FİİLLLER (EYLEMLER).

... konulu sunumlar: "FİİLLLER (EYLEMLER)."— Sunum transkripti:

1 FİİLLLER (EYLEMLER)

2 Okul – koş – kitap – bulut
Sev – tut – hasta – ağla Sar – sil – kaz – göz Kuş – Ali – bilgi – hızlan Yukarıdaki sözcük dizelerindeki diğerlerinden farklı olan sözcükleri bulunuz. Farklı olan sözcüğün türünü belirtiniz.

3 Pencereler açıktır. Uykumuzu işçilere bıraktık. Uyandırmayalım yorgun yatanları. Sahibiyiz bu saate denizin. Yukarıdaki altı çizili sözcükleri inceleyiniz. Bu sözcüklerin cümleye katığı anlamı belirtiniz.

4 Fiilleri tanımlayınız!

5 Fiil (Eylem) : Varlıkların yaptıkları işleri, hareketleri veya içinde bulundukları durumları bir kipe (yani zamana veya bir dileğe) ve kişilere bağlayarak bildiren kelimelere fiil denir. Fiillerin üç temel kuralı vardır: İş, hareket, oluş bildirir. Kök veya gövde halindeyken kip eklerini alabilir. Kök ve gövde halindeyken mastar eklerini (-mek, -mak) alabilir.

6 Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin yüklemi olan fiillerden hangisi “oluş” bildirmektedir?
Sizi çok seviyoruz. Bir de şu soruyu çözsene. Çocuklar ne güzel de oynuyorlar. Sen ne kadar da büyümüşsün, ufaklık!

7 [Cevap: A’da sev(mek) için birine ihtiyaç vardır
[Cevap: A’da sev(mek) için birine ihtiyaç vardır. B’de, çöz(mek) için soruya ihtiyaç vardır. Her iki fiil de kılış bildiriyor. C’de oyna(mak) durum bildirir. D’de ise büyü(mek) irademizin dışında olur, biz istediğimiz için büyümeyiz. Cevap D’dir. ]

8 Dikkat ! Bir kelimenin fiil olabilmesi için şu üç öğeyi bulundurması gerekir.
Fiil tabanı Kip eki Şahıs eki

9 Örnek Soru: Çekimli fiiller aşağıdakilerden hangisini göstermez
Örnek Soru: Çekimli fiiller aşağıdakilerden hangisini göstermez? (1989-AL) A) Zaman B) Şahıs C) Hareket ve oluş D) Yer

10 Çözüm : Sev – i – yor – um İş-oluş-hareket Zaman Şahıs Cevap D

11 Sarardı = sarı > sarı+ ar >sarar(mak)
A) Fiil Tabanı (Kök veya Gövde) : Fiilin kök veya gövdesi,başka bir ifadeyle kelimenin (-mek, -mak) eklenebilen en büyük parçasıdır. Okudum oku (mak) Kelime Kök Gövde Taban Sarardı = sarı > sarı+ ar >sarar(mak) Yaşıyorum= yaş > yaş +a >yaşa (mak) Çoğalmış = çok > çok+ al >çoğal (mak)

12 B) Kip Eki : Fiillerin yapılış amacını ve zamanını bildiren eklerle almış oldukları biçimine “kip” denir. Kipler iki grupta incelenir: Bildirme (Haber) Kipleri Dilek (Tasarlama) Kipleri

13 Şahıs Eki : Fiilin bildirdiği iş mutlaka canlı veya cansız bir varlık (özne) tarafından yapılır. İşte bu varlığa fiilin kişisi denir. Türkçe’de üç tanesi tekil, üç tanesi çoğul olmak üzere altı tane şahıs vardır. Ben....(Kendisi söz söyleyen) Sen....(Kendisine söz söylenilen) O......(Kendisinden bahsedilen) Dikkat: Fiilin bildirdiği şahısları aldıkları eklerden tanırız. Sevdi-m...(Ben), Sevmiş-sin ...(Sen)

14 Örnek Soru : Aşağıdakilerden hangisi çekimli fiil değildir?
A) Anlarım B) Anlamak C) Anlamazsın D) Anlıyorum

15 Çözüm: Şimdi bu kelimelerde fiilin 3 temel öğesinin (taban, kip, şahıs) olup olmadığına bakalım:
Anlarım (Fiil tabanı, geniş z., 1.t.ş.) Anlamazsın (Fiil tabanı, geniş zamanın olumsuzu, 2.tekil ş.) Anlıyorum (Fiil tabanı, şimdiki z., 1.tekil ş.) Anlamak (Mastar eki alan fiiller artık fiil değil fiilin ismidir ve isimlerde kip ve şahıs kavramı yoktur.) Cevap B’dir.

16 FİİLLERDE KİP EKLERİ

17 HABER KİPLERİ Görülen,(Bilinen) Geçmiş Zaman
Öğrenilen(Duyulan) Geçmiş Zaman Şimdiki Zaman Gelecek Zaman Geniş Zaman

18 Görülen Geçmiş Zaman

19 Yavru kedi sobanın yanına yavaşça sokuldu. Kıvrılıp hemen uyudu
Yavru kedi sobanın yanına yavaşça sokuldu.Kıvrılıp hemen uyudu.Arkasından Tuna odaya girdi.Soğuğun etkisiyle o da sobanın yanına koştu.Ama yavru kediyi görmedi.Farkında olmadan kuyruğuna bastı.Küçük kedi can acısıyla fırlayıp kaçtı. Tuna bunu görünce çok üzüldü. Yukarıdaki olayın zamanı hakkında ne söyleyebiliriz? Altı çizili sözcüklerin türünü söyleyiniz. Bu sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.Ortak özelliklerini belirtiniz.

20 Görülen geçmiş zaman kip eklerini söyleyiniz.

21 Görünen (-di’li) Geçmiş Zaman: Geçmişte yaşadığımız veya gördüğümüz fiilleri anlatmak için kullanılır. Fiil tabanına –di eki getirilerek yapılır. Bu yüzden di’li geçmiş zaman kipi de denir. Fiil Tabanı -dı,-di,-du,-dü, -tı,-ti,-tu,-tü şahıs eki Sev di m Yaz dı n Oku du Git ti k Sat tı nız Uç tu lar

22 Öğrenilen Geçmiş Zaman

23 Eskiden bu köyde güzel bir kız yaşarmış
Eskiden bu köyde güzel bir kız yaşarmış.Sapsarı saçları masmavi gözleri varmış.Gören herkes güzelliğine hayran kalırmış.Zeynep kızın güzelliği komşu köylerde de konuşulurmuş.Karşıdaki köyün kötü kalpli beyi de bunu tez zamanda öğrenmiş.Kızın hemen huzuruna getirilmesini buyurmuş... Yukarıdaki olayın zamanı ile ilgili ne söyleyebiliriz. Olayın anlatıcısı olayı görmüş müdür? Altı çizili sözcükleri ve aldıkları ekleri inceleyiniz.Sizce bu ekler ne görev üstlenmişlerdir.

24 Öğrenilen geçmiş zaman kip eklerini söyleyiniz.

25 2. Öğrenilen (-miş’li) Geçmiş Zaman Kipi : Fiilin, önceden gerçekleştiğini bildirir. Ancak söyleyen fiilin yapıldığını görmemiş, başkasından duymuştur. Fiil tabanına –miş eki getirilerek yapılır. Fiil Tabanı > -mış,-miş,-muş,-müş > Şahıs Eki Sev miş im Kazan mış sın Kork muş

26 Şimdiki Zaman

27 Altı çizili sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.
Sana bu mektubu Antalya’dan yazıyorum. Burada günlerim çok güzel geçiyor.Hemen hemen her gün denize gidiyorum. Denizin o güzel kokusunu içime çekiyorum.Sonsuz maviliğe bakarak hayallere dalıyorum. Yukarıdaki anlatılanların gerçekleşme zamanı ile ilgili ne söyleyebiliriz. Altı çizili sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz. Ortak özelliklerini belirtiniz.

28 Şimdiki zaman kip ekini söyleyiniz.

29 Dikkat: - ( ) yor eki kendinden önceki geniş sesliyi (a, e) daraltır.
3.Şimdiki Zaman Kipi: Fiilin şu an gerçekleşmekte olduğunu bildirir.Fiil tabanına (-yor) eki getirilir. Sev -(i) - yor - um Dikkat: - ( ) yor eki kendinden önceki geniş sesliyi (a, e) daraltır. Gör - me – yor – um > Görmüyorum. Dikkat: Şimdiki zaman anlamı –mekte, -makta ekiyle de sağlanabilir. Ders çalışıyorum / Ders çalışmaktayım.

30 Gelecek Zaman

31 Yukarıdaki altı çizili sözcüklerin aldığı ekleri inceleyiniz.
Geleceğe dair birçok hayalim var.Öncelikle eğitimimi tamamlayacağım.Doktor olup hastaları iyileştireceğim.Kazandığım paralarla köyüme bir okul yaptıracağım. Yukarıdaki altı çizili sözcüklerin aldığı ekleri inceleyiniz. Bu eklerin sözcüğe kattığı anlamı belirtiniz.

32 Gelecek zaman kip eklerini söyleyiniz.

33 4. Gelecek Zaman Kipi: Fiilin daha sonra gerçekleşeceğini bildirir
4.Gelecek Zaman Kipi: Fiilin daha sonra gerçekleşeceğini bildirir. Fiil tabanına –ecek, -acak getirilerek yapılır. Fiil Tabanı ecek/-acak şahıs eki Sev eceğ im Anla y acak sın Bekle y ecek Çalış acağ ız Başar acak sınız Gör ecek ler

34 Geniş zaman

35 Altı çizili sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.
Sabahları uyanınca penceremi açar dışarı bakarım.Eğer kar yağmışsa sevinçle bahçeye fırlarım.Hemen bir kardan adam yapmaya koyulurum.Sonra annem bana seslenir.Elimi yüzümü yıkayıp kahvaltıya gelmemi söyler.Kahvaltıdan sonra giyinip okuluma arkadaşlarıma koşarım. Yukarıdaki olayın gerçekleşme zamanı ile ilgili kesin bir şey söyleyebilir miyiz? Altı çizili sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz. Bu ekler sözcüklere nasıl bir anlam yüklemiştir?

36 Geniş Zaman kip ekini söyleyiniz.

37 Fiil tabanı + [-( ) r ] + şahıs eki
5. Geniş Zaman Kipi: Fiilin her zaman yapıldığını veya yapılabileceğini bildirir. Fiil tabanına –( )r eki getirilerek yapılır. Fiil tabanı [-( ) r ] şahıs eki Sev e r im gül e r sin DİKKAT : Geniş zamanın olumsuzu yapılırken (–r) kullanılmaz. Yerine –me, -ma, -mez, -maz kullanılır. Severim / Sevmem Anlarız / anlamayız

38 Örnek Soru: “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur” Cümlesindeki fiillerin zamanı hangi seçenekte doğru verilmiştir? (1994-EML) Şimdiki zaman-geniş zaman Geniş zaman-geniş zaman Gelecek zaman-gelecek zaman Geçmiş zaman-geçmiş zaman

39 Çözüm: kavuş-maz / kavuş-ur (her zaman)
(geniş zaman) (Geniş zamanın olumsuzu –mez, -maz, veya –me, -ma ile yapılır)