GÖKTÜRK KİTABELERİ (ORHUN ÂBİDELERİ)

... konulu sunumlar: "GÖKTÜRK KİTABELERİ (ORHUN ÂBİDELERİ)"— Sunum transkripti:

1 GÖKTÜRK KİTABELERİ (ORHUN ÂBİDELERİ)

2 GÖKTÜRK ALFABESİ

3 ORHUN ABİDELERİ TARİHÇESİ
Orhun Yazıtları, Göktürk İmparatorluğu'nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır. Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal gölününü güneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınlarındadır. Bu yazıtlardan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Koçho Tsaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Çokto) bölgesindedir.

4 Bilge Tonyukuk yazıtlarının, (Orhun Irmağı civarında olmamasına rağmen), Orhun yazıtlarıyla birlikte düşünülmesi, anılması Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile aynı döneme ait olması ve aynı konuları içermesindendir. Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında önemli bilgiler vermektedirler. Türk ve Türkçe adı, ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir. Tigin (Kültigin) 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir. Köl Tigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır. Kültigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, buyrukçu ihtiyar Tonyukuk ise veziridir. Yazıtların üçü çok önemlidir. İki taştan oluşan Tonyukuk 7 tarihinde kendisi tarafından yazılmıştır. ( )

5 Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur. Köl Orhun Abideleri'ni ilk kez 1889 yılında Rus tarihçi Yardintsev bulmuştur. 1890'da bir Fin heyeti, 1891'de de bir Rus heyeti burada incelemelerde bulunmuştur. Bu heyetler yazıları çözememişlerdir.

6 Fakat 1893 yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları okumayı başarmıştır. Alfabenin dördü sesli, dördü sessiz harften oluşur. Yazıda harfler birbirine birleştirilmez, kelimeler de birbirlerinden iki nokta üstüste konularak ayrılır. Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır. Orhun abidelerinde yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmiştir.

7 ORHUN ABİDELERİ FOTOĞRAFLARI
Tonyukuk Kitabesi’nden

8 TONYOKUK ANITI ( ) Bu kitabe senelerinde kendisi tarafından dikilmiştir. Bu taşlar diğerlerine göre daha siliktir. Taşlarda Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk'un neler yaptığı anlatılır.

9 KÜLTİGİN ANITI (732) Anıtın kuzey, güney ve doğu yüzünde Türkçe Mesajlar vardır. Batı yönünde ise Kültigin’in ölümü üzerin Tang İmparatorunun gönderdiği Çince mesaj vardır. Türkçe bölümleri Yollug Tigin, Çince bölümü ise Tang İmparatoru Hiuan Tsong'ın yeğeni Çang Sengün yazmıştır.

10 BİLGE KAĞAN ANITI (735) Bilge Kağan Anıtı, 734 yılın ölen Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılmıştır. 735 yılın Yollug Tigin tarafından yazılmıştır. Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar ilave edilmektedir. Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni Yuluğ Tigin'in kayıtları da yer almaktadır. Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir.

11 ORHUN ABİDELERİNİN ÖNEMİ
Türklerin ilk yazılı eseridir. Türk ve Türkçe adının geçtiği ilk metinlerdir. Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar. Söylev türünde yazılmıştır. Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır. Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir. Hem dinî hem de din dışı konular işlenmiştir. Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir. Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar. Kitabelerde idarecilerin ve sultanların halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını halka vermesi söz konusudur.