RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ

Risk Değerlendirmesi Uygulaması ile İlgili Açıklama
RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ Risk Değerlendirmesi Uygulaması ile İlgili Açıklama *Risk Değerlendirme uygulaması, tarihli sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan İş Sağlığı Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği ve 6331 Sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu ile uygulamaya girmiştir. *Tüm işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesinin yapılmış olması 6331 sayılı İş Sağlığı Kanunu’nun yürürlük maddesi uyarınca tarihi itibariyle zorunlu hale geldi. Ancak, risk değerlendirmelerinin tamamlanması gereken son tarih henüz belirtilmemiştir. *Uygulamaya ilişkin düzenlemeler tarihli Resmi Gazete’ de yayımlanan İş Sağlığı Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği ile hüküm altına alınmış oldu. Ancak, uygulamanın detayları Bakanlık tarafından yapılacak açıklama ile belirtilecektir ve Bakanlığın bu konudaki çalışmaları henüz tamamlanmamıştır.

Konuyla ilgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın duyurusu ise aşağıdaki gibidir; "Tüm işyerlerinde; iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesinin yapılmış olması 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun yürürlük maddesi uyarınca tarihi itibari ile zorunlu bulunmakta olup bu tarih dışında belirlenen bir tamamlama süresi bulunmamaktadır. Uygulamaya ilişkin düzenlemeler tarihli Resmi Gazetede yayımlanan “İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği” ile hüküm altına alınmıştır. Ayrıca; Bakanlığımızca, işyerlerine yapılacak risk değerlendirmelerine yol gösterecek ve bu değerlendirmenin işverenlerin kendileri tarafından yapılması konusunda yol gösterecek kontrol listelerinin hazırlık çalışmaları devam etmektedir."

AMAÇ: Risk analizi, Risk değerlendirmesi ve yönetimi ile ilgili kavramlar ile risk analizi ve değerlendirmesi yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak. HEDEF: Risk analizi ve değerlendirmesi yapabilecek temel bilgi düzeyine ulaşmak

TEMEL BÖLÜMLER VE İÇERİKLERİ
1.Risk Algılama(45) Tehlike, risk, risk değerlendirmesi, kabul edilebilir risk, güvenlik, olay, ramak kala kavramları 2.Risk Algılama Kültürünün oluşturulması (90) Riskler insanlar tarafından nasıl algılanır Risk algılamayı etkileyen faktörler 3.Risk Değerlendirmesi (135) Yasal Durum, Risk Değerlendirme işlem basamakları Tehlikelerin Tespiti, Risklerin belirlenmesi ve derecelendirilmesi, 4.Risk Değerlendirmesi (90) Risk Kontrol önlemleri ve uygulanması, İzleme 5.Risk Değerlendirme Metotları (135) Risk Değerlendirme Metotları, Matris, Çeklist, FMEA, Hazop, FTA, ETA v.b. 6.Uygulama (45) Risk değerlendirmesi uygulamaları örnekleri

TANIMLAR, TEHLİKE VE RİSK KAVRAMLARI
RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ TANIMLAR, TEHLİKE VE RİSK KAVRAMLARI Tanımlarda, TS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme Yönetmeliği esas alınmıştır. Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini

Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olay Sağlığın bozulması: Bir iş faaliyetinin veya işle ilgili durumun yol açtığı ve/veya kötüleştirdiği belirlenebilir, olumsuz fiziksel veya ruhsal durum Olay:Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar.

Kaza: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır. Risk:Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali.

Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları. Güvenlik: İşin yapılması ve yürütümü sırasında oluşan risk yada risklerin, tanımlanmış bir zaman aralığı süresince, kabul edilemez düzeyin dışında kalma yeteneği

Bir kuruluşun sağlık ve güvenlik şartlarını sağlamak, iyileştirmek ve sürdürmek için yürütülen girişimlerin tamamıdır. (İLO-OHS 2001 İSG Yönetim Sistemi Rehberi) Kabul edilebilir risk: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesi.

RİSK ALGILAMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER -Korkutuculuk düzeyi, -Anlaşılabilirlik düzeyi,
-Etkilenecek kişi sayısı, -Tehlikenin ve riskin ne ölçüde anlaşılabildiği, -Riskin ne derece eşit dağıldığı, -Riskin ne derece önlenebileceği ve -Riskin kişisel olarak kabullenilip kabullenilmediği. gibi faktörler kişiler tarafından riskin algılama düzeyini etkilemektedir. Risk algılama Zaman RİSK ? Ciddi kaza

RİSK ALGILAMASI- ZAMAN İLİŞKİSİ

RİSK ALGILAMASI İSTATİSTİĞİ : ABD
RİSK ALGILAMASI İSTATİSTİĞİ : ABD. de yapılan bir risk algılaması anket çalışmasında, Amerikan halkının günlük hayatında kendisi için en fazla risk olarak algıladığı olaylar aşağıda verilmiştir . Ankete verilen cevaplardan anket yapıldığı dönemde Amerika da ve dünyada yaşanan ve henüz etkisini kaybetmemiş olan önemli kaza ve olayların neler olduğu hemen anlaşılmaktadır.

RİSK YÖNETİMİNDE İNSAN Gökdelenlerin ilk yapılmaya başlandığı yıllarda riski kabullenmek olumlu bir imaj olarak reklamlarda kullanılabiliyordu.

TEHLİKE RİSK Kapalı Ortamda Çalışma Bir tank içinde kaynak yapan çalışanın yangına maruz kalması ya da kaynak gazlarından zehirlenmesi Elektrik Enerjisi İzolasyonu yetersiz ya da hatalı elektrikli bir iş ekipmanını kullanan çalışanın elektrik şokuna kapılması Elle taşıma Ağır yükleri elle taşıyan çalışanın, kas-iskelet sistemi hastalıklarına yakalanması

TEHLİKE - RİSK Sürekli olarak yüksek seviyede gürültülü işlerde
çalışanların kalıcı işitme kaybına uğraması Not: Yüksek ses şiddeti düzeyi 85 dB(A)´nın üzerindedir. Koruyucusu olmayan bir oksi-yanıcı gaz sistemi ile çalışan işçinin kazaya uğraması Kişinin yüksekten düşmesi Malzeme düşmesi

NEDEN RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMALIYIZ ?
Mevzuat yönünden, Sağlayacağı psiko-sosyal ve ekonomik yararlar yönünden İşletme açısından yararları Ülke açısından yararları

RİSK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARINDA ÜST YÖNETİMİN ROLÜ NEDİR
RİSK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARINDA ÜST YÖNETİMİN ROLÜ NEDİR ? ÜST YÖNETİM; Kuruluşta İSG Yönetim Sistemi oluşturmak ve Risk Değerlendirme uygulanmasına geçmek için, bu konuda üst yönetim stratejik bir karar almak zorundadır. RİSK YÖNETİMİ – YÖNETİCİNİN ROLÜ Yönetici; yükümlülüklerinin ve sorumluluklarının neler olduğunu belirlemeli, dikkate alması gerekli hususları değerlendirerek, öncelik sıralaması yapmalı ve öncelikler arasında İSG konusuna hangi sırada yer vereceğine karar vermelidir.

Risk Değerlendirme Yönetmeliğine göre İşveren Yükümlülüğü ve Risk Değerlendirme Ekibi
MADDE 5- İşveren yükümlülüğü; (1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. (2) Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. (3) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder.

Risk Değerlendirme Yönetmeliğine göre
MADDE 6 - Risk değerlendirmesi ekibi; Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. İşveren veya işveren vekili. İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. İşyerindeki çalışan temsilcileri. İşyerindeki destek elemanları. İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar.

MADDE 6 - Risk değerlendirmesi ekibi;
Risk Değerlendirme Yönetmeliğine göre MADDE 6 - Risk değerlendirmesi ekibi; (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. (3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir.

MADDE 6 - Risk değerlendirmesi ekibi;
Risk Değerlendirme Yönetmeliğine göre MADDE 6 - Risk değerlendirmesi ekibi; (4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz. (5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar.

Bugün geldiğimiz noktada risk yönetimi ve değerlendirmesi İş sağlığı ve güvenliğine yeni yaklaşım felsefesinin en önemli unsurunu oluşturmaktadır. Bunun en önemli nedenleri şöyle sıralanabilir. *İSG’ ye eski yaklaşımda tehlike bazlı düşünme esas alınmıştır. *Yeni yaklaşımda ise risk bazlı düşünme esas alınmıştır. *Eski yaklaşımda toplu koruma önlemlerinden çok kişisel korunma önlemleri öne çıkmıştır. *Yeni yaklaşımda ise proaktif olma ve önleyici tedbirler dediğimiz toplu koruma önlemleri önem kazanmıştır.

*Eski yaklaşımda İSG konusunda özel eğitimlere tabi tutulmuş profesyonel uzman katkısı yasal olarak istenmez iken yeni yaklaşımda sanayiden sayılan ve 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerleri için İSG uzmanlarından hizmet alınması zorunlu hale getirilmiştir. *Eski yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta insan sağlığına zarar vermeyecek olduğunun belgelendirmesi yapılmazken yeni yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta güvenli imal edilmesinin yolunu sağlayan CE belgelendirme sistemi zorunlu hale getirilmiştir.

Burada sıralanan nedenlerle yeni yaklaşımın temel prensiplerinden birisi risk değerlendirmesi olmuştur. Çünkü risk değerlendirmesi, önleyici bir mantık içerisinde henüz bir bedel ödemeden alınacak önlemlerin neler olduğunun belirlenmesi için yapılan bilimsel bir çalışmadır.

İşyerleri ve hatta günlük yaşantımızda bulunduğumuz çevremiz tehlikelerle ve bu tehlikelerin neden olabileceği risklerle doludur. İşte karşı karşıya kaldığımız bu riskler bize zarar vermeyecek önleyici tedbirlerle güvenli hale getirilmiştir. Bu nedenlerle bizler onları kendimiz için bir risk olarak algılamamaktayız. Aynı şekilde işyerlerinde üretim amacıyla kullandığımız tüm ekipmanlar, tesisler ve kullanılan enerji kaynakları da çalışanlara zarar vermeyecek şekilde sürekli olarak güvenli hale getirilmeye çalışılmıştır. Risk değerlendirmesi çalışmalarında işte bu güvenlik donanımlarının yeterli olup olmadığı ile yeterli değilse alınması gerekli yeni önlemlerin neler olduğunun tespiti için yapılan çalışmaların bir bütünüdür.

Bugün ülkeler iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpları azaltmak ve bu yolla kaybedilen maddi değerleri ekonomiye kazandırmak için yoğun bir çaba içerisine girmişlerdi. İş sağlığı ve güvenliği konusuna bilimsel bir temel üzerinde yaklaşan gelişmiş ülkeler bu kayıplarını çok az seviyelere çekmeye başarmışlardır. Bu kayıplarla ilgili olarak çok ciddi çalışmalar yapılmasına rağmen, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca, kayıpların yıllık toplamının milyar TL/yıl civarında olduğu tahmin edilmektedir. İş kazaları ve meslek hastalıklarını bu ekonomik kayıplarının yanında kayıpların psikolojik ve sosyolojik etkileri de dikkate alındığında, çok ciddi bir sorun ile karşı karşıya bulunduğumuz bir gerçektir.

İşte iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu bu kayıpların azaltılabilmesi için yapılacak çalışmalara bir temel oluşturmak ve belirlenen yüksek düzeydeki risklerle ilgili olarak önleyici faaliyetler başlatabilmenin bilimsel yolu risk değerlendirmesi yapmaktır. Çalışma ortamı gözle görünen veya görünmeyen tehlikelerle doludur. Bu tehlikelerden kaynaklanan riskleri tahmin etmek ve kabul edilemez olanları ortadan kaldırmak için izlenecek en iyi bilimsel esaslı çalışma RİSK DEĞERLENDİRMESİDİR. Genel manada ve en basit haliyle RİSK; Bir tehlikeden kaynaklanan olayın ortaya çıkma olasılığı ile bu olayın sebep olacağı etkinin şiddeti arasındaki bağlantıdır.

YASALARDA RİSK DEĞERLENDİRMESİ
20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerini kapsayan ve 30 Aralık 2012 de yürürlüğe giren “İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ” gereğince Risk Değerlendirmesi Aşamaları: YÖNETMELİK MADDE 7 –Risk değerlendirmesi (1) Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere; I- Tehlikeleri tanımlama, II- Riskleri belirleme ve analiz etme, III- Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, IV- Dokümantasyon, V- Yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir. (2) Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır.

RİSK DEĞERLENDİRMESİ NE ZAMAN YAPILMALIDIR?
-İşe başlarken veya daha önce hiç yapılmamışsa, -İşte herhangi bir değişiklik halinde, -İş kazası,meslek hastalığı veya bir ramak kaldı olayından sonra, -Mevzuatlarda belirtilen düzenli aralıklarla yapılması gerekmektedir.

RİSK DEĞERLENDİRMESİ

RİSK DEĞERLENDİRMESİ KİŞİ YAKLAŞIMININ YARARLARI -Çabuk netice alınmasını sağlar, -Kişinin diğer uzmanlar tarafından yönlendirilmesini engeller -Kişiye, İSG konusunda tek yetkili ve otorite olduğu hissini verir -Maliyeti düşüktür. BİREY YAKLAŞIMININ DEZAVANTAJLARI -Teknik uzmanlık gerektirir. -Yönetimin “İSG iş güvenliği uzmanının işidir” anlayışının yerleşmesini sağlar. -Tek boyutlu olması yetersizlik getirebilir. -Katılım sağlanamadığından çalışanlar kendi bölümlerinde tehlike ve risklerin olmadığını savunurlar. -Kişilerin farklı kavrama seviyeleri değerlendirmeyi etkileyebilir.

RİSK DEĞERLENDİRMESİ TAKIM YAKLAŞIMININ YARARLARI : *Gerekli bilgi tüm çalışanlar tarafından sağlanabilir. *Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde edilebilir. *Katılanlara aidiyet ve işbirliği ruhu kazandırır *Yöneticilerin katılımı, yapılan çalışmalara ve sonuçlarına herkesin sahip çıkmasını sağlar. TAKIM YAKLAŞIMININ DEZAVANTAJLARI : *Takım çalışmalarından netice daha geç alınabilir. *Takım içi etkileşim sonucu etkileyebilir *Çalışılması gereken zaman ve maliyet yüksek olur.

5 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRMESİ
1. TEHLKİKELERİN TESPİT EDİLMESİ 2. RİSKLERİN BELİRLENMESİ VE DERECELENDİRİLMESİ 3. KONTROL TEDBİRLERİNE KARAR VERİLMESİ 4. DOKÜMANTASYON (KONTROL TEDBİRLERİNİN TAMAMLANMASI) 5. İZLEME VE TEKRAR ETME

TEHLİKELERİN TANIMLANMASI
YÖNETMELİK MADDE 8 – (1) Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. a) İşyeri bina ve eklentileri. b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler. c) Üretim süreç ve teknikleri. ç) İş ekipmanları. d) Kullanılan maddeler. e) Artık ve atıklarla ilgili işlemler. f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar. g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri. ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları.

ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. i) İşyerinin teftiş sonuçları. j) Meslek hastalığı kayıtları. k) İş kazası kayıtları. l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar. m) Ramak kala olay kayıtları. n) Malzeme güvenlik bilgi formları. o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları. p) Acil durum planları. r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.

(2) Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir. (3) Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur. a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler. b)Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler.

ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler. d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler. e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler. f) İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler.

g) Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler. ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler. h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. (4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.

Şu üç soru tehlikeleri tanımlamamıza olanak tanır; 1-Tehlike Kaynakları nelerdir? 2-Bu tehlikeden kim yada ne zarar görebilir? 3-Zarar nasıl ortaya çıkabilir?

Tehlikeler tespit edilirken özellikle iş ekipmanları ve sistemler, binalar tehlikenin kaynağı olarak görülmeli, ve bu kaynaktan hangi yolla zarar oluşacağı sorusu sorulmalıdır. Bu sorunun cevapları o kaynaktan oluşacak tehlikeleri ortaya çıkaracaktır. Bu yolla bir kaynaktan birden fazla tehlikenin oluşacağı tespit edilebilecektir. Yani bir kaynaktan birden fazla tehlike oluşur, her bir tehlikeden de bir den fazla risk oluşur. Bu sistematik yaklaşım içerisinde bir işyerinde tehlikeler şu yollarla tespit edilebilir. a-Geçmiş kayıtları inceleyerek b-Mevcut durumu inceleyerek c-Mevzuat ve literatürü inceleyerek Bunların Toplamı= İşyeri Tehlikeleri

a-Geçmiş kayıtların incelenmesi: -Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi, -İş kazası ve ramak kaldı raporlarının incelenmesi, -İSİG Kurulu yıllık faaliyet raporlarının değerlendirilmesi, -Kamu ve özel denetim elemanları raporlarının incelenmesi, -Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi,

b-Mevcut durumu incelenmesi: -Kimyevi, fiziki ve biyolojik etkenlerin listesi -İş ekipmanlarının incelenmesi, -Çalışma çevresinin incelenmesi, -Ergonomik şartların incelenmesi -İş aktivitelerinin gözden geçirilmesi -İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi -Organizasyonun incelenmesi

c-Mevzuat ve literatürün incelenmesi -İSG mevzuatının incelenmesi, -İlgili diğer mevzuatların incelenmesi, -Standartların incelenmesi, -İLO normlarının incelenmesi, -Literatür taraması, -İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi, -Uzman yorumlarından yararlanılması,

Bu yollarla tespit edilecek tehlikeler şu yollarla sistematik olarak gruplandırılabilir. TEHLİKELERİN GRUPLANDIRILMASI 1. Mevzuat esaslı gruplama, 2. Proses esaslı gruplama, 3. Yerleşim esaslı gruplama, 4. Bilimsel esaslı gruplama, 5. Karma gruplama,

1. Mevzuat esaslı gruplama, 6331 sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu ve İlgili yönetmelikler; - Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik. - İşyeri Bina Ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık Ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik -Yapı İşlerinde Sağlık Ve Güvenlik Yönetmeliği -İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği -Asbestle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik -Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik -Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği -Gürültü Yönetmeliği -Titreşim Yönetmeliği

-Güvenlik Ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği -Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik -Yeraltı Ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği -Sondajla Maden Çıkarılan İşletmelerde Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği -Kişisel koruyucu donanım yönetmeliği -Kişisel koruyucu donanımların kullanılması hakkında yönetmelik -Kanserojen ve mutajen maddeler hakkında yönetmelik -Biyolojik etkenlere maruziyet risklerinin önlenmesi hakkında yönetmelik -Geçici veya belirli süreli işlerde iş sağlığı ve güvenliği hakkında yönetmelik,

-Balıkçı Gemilerinde Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik -Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik -İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği -İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik -İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

2. Proses Esaslı Gruplama İşyerinde bir yönetim sistemi TS EN ISO 9001, ve TS Yönetim sistemlerinde biri veya bir kaçının kurulduğu ve Proseslerin belirlendiği işyerlerinde uygulanabilir bir yaklaşımdır. 3.Yerleşim Esaslı Gruplama İşyerinin fiziki yerleşim sistemine göre her bir bağımsız fiziki bölümdeki bütün tehlikelerin gruplandırılması yöntemidir.

4- Bilimsel Esaslı Gruplama Bu sistemde tehlikeler; Mekanik Tehlikeler, Elektrik Tehlikeleri, Fiziksel Tehlikeler, Kimyasal Tehlikeler, Biyolojik Tehlikeler, Çevresel Tehlikeler, İdari Tehlikeler, Organizasyonel Tehlikeler. İnsanlardan kaynaklanan Tehlikeler v.b olmak üzere gruplandırılmaktadır. 5- Karma Gruplama En çok kullanılan yöntemdir. İşyerinin girişinden başlayarak yerleşim ve iş akışına göre sıra ile başlanıp, gerekirse her bir bölüm içerisinde bilimsel esaslı gruplandırma veya mevzuat esaslı gruplandırmaların iç içe yapıldığı gruplandırmadır.

RİSKLERİN BELİRLENMESİ VE ANALİZİ
YÖNETMELİK MADDE 9 – (1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. (2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. (3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. (4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. (5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir.

Risk değerlendirmesinin 2. Adımında tehlikelerden kaynaklanan risklerin ne yada neler olabileceğine karar verilir . Aşağıda şematik olarak da gösterildiği gibi bir tehlikeden birden fazla risk oluşabileceği hiçbir zaman unutulmamalıdır.

Risklerin belirlenmesi aşamasından sonra tercih edilen nicel veya nitel yöntemlerle risklerin derecelendirilmesine geçilir. Bu derslerde en klasik ve temel risk değerlendirme modeli olan MATRİS sistemi 5 li, matris olarak esas alınmıştır. R = O X Ş R = Risk O = Olabilirlik (Tehdidin olma ihtimali) Ş = Şiddet (Zararın Derecesi) olarak ifadelendirilmiştir.

Olabilirlik Derecelendirme 1-ÇOK KÜÇÜK : Yılda Bir 2-KÜÇÜK : Üç Ayda Bir 3-ORTA : Ayda Bir 4-YÜKSEK : Haftada Bir 5-ÇOK YÜKSEK : Her Gün Olası sonuçlar ve zararın şiddetinin hesaplanmasında aşağıdaki skala kullanılmıştır. Şiddet Derecelendirme (İnsana Yönelik) 1-ÇOK HAFİF : İş saati kaybı yok, 2-HAFİF : İş günü kaybı yok, 3-ORTA : Hafif yaralanma, 4-CİDDİ : Ölüm, Uzuv kaybı, 5-ÇOK CİDDİ : Birden çok ölüm, Sonuçların değerlendirilmesi için aşağıdaki risk matrisi oluşturulmuştur.

RİSK DÜZEYİ VEYA RİSK SKORU

Oluşturulan risk matrisine göre kabul edilebilirlik, yasal şartlar, yerel özellikleri ve işyeri şartları dikkate alınarak aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. SONUÇ EYLEM 15, 16, 20, 25 KABUL EDİLEMEZ RİSK Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı 8, 9, 10, 12 DİKKATE DEĞER RİSK Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli 1, 2, 3, 4, 5, 6 KABUL EDİLEBİLİR RİSK Acil tedbir gerektirmeyebilir

1. BÖLGE: KABUL EDİLEBİLİR RİSKLER İhtimal ve şiddeti düşük bölge, risk skoru küçük olan risklerdir. Bu bölgede yer alan riskler genellikle KABUL EDİLEBİLİR RİSKLER olarak tanımlanmaktadır ve inceleme anında kontrolü yeterli olup, gerçekleşmesi halinde işletme için önemli bir zarar doğurmayacak risklerdir. 2. BÖLGE: TRANSFERİ GEREKEN RİSKLER İhtimali Düşük - Şiddeti Yüksek bölge risk skoru orta Bu bölgede yer alan riskler genellikle TRANSFER EDİLMESİ GEREKLİ RİSKLER olarak tanımlanmaktadır. İhtimal asgari düzeye indirilmesine rağmen gerçekleştiğinde işyeri için kabul edilemez nitelikte sonuçlar doğurabilecek olan riskler. Bu sonuçlardan korunmak için; 1.Risk sonuçları sigorta şirketiyle paylaşılır veya tamamı devredilir. 2.Risk teknolojiye transfer edilir. 3.Proses veya işlem kısmen uzman bir kuruluşa verilir. 4.Ürün tamamen piyasadan temin edilebilir.

3. BÖLGE: AZALTILABİLİR RİSKLER İhtimali yüksek - Şiddeti düşük bölge Risk Skoru ORTA Bu bölgede yer alan riskler genellikle AZALTILMASI GEREKLİ RİSKLER olarak tanımlanmaktadır. İnceleme anında kontrol önlemleri yetersiz olup, risk kontrol önlemlerinden hiyerarşik sıraya uygun olarak bir veya bir kaçının uygulanması ile risklerin kabul edilebilir sınırlara getirilmesi mümkün olan riskler. 4. BÖLGE:KABUL EDİLEMEZ RİSKLER İhtimali ve Şiddeti Yüksek bölge Risk Skoru yüksek Bu bölgede yer alan riskler KABUL EDİLEMEZ RİSKLER olarak tanımlanmaktadır. Mevcut şekliyle çalışılması halinde güvenlik kontrolünün mümkün olamayacağı düşünülen yüksek düzeyli riskler.

3. ADIM: KONTROL TEDBİRLERİNE KARAR VERMEK
Bu adımda özellikle kabul edilemez düzeyde bulunan risklerin kabul edilebilir düzeye indirilmesi için gerekli olan kontrol tedbirlerine karar verilir. TEMEL KURAL : TEHLİKE ORTADAN KALDIRILMALIDIR BU MÜMKÜN DEĞİLSE AŞAĞIDAKİ YÖNTEMLER KULLANILARAK RİSK KABUL EDİLEBİLİR DÜZEYE İNDİRİLMELİDİR. Risk değerlendirmesinin en önemli adımlarından biri olan bu adımda risk kontrol önlemlerinin neler olacağı ve bu önlemlerin belirlenmesinde ne tür bir öncelik tercihinde bulunacağı belirlenir.

YÖNETMELİK MADDE 10 – Risk kontrol adımları
(1) Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır. a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır. b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır. 1)Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması. 2)Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi. 3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi. c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya da işyeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur. ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır.

(2) Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır. (3) Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır.

Önleyici Tedbirler : İhtimali azaltıcı tedbirlerdir.
YÖNETMELİK MADDE 10 – Risk kontrol adımları Önleyici Tedbirler : İhtimali azaltıcı tedbirlerdir. Koruyucu Tedbirler :Şiddeti azaltıcı tedbirlerdir. Risk kontrol önlemlerinin hiyerarşik düzeni; 1-Tehlikelerin ortadan kaldırılması, (Riskleri kaynağında yok etmeye çalışmak) 2-Tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla değiştirmek, (İkame) 3-Mühendislik önlemlerini uygulamak; Otomasyon, Tecrit,(ayırma) Uzaklaştırma, Havalandırma, Ergonomik yaklaşımlardan yararlanma.

Alınan bu önlemlere rağmen riski kabul edilebilir düzeylere düşüremiyorsak; 4-İdari önlemler-Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Çalışma süreleri, İşyeri düzeni, Eğitim ve Öğretim, Planlı bakım-onarım Mental riskler,monotonluk,iletişim Denetim-Disiplin, 5-SON ÇARE , Kişisel koruyucu donanımlar; Temin Kullandırma

4. ADIM: KONTROL TEDBİRLERİNİ TAMAMLA VE KAYIT -DOKÜMANTASYONU SAĞLA
Bu adımda seçilen kontrol tedbirleri işyerinde uygulanarak tamamlanır. Alınan önlemlerin etkinliğinin ölçülebilmesi için mutlaka kayıt tutulmalı, veriler doküman haline getirilmelidir. Kontrol tedbirlerinin tamamlanması şu hususları içerir; -Çalışma yöntemlerinin geliştirilmesi -İletişim -Eğitim ve öğretimin sağlanması -Denetim -Bakım

KAYIT VE DOKÜMANTASYON
YÖNETMELİK MADDE 11 –Dokümantasyon Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı. d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler.

KAYIT VE DOKÜMANTASYON
e) Tespit edilen riskler. f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları. ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. (2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. (3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenir.

5. ADIM: İZLE VE TEKRAR ET Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden geçirilmesidir. Bu adımda en azından şu sorular cevaplandırılmalıdır. -Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmış mı -Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi ? -Bu kontrol tedbirleri doğru bir şekilde uygulanmış mı ? -Seçilen yöntem çalışıyor mu ? Kontrol tedbirleri yeni ve ilave riskler çıkarmış mı? Risklere maruziyet ortadan kaldırılmış veya yeterince azaltılmış mı ?

Risk değerlendirmesinin yenilenmesi
YÖNETMELİK MADDE 12 – Risk değerlendirmesinin yenilenmesi Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir.

Risk değerlendirmesinin yenilenmesi
YÖNETMELİK MADDE 12 – Risk değerlendirmesinin yenilenmesi (2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması.

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlanması gereken işyerlerinde risk değerlendirmesi MADDE 13 – (1) Kanunun 29 uncu maddesi gereğince büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlanan işyerlerinde; bu belge ve raporlarda değerlendirilmiş riskler, bu Yönetmeliğe göre yapılacak risk değerlendirmesinde dikkate alınarak kullanılır.

Birden fazla işveren olması durumunda risk değerlendirmesi çalışmaları MADDE 14 – (1) Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak ayrı ayrı risk değerlendirmesi gerçekleştirilir. İşverenler, risk değerlendirmesi çalışmalarını, koordinasyon içinde yürütür, birbirlerini ve çalışan temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirir. (2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinde ayrı ayrı gerçekleştirilen risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür. Yönetim; bu koordinasyonun yürütümünde, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için ilgili işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri Bakanlığa bildirir.

Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulunduğu işyerlerinde risk değerlendirmesi MADDE 15 – (1) Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde: a) Her alt işveren yürüttükleri işlerle ilgili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını yapar veya yaptırır. b) Alt işverenlerin risk değerlendirmesi çalışmaları konusunda asıl işverenin sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır. c) Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve bu konudaki çalışmaları koordine eder. (2) Alt işverenler hazırladıkları risk değerlendirmesinin bir nüshasını asıl işverene verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleştirerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.

Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 16 – (1) İşyerinde çalışanlar, çalışan temsilcileri ve başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar ve bunların işverenleri; işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilir.

Risk değerlendirmesi rehberleri MADDE 17 – (1) İşverenlere, risk değerlendirmesi ile ilgili yükümlülükleri bakımından yardımcı olmak veya yol göstermek amacıyla risk değerlendirmesi rehberleri hazırlanabilir. Rehberler işyerinde çalışan sayısı ve işyerinin bulunduğu tehlike sınıfı göz önüne alınarak; sektör, meslek veya yapılan işlere özgü olabilir. (2) Kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, işçi-işveren ve memur sendikaları ile kamu yararına çalışan sivil toplum kuruluşları faaliyet gösterdikleri sektörde rehber çalışmalarında bulunabilir. Bakanlıkça, bu Yönetmelik hükümlerine uygunluğu yönünden değerlendirilerek onaylanan taslaklar, Bakanlık tarafından sektör, meslek veya yapılan işlere özgü risk değerlendirmesi uygulama rehberleri olarak yayımlanır.

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim