SERMAYE PİYASASI KURUMLARI

... konulu sunumlar: "SERMAYE PİYASASI KURUMLARI"— Sunum transkripti:

1 SERMAYE PİYASASI KURUMLARI
2013/2014 Bahar Dönemi Doç. Dr. Ahmet UĞUR

2 6362 Yeni SPK’ya Göre Sermaye Piyasası Kurumları
Yatırım Kuruluşları (Aracı Kurumlar, Bankalar) Kolektif Yatırım Kuruluşları (Yatırım Ortaklıkları, Yatırım Fonları, Portföy Yönetim Şirketi) Konut ve Varlık Finansmanı İle İpotek Finansmanı Kuruluşları (Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları) Varlık Kiralama Şirketleri Merkezi Takas ve Saklama Kuruluşları Halka Açık Anonim Şirketler Menkul Kıymet Borsaları

3 ARACI KURUMLAR Aracı kurumlar, "sermaye piyasası araçlarını aracılık amacıyla, kendi nam ve hesabına veya başkası nam ve hesabına yahut kendi namına başkası hesabına alım satımını yapan anonim ortaklıklardır". Aracı kurumlar sermaye piyasası araçlarının halka arz edilmesinde ve bu araçların alım-satım işlemlerinde önemli ve etkin rol oynamaktadırlar.

4 Aracı Kurumların Kuruluş Şartları
Anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, Paylarının tamamının nama yazılı olması, Paylarının nakit karşılığı çıkarılması, Sermayelerinin Kurulca belirlenen miktardan az olmaması, Kurucularının Sermaye Piyasası Kanununda ve ilgili düzenlemelerde belirtilen şartları haiz olması, Ortaklık yapısının şeffaf ve açık olması

5 Yatırım Kuruluşlarının Faaliyetleri
Aracı kurumlar, yapacakları yatırım hizmetleri ve faaliyetlerinin her biri için Kurul'dan yetki belgesi almak zorundadırlar. Yan hizmetler, yatırım kuruluşları ve portföy yönetim şirketlerince ayrıca bir yetki belgesine tabi olmaksızın Kurulca belirlenen esaslar çerçevesinde yapılır. Yatırım kuruluşlarının yapabilecekleri yatırım hizmet ve faaliyetleri aracı kurum ve bankalar arasında farklılık göstermektedir. Borsada işlem yapacak yatırım kuruluşlarının, ilgili borsadan işlem yapma yetkisi almaları zorunludur.

6 Aracı Kurumları Yapabilecekleri Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri
a) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi b) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi c) Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı ç) Portföy yöneticiliği d) Yatırım danışmanlığı e) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi f) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi g) Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi ğ) Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması h) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması

7 Yatırım Kuruluşlarının Yapabilecekleri Yan Hizmetler
a) Sermaye piyasaları ile ilgili danışmanlık hizmetleri sunulması b) Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile sınırlı olarak kredi ya da ödünç verilmesi ve döviz hizmetleri sunulması c) Sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemlerle ilgili yatırım araştırması ve finansal analiz yapılması veya genel tavsiyede bulunulması ç) Aracılık yükleniminin yürütülmesi ile ilgili hizmetlerin sunulması d) Borçlanma veya başka yollardan finansman sağlanmasında aracılık hizmeti sunulması e) Servet yönetimi ve finansal planlama yapılması f) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması

8 Bankalarca Yapılabilecek Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri
a) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi b) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi c) Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı ğ) Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması h) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması

9 Yatırım ve Kalkınma Bankalarının Yapabilecekleri Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri
a) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi b) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi c) Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı ç) Portföy yöneticiliği d) Yatırım danışmanlığı e) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi f) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi ğ) Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması h) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması

10 Halka Arza Aracılık Faaliyeti
En İyi Gayret Aracılığı (Yüklenimsiz Aracılık): En iyi gayret aracılığı, halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılmasını, satılamayan kısmın ise ihraçcıya (satışı yapana) iadesini veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasını ifade eder.

11 Halka Arza Aracılık Faaliyeti
Aracılık Yüklenimi (Yüklenimli Aracılık): Bu yöntemde aracı kuruluş tarafından ihraççı şirkete halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının tamamının veya belli bir kısmının satılacağı taahhüt edilmektedir. Bakiyeyi yüklenim veya tümünü yüklenim şeklinde başlıca iki tür bulunmakla birlikte taahhüt kısmi olarak da gerçekleştirilebilir. Bu kapsamda aracılık yüklenimi; - Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Bakiyeyi Yüklenim) - Bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle tamamının satın alınarak halka satılmasının (Tümünü Yüklenim) - Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayanın bir kısmının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Kısmen Bakiyeyi Yüklenim) veya bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle bir kısmının satın alınarak halka satılmasının (Kısmen Tümünü Yüklenim) satışı yapana taahhüt edilmesi suretiyle gerçekleştirilebilir.

12 Alım Satıma Aracılık Faaliyeti
Alım satıma aracılık; daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık sıfatıyla ve ticari amaçla alım satımını ifade eder. Yatırım kuruluşları, gerek borsa gerekse borsa dışında alım satıma aracılık işlemlerine başlamadan önce müşterileriyle, yazılı bir sözleşme yapmak zorundadırlar. Bu sözleşmenin imzalanmasından önce sermaye piyasası işlemlerinin risklerini açıklayan “Sermaye Piyasası İşlemleri Risk Bildirim Formu”nun müşterilere imzalatılması gerekir. Bu form imzalatılmadan müşteriler ile sözleşme imzalanamaz ve işlem yapılamaz.

13 YATIRIM ORTAKLIKLARI 6362 sayılı SPK’ya göre yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, girişim sermayesi yatırımları ile Kurulca belirlenecek diğer varlık ve haklardan oluşan portföyleri işletmek amacıyla, paylarını ihraç etmek üzere kurulan sabit veya değişken sermayeli anonim ortaklıklardır.

14 Yatırım Ortaklıklarının Kuruluş Şartları
Kayıtlı sermayeli anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, Başlangıç sermayelerinin Kurulca belirlenen miktardan az olmaması, Paylarının nakit karşılığı çıkarılması ve pay bedellerinin kuruluş sırasında tam ve nakden ödenmesi, Ticaret unvanlarında “Yatırım Ortaklığı” ibaresinin bulunması, Esas sözleşmelerinin SPK ve ilgili düzenlemelerde yer alan hükümlere uygun olması, Kurulca yetkilendirilmiş bir kuruluşun portföy saklama hizmetini yürütmek üzere belirlenmiş olması, Kurulca belirlenecek diğer şartları taşıması.

15 Yatırım Ortaklıkları Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları, sermayesi her zaman net aktif değerine eşit olan yatırım ortaklıklarıdır. Net aktif değer ise varlıkların toplamından borçların toplamının düşülmesi suretiyle bulunan tutarı ifade eder. Değişken sermayeli yatırım ortaklığının payları, yatırımcı payları ile nama yazılı olması zorunlu olan kurucu paylarından oluşur. Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarının paylarının itibari değeri bulunmaz. Kurucu payları, sermaye taahhüdünü yerine getirmek suretiyle değişken sermayeli yatırım ortaklığını kuranlara tahsis edilir. Yatırımcı payları, sahibine idari haklar vermez.

16 Yatırım Ortaklıkları Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları, pay ihraç eder ve ihraç olunan payları itfa eder. Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları, pay sahibinin talebi üzerine payları itfa etmek ve ortaklık sermayesinde buna karşılık gelen pay bedelini geri ödemekle yükümlüdür. Değişken sermayeli yatırım ortaklıklarında, 6102 sayılı Kanunun; anonim şirketlerde esas sermayeye, asgari sermaye miktarına, esas sözleşmenin asgari içeriğine, ayni sermaye taahhütlerine, nominal değere, ortaklığın kendi paylarını iktisap veya rehin olarak kabul etmesine, sermaye artırım ve azaltımı usulüne, pay taahhüdü ve ödenmesine, pay devrine ilişkin kısıtlamalarına, kâr-zarar hesabı ve kârın dağıtımına, yedek akçelere ve tasfiyeye ilişkin hükümleri uygulanmaz.

17 Menkul Kıymet Yatırım Ortaklığı
Menkul kıymet yatırım ortaklıklarına ilişkin esaslar tarihli SPK tebliği ile düzenlenmiştir. MKY Ortaklığı, Kanun hükümleri uyarınca aşağıda belirtilen varlıklar ve araçlardan oluşan portföyü işletmek amacıyla anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumudur. a) Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulu ihraççılara ait paylar, özel sektör ve kamu borçlanma araçları, b) Yabancı özel sektör ve kamu borçlanma araçları ve ihraççı payları, c) Borsada işlem görmeleri kaydıyla; altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilmiş sermaye piyasası araçları, ç) Kira sertifikaları, repo ve ters repo işlemleri, türev araçlar, varantlar ve sertifikalar, d) Takasbank para piyasası işlemleri, e) Borsalarda gerçekleştirilen türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri, f) Kurulca uygun görülen diğer varlık ve araçlar.

18 MKYO Kuruluş Şartları Kayıtlı sermayeli anonim ortaklık şeklinde kurulması, Kurucularının, ortaklığın çıkarılmış sermayesinin asgari %49’u oranındaki paylarının, belirli süre ve esaslar dahilinde halka arz edileceğini Kurula taahhüt etmiş olması, Başlangıç sermayesinin 20 milyon TL’den az olmaması, Paylarının nakit karşılığı çıkarılması ve pay bedellerinin kuruluş sırasında tam ve nakden ödenmesi, Ticaret unvanında "Menkul Kıymet Yatırım Ortaklığı" ibaresini taşıması, Kurucularından en az birisinin lider sermayedar olması (Lider sermayedar, halka arz sonrasındaki pay edinimleri hariç olmak üzere, ortaklıkta tek başına veya bir araya gelmek suretiyle sermayenin asgari %25’i oranındaki paylara sahip olan ortak ya da ortaklardır) Kurulca yetkilendirilmiş bir kuruluşun portföy saklama hizmetini yürütmek üzere belirlenmiş olması, zorunludur.

19 MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIKLARININ YÖNETİM İLKELERİ
Riskin Dağıtılması İlkesi Profesyonel Yönetim Menkul Kıymet Portföyü İşletmek Ortaklıktan Doğan Haklar Mal Varlığının Korunması

20 Menkul Kıymet Yatırım Ortaklığı
Tüm anonim şirketler gibi menkul kıymet yatırım ortaklıkları da kurucuların koymuş olduğu sermayeyi temsil etmek üzere pay ihraç ederler. Bir menkul kıymet yatırım ortaklığının paylarına yatırım yapmak isteyen tasarruf sahipleri, Borsa'da işlem yapmaya yetkili bir aracı kuruluşa talimat vererek bir ortaklığın paylarını alabilirler ya da ellerindeki payları yine aracı kuruluşlar aracılığı ile Borsa'da satabilirler. Menkul kıymet yatırım ortaklığı payları Borsa’nın “Hisse Senetleri Piyasası"nın bir alt pazarı olan “Kurumsal Ürünler Pazarı”nda işlem görmektedir. Menkul kıymet yatırım ortaklığı payları borsada işlem gördüğü için bu payların fiyatı borsada oluşan arz ve talebe göre oluşmaktadır.

21 Yatırım Fonları Tasarruf sahiplerinden fon katılma payı karşılığında toplanan para ya da diğer varlıklarla, tasarruf sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre Kurulca belirlenen varlık ve haklardan oluşan portföy veya portföyleri işletmek amacıyla portföy yönetim şirketleri tarafından fon iç tüzüğü ile kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan mal varlığına yatırım fonu adı verilir. Portföy yönetim şirketi, fonu, yatırım fonu katılma payı sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde temsil eder, yönetir veya yönetimini denetler.

22 Yatırım Fonları Kollektif yatırım kuruluşları, hukuki yapılarına göre ayrı ve bağımsız bir tüzel kişilik olarak kurulduklarında yatırım ortaklığı, başka bir tüzel kişilik tarafından bir sözleşme çerçevesinde kurulduklarında ise yatırım fonu olarak adlandırılır. Yatırım fonlarına ilişkin düzenleme tarihinde yayımlanan «Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar» tebliğidir. Bu tebliğ tarihinde yürürlüğe girecektir. Bu tebliğe göre yatırım fonlarının şemsiye fon şeklinde kurulması zorunludur. Şemsiye fon, katılma payları tek bir içtüzük kapsamında ihraç edilen tüm fonları kapsayan yatırım fonudur.

23 Yatırım Fonları Şemsiye fon, aşağıda belirtilen varlıklar ve işlemlerden oluşan portföy veya portföyleri işletmek amacıyla kurulur ve bunun dışında herhangi bir işle uğraşamaz. a) Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye'de kurulan ihraççılara ait paylar, özel sektör ve kamu borçlanma araçları, b) Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapılabilen yabancı özel sektör ve kamu borçlanma araçları ile ihraççı payları, c) 12 aydan uzun vadeli olmamak üzere vadeli mevduat, katılma hesabı ve mevduat sertifikaları, ç) Borsada işlem görmeleri kaydıyla; altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilen sermaye piyasası araçları, d) Fon katılma payları, e) Repo ve ters repo işlemleri, f) Kira sertifikaları, g) Gayrimenkul sertifikaları, ğ) Varantlar ve sertifikalar, h) Takasbank para piyasası işlemleri, ı) Türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri, i) Kurulca uygun görülen özel tasarlanmış yabancı yatırım araçları ve ikraz iştirak senetleri, j) Kurulca uygun görülen diğer yatırım araçları.

24 Yatırım Fonları Fonun mal varlığı, portföy yönetim şirketi ve portföy saklama hizmetini yürütecek kuruluşun mal varlığından ayrıdır. Fon mal varlığı, fon hesabına olması ve fon iç tüzüğünde hüküm bulunması şartıyla kredi almak, türev araç işlemleri, açığa satış işlemleri veya fon adına taraf olunan benzer nitelikteki işlemlerde bulunmak haricinde teminat gösterilemez ve rehnedilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, üzerine ihtiyati tedbir konulamaz ve iflas masasına dâhil edilemez. Fon mal varlığının tasfiyesi durumunda yalnızca katılma payı sahiplerine ödeme yapılabilir.

25 Yatırım Fonları Katılma payı, yatırımcının sahip olduğu hakları taşıyan ve fona katılımını gösteren, kayden izlenen sermaye piyasası aracıdır. Katılma paylarının halka arz edilmesi veya belirli kişi ve/veya kuruluşlara tahsisli ya da nitelikli yatırımcılara satılması zorunludur. Katılma paylarının itibari değeri yoktur. Fon birim pay değeri, fon toplam değerinin katılma paylarının sayısına bölünmesiyle elde edilir. Fonların birim pay değerinin günlük olarak hesaplanması ve ilan edilmesi esastır.

26 Yatırım Fonları Örnek olarak; Eğer 100 TL'nizi katılma payı başına toplam değeri 1 TL olan bir fona yatırırsanız 100 adet katılma payı alabilirsiniz. Eğer katılma payı başına fon toplam değeri 0,9TL'ye düşerse (çünkü fon portföyü düşmüştür) hala 100 adet katılma payınız vardır, fakat yatırımınızın değeri şimdi 90 TL'ye düşmüştür. Eğer katılma payının fiyatı 1,1TL’ye çıkarsa, yatırımınız 110TL'ye çıkar (bu örnekte alım satım komisyonunun olmadığı varsayılmıştır.) Yukarıda belirtilen işlemlerin yapılması esnasında fonun portföyünde bulunan varlıklardan elde edilen faiz, temettü, alım satım kazancı ve günlük değer artışları aynı gün fona gelir olarak kaydedilmekte dolayısıyla katılma paylarının her gün için hesaplanan pay fiyatına yansıtılmaktadır. Bu surette belirli bir tarihte fondan ayrılan yatırımcı o güne kadar fonun kazancında (zararından) kendi payına düşen miktarı almış olmaktadır.

27 Yatırım Fonu Türleri Şemsiye fonlar aşağıdaki türlerde kurulabilir.
a) Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak; 1) Yerli ve/veya yabancı kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar "BORÇLANMA ARAÇLARI ŞEMSİYE FONU", 2) Yerli ve/veya yabancı ihraççıların paylarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar "HİSSE SENEDİ ŞEMSİYE FONU", 3) Borsada işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar "KIYMETLİ MADENLER ŞEMSİYE FONU", 4) Diğer fonların ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlar "FON SEPETİ ŞEMSİYE FONU", b) Portföyünün tamamı devamlı olarak, vadesine en fazla 184 gün kalmış likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan ve portföyünün günlük olarak hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fonları kapsayan şemsiye fonlar "PARA PİYASASI ŞEMSİYE FONU", c) Portföyünün tamamı devamlı olarak, kira sertifikaları, katılma hesapları, ortaklık payları, altın ve diğer kıymetli madenler ile Kurulca uygun görülen diğer faize dayalı olmayan para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlar "KATILIM ŞEMSİYE FONU",

28 Yatırım Fonu Türleri ç) Portföy sınırlamaları itibarıyla yukarıdaki türlerden herhangi birine girmeyen fonları kapsayan şemsiye fonlar "DEĞİŞKEN ŞEMSİYE FON", d) Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılmak üzere kurulmuş olan fonları kapsayan şemsiye fonlar "SERBEST ŞEMSİYE FON", Uygun bir yatırım stratejisine ve garantör tarafından verilen garantiye dayanılarak taahhüt edilen fonları kapsayan şemsiye fonlar "GARANTİLİ ŞEMSİYE FON", Uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlanan fonları kapsayan şemsiye fonlar "KORUMA AMAÇLI ŞEMSİYE FON» olarak adlandırılır. Fon toplam değerinin en az %80’i devamlı olarak menkul kıymet yatırım ortaklıkları payları hariç olmak üzere BİAŞ’ta işlem gören ihraççı paylarından oluşan ve hisse senedi şemsiye fonuna bağlı olarak ihraç edilen fonlar "Hisse Senedi Yoğun Fon" olarak kabul edilir. Kurulca uygun görülmesi koşuluyla, yukarıda sayılanlar dışında yeni şemsiye fon türleri belirlenebilir.

29 Portföy Yönetim Şirketi
Portföy yönetim şirketi, ana faaliyet konusu yatırım fonlarının kurulması ve yönetimi olan anonim ortaklıktır. Portföy yönetim şirketleri ile ilgili düzenleme tarihinde yayımlanan «Portföy Yönetim Şirketleri ve Bu Şirketlerin Faaliyetlerine İlişkin Esaslar» tebliğidir. Bu tebliğ tarihinde yürürlüğe girecektir.