Ders 2 Konu: İslam Devleti’nde Yönetim Okuma: Ortaylı, 2007: 53-74

... konulu sunumlar: "Ders 2 Konu: İslam Devleti’nde Yönetim Okuma: Ortaylı, 2007: 53-74"— Sunum transkripti:

1 Ders 2 Konu: İslam Devleti’nde Yönetim Okuma: Ortaylı, 2007: 53-74
KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 2 Konu: İslam Devleti’nde Yönetim Okuma: Ortaylı, 2007: 53-74

2

3 İslam Devleti’nin Tarihi
Tarihsel gelişmeler 622’de Medine’ye hicretle başlar Hz. Muhammed ve ilk halife Hz. Ebubekir devrinde Arap Yarımadası’nın fethi Hz. Ömer devrinde Suriye ve Filistin’in fethi Emeviler ve Abbasiler devrinde Ortadoğu, İran, Mısır, Kuzey Afrika ve Endülüs’ün fethi Arap dili ve kültürünün yaygınlaşması İranlılar ve Türkler buna direnmişlerdir

4 Tarihi Gelişmeler 610: Kur’an vahyedilmeye başlandı
622: Medine’ye Hicret 630: Mekke’ye dönüş 632: Hz. Muhammed’in vefatı : Dört Halife Dönemi (Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali) : Emeviler : Abbasiler

5 İslam’ın Yayılışı Fetihler Dini Serbesti Tanıma Kültürel Sızma Ticaret
Hıristiyan, Yahudi ve Zerdüştlere ehl-i kitap ve zımmi statüsü tanınması Kültürel Sızma Ticaret

6 Arap Fetihleri 630’da Bizans’tan Filistin ve Suriye
636’da Sasaniler’den Irak 642’de Sasaniler teslim oldu (İran’ın fethi) Kuzey Afrika’da Berberiler ile savaş ve zafer Endülüs’ün fethi Girit, Kıbrıs, Sicilya ve Malta’nın fethi İstanbul’un kuşatılması Çinliler ile Talas Savaşı

7

8 Arap Fetihlerinin Nedenleri
Askeri bir bütünlük ve üstünlük Otoriter bir örgütlenme Kanbağı ve aşiret dayanışması Bizans ve Sasani ülkelerinde çöküntü ve kargaşa Heterojenlik Harpler, ağır vergiler, zulüm ve soygun Dini baskı Zerdüştlüğün kast sisteminin kaldırılması

9 Yönetim Sistemi Fethedilen toprakların idarecilerinin kullanılması (vergi, yargı ve asayişte) Sasani aristokrasisi, köy reisleri Rumca ve Aramca bilen Hıristiyanlar

10 Yönetim Sistemi Halifelik: Peygamberin vekilliği
Başlangıçta ne saltanat konusu, ne de ruhani bir makamdı Kureyş ve eşrafın oyuyla seçilirdi Fıkıh bilen, akıllı ve yetenekli, cesur bir erkek Bazı gruplara göre, kötü idare ederse görevden alınabilir 659’da ırsi hükümdarlık Emeviler ile yerleşti Halife adına, otoritesini kabul ederek hutbe okutturup para bastıranın hükümdarlığı onaylanırdı 1924’te kaldırıldı

11 Dil 8. Asra kadar çok dillilik, birden çok resmi dil
Mısır’da Kobtça Irak’da Aramca ve Farsça Şam’da Rumca Kuzey Mezopotamya’da Kaldanca ve Aramca 693’de Arapça resmi dil oldu 8. Asır başında artık Yunanca yaygın olarak kullanılmıyordu Yunanca’dan Arapça’ya tercüme faaliyetinin başlaması İran ve Orta Asya Arapça’nın egemenliğine karşı direndi

12 Emeviler ( ) 660’da Muaviye’nin Hz. Ali’nin hilafetini tanımayarak kendisini halife ilan etmesiyle başladı. Arap ve Kureyş hakimiyeti Arap olanlar ve olmayanlar arasında gerilim Fetihlere en büyük direnç Türklerden 10. Asra kadar direniş Asır arasında İslam’a giriş

13 Abbasiler (750-1258) Hz. Abbas soyundan gelenlerin hilafeti
Arap-Arap olmayan çekişmesinin yatışması Gayri Arap unsurların idareye, orduya ve ilim hayatına girmesi İslam hukukunun gelişmesi 10. Asır’dan sonra Abbasi halifelerinin dünyevi gücü ve otoritesi azaldı Bağdat halifesine rakip halifelerin çıkması Endülüs Emevi hükümdarları da halifelik iddiasında bulunmuşlardır

14

15 Eyalet Yönetimi Eski Sasani ve Bizans sisteminin korunması
Eski eyalet sınırları ve idare merkezleri çoğunlukla aynı kalmıştır. Uzak bölgelerde halifeyi temsil eden tam yetkili bir vali Dini yönden cemaatin imamı Askeri, mali ve yargı yetkileri Önceleri kadı ve kolluk kuvvetlerinin tayini valinin görevi Abbasi devrinde valinin yanına merkezden atanan kadılar ve maliye memurları (üçlü denge) Merkezileşme az, eyaletler önce yarı, sonra tam bağımsız

16 Eyalet Yönetimi-2 Eyaletlerin haraç ve cizye vergileri mültezimler eliyle toplanırdı Mültezim payını alır Asker ve memur maaşı ödenir Bayındırlık harcamaları yapılır Artan varsa merkeze gönderilir Valiler zamanla görev yerlerine gitmemeye başladı Absentee landlords (Görev yerine gitmeyen yöneticiler) İltizam sisteminin başlangıcı, suistimal arttı.

17 Merkezdeki Görevliler ve Bürolar
Eski bürokratik örgüt ve kayıt biçimleri korundu Başlangıçta memurların çoğu İranlı, Süryani, Kaldani ve Rum; kayıtlar da bu dillerde idi Daha sonra Arap dili ve Arap memurlar bürolara egemen olmuştur Vezirler (Arapça, “yardım eden”) sistemi: Halifenin yardımcısı ve baş müşavirleri Devlet işlerinin yürütülmesinde uzmanlaşma ofisleri Bakanlık benzeri divanlar

18 Divanlar Vergilerin toplanması (Divan-ül-harac)
Askerlere maaş ödenmesi (Divan-ül-nafakat) Özellikle Abbasi devrinde giderek divanlar çeşitlendi Posta, ulaştırma, istihbarat (Divan-ül-berid) Asker kayıtları, tayin ve terfileri, vs. (Divan-ül-cund) Arazi kayıtları, resmi yazışmalar, devlet mühürleri (Divan-ül-hatem ve’l zimam) Haksızlıklara karşı son temyiz mercii (Divan-ül-mezalim) Sikke basımı (Divan-ül-darb) Bayındırlık işleri (Divan-ül-birr)

19 İslam Hukuk Sistemi Sorular
İslam öncesi gelenekler kayboldu mu? Yeni sisteme uyum mu sağladı? İçtihadlar ve şeri kurallar yüzyıllar boyunca nasıl değişti? Farklı coğrafyalarda farklı içtihadlar İslam hukukuna “fıkıh”, bu meslektekilere “fakih” denir Fıkıh’ın bölümleri İbadet Muamelat (aile, miras, borçlar, evlenme, boşanma, miras...) Ukubat (Ceza)

20 İslam Hukuk Sistemi Dinsel kuralların kaynakları
Vahiy (Allah’ın emirleri) Peygamberin söz ve hareketleri (Hadis ve sünnet) İçtihad- yorum Farklı içtihadlar- farklı mezhepler Zamanla Abbasiler’de örfi hukuk da kullanılmaya başlanmıştır

21 Vergiler Önceki devletlerde de olduğu gibi bölgesel ve sınıfsal vergi eşitliği yok. Müslümanlar için asıl vergi zekat: 1/40-1/10 Ürün, menkul kıymet ya da ticari eşyadan Arazi Vergileri (Değişen oranlarda) Öşr: Müslümanlardan Harac: Gayrimüslimlerden Cizye, Baş vergisi: Gayrimüslimlerden Yaşlılar, kadınlar, çocuklar, fakirler ödemez Korunma ve askerlikten muafiyet karşılığı

22 Yargı Teşkilatı Yargı erki hükümdarın görevi
Vekaleten yargıçlara devreder. Kadılar önce halife, sonra vali, sonra yeniden halifeler tarafından atanmıştır. Abbasiler’de yargının başı Bağdat’ta Kadı-ül-Kudat

23 Yargı Teşkilatı Birörneklik az
Kararlar mezheplerin esaslarına göre Gayrimüslimlerin davaları kendi mahkemelerinde Memluklar’da her mezhep için bir kadı Camii veya kadının evi, aynı zamanda mahkeme Kadı hem yargıç, hem de maliye, vakıf denetimi ve beledi hizmetler konularında sorumlu Zamanla iltizam sistemi ve yolsuzluk

24 Şehirler Lojistik yönden kıra bağlı
Eski yönetimlerin altyapı sistemlerini (su, ulaşım) devralma Şehir merkezinde mabetler Civar sokaklarda esnaf ve sanatkarlar Loncaların varlığı tartışmalı Zabıta görevi: Muhtesib Çarşıdan sonra dini cemaatlerin oturduğu konut bölgeleri Hamam, mektep, hastahane vb. hizmetler vakıflar tarafından

25 Vakıflar Roma ve Bizans’taki hayır kurumlarına çok benzer
Sürekli bir gelir gerektirir. Menkul veya gayrimenkulle kurulabilir. Yazılı ya da sözlü olarak kurulabilir. Bir kısmı mirasa da konu olabilir. Köleler vakfedilemez.

26 İslamiyet’in Yönetsel Özellikleri
Devlet ve din işleri ayrılmaz (Musevilik gibi). Din, hem devlet, hem de toplum hayatını düzenler. Ruhani bir sınıf yoktur. Ama dini konularda bilgili ve yol gösteren kişiler vardır.

27

28

29