Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ

... konulu sunumlar: "Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ"— Sunum transkripti:

1 Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ ozanbuyukyilmaz@karabuk.edu.tr
ISL401 ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ

2 Örgütlerde Grup ve Grup Süreçleri
7. Hafta Örgütlerde Grup ve Grup Süreçleri

3 İçerik Grup İnsanların Grup Oluşturma Nedenleri
Grup Gelişiminin Aşamaları Grup Özellikleri

4 Giriş İnsanları belirli amaçlara ulaştıran önemli olgulardan biri gruplardır. Toplumsal ve örgütsel amaçlara şekil veren ve insanların belirli düzeydeki amaçlarına ulaşmasını sağlayan temel sistemlerden biri gruplardır. Yaşamımız boyunca hepimiz şu veya bu şekilde gruplara üye olmuş ve bu olguyu diğer insanlarla birlikte paylaşmışızdır.

5 Grup (1) Belirli bir amacı yerine getirmek için karşılıklı bağımlılıkla etkileşim içinde olan iki ya da daha fazla birey olarak tanımlanmaktadır. Birbirleriyle etkileşim halinde bulunan iki veya daha fazla insanın, birbirlerini etkilemesi ve birbirlerinden etkilenmesi sonucunda oluşan birleşmelerdir. Fiziksel açıdan birlikte olan insanlar, her ne kadar gruba benzese de eğer birbirleriyle etkileşim içinde değillerse, aralarında bir iletişim yoksa grup değillerdir. Eğer bir araya gelen insanların sayısı çok ise ve aralarında iyi bir etkileşim yoksa yine grup değildirler.

6 Grup (2) Gruplar biçimsel ya da biçimsel olmayan şekilde olabilir.
Biçimsel gruplar görevleri yerine getirmek amacıyla işlerin paylaştırıldığı, örgüt yapısı tarafından belirlenen gruplardır. Biçimsel gruplarda takım üyelerinin gerçekleştirmesi gereken davranışlar kuruluşun hedeflerine bağlı ve bu hedefleri gerçekleştirmeye yöneliktir. Altı kişiden oluşan havayolu mürettebatı biçimsel bir gruptur. Biçimsel olmayan gruplar sosyal ilişki ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak iş grupları içinde ortaya çıkan doğal oluşumlardır. Sıklıkla birlikte öğle yemeği yiyen ya da kahve içen farklı bölümlerdeki üç kişinin oluşturduğu yapı biçimsel olmayan bir gruptur.

7 Grup (3) Grupları komuta, görev, ilgi, arkadaşlık gibi alt ayrımlara bölmek mümkündür. Komuta ve görev grupları örgüt, ilgi ve arkadaşlık grupları ise biçimsel olmayan sosyal ilişkiler tarafından belirlenmiştir. Komuta grubu örgüt şeması tarafından belirlenir. Belirli bir yöneticiye doğrudan rapor veren kişilerden oluşur. Bir ilköğretim okulundaki müdür ve ona bağlı 18 öğretmenin oluşturduğu grup ile bir hesap uzmanı ve ona bağlı çalışan beş kontrolörün oluşturduğu yapı birer komuta grubudur.

8 Grup (4) Görev grubu örgüt tarafından belirlenmiş, belirli bir görevi tamamlamak için birlikte çalışan kişilerin oluşturduğu bir yapıyı tanımlamaktadır. Ancak görev grubunun sınırları hiyerarşik amirleri ile sınırlı değildir; grup çapraz komuta ilişkileri içinde de faaliyet gösterebilir. Böyle bir yapı görev grubunu temsil eder. Tüm komuta grupları aynı zamanda görev gruplarıdır. Görev grupları çapraz ilişkilere imkân tanıdığı için her zaman komuta grubu değildirler.

9 Grup (5) Komuta ya da görev gruplarında olsunlar ya da olmasınlar her birinin ilgi alanı içinde olan bir hedefe ulaşmak için de ilişki içinde olabilirler. Bu durum ilgi gruplarını oluşturur. Tatil programlan değiştirilmiş kişilerin bir araya gelerek oluşturduğu gruplar, bir arkadaşlarının işten atılması sonucunda oluşturulan gruplar ya da çalışma koşullanın iyileştirilmesi için bir araya gelenler ilgi grupları içerisinde yer alırlar.

10 Grup (6) Gruplar genellikle içerisinde yer alan bireylerin bir ya da daha fazla ortak özelliği olmasından dolayı oluşurlar. Bu tür gruplara arkadaşlık gruplan adı verilmektedir. Genellikle iş dışında gerçekleşen sosyal birliktelikler, yaş grubu, etnik köken, aynı futbol takımını destekleyenler, benzer politik görüşe sahip olanlar ve benzeri faktörlere bağlı olabilir.

11 İnsanların Grup Oluşturma Nedenleri (1)
İnsanlar bir grubun başarılarından dolayı kişisel gurur veya kırgınlık duyma eğilimindedir. Bir futbol takımı ve taraftarları gibi… Bu durum en iyi şekilde sosyal kimlik kuramı ile açıklanmaktadır. Sosyal kimlik kuramı kişilerin kendi öz saygılarının grubun performansına bağlı olduğu için grubun başarı ya da başarısızlıklarında duygusal tepkiler verebileceklerini savunmaktadır. Grubunuz başarılı olduğunda bu başarının keyfini çıkarırsınız, öz saygınız yükselir çünkü kendinizi başarılı olan takımla ilişkilendirirsiniz. Grubunuz başarısız olduğunda ise kendinizi kötü hissedersiniz.

12 İnsanların Grup Oluşturma Nedenleri (2)
Sosyal kimlik aynı zamanda insanlara belirsizliği azaltma ve ne yapmaları gerektiği konusunda yardımcı olur. İnsanlar yaşamları boyunca birçok kimlik geliştirebilirler. Kendinizi çalıştığınız örgüt, yaşadığınız şehir, uzmanlık alanınız, dinsel inancınız, etnik grubunuz ya da cinsiyetinizin temel ilkelerine bağlı olarak tanımlayabilirsiniz. Farklı durumlarda farklı kimliklere geçebilirsiniz. Roma’da çalışan bir Türk kendi ülke kimliğinin farkında olabilir ancak İstanbul’dan Ankara’ya transfer olan biri buna o kadar önem vermez. Bir muhasebeci diğer muhasebecilerle tartışırken kendi profesyonel kimliğini düşünmeyebilir ancak satış ekibinden biri ile konuşurken profesyonel kimliğinin oldukça farkındadır.

13 İnsanların Grup Oluşturma Nedenleri (3)
Sosyal kimlikler kim olduğumuzu ve diğerleri ile nerede uyumlu olabildiğimizi anlamamıza yardımcı olur, ancak aynı zaman olumsuz bir yönü de bulunmaktadır. Muhtemelen sosyal kimliğin en büyük dezavantajı grup içi kayırmayı özendirmesidir. Bu, grup içindeki bireyleri grup dışındakilerden daha olumlu aynı zamanda grubumuza dâhil olmayan herkesi aynı şekilde değerlendirmemiz anlamına gelir. Bu durum basmakalıp yargının yolunu açmaktadır.

14 İnsanların Grup Oluşturma Nedenleri (4)
İnsanlar ne zaman sosyal kimlik geliştirir? Benzerlik. Örgüt içindeki diğer bireyler ile benzer değerler ve özelliklere sahip olan kişilerin grupla özdeşleşme düzeylerinin daha yüksek olması şaşırtıcı değildir. Yeni işe başlayan kişiler için demografik benzerlik de güçlü düzeyde bir özdeşleşmeye sağlayabilirken, demografik olarak farklı özelliklere sahip olanlar grupla bir bütün olarak özdeşlemede sıkıntı yaşayacaklardır.

15 İnsanların Grup Oluşturma Nedenleri (5)
İnsanlar ne zaman sosyal kimlik geliştirir? Belirginlik. İnsanlar kendilerini diğer gruplardan farklı gösteren kimlikleri daha kolay fark edebilirler. Örneğin diğer üyelerin tamamının erkek olduğu bir çalışma grubunda iki kadın farklılık yaratan bu özellikleri itibariyle birbirlerine daha fazla bağlanacaklardır. Statü. İnsanların kimlikleri kendilerini tanımlamak ve öz saygınlıklarını yükseltmek için kullanmaları nedeniyle kendilerini yüksek statüye sahip gruplarla ilişkilendirmeleri anlamlıdır. Prestijli hukuk firmalarında çalışanlar yüksek statü sağlayan mevkilerinin reklamını yapma eğilimi taşırlar. Düşük statülü kuramlarda çalışanlar ise kendilerini bununla özdeşleştirmek istemezler daha çok bu kimliği geride bırakmak isterler.

16 Grup Gelişiminin Aşamaları(1)
Gruplar, gelişimlerinde genellikle grup gelişiminde beş aşama modeli olarak adlandırabileceğimiz beş süreçten geçerler. Tüm gruplar bu kalıbı izlemese de, bu model grup gelişimini kavramak için faydalı bir çerçevedir. Beş aşamalı grup gelişim modeli, grupları oluşum, fırtına, kurallar, performans ve dağılma olmak üzere birbirinden ayrı beş farklı süreçte ilerleyecek şekilde tanımlar. Aşama I Oluşum Aşama II Fırtına Aşama III Kurallar Aşama IV Performans Aşama V Dağılma

17 Grup Gelişiminin Aşamaları(2)
Oluşum aşaması: grubun amacı, yapısı ve lideri ile ilgili büyük belirsizlikler ile tanımlanmaktadır. Üyeler hangi tür davranışların kabul edilebilir olduğunu belirlemek için nabız yoklamaktadırlar. Bu aşama üyelerin kendilerini grubun bir parçası olarak tanımlamaya başlamaları ile birlikte tamamlanır. Fırtına aşaması: grup içi çatışmayı ifade etmektedir. Üyelerin grubun varlığını kabullenmekle birlikte bireyler üzerindeki baskılara direnç göstermektedirler. Dahası grubu kimin kontrol edeceğini dair bir çatışma da söz konusudur. Bu aşama tamamlandığında grup içerisinde kısmen belirgin bir liderlik hiyerarşisi oluşacaktır.

18 Grup Gelişiminin Aşamaları(3)
Kurallar aşaması: yakın ilişkiler gelişir ve grup bütünlük gösterir. Bu aşamada daha yüksek bir grup kimliği ve arkadaşlık duygusu vardır. Grup yapısı kuvvetlendiğinde ve üyeler için doğru davranışların neler olduğuna dair ortak beklenti setleri oluştuğunda bu aşama tamamlanmış olur. Performans aşaması: Bu noktada yapı tam olarak fonksiyoneldir ve üyeler tarafından kabul edilmiştir. Grup enerjisi, üyelerin birbirlerini tanıma ve anlamaya çalışması aşamasından eldeki görev gerçekleştirmeye odaklanmıştır. Dağılma aşaması: sürekli çalışma grupları için performans aşaması gelişimdeki son aşamadır. Bununla birlikte geçici komiteler, takımlar, görev güçleri ve sınırlı bir görevi yerine getirmek durumunda olan diğer benzer gruplar için dağılma aşaması ayrılmak için hazırlıktır.

19 Grup Özellikleri Görev gruplan organize olmamış çeteler değildir.
Davranışlarını şekillendiren, grup içindeki bireysel davranış kadar grup performansını da belirleyen ve açıklayan özellikleri vardır. Bu özelliklerden bazıları; roller, normlar, statü, büyüklük ve dayanışmadır.

20 Roller (1) Tüm grup üyeleri, bir rolü gerçekleştirmeye çalışan aktörler olarak tanımlanabilir. Bu tanım ile bir sosyal birimdeki pozisyonu işgal eden birinin, bu pozisyona bağlı olarak gerçekleştirmesi gereken davranış kalıpları ifade edilmektedir. Bireyden, hem iş de hem de iş dışında birbirinden çok farklı rolleri yerine getirmesi beklenmektedir. Dolayısıyla, davranışı anlamadaki vazifelerden biri kişinin mevcutta oynadığı rolü kavrayabilmektir.

21 Roller (2) Bill Patterson, Phoenix’deki büyük bir elektrik malzeme üreticisi olan EMM Endüstrileri’nde fabrika yöneticisidir. Birkaç farklı rolü yerine getirir -EMM çalışanı, orta kademe yöneticisi, elektrik mühendisi, ve toplulukta işletmenin öncelikli sözcüsü. İşletme dışında Bill Patterson kendini farklı rollerde bulur: eş, baba, Katolik, Rotary kulüp üyesi, tenis oyuncusu ve ev sahipleri derneğinin başkanı. Bu rollerden birçoğu birbirleri ile uyumludur; bazıları çatışma yaratır. Bill'in dini inancı işten çıkarmaya, harcama hesaplarının şişirilmesine ve devlet kuramlarına tutarlı bilginin iletilmesine ilişkin yönetsel kararlarını nasıl etkileyecektir? Yeni bir terfi teklifi ailesinin Phoenix’te kalmayı istemelerine rağmen Bill’in taşınmasını gerektirmektedir, işi ile ilgili rol beklentileri bir eş ve baba olmaya ilişkin rol beklentileri ile uyum sağlayabilecek midir?

22 Roller (3) Bill Patterson gibi biz de davranışlarımızın her birinde çeşitlilik gösterdiği birçok rolü yerine getirmek durumundayız. Bill’in davranışı, Pazar sabahı kilisedeki davranışı aynı gün daha sonra katıldığı golf kursunda farklılık göstermektedir. Dolayısı ile farklı gruplar bireyleri farklı davranışlara yönlendirmektedirler.

23 Roller (4) Rol Algısı: Belirli bir durumda bizden ne beklendiğine ilişkin görüşümüzdür. Nasıl davranmamız gerektiğine ilişkin inancımıza bağlı olarak farklı davranışlar sergileriz. Bu algıları çevremizdeki uyaranlar -arkadaşlarımız, kitaplar, filmler, televizyon- aracılığı ile alırız. Rol Beklentisi: belirli bir durumda diğerlerinin sizin nasıl davranmanız gerektiğine ilişkin beklentileridir. Rol Çatışması: Rol gereklerinden birini yerine getirmenin bir diğeri ile uyum sağlamadığı durumlarda rol çatışması ortaya çıkar. Bunun aşırı durumu iki ya da daha fazla sayıda rolün karşılıklı olarak çelişkili olmasıdır. Zimbardo’nun Hapishane Deneyi

24 Normlar (1) Her grubun belirlenmiş normları -belirli durumlar altında yapılması ve yapılmaması gereken davranışları belirleyen ortaklaşa benimsenen standartlar- vardır. Grup tarafından onaylandığı ve kabul edildiğinde normlar asgari düzeyde bir dışsal kontrol ile üyelerin davranışlarını etkilerler. Farklı gruplar, komiteler ve sosyal toplulukların normları farklı olmakla birlikte hepsinde vardır. Performans normları: Hawthorne araştırmaları Görünüm normları: kılık kıyafet Sosyal düzenleme normları: kiminle yemek yenecek, iş dışı arkadaşlık olabilir mi Kaynak dağıtım normları: ücret, cihaz gibi kaynakların dağıtımı

25 Normlar (2) UYUM: Bir grup üyesi olarak grup tarafından kabullenilmeyi arzularsınız. Bu nedenle grup normlarına uyma konusunda duyarlı davranırsınız. Grubun, belirlenen standartlara uyması doğrultusunda grup üyelerinin tutum ve davranışlarını değiştirmesi için güçlü baskı uyguladığı konusunda önemli ölçüde bulgu vardır. Bireyler içinde yer aldıkları tüm grupların baskılarına uyum gösterir mi? Elbette hayır, çünkü insanlar pek çok grup içinde yer alır ve normları farklı bazen birbirleri ile çelişkilidir. Öyleyse insanlar ne yapar? İnsanlar içinde yer aldıkları ya da yer almayı ümit ettikleri önemli gruplara uyma davranışı gösterirler.

26 Normlar (3) Bu gruplar, kişilerin grubun diğer üyelerinin farkında oldukları, kendilerini bu grubun bir parçası olarak tanımladıkları ya da bir üyesi olmak istedikleri ve diğer üyelerin onun için önemli olduğu referans gruplarıdır. Bunun anlamı, her grubun üyelerine uyma doğrultusunda eşit düzeyde baskı uygulamadığıdır. Asch Deneyi Gruba uyumda kültür etkilidir. Kolletivist kültürlerde uyum yüksek, bireysel kültürlerde düşüktür.

27 Statü (1) Gruplara ya da grup üyelerine diğerleri tarafından verilen sosyal olarak tanımlanmış bir pozisyon ya da rütbedir. En küçük grup bile üyeleri arasındaki farklılıkları belirlemek için roller, haklar ve törenler yaratabilir. Statü önemli bir motivasyon kaynağıdır ve bireyin kendi statüsü ile ilgili inancı ve diğerlerinin statüsüne yönelik algısı arasında dengesizlik gördüğünde temel davranışsal sonuçlara neden olur.

28 Statü (2) Statüyü Ne Belirler? Statü özellikleri teorisine göre statü üç kaynaktan elde edilir: Kişinin diğerleri üzerinde uyguladığı güç. Grubun kaynaklarını kontrol ettiği için sonuçları kontrol eden kişi yüksek statü sahibi olarak algılanır. Kişinin grup hedeflerine katkısı. Grubun başarısı açısından katkısı önemli olan bireyler yüksek düzey statüye sahiptirler. Bazıları NBA yıldızı Kobe Bryant’ın oyuncu tercihleri konusunda takım koçundan daha fazla yetkisi olduğunu düşünmektedirler. Bireyin kişisel özellikleri. Kişisel özellikleri grup tarafından olumlu olarak değerlendirilen kişiler, daha az özelliği olan kişilere oranla yüksek statüye sahiptirler.

29 Statü (3) Statüler ve Normlar
Statülerin, normların gücü ve uyma baskısına ilginç bazı etkileri vardır. Diğer grup üyelerine oranla yüksek statüye sahip bireylere normlardan sapma için genellikle daha fazla esneklik verilir. Yüksek statü sahibi kişiler daha düşük statüye sahip olan grup üyelerine göre uyma baskısına daha fazla karşı koyabilirler. Grup üyeleri tarafından önem verilen ancak grubun sosyal ödüllerine ihtiyaç duymayan ya da bu konuda kaygı duymayan kişiler normlara uyma baskısını fazla önemsemezler.

30 Statü (4) Statü ve Grup Etkileşimi
Yüksek statüye sahip bireyler daha güvenli grup üyeleridir. Daha fazla konuşurlar, daha fazla eleştirirler, daha fazla komut verirler ve diğerlerini daha fazla kesintiye uğratırlar. Ancak statü farklılıkları düşük düzeydeki grup üyelerinin grup tartışmalarına aktif olarak daha az katılmalarından dolayı aslında gruplar içindeki farklı fikirleri ve yaratıcılığı engellemektedir.

31 Büyüklük (1) Grubun büyüklüğü grubun genel davranışını etkiler.
Bulgular küçük ölçekli grupların görevleri tamamlamada büyük ölçekli gruplara göre daha hızlı olduğunu ve bireylerin küçük gruplarda büyük gruplara göre daha verimli çalıştığını göstermektedir. Ancak sorun çözmede büyük gruplar küçüklere göre dahi iyi sonuç elde ederler. Dolayısı ile grubun hedefi çözüm bulmak ise büyük gruplar daha etkili olur. Küçük gruplar bu bilgi ile daha verimli çalışabilirler.

32 Büyüklük (2) Grubun büyüklüğü ile ilgili en önemli bulgu bir kişinin grup içinde yalnızken gösterdiğinden daha az gayret göstermesi şeklinde tanımlanan sosyal kaytarmadır. Bu doğrudan, “bir grubun toplam verimliliği en azından içinde yer alan bireylerin verimliliğinin toplamından daha büyük olmalıdır” mantığına aykırı bir durumu temsil etmektedir. Max Ringelmann’ın halat çekme deneyi bir kişi 63 kg güç, üç kişilik grupta kişi başı 53 kg. güç, sekiz kişilik grupta kişi başı 31 kg. güç. Genel verimlilik düzeyi ile ilgili olarak dört üçten daha iyidir ancak her üyenin bireysel verimlilik düzeyi azalmaktadır.

33 Büyüklük (3) Sosyal kaytarmaya ne neden olur?
Diğerlerinin adil dağılımı üstlenmediklerine ilişkin inanç olabilir. Diğerlerini tembel ya da acemi olarak görürseniz dengeyi kendi gayretinizi düşürerek tekrar sağlayabilirsiniz. Bir başka açıklama sorumluluk dağılımı ile ilgilidir. Grubun elde ettiği sonuçlar bir kişiye bağlanamayacağına göre bireysel gayret ve grup sonuçları arasındaki ilişkiler belirsizdir. Bireyler beleşçi olmanın cazibesine kapılıp grubun toplam gayretinden faydalanabilirler.

34 Büyüklük (4) Yöneticiler morali ve takım çalışmasını geliştirmek için ortaklaşa iş ortamları oluşturduklarında bireysel gayreti de belirleyebilmelidirler. Sosyal kaytarmayı önlemenin çeşitli yöntemleri mevcuttur; grup hedefi belirlemek, böylece grup ortak bir hedef doğrultusunda çaba gösterebilir. her kişinin diğerini katkısını değerleyebileceği eş düzeyli değerlendirme yöntemi kullanmak. yüksek motivasyona sahip ve grup içinde çalışmayı tercih eden kişileri seçmek mümkün olduğu takdirde grup ödüllerini bireysel katkıya göre şekillendirmek.

35 Dayanışma (1) Gruplarda dayanışma -grup üyelerinin birbirlerinden etkilenmeleri ve grup içinde kalmaya ilişkin motive olmaları- açısından farklılık gösterir. Bazı gruplarda üyelerin birbirleri ile fazla zaman geçirmeleri, küçük bir grubun yüksek düzeyde etkileşimi özendirmesi ya da çevresel tehditlerin üyeleri yakınlaştırması nedeniyle dayanışma yüksek olabilir. Dayanışma önemlidir çünkü grup verimliliğini etkiler.

36 Dayanışma (2) Grup dayanışmasını özendirme yöntemleri;
grupları daha küçük oluşturmak, grup hedeflerine ilişkin mutabakatı desteklemek, üyelerin daha fazla birlikte zaman geçirmesini sağlamak, Grubun statüsünü ve üyeliğin kazanılmasına yönelik algıyı yükseltmek, diğer gruplarla rekabeti teşvik etmek bireysel üyeler yerine gruba ödül vermek

37 Kaynakça Güney, Salih (2011); Örgütsel Davranış, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Özkalp, Enver ve Çiğdem Kırel (2013); Örgütsel Davranış, 6. Baskı, Ekin Kitabevi, Bursa Robbins, Stephen P. ve Timothy A. Judge (2013); Örgütsel Davranış, (Çev.: İnci Erdem), Nobel Yayıncılık, Ankara.

38 Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim…