Bazı araştırmalara göre günümüzde dünya üzerinde 2800 civarında dil bulunmaktadır.Türkçe de dünyanın en eski ,en köklü ve en zengin dillerinden.

... konulu sunumlar: "Bazı araştırmalara göre günümüzde dünya üzerinde 2800 civarında dil bulunmaktadır.Türkçe de dünyanın en eski ,en köklü ve en zengin dillerinden."— Sunum transkripti:

1

2 Bazı araştırmalara göre günümüzde dünya üzerinde civarında dil bulunmaktadır.Türkçe de dünyanın en eski ,en köklü ve en zengin dillerinden biridir.Dünya dilleri gruplandırıldığında Türkçe , Ural- Altay dil ailesinin Altay koluna bağlı sondan eklemeli bir dildir. Yani dilimizde sözcük türetme ve çekimleme işi,sözcük sonuna getirilen eklerle yapılır.

3 Sözcükler yapıları yönünden iki öğeden oluşur: A. Anlamlı öğe: KÖK
B. Anlamsız öğe: EK KÖK: Bir sözcükte ek olan öğeler çıkarıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük birime denir. kalem kalem-lik

4 KÖK TÜRLERİ Sözcük kökleri, isim kökleri ve fiil kökleri olarak iki grupta incelenmektedir.
İsim kökleri Varlık, durum, nitelik, nicelik bildiren köklerdir. -mak,-mek eklerini alamazlar. çiçekçi evsiz annem çamurlu Fiil kökleri İş, hareket, durum, oluş bildiren köklerdir. -mak,-mek eklerini alabilirler verdik korku solgun yazmışlar

5 Türkçe Köklerin Özellikleri:
1. Türkçede köke ek getirildiğinde kökün yapısında genellikle değişiklik olmaz. Ancak kimi ad ve eylemlerde çekim ya da türetiliş sırasında birtakım ses değişmeleri (ses olayları) görülür. Ben/bana, sen/sana    sözcük kökünde ünlü değişimi olmuştur. Ağla/ağlıyor, de/diyen  sözcük kökünde ünlü daralması olmuştur. Ayır/ayrıldı, sarı/sarardı sözcük kökünde ünlü düşmesi olmuştur. Çocuk/çocuğun, yut-/yudum......sözcük kökünde ünsüz yumuşaması olmuştur. Küçük/küçücük, yüksek/yükseldi.....sözcük kökünde ünsüz düşmesi olmuştur.

6 2. Kimi kökler hem ad hem de eylem kökü olarak kullanılabilecek özelliktedir.
Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları birbirinden tamamen farklı olan köklere sesteş kök denir.     Havuzda çok iyi yüzüyor.   Yüz lira çok değil.  "yüz" sözcüğünün ad ve eylem kullanımları arasında hiçbir anlam ilişkisi yok; bu nedenle "sesteş kök"tür.

7 Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları da birbiriyle ilişkili olan köklere ortak kök (kökteş sözcük) denir. Evin duvarları için rengarenk Eşimle beraber evin duvarlarını boyalar aldık boyadık. İlk cümlede varlık olan boyadan söz edildiği için isimdir. İkinci cümlede ise boyamak eyleminden bahsedildiği için eylemdir. İki kelime arasında anlam ilişkisi olduğu için ortak köktür.

8 Aşağıdaki cümlelerde geçen koyu yazılmış sözcüklerin kökünün isim mi,fiil mi olduğunu boş bırakılan yerlere yazın. Çocuklar havuzda keyifle yüzdüler.(………………………) Eve gelince elini yüzünü yıkadı.(…………………………) Elinde bir demet çiçek vardı.(…………………………….) Akşam eve yorgun argın vardı.(……………………..) Bardaktaki suyu bir dikişte içti.(…………………………) Bugün içimde büyük bir sıkıntı var.(…………………………) Ona yazdığı mektubu postaya verdi.(……………………….) Bu yaz tatilde İzmir’e gideceğim.(…………………………….) Karşıdan karşıya hızlıca geçti.(………………………………) Sınava çok geç kaldın.(…………………………………..)

9

10

11

12  EK:  Sözcüklerin, cümledeki diğer sözcüklerle ilişkisini, görevlerini belirleyen ya da yeni kavramları karşılayacak yeni sözcükleri türetmeye yarayan dil birimleridir. Ekler çekim eki ve yapım eki olarak iki bölümde incelenir.

13 Yapım ekleri Sözcüğün anlamını ,yapısını,bazen de türünü değiştiren eklerdir. Genellikle çekim ekinden sonra yapım eki gelmez. Bir veya birden çok sesten oluşabilir. Ünsüz benzeşmesine ve sertleşmesine uyar. Yapım ekleri iki kısma ayrılır: İsim yapan yapım ekleri İsimden isim yapan ekler Fiilden isim yapan ekler Fiil yapan yapım ekleri İsimden fiil yapan ekler Fiilden fiil yapan ekler

14 İsimden isim yapan ekler
İsim kök veya gövdelerine gelerek yeni bir isim türeten eklerdir. Ağaç ağaçlık

15 İsimden isim yapan belli başlı ekler ve bunların sözcüğe kattığı anlamlar:
-li(-lı/-lu/-lü) çocuklu(sahip olma) kitaplı(üzerinde bulundurma) akıllı(bir özelliği taşıma) İstanbullu(bir yere ait olma)

16 -cik(-cık/-cuk/-cük)
kedicik(acıma) kutucuk(küçültme) anneciğim(sevgi)

17 -lık(-lik/-luk/-lük)
Gözlük (alet) çiçeklik(yer) güzellik(soyutluk) öğretmenlik(meslek) başbakanlık (bakam) sözlük (topluluk) -msi(-msı/-msu/-msü) yeşilimsi(yeşil gibi olan) acımsı(acıya benzeyen)

18 -(ı)ncı/(i)nci/-(u)ncu
İkinci (sıra) On altıncı -er/-ar Üçer Yedişer(üleştirme) -ci(-cı/-cu/-cü/-çı/-çi/ -çu/-çü Simitçi (meslek) Yalancı(davranış) Milliyetçi(taraftar) -ce(-ca/ça/-çe) Türkçe İngilizce (dil)

19 Fiilden isim yapan ekler
Fiil veya gövdelerine gelerek yeni bir isim türeten eklerdir. Yatmak yatak

20 -en(-an) Gezen Okuyan(bir işi yapan) -ek(-ak) Atak(huy) Korkak(duygu) Durak(bir işin yapıldığı yer) -ç Kıskanç sevinç -gi(-gı/-gu/-gü/-kı/- ki/ku/-kü) Küskün Seçkin kızgın

21 -gen(-gan/-kan/-ken)
Alışkan Unutkan Başkan -i(-ı/-u/-ü) Yazı Tartı Sayı doğu -k Yanık Dilek Tarak -ici(-ıcı/-ucu/-ücü) Satıcı(meslek) Kesici(bir özelliği taşıma)

22 -(i)m(-ım/-um/-üm) Geçim Seçim Çözüm -ma(-me) Okuma Çalışma -mez(-maz) Tükenmez kalem Çıkmaz sokak -mak(-mek) Yaşamak Sevmek -miş(-mış/-muş/-müş) Tanınmış adam Büyümüş çocuk -iş(-ış/-uş/-üş) Bakış görüş

23 İsimden fiil yapan ekler
isim kök veya gövdelerine gelerek yeni bir fiil türeten eklerdir. Su sula(-mak)

24 -er(-ar) Başar- Yaşar- -se(-sa) Susa- Garipse- -de(-da) Fısılda- Gürülde- -leş(-laş) Güzelleş- Birleş- -e(-a) Yaşa- Boşa- -l İncel- Doğrul-

25 -le(-la) Zayıfla- Hafifle- -el(-al) Azal- Daral- -k Acık- Gecik-

26 Fiilden fiil yapan ekler
Fiil kök veya gövdelerine gelerek yeni bir fiil türeten eklerdir. Yazmak yazdır(mak)

27 -dır(-dir/-dur/-dür/tır/-tir/- tur/-tür)
-ş Görüş- Koşuş- -l Görül- Kesil- -n Gezin- Övün- -er(-ar) Kopar- Çıkar- -t Arat- Uyut- -r Bitir- Pişir- -dır(-dir/-dur/-dür/tır/-tir/- tur/-tür) Yaptır- Buldur-

28

29 Aşağıdaki sözcüklerin hangi tür yapım eki aldığını inceleyiniz.
1.Keyifli 6.Görüştük 11.Çıkaracaklar 16.Uçucu 21.İncelmiş 2.Yürüttü 7.Korkak 12.Arayış 17.Türedi 22.Koparır 3.Oyuncular 8.Kulakçık 13.Karşıladı 18.Sarardı 23.Dolu 4.Unutkan 9.Giyinmiş 14.Boyalı 19.Habersiz 24.Susamış 5.birikti 10.derinlik 15.şaşırdı 20.yığın 25.yedinci

30 GÖVDE: İsim ve fiil köklerine yapım ekleri getirilerek türetilmiş kelimelere denir. Yapım eki almayıp sadece çekim eki almış olan sözcükler ise kök durumundadır. Kök Halinde Olanlar Gövde halinde olanlar Söz-ler-in söz-cü Ör-dü ör-gü Oyun oyuncak

31 AD ÇEKİM EKLERİ : EYLEM ÇEKİM EKLERİ:
ÇEKİM EKLERİ: Sözcüklerin, cümledeki diğer sözcüklerle ilişkisini ve görevini belirleyen eklerdir. Yeni kavramları karşılayacak yeni sözcükler türetmez. Genel olarak yapım eklerinden sonra gelir. İki bölümde incelenir: AD ÇEKİM EKLERİ :  EYLEM ÇEKİM EKLERİ: 1. Kip (zaman) ekleri 2. Kişi (şahıs) ekleri 1.Çoğul eki                       2. Durum (hal) ekleri     3. Tamlayan eki        4. İyelik ekleri        

32 İsmin halleri İsmin –i hali İsmin –e hali İsmin –de hali
İsmin –den hali İsmin yalın hali

33 İsmin –e hali (yönelme hali)
İsimlerin sonuna –e(-a )eki getirilerek eylemin yöneldiği varlığın belirtildiği haldir. Eve yıldırım düştü. Cümlede yer tamlayıcısı görevinde kullanılabilir. İsmin –i hali(belirtme hali) İsimlerin sonuna –i(-ı/ -u/-ü )eki getirilerek eylemden etkilenen varlığın belirttiği haldir. Babam evi boyattı. Cümlede belirtili nesne görevinde kullanılabilir.

34 İsmin –de hali(bulunma hali)
İsimlere –de(-da/-te/-ta) Eki getirilerek eylemin nerede yapıldığını,varlığın nerede olduğunun belirtildiği haldir. Ben ve ailem bu evde yaşayacağız. Cümlede yer tamlayıcısı görevinde kullanılabilir. İsimin –den hali (ayrılma hali) İsimlere –den (-dan/-tan/-ten )eki getirilerek eylemin nereden başladığının,varlığın nereden uzaklaştığının belirtildiği haldir. Evden taşınıyoruz. Cümlede yer tamlayıcısı görevinde kullanılabilir.

35 Basit yapılı sözcükler
Yapım eki almamış başka bir sözcükle birleşmemiş sözcüklerdir. Kalemler ağacın evimde Gülüyorlar boyadım hayalimde Gördünüz rengi geleceğiz

36 Türemiş yapılı sözcükler:
Yapım eki almış sözcüklerdir. bebeklik sayısız açıkladı hazırlayın duygusuz tanıttı ormanlık özgürlük yazıldı

37 Birleşik yapılı sözcükler
İki ya da daha çok sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan sözcüklerdir. dalgakıran çekyat Sanatsever Soyadı Sıradağlar Yeryüzü karaciğer

38 NOT: Birleşik yapılı sözcükler ,ayrı ve bitişik yazılan birleşik yapılı sözcükler olmak üzere iki gruba ayrılır. Köpek balığı birkaç birçok Bohça böreği hiçbiri biraz Fark ettim

39

40

41

42

43