİ KAYNAKLI HASTALIK ORANLARI
OECD ülkelerinde % 5-8 Olduğu, OECD üyesi olmayan ülkelerde %13’ün üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. * 2001 yılı OECD raporları

7 Çevresel etkilenim ve sağlık sorunları arasındaki ilişkiler
Hava kirliliği Evsel atık kirliliği Su temininde yetersizlik veya su kirliliği Kirlenmiş gıda Sağlıksız konutlar Global çevresel değişiklikler Akut solunum enfeksiyonları * İshalli hastalıklar Diğer enfeksiyonlar Vektörlerle taşınan hastalıklar Ruh sağlığı şartları Kalp damar hastalıkları Kanser Kronik solunum yolu enfeksiyonları

8 Geleneksel ve modern toplumlarda çevre sağlığı sorunları
Ortam veya yer “Geleneksel” (esas olarak gelişmekte olan ülkelerde) “Modern” (esas olarak gelişmiş ülkelerde) Su, gıda ve sağlığın korunması Güvenli içme suyuna ulaşım eksikliği Gıdaların patojenlerle kontaminasyonu Hastalık taşıyıcı vektörler Yetersiz temel sağlık bilgisi İçme suyu patojen salgınları Nüfus yoğunluğundan, endüstriden ve yoğun tarımdan kaynaklanan su kirliliği, Gıda katkıları ve modern koruma teknikleri Hava Kirli yakıttan kaynaklanan iç ortam hava kirliliği, Kentlerde motorlu taşıtlardan,kömür kullanan enerji santralleri ve endüstriden kaynaklanan hava kirliliği, İnşaat malzemeleri ve boyalar, solventler. Kentlerde motorlu taşıtlardan,kömür kullanan enerji santralleri ve endüstriden kaynaklanan hava kirliliği, Tekrar ortaya çıkan enfeksiyon hastalıkları, Çalışma Ortamı Biyolojik, kimyasal, radyasyon, mekanik ve fiziksel tehlikeler (tarım ve ağaç endüstrisi) Kimyasal, radyasyon, mekanik ve fiziksel tehlikeler (üretim bantları, modern ürünler) Diğer çevresel dış ortam Yetersiz katı atık bertarafı Trafik kazaları Doğal felaketler, sel, kuraklık, deprem Katı ve tehlikeli atıkların biriktirilmesi, Ormansızlaşma (çölleşme) ve toprak azalması, İklim değişikliği ve ozon tabakasının delinmesi,

9 Çevresel ve Diğer Sağlık Müdahaleleri Örnekleri
Çevresel Sağlık Müdahaleleri Diğer Sağlık Müdahaleleri Su, sağlığın korunması ve sağlık bilgisi Su kalitesinin iyileştirilmesi İyi su temini Kirli su kullanımının azaltılması Kanalizasyon sisteminin iyileştirilmesi Kişisel sağlık eğitimi(Örneğin; ellerin yıkanması) Ağız yoluyla sıvı tedavisi Antibiyotikler Emzirme Güvenli sütten kesme uygulamaları Gıda güvenliği ve içindekiler İyi gıda üretimi Depolama şartlarının iyileştirilmesi Paketlemenin iyileştirilmesi Zararlı maddelerin azaltılması Yeterli pişirme El ve yüzey bölgelerin yıkanması/temizliği Zehirlenmelerde acil müdahale imkanının Artırılması Bulaşma sonrası özel diyetler Vektörler ve hastalık kontrolü Çevresel yönetim/yönlendirme Çevresel değişiklik Kişisel korunma Biyolojik kontrol Kimyasal kontrol ilaçla korunma (Chemoprophylaxis ) Yatarken cibinlik kullanımı Aşılanma Sağlık eğitimi Vaka tespiti Atık bertarafı Toplama öncesi uygun depolama Düzenli ve güvenli toplama Uygun çöp depolaması Güvenli yakma İyi yönetimli atık depolama Atık ile temas sonucu hastalık etkisi için antibiyotik kullanımı veya acil müdahale Konut şartları Güvenli inşaat malzemesi kullanımı Havalandırma Yeterli hacim Olumsuz konut şartların sonucu hastalık etkisine müdahale. Örneğin; ruhsal baskı

10 Çevresel ve Diğer Sağlık Müdahaleleri Örnekleri
Çevresel Sağlık Müdahaleleri Diğer Sağlık Müdahaleleri Hava Kirliliği Yakıt kullanımının azaltılması İnsan çevresindeki zararlı maddelerin azaltılması, Zararlı kirleticilere maruziyetin azaltılması Acil müdahale Astım ilaçları (oksijen) İklim değişikliği Sera gazları emisyonunun azaltılması İklim değişikliğinin zaralı etkilerini azaltmak için koruyucu tedbirler Acil yardım Ozon tabakasının incelmesi Zararlı gaz emisyonlarının azaltılması Radyosuna maruziyetin azaltılması Kanser tedavisi İş güvenliği Ruhsal baskının ve zararlı maruziyetin azaltılması İş güvenliği ve sosyal çevrenin iyileştirilmesi Hastalık ve yaralanma tedavisi Gürültü kirliliği Gürültü yasası ve yasaların yerine getirilmesi Otomobillerde egzoz susturucularının kullanılması.

11 Sularda bulunabilecek kirleticiler
Kimyasallar inorganik (kurşun, arsenik ve nitratlar) organik (pestisitler, dezenfeksiyon yan ürünleri) Mikroorganizmalar Radyonüklidler

12 Mikrobiyolojik kirleticiler suda bulunabilecek diğer kirleticilerle kıyaslanmayacak derecede büyük ve yaygın tehdit oluşturabilmektedirler.

13 Su sanitasyon çalışmalarında biyolojik etkenlerden ileri gelen zararlılarla mücadele biz sağlık çalışanların daha çok ilgilendirmektedir. Çünkü suya karışan patojen bakteriler az gelişmiş ülkelerin çoğunda hastaların ve ölümlerin en önemli nedenidir.

14 Su ile ilişkisi olan enfeksiyon hastalıkları:
1. Suya patojen mikroorganizmaların bulaşması sonucu meydana gelebilecek hastalıklar 2. Su yokluğundan kaynaklanan hastalıklar 3. Suda yaşayan birtakım canlılarla bulaşan hastalıklar 4. Su ile bağlantılı vektörlerle bulaşan hastalıklar

15 John Snow: 19. yy.da kolera salgını ile içme suyu arasındaki ilişki
Pastör: mikroorganizmalar – enfeksiyon hastalıklarının gelişimi Rachel Carson: 1960'lı yıllarda Sessiz Bahar isimli kitap (su kaynaklarının endüstriyel ve tarımsal kimyasallar tarafından nasıl kirletilebileceği)

16 19 uncu yüzyılın ortalarında suyun biyolojik etkenlerle kirlenmesi sonucunda
kolera, tifo, paratifo basilli dizanteri ishaller ve ishallere bağlı olarak gelişen diğer enfeksiyonlar su ile bulaşan hastalıklar olarak tespit edilmiştir.

17 Kronikleşme tehlikesi Sudaki düzelmeyle beklenen azalma(%)
Tablo III: Bazı önemli enfeksiyon hastalıklarının su ile ilişkileri Gr Hastalık Görülme sıklığı Önemi Kronikleşme tehlikesi Sudaki düzelmeyle beklenen azalma(%) 1 Kolera Tifo Paratifo V. Hepatit + ++ +++ 90 80 40 10 1+2 Basilli dizanteri Amipli dizanteri Gastroenteritler 50 2 İmpetigo Trahom Konjuktivit Skabies Lepra Dermatofitler Askariazis 60 70 5 3 Şistozomiyazis 4 Sıtma

18 Bu itibarla kişi, çevre ve halk sağlığı açısından;
- suyun temini, - muhafazası ve - kullanım şekli önemli bir kriter olarak karşımıza çıkmaktadır.

19 İnsan sağlığının korunması amacıyla suların fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik ve radyolojik limit değerlerinin aşılmaması gerekmektedir.

20 Kimyasal parametrelerden
Amonyak, Nitrit ve Organik maddeler için sarf edilen oksijen miktarı,

21 Mikrobiyolojik parametrelerden
Escherichia Coli ( E. Coli ) Enterokok Koliform bakteri türlerinin sıklıkla izlenmesi gerekmektedir.

22 Söz konusu parametreler suyun
mikrobiyolojik yönden kirlilik indikatörleridir. Mevzuat sınır değerlerinin aşılması durumunda derhal müdahale edilmeli ve su sanitasyon çalışmaları başlatılmalıdır.

23 Bu özelliklere; Sağlık Bakanlığınca
hazırlanan İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelikte kalite standartları denilmektedir. Kalite standartlarının aranacağı noktalar;

24 a) Suyun bir şebeke aracılığı ile temin edilmesi halinde, bina ya da bir kuruluşta, suyun insani tüketim için kullanılmak üzere musluklardan akıtıldığı, b) Suyun tankerden alınması halinde, tankerden alındığı,

25 c) Suyun satılmak üzere şişelere ya da ambalajlara doldurulması halinde,
şişelere ya da ambalajlara doldurulduğu, d) Suyun gıda üretiminde kullanılması halinde, suyun üretimde kullanıldığı, noktalar şeklinde belirtilmektedir.

26 İçme ve kullanma sularının dezenfeksiyonu
Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle hastalık yapıcı mini canlılardan arındırma işlemlerine dezenfeksiyon denilmektedir

27 Filtrasyon ve diğer fiziksel arıtım işlemleri suyu ancak 95-99
Filtrasyon ve diğer fiziksel arıtım işlemleri suyu ancak oranında temizleyebilmektedir. Bu nedenle sular etkin bir dezenfektan ile dezenfeksiyona tabi tutulmalıdır.

28 Bu yöntemle, suda bulunan ve hastalık yapan (patojen) tüm organizmalar ile parazitler ortadan kaldırılır. Dezenfektanlar suda bulunan patojen mikroorganizmalar üzerinde kısa süreli bakterisit, uzun süreli bakteriyostatik bir etki gösterirler.

29 Suyun dezenfeksiyonunda;
klor, kireç kaymağı, kloraminler, klordioksit, çamaşır suyu, iyot, potasyum permanganat, ozon ve ultraviyole ışınlar kullanılır

30 Klor: Dezenfektan maddeler arasında, özellikle;
- Ucuzluğu, - uygulama kolaylığı ve - sonuçlarının denetlenmesi yönünden en uygun dezenfektandır.

31 Klor, gaz halinde doğrudan doğruya yada klor tableti şeklinde kullanılır. Klor gazı bir litre suda yaklaşık 1 mg bulunacak şekilde hesaplanmalıdır. Eğer su fazla kontamine değilse, bu taktirde suyun litresinde 0.2 mg serbest klor kalır ki bu seviye de dezenfeksiyon için yeterlidir.

32 İçme ve kullanma sularının dezenfeksiyonunda klor kullanılması halinde uç noktalardan alınan numunelerde serbest bakiye klor miktarı mg/L olmalıdır

33 Klorun, dezenfektan etki gösterebilmesi için su ile en az 30 dakika temas etmesi gerekir. Klor tablet şeklinde kullanılacak ise, bir litre suya bir tablet atılır, karıştırılır ve 30 dakika bekledikten sonra bu su içilebilir yada kullanılabilir.

34 Kireç kaymağı: Klor gazı kadar etkindir
Kireç kaymağı: Klor gazı kadar etkindir. Ayrıca, toz halinde olması nedeni ile kolayca depo edilebilir gibi bir üstünlüğü söz konusudur. Kireç kaymağında %25 oranında aktif klor bulunacağı kabul edilerek 40 gram kireç kaymağı (yani 10 gram aktif klor) bir litre suyla karıştırılır ve artık maddelerin çökelmesi için 20 dakika beklenir.

35 Kireç kaymağı Çökeltinin üst kısmındaki sıvı ayrı bir kaba alınır. Hazırlanan bu sıvıdan (%1 lik ana solüsyon) bir litre suya üç damla damlatılır ve 30 dakika beklenirse, su dezenfekte edilmiş olarak içmeye ve kullanmaya hazır hale gelir.

36 Depolanan suların klorlanması
Depolanmış sulara klorlama yapılmadan önce depoda bulunan su miktarının hesaplanması, depoya giren ve çıkan su debisinin ölçülmesi gereklidir. Depoda bulunan su için hacim hesabı, giriş ve çıkış için debi hesabı yapılır. Daha sonra klorlama işlemine geçilir

37 DSÖ: 1. “dezenfeksiyon yan ürünleri kaynaklı olabileceği ileri sürülen sağlık riskleri, yetersiz dezenfeksiyon sonucu ortaya çıkabilecek sağlık risklerine göre son derece azdır”. 2. “dezenfeksiyon yan ürünleri oluşumunu azaltmak için, suların dezenfeksiyonunu engelleyecek veya azaltacak hiçbir uygulama onaylanamaz”. 3. Dezenfekte edilmemiş bir içme suyunda bulunabilecek patojen mikroorganizmaların, dezenfekte edilmiş sulardaki dezenfeksiyon yan ürünlerine göre en az kat fazla tehdit oluşturur.

38 Ne Yapabiliriz ?

39 Ne Yapabiliriz ? Sağlık personeli aktif sürveyans ve filyasyon arama, salgın müdahalesi konularındaki etkin bir eğitim programına başlanılması zorunludur. Bu nedenle her il düzeyinde bu konularla ilgili bir eğitici personelin yetişmesi, onların yetiştirilmesi için gerekli eğitim programıyla birlikte il eğitimlerinin de planlanması,

40 Ne Yapabiliriz ? Belediyeler su kaynaklı hastalıklarda savunmaya geçmekte, olayı inkar, kendileriyle ilgili bağlantı kurulacağı endişesi vb nedeniyle gerekli teknik önerilere uymakta gecikmektedir. Tüm belediyelere: -Özellikle yaz mevsiminde onarım yapılırken iyi planlama yapılması, onarım bölgesinin sistemle bağlantısının olamaması, onarım yapıldıktan sonra eklenen boru sisteminin yüksek düzeyde klorlu suyla dezenfekte edildikten ve durulandıktan sonra sisteme bağlanması zorunluluğu anlatılmalıdır. -Bu konuda özellikle illerde su şebekesi ve kanalizasyondan sorumlu birimlerin sorumlularına eğitim yapılmalıdır. -Salgın meydana geldiğinde yapılan teknik uyarıların hemen yerine getirilmesi gereken mutlak talimatlar olduğu anlatılmalıdır.

41 Ne Yapabiliriz ? Ülkemizde bir çok yerel üniversitede halk sağlığı anabilim dalları vardır. Sağlık Müdürlükleri bu anabilim dallarının danışmanlık ve eğitim olanaklarından azami ölçüde yararlanacak ilişki içerisinde olmalıdır. Oteller, okullar, hastaneler, diğer sağlık kurum ve kuruluşları, apartmanların su depoları bahar başlangıcında gözden geçirilmeli, otel işletmecileri sorumlu tutulmalı, sularının temizliği kontrol edilmeli, vatandaşa etkin depo temizlemesi konusunda belediye hizmeti yada özel kuruluş desteği sağlanmalıdır. İl Hıfzısıhha Kurulları kararları ile kısa sürede yaşama geçirilmelidir. Gerekirse bu hizmet belediye hizmeti olarak ele alınmalı, temizlik ekipleri oluşturulmalı, ücreti karşılığı halka ve kuruluşlara sunulmalıdır.

42 Ne Yapabiliriz ? Kuyu sularından yararlanılan tüm bölgelerde kuyular kayıt altına alınmalı, ana sisteme bağlantılarında çek valf konulması sağlanmalıdır. Toplu beslenme hizmeti sunan hazır yemek fabrikaları, lokantalar dahil tüm yerlerin içme ve kullanma sularını, depoları bakteriyolojik olarak izleyecek sistem kurulmalı,

43 Ne Yapabiliriz ? Özellikle bahar sonu ve yaz başlangıcında tüm yerleşim yerlerinin yakınından ve içinden geçen dere, ırmak vb nin su akışını engelleyen bitki, moloz vb temizlenmeli, akış hızlandırılmalıdır. Tüm toplumu kapsayan el yıkama ve hijyen kampanyası profesyonel biçimde planlanmalı ve etkin şekilde yürütülmelidir. Basının bu konuya katkısını sağlayacak en etkili yöntem paralı ilandır. Bu kampanyanın etkinliğini sağlayacak alt yapı kurulmalıdır. Daha önceden sorun yaşamış iller il bazında “vaka” olarak ele alınmalı, illere özel çözümler üretilmelidir.

44 Ne Yapabiliriz ? Yönetmelik vb hazırlığı zaman alınacağından kararları kanun gücünde olan İl Hıfzısıhha Kurulları kararlarından yararlanılmalıdır. Bu kurulların periyodik olarak toplanan, bilinenleri yineleyen kararlar alan kurullar olması engellenmelidir. Mahalli basının toplum/halk eğitimine katkısı sağlanmalıdır. Bütün yerleşim yerlerinin su ve kanalizasyon sistemlerini ayrı renkte gösteren krokiler hazırlanarak o yerleşim yerinin çevre sağlığı ve bulaşıcı hastalıklar biriminde bulunmalıdır. Bunlar bir salgın müdahalesinde büyük önem taşıyan araçlardır.

45 Ne Yapabiliriz ? Bütün genel tuvaletlerin sifonlarının çalışır durumda olması sağlanmalıdır. Bütün genel tuvaletlerde, okul tuvaletlerinde, kurum ve kuruluş tuvaletlerinde etkin el yıkama düzeneği bulunmalıdır. Bütün illerdeki su dağıtım sistemlerinin klorlama etkinliği izlenmeli, eksikleri tamamlanmalıdır. Bozulma, onarım, vb nedeniyle klorlamada eksiklik olmaması için klorlama cihazlarının yedekli olması sağlanmalıdır.

46 Ne Yapabiliriz ? 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanununu 2. Maddesinde yeralan“Umumi sıhhat ve içtimai muavenet hizmetlerine ait Devlet vazaifi Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti tarafından ifa ve hususi idarelerle belediyelere ve sair mahalli idarelere bırakılan hizmetlerin sureti icrası murakabe olunur. Milli Müdafaa teşkilatına ait sıhhi işler müstesna olmak üzere bütün sıhhat ve içtimai muavenet işlerinin mercii ve murakıbı bu Vekalettir.” (6 Mayıs 1930 tarih ve 1489 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır)

47 Ne Yapabiliriz ? İllerde sağlık müdürlükleri bünyesinde; çevre sağlığı şube müdürlüğü, bulaşıcı hastalıklar şube müdürlüğü ve belediyelerden özellikle su ve kanalizasyon sistemi ile bilgiye sahip kişilerden oluşacak acil müdahale ekipleri kurulmalıdır. Gıda ve çevre kontrol şube müdürlüklerinde bulundukları il ve ilçenin içme suyu ve kanalizasyon şebekesini ayrı renklerde; kaynak, kuyu, depo giriş ve çıkışları ile birlikte ana valf ve vanalar ile kritik numune alma noktalarını gösteren krokiler bulunmalıdır.

48 Ne Yapabiliriz ? Sağlık müdürlüğünde çevre sağlığı ve bulaşıcı hastalıklar şubesi gelişmeleri birlikte değerlendirecek; vaka ile su ve gıda analizleri sürekli karşılaştırılmalıdır. Su ile bulaşan hastalıklarla mücadelede bölge esaslı bir risk yönetimi benimsenmelidir. Iğdır ve Doğubeyazıt’ta meydana gelen bir vaka için öncelikle Erzurum malzeme ve insan gücü desteği sağlamalıdır.

49 Ne Yapabiliriz ? İl ve İlçe Hıfzısıhha Kurulları marifetiyle, kurullara katılan tüm kurum ve kuruluşların yasal ve idari yönden yerel sorumlukları olduğu karar altına alınmalı, ancak eylem planının gerçekleştirilmesi ve uygulaması sağlık teşkilatlarınca sağlanmalıdır.

50 SONUÇ: İçme ve kullanma suları ile ilgili olarak modern bilimsel gelişmeler doğrultusunda yaşanan yaklaşık 150 yıllık süreç, su kaynaklı hastalıkların ve sağlık sorunlarının önlenmesinde çözümün koruyucu hekimlik uygulamalarında olduğunu göstermiş ve günümüzdeki içme ve kullanma suyuna yönelik politika ve düzenlemelere koruyucu hekimlik yaklaşımı yön vermiştir.

51 SONUÇ: Sağlıklı bir yaşam için sağlıklı ve güvenilir su temini hiç bir zaman için ihmal edilemeyecek bir gereksinimdir.

52 katılımınız ve ilginiz için teşekkürler