SAĞLIK–HASTALIK KAVRAMLARI

... konulu sunumlar: "SAĞLIK–HASTALIK KAVRAMLARI"— Sunum transkripti:

1 SAĞLIK–HASTALIK KAVRAMLARI
Yrd. Doç. Dr. Meral UCUZAL

2 SAĞLIK KAVRAMI Hemşireliğin amacı;
Esenliği sağlama, sağlığı koruma, geliştirme ve hastalığı önleme, Sağlıktan sapma durumunda iyileştirme (bakım verme), Başa çıkma yollarını öğretme ve bireyin bunları kullanmasını sağlama Bu nedenle sağlık ve hastalık kavramlarının bilinmesi önemlidir

3 İnsanlık tarihinin ilk gününden bu yana sağlık kavramı insanlar için var olmuştur.
Çünkü sağlık insan yaşamının kendisidir. Sağlık anlayışı, zaman içinde bireyden bireye, toplumdan topluma değişiklikler göstermiştir

4 Geçmişte sağlık; Yaşamla ve canlı olmakla eş değer tutulmuş, Eski çağlarda fiziksel bütünlük, sosyal grup içinde var olmanın birinci şartı olmuştur. Fiziksel olarak yetersiz olanlar ve dış görünüşleri farklı olanlar tedavi edilmemişler ve toplumdan tecrit edilmişlerdir. Belirgin bir ruhsal hastalık görülmedikçe ruhsal sorunlardan söz edilmemiştir. Hastalıklarda kötü ruhların etkili olduğuna inanılmıştır.

5 Bilimsel çalışmalar ilerledikçe, sağlığın bireyin içinde bulunduğu ve yetiştiği toplumun özelliklerinden etkilendiği fark edilmiş, sağlık ve hastalık farklı durumlar olarak algılanmaya başlamıştır.

6 19. yy sonlarına doğru; Bireyin sağlıklı olmasında ruh sağlığının da önemli olduğu vurgulanmış, Pastör’ ün mikroorganizmalar, Lister’ in antiseptikler ve Norton’ un anestetikler ile ilgili çalışmaları sağlık ve hastalık kavramlarının tanımlanmasında yeni boyutlar kazandırmıştır.

7 20.yy başlarında ise; Sağlık ve hastalık birlikte değerlendirilen iki kavram olmuş, birinin varlığı diğerinin yokluğu olarak algılanmıştır. Görüldüğü gibi yakın zamana kadar sağlık; “hastalığın ve sakatlığın olmayışı”, hastalık da “sağlıklı olmama” gibi dar bir çerçevede tanımlanmış, sağlık ve hastalık davranışında bireyselliğin önemi göz önüne alınmamıştır.

8 Bugün sağlık profesyonelleri bu kavramları tanımlarken bireyin;
Yaşam tarzına Kültürel birikimine İnanç ve değerlerine Ekonomik ve Psiko-sosyal durumlarına önem vermektedir.

9 Sağlığın farklı tanımları;
TDK sözlüğüne göre sağlık, vücudun hasta olmaması durumu, vücut esnekliği, esneklik, sıhhat olarak tanımlanmaktadır Biyolojik bilimler, sağlığı bedenin her bir hücresinin optimum kapasitede iş gördüğü ve hücreler arası uyumun var olduğu bir durum olarak tanımlar.

10 Sosyal bilimler sağlığı; bireyin sosyal rollerini yerine getirmedeki yeterliliği olarak tanımlar. Bunun karşıtına da hastalık ifadesini kullanır. Davranış bilimlerinde sağlık; kişinin çevresiyle uyumu ve beklemediği bir olay karşısındaki savunma potansiyeli olarak algılanmaktadır.

11 Biyo-medikal açıdan sağlık; fiziksel veya psikolojik herhangi bir bozukluğun olmaması durumudur
Epidemiyolojik açıdan sağlık; çevredeki ajan patojenlere karşı dirençli olan konağın durumudur. Ekoloji (çevre) biliminde sağlık; insan ve çevresi arasındaki uyumlu ilişkinin ürünüdür.

12 Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Sağlığı; "sağlık sadece hastalık ve
sakatlığın olmayışı değil, fiziksel, sosyal ve mental yönden tam bir iyilik halidir" biçiminde tanımlamaktadır (1974). Bu tanım, çok boyutlu olarak tanımlanan ilk modern tanımdır. Günümüzde bu tanım tam anlamıyla kabul görmemektedir. Gelişmemiş ülkelerde ya da ekonomik durumu düşük bireylerde bu tanım gerçeklerden uzaktır. Bu tanımına göre birçok insan sağlıklı değildir

13 DSÖ sağlık tanımının eleştirilen yönleri
İnsanın hem bedensel, hem sosyal, hem de ruhsal olarak iyiliğin ölçülüp gösterilmesinin ve tam olarak sağlığını geliştirilmesinin zor olduğudur. Bu nedenle bu tanımın ütopik olduğu düşünülmektedir.

14 DSÖ sağlık tanımının eleştirilen yönleri
İyilik halinin subjektif olması, kişiye ve zamana göre bireysel farklılıklar göstermesi ve birey olarak kendi yaşam kalitelerini algılayışları nedeniyle, tam bir iyilik halinin gerçekleşmesi ve tam olarak sürdürülmesi zordur. Ayrıca iyilik halinin tam olarak ne anlama geldiğini ve derecelerini açıklamak zordur, ancak sağlık hem objektif hem de subjektif olarak değerlendirilerek iyilik hali hakkında fikir sahibi olunabilir.

15 DSÖ sağlık tanımının eleştirilen yönleri
Sağlık ve hastalık tanımları objektif olarak ölçülemez. Hastalığın bile her zaman kolay ölçülemediği günümüzde, sağlığı ölçmenin oldukça güç olduğu bilinmektedir.

16 DSÖ sağlık tanımının eleştirilen yönleri
Sağlığın sosyokültürel yönü nedeniyle sağlık tanımı kültürden kültüre, toplumdan topluma değişebilmektedir.

17 Bu tanım; “İyilik hali” tam olarak ne anlama gelir?
İyilik halinin dereceleri var mıdır? Sorularını akla getirmektedir. Sağlık kavramını subjektif ve objektif olarak ikiye ayırıp irdelemek, bu sorulara yanıt olabilir.

18

19 Bu durumda bir kişiye sağlıklı diyebilmek için; hem bireyin kendini subjektif olarak sağlıklı algılaması hem de objektif olarak gerçekten sağlıklı olması gerekir. Hemşirenin bireyi değerlendirirken ve girişimlerini planlarken hastalığın objektif verileri kadar, subjektif sağlık anlayışını da bilmesi gerekmektedir.

20 Son yıllarda, "sağlığı sürdüren, hastalıkları önleyen ve sağlığı geliştiren faaliyetler" farklı sağlık tanımlarını getirmiştir. Negatif Sağlık: İyileştirme ve rehabilitasyonu gerektiren sağlık durumunu ifade eder. Nötral Sağlık: Bir hastalık durumu olmaksızın dengeli, ılımlı, değişmeyen bir sağlık durumudur. Pozitif Sağlık: Dengeli, ılımlı bir sağlık durumundan sonra ulaşılan, yaşam kalitesini geliştiren sağlık davranışları ile yani iyiliğin en yüksek düzeyi ile ilgilidir.

21 Sağlık Bileşenleri Fiziksel Sağlık: Fiziksel muayene ve tanı işlemleri saptanabilen hastalık yada bozukluğun olmamasıdır Emosyonel Sağlık: Bireyin kendi kendini rahat hissetmesi ve davranması. Mental Sağlık: Stresli bir durumu kontrol etmede aklını kullanma, olayı dengeleme.

22 Sağlık Bileşenleri Sosyal Sağlık: Bireyin diğer insanlarla olan iletişimi, sevilme, ait olma, iş durumu, aile içi ve çalışma arkadaşları ile ilişkileri, dernekler, tiyatro, sinema gibi yaşamını ve gelişimini etkileyen sosyal uğraşlarının olması sosyal sağlığı belirleyen en önemli faktörlerdir

23 Sağlık Bileşenleri Spiritüel Sağlık: Sağlığın spiritüel alanı bir kişinin yaşamının anlamını, ölümünü kabulünü ve daha yüksek bir güçle bireysel bir ilişkiyi vurgular. Burada alışılmış fiziksel sınırlılıkların ve kısıtlılıkların aşıldığı bir farkındalık düzeyi vardır. Sağlığın spiritüel boyutu, sıklıkla sağlık bakımında kişinin sürekliliğini tehlikeye sokan fiziksel ve duygusal tehditler olduğunda bireyi destekler ve rahatlatır

24 Sağlık Bileşenleri Duygusal-Ruhsal Sağlık: Bireyin kendisi ve çevresiyle sürekli bir denge ve uyum içinde olmasıdır. Ancak bu denge ve uyum durağan bir nitelik taşımayıp, değişken bir denge ve esnek bir uyumdur

25 Sonuç olarak sağlık; Bireyin iç ve dış çevresindeki değişimlere sürekli olarak uyum sağlayan dinamik bir durumdur. Her birey kendi sağlık tanımına sahiptir. İnsanlar kişisel beklentileri ve değerleri ile ilişkili olarak sağlığı tanımlar. Sağlık kavramı bireysel değişime izin vermelidir. Örneğin; bir kişi bir solunum yolu enfeksiyonu deneyimlerken kendini sağlıklı olarak görebilir. Hareket aktivitesi ile ilişkili geçici rahatsızlığa sahip olan bir kişi kendini sağlıksız düşünebilir. Fakat sürekli bir sakatlığı olan bir başka kişi, böyle bir durumu normal olarak algılayacak ve sağlığı farklı olarak tanımlayacaktır.

26 İyilik Bireyin yaşamının fiziksel, psikolojik, sosyal yönleri ile ilgili dinamik bir denge durumudur. Sağlıktaki gibi her birey aynı zamanda kişisel beklentileri ile ilişkili olarak iyiliği tanımlar. İyilik davranışları, sağlıklı fonksiyon görmeyi ilerletmeye ve hastalığı önlemeye yardımcı olacaktır. İyilik davranışları örnekleri; stres yönetimi, beslenmenin düzenlenmesi ve fiziksel egzersiz gibi.

27 I. ve II. Dünya Savaşları’ nın etkileri ve sağlık alanındaki araştırmaların artması ile sağlık ve hastalığa bakış açısı değişmiş; insan biyo-fizyolojik, psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik boyutları ile bir bütün olarak ele alınmış; holistik bakış açısı gündeme gelmiştir. Sağlığın ve hastalığın birbiri ile bağlantılı kavramlar olduğu kabul edilmiş ve insan yaşamı bir ucunda sağlık, diğer ucunda ölüm olan bir yaşam çizgisi olarak görülmüştür.

28 Bütüncül/Holistik Sağlık Kavramı
“Holistik/Bütüncül sağlık görüşüne” göre; tüm insanlara, tüm boyutları ve çevreleri içinde yaklaşım gösterilir. Birey, biyo-fizyolojik, psikolojik, sosyo-kültürel bir varlıktır ve her birey diğerinden ayrı nitelik taşır. Bu durumda herhangi bir sağlık sorunun çözümü için sadece var olan sorunu görmek yeterli değildir. Sorunun kaynağını bulmak ve insanı bir bütün olarak ele almak gerekir.

29 SAĞLIK DÜZEYLERİ ESENLİK: İnsanın tüm boyutları ile ahenk içinde olduğu iyilik düzeyinin en üst derecesidir. SAĞLIK: Bireyin kendisi ve çevresi ile uyum ve barış içinde olduğu denge durumu olup, sağlığı sürdürebilme durumudur. RAHATSIZLIK (Disease): Vücut organ ve sistemlerinin kötü fonksiyonları ile ilgili biyolojik ve psikolojik değişimi ifade eder (Yüksek ısı, hareket yetmezliği vb.). HASTALIK (Ilness): Sağlık durumundan sapma veya eksikliktir. ÖLÜM: Hayati fonksiyonların geri dönüşümsüz olarak durmasıdır.

30 HASTALIK KAVRAMI Claude Bernard ve Cannon, bireyin çevresinden ayrı düşünülemeyeceğini belirtmiş ve iç ortam kavramını tanımlamış, daha sonra hastalığın hem iç ortamdaki dengenin bozulmasından hem de iç ortam ve dış ortam arasındaki ilişkinin bozulmasından kaynaklandığını, aynı zamanda hastalığın sadece bu dengenin bozulmasından olmayıp, bazı adaptasyon mekanizmaları ile bozulan dengenin düzeltilme çabası olduğunu belirtmişlerdir.

31 Hastalık Hastalık, doku ve hücrelerde yapısal ve fonksiyonel ve normal olmayan değişikliklerin yarattığı haldir”. Bu tanım biyolojik anlamda doğru ve doyurucudur. Ancak hastalık sadece biyolojik bir olay değildir. Aynı zamanda sosyal ve kültürel bir olgudur. Bir toplumda hastalık sayılan bir durum, diğer bir toplumda hastalık sayılmayabilir

32 TDK sözlüğüne göre hastalık; organizmada bir takım değişikliklerin ortaya çıkmasıyla fizyolojik görevlerin bozulması durumu, maraz, esenlik karşıtı.

33 Hastalık DSÖ’ nün hastalık tanımı; “Sağlık yalnızca hastalığın yokluğu değil, fiziksel, akılsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. Fiziksel, akılsal ve sosyal tam bir iyilik halinin yokluğu ise hastalıktır".

34 Özetle; Hastalık durumunu yalnız bir hastalığın-rahatsızlığın olması ile açıklanamaz. Hastalık anormal bir durum olup, bireyin tüm boyutlarını etkiler ve onu, daha önceki haline göre azaltır ya da iyice tüketir.

35 Hastalık insanın; Çevreyle uyumunu, Etkileşimini, Üretkenliğini,
Verimliliğini, Kendi içindeki denge durumunu bozar.

36 SAĞLIK-HASTALIĞI ETKİLEYEN RİSK FAKTÖRLERİ
Bireysel faktörler: Kalıtım, yaş, ırk, cinsiyet, gelişimsel dönemler, meslek, alışkanlıklar (beslenme, sigara ve alkol kullanımı vb.) Çevresel faktörler: Fiziksel faktörler (ısı, ışık, nem, soğuk, sıcak, travma vb.) Kimyasal faktörler (karsinojenler, zehirler vb.) Biyolojik faktörler (mikroorganizmalar, parazitler vb.) Psikososyal, kültürel ve ekonomik faktörler

37 SAĞLIK-HASTALIK, İNANÇ VE DAVRANIŞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Sağlık inançları, bireyin sosyal, kültürel, eğitsel düzeyi ile değişebilen sağlık/hastalık ile ilgili düşünce ve tutumlarıdır. Sağlık davranışı ise, bireyin sağlık inanç ve değerlerinin sonucu, sağlığa yönelik davranış, eylem biçimidir.

38 SAĞLIĞI KORUMA Primer koruma: Fiziksel ve emosyonel yönden sağlıklı bireylere uygulanır. Sağlık eğitimi programları, bağışıklama, olumsuz beslenme alışkanlıklarını düzeltme, genetik danışmanlık ve sosyo-ekonomik koşulların düzeltilmesi yönündeki aktiviteleri kapsamaktadır.

39 SAĞLIĞI KORUMA Sekonder koruma: Erken tanı ve tedavi, sakatlıkların sınırlandırılması amaçlı sağlık uygulamalarını içerir. Evde, hastanede, çeşitli merkezlerde verilebilmektedir.

40 SAĞLIĞI KORUMA Tersiyer koruma: Bu düzeydeki bir korumada, herhangi bir hastalık olgusunu durdurmak değil, hastalık sonucu bireyde meydana gelen anatomik ve fizyolojik değişikliklerle ortaya çıkan sakatlığın ve yetersizliğin, bireyin yaşamındaki olumsuz etkilerini en düşük düzeyde tutmak amaçlanır. Hemşirelik girişimleri komplikasyonları önleme ve rehabilitasyonu sağlamaya odaklanır.

41 SAĞLIĞI GELİŞTİRME Sağlığı geliştirme, bireylerin fiziksel ve ruhsal yönden yüksek sağlık düzeyine ve sosyal çevreye erişebilmeleri için davranışlarını değiştirmelerini sağlayan yolları ve değişim sürecini etkileyen faktörleri tanımlayan bir süreçtir. Sağlığı geliştirme aktiviteleri 2 başlık altında toplanabilir: Bireye, sağlıklı yaşam biçiminin kazandırılması ve sürdürülmesine yönelik davranışların kazandırılması, Kazanılan davranışların sürdürülmesini destekleyen çalışmalar.

42 SAĞLIĞI GELİŞTİRME Sağlığı geliştiren davranışlar, bireyin iyilik düzeyini arttıran, kendini gerçekleştirmeyi sağlayan davranışları içerir. Bireyin yaşam biçimi, sadece hastalıklardan korunmak amaçlı değil, yaşam boyunca iyilik düzeyini arttıran davranışları göstermeyi de içermelidir. Sağlıklı yaşam biçimi; yeterli ve dengeli beslenme, stres yönetimi, yeterli ve düzenli egzersiz yapma, sigara kullanmama, sağlık sorumluluğu ve hijyenik önlemleri kapsamaktadır.

43 HEMŞİRE KURAMCILARA GÖRE SAĞLIK/HASTALIK KAVRAMI

44 Florence Nightingale, "sadece hastalık durumunun karşıtı değil, kullanmamız gereken gücümüzü kullanma yeteneği sağlıktır" demiştir. Hastalık ise bazı sorunları düzeltmek için vücudun onarım girişimleridir. Olumsuz çevre faktörleri, sağlığı olumsuz olarak etkiler.

45 Virginia Henderson'un açık olarak ifade ettiği bir sağlık tanımı yoktur. Fakat yazılarında sağlığı bağımsızlıkla eş tutar. Sağlığın bireyin işlevlerini 14 bileşenle ilgili olarak bağımsızca yapabilme yeteneği olarak görür. Çünkü sağlıklı olma, bireyler için amaçtır. Henderson bireyin sağlığını etkileyen yaş, kültürel geçmiş, fiziksel ve entelektüel kapasite ve duygusal denge faktörlerini açıklar.

46 Dorothea E.Orem'e göre sağlık; bireyin bedensel ve işlevsel
olarak bir bütünlük içinde olma durumudur. Bu sağlık tanımı, hastanın kendi bütünlüğü ve sağlığı için sorumluluğu olduğunu varsayar.

47 Peplau, sağlık ve hastalığı aynı platformda ele alır
Peplau, sağlık ve hastalığı aynı platformda ele alır. Sağlık sözcüğü; insanın kişilik gelişimi, yaratıcılık, yapıcılık, üretkenlik, tek ya da toplu yaşama unsurlarını kapsar. Sağlık derecesi yaşanan anksiyetenin yaşanma derecesine bağlıdır. Hemşire-hasta ilişkisi anksiyeteyi azaltma amacına yönelik olmalıdır.

48 Travelbee, sağlığı subjektif ve objektif sağlık kriterleriyle tanımlamıştır. Bir kişinin subjektif sağlık durumu "kendi sağlığını nasıl algıladığıdır". Objektif sağlık "fizik muayene, laboratuar testleri, rehberlik uzmanı veya psikolojik danışman tarafından değerlendirme ile ölçülmüş, görülebilir bir hastalık, yetersizlik ya da bozukluğun yokluğudur“

49 King, sağlığı yaşam boyu organizmanın dinamik durumu olarak tanımlar
King, sağlığı yaşam boyu organizmanın dinamik durumu olarak tanımlar. Bu durum bireyin iç ve dış streslere karşı tüm kaynaklarını başarılı bir biçimde kullanarak, devamlı uyum sağlaması ile gerçekleşir.

50 Martha E. Rogers, pozitif sağlık terimini, sağlıklı olma ve rahatsızlığın bulunmaması olarak sembolize eder. Rogers'in pozitif sağlık tanımı sağlığın sürekliliğinin sağlanması için insanlara yardım etmeyi içerir.

51 Roy'a göre sağlık, bir durum, var olma süreci ve bütünlüktür
Roy'a göre sağlık, bir durum, var olma süreci ve bütünlüktür. Roy, bu tanımda adaptasyonu fiziksel, psikolojik ve sosyal bütünlüğü devam süreci olarak almaktadır. Roy'a göre birey sağlık-hastalık sürekliliğinde hareket halindedir ve sorunlarla başa çıkabilmek için adapte olmak zorundadır.

52 SAĞLIK VE HASTALIK MODELLERİ
Sağlık ve hastalığın tanımları spesifik olmadığı için, sağlık modelleri, sağlık ve hastalığı içeren ilişkileri ve kavramları tanımlamaya yardım eder.

53 1. Ajan-Konak-Çevre Modeli (Host-Agent-Environment Model) (1965)
Leavell ve ark (1965) tarafından geliştirilmiştir. Bu modelde sağlık ve hastalık ilişkisi ajan, konak, çevre ilişkisine bağlıdır.

54 Ajan faktörü; biyolojik, fiziksel ya da psiko-sosyal hastalık faktörü Konak faktörü, hastalık riskini taşıyan insan (grup). Çevre faktörü ise, hastalık yapan dış faktörlerdir.

55 2. Sağlık İnanç Modeli (Health-Belief Model) (1974-1975)
Rosenstoch (1974), Becker ve Maiman (1975) tarafından tanımlanan sağlık inanç modelinde, insanın inancı ve davranışlarıyla sağlığı arasındaki ilişki söz konusudur. Model, insanların hastalıklardan korunmada sorumluluk alırken, bazı insanların kendini korumada sorumluluk almayı neden başaramadıklarını anlamak için kavramsal bir çerçeve sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Birey algılamaları sonucu hastalığı kendi açısından değerlendirir, önemini ve ciddiyetini kavrar. Bu model, sağlığı koruyucu ya da hastalığı önleyici davranışları görmek ve bunları değiştirmek için hangi faktörlerin etkilendiğini bulmak ve planlayabilmek için yararlıdır.

56 Bu modele göre hemşirelik bakımı planlanırken, kişinin inançlarının göz önünde tutulması gerekmektedir. İnsanın inançlarını etkileyen faktörler ; Sağlık-hastalık konusundaki bireyin düşüncesi, Sağlık-hastalıkla ilgili bireyin geçmiş deneyimleri, Yaşadığı toplumun sosyo-kültürel yapısı, Bireyin yaşı ve entelektüel düzeyidir.

57 3.Yüksek-Düzeyde İyilik Modeli (High-Level Wellness Model) (1977)
Halbert Dunn (1977) tarafından geliştirilen bu modelde, birey, aile ve toplumun sağlık potansiyeli en üst düzeyde tutulmaya odaklanılmıştır. Yaşamın yüksek seviyede olması amaçlanır. Bahsedilen yüksek düzeyde iyilik, dinamik bir süreçtir ve sonu yoktur. Hemşirelik bakımı açısından incelendiğinde, bireyin tedavisinden çok bireye yardım ederek esenliğin sağlanması hedeflenmektedir. Dunn'un modeli holistiktir ve bireyin durumunu en üst seviyeye ulaştırmak için uğraşmayı ve bireyin durumuyla ilgili bütün faktörlerle ilgili hemşirenin bakımına olanak sağlar.

58 4. Gelişimsel Model (Evolutionary-Based Model) (1984)
1984'te Dixon tarafından açıklanmıştır. 6 elemanı vardır. 1. Yaşam olayları: kazalar gibi 2. Belirlenen yaşam stili: kişinin günlük spor yapması gibi 3. Gelişimsel değişkenler: Bireyin sağlıklı olmak için yaptıkları davranışları yansıtır. 4. Yaşam olaylarını kontrol etmek: Bireyin yaşam koşullarından etkilenmesi ve kontrol edebilmesi. 5. Emosyonel değişkenler 6. Sağlık durumu Bu altı elemanın her biri holistik sağlık yaklaşımını tanımlar. Uzun dönemli hastanın ve ailenin bakımında önemlidir.

59 5. Sağlığı Geliştirme Modeli (Health Promotion Model) (1982-1984)
yılları arsında Nola Pender tarafından geliştirilmiştir. Sosyal öğrenme teorisinden kaynaklanan modelde, bireyin sağlık davranışları üzerine etkili olan bilişsel süreçlerin önemini vurgulamaktadır. Bu model ile sağlık aktivitelerinin arttırılması veya azaltılmasına yönelik faktörler tanımlanır. Modelde sağlığı geliştiren davranışları etkileyen bileşenler: Bilişsel algısal faktörler, değişebilir faktörler ve bireyin sağlığını geliştirme davranışının oluşmasını etkileyen faktörler olarak açıklanmaktadır.

60 5. Sağlığı Geliştirme Modeli (Health Promotion Model) (1982-1984)

61 Bilişsel Algılama Faktörleri
Bu faktörler modelin en önemli bölümüdür ve her biri sağlığı geliştiren davranışların yapılması üzerine doğrudan etkilidir.

62 Sağlık Bileşenleri Sağlığın önemi: Bireyin sağlığa verdiği önem davranışı doğrudan etkilemektedir. Pender’e göre, sağlığa yüksek derecede önem veren insanlar, vermeyenlere göre daha fazla sağlıkla ilişkili bilgileri araştırırlar ve daha fazla sağlığı geliştirici davranışlarda bulunurlar

63 Bilişsel Algılama Faktörleri
Sağlığın kontrolünü algılama: Bireyin kendi sağlık davranışlarının nasıl algıladığının ve kontrol ettiğinin bilinmesi yeni davranış kazandırmada önemlidir. Bireyin sağlık kontrolünü içsel, dışsal ve şansal etmenler şekillendirir.

64 Bilişsel Algılama Faktörleri
İçsel kontrol, bireyin kendi sağlığı üzerindeki sorumluluk düzeyini yansıtır. İçsel sağlık kontrolü ne kadar yüksek ise olumlu sağlık davranışı kazanma düzeyi de o oranda yüksektir. Dışsal sağlık kontrolü, bireyin sağlığını kontrol etmede sağlık personeli, arkadaş aile gibi dış etkenlerin önem derecesini belirler.

65 Bilişsel Algılama Faktörleri
Şans etkeni ise bireyin sağlığını kontrol etmede şansa, talihe, oluruna bırakmışlığına ne düzeyde önem verdiğini gösterir. Güçlü dışsal etki ve şans etkisi düzeyinin yüksek olması bireyin olumlu sağlık davranışlarına sahip olma yada kazanma düzeyinin düşük olacağını göstermektedir.

66 Bilişsel Algılama Faktörleri
Sağlığın tanımı: Bireyin kendi değer yargısına göre sağlığa bakış açısı, sağlık davranışlarını doğrudan etkilemektedir. Eğer birey sağlığı, adaptasyon veya durgunluk olarak tanımlıyorsa sağlığı geliştirici davranıştan çok koruyucu önlemlerle meşgul olacaktır. Sağlığı geliştirici davranış güçleşecektir.

67 Bilişsel Algılama Faktörleri
Sağlık durumunu algılama: Sağlık durumunun algılanmasının iyi olması sağlığı geliştirici davranışlarda bulunmasını olumlu yönde etkileyecektir. Kendilerini sağlıklı olarak algılayanlar bu sağlıklı durumlarını devam ettirmeye çalışacaklardır.

68 Bilişsel Algılama Faktörleri
Sağlığı geliştiren davranışları destekleyen ve engelleyen faktörleri algılama: İçsel ya da dışsal etkenler sağlığı geliştiren davranışların gerçekleşmesini olumlu yada olumsuz yönde etkilemektedir. Bireyin fiziksel ve psikolojik özellikleri, sağlık durumu, davranışın yararların algılama, değişimi fark etme düzeyi, aile, arkadaş, sosyal kurumlar, kanunlar gibi destekleyici çevrelerin varlığı sağlığı geliştiren davranışlar üzerinde etkilidir.

69 Değişebilir Faktörler
Değişebilir faktörler sağlığı geliştiren davranışlar üzerine bilişsel algılama faktörler aracılığı ile dolaylı etki gösterirler

70 Değişebilir Faktörler
Demografik faktörler: Yaş, cinsiyet, ırk, etnik, köken, eğitim, meslek gibi özellikler sağlığı geliştiren davranışı dolaylı olarak etkilemektedir. Biyolojik özellikler: Bireyin vücut ağırlığının sağlık davranışını etkilediği belirtilmektedir. Vücut ağırlığı ile egzersiz programlarına katılım arasında negatif korelasyonun varlığı gösterilmiştir.

71 Değişebilir Faktörler
Kişiler arası etkileşim: Aile, arkadaş, akrabalar ve özellikle sağlık görevlileri ile olumlu etkileşim bireyin olumlu sağlık davranışı kazanma düzeyini etkiler. Yapısal faktörler: Bireyin içinde bulunduğu çevre davranış oluşumunu etkilemektedir. Davranışsal faktörler: Bireyin bilişsel ve psikomotor beceri düzeyinin davranış kazanmada etkin olduğu belirtilmektedir

72 Sağlığı Geliştirilen Davranışlara Katılım
Davranışı uygulamaya karar verme: Bireyin davranışa hazır olma derecesi önemlidir. Birey ilk girişimi sonucunda yeni davranışını ortaya koyabilir. Yeni davranışını destekleyen daha fazla bilgi arar veya öğrenilen yöntemleri dikkate alır.

73 Sağlığı Geliştirilen Davranışlara Katılım
Davranış değişimine karar verme süreci şu faktörlerden etkilenir: Davranışı değiştirme nedenleri Bireyin becerileri Bireyin davranışlarının sağlık üzerinde etkileri Sosyal ve fiziksel çevre desteği

74 Sağlığı Geliştirilen Davranışlara Katılım
Davranışa başlaması: Birey davranışını değiştirmeye başlar. Bu değişimi sağlayan yöntemler bireyin kendi kendini değiştirmesi üzerine temellendirilmiştir

75 Sağlığı Geliştirilen Davranışlara Katılım
Davranışı devam ettirme: Değişim geçici olduğu zaman bireyin sağlık durumu iyileşmez. Davranışın genelleştirilip diğer kurumlarda da kullanılması gereklidir.

76 6. Sağlık/Hastalık Süreklilik Modeli (Health-Illness Continuum Model) (1990)
Bireyin iyilik seviyesini ölçmenin bir yolu olarak kullanılır. Bu modele göre, sağlık bireyin tam iyilik halini sürdürmek için iç ve dış çevredeki değişikliklere adaptasyonu olarak tanımlanan dinamik bir durumdur. Bireyin iç ve dış çevreye adaptasyonunda dalgalanmalar olur bu dalgalanmalar sayesinde, sağlık ve hastalıkla ilgili değişik dereceler oluşur. Bu dalgalanmalarda amaçlanan total iyilik halinin sürdürülmesidir.

77 6. Sağlık/Hastalık Süreklilik Modeli (Health-Illness Continuum Model) (1990)
Hemşire, sağlık/hastalık süreci içerisinde bireyin sağlık düzeyini belirler. Sağlık düzeyini belirlemek her zaman kolay olmayabilir. Sağlık hastalık sürekliliğinde yaş, genetik yapı, yaşam tarzı, çevre gibi faktörler önemlidir. Ör. Adolesanlar beden imajıyla ilişkili stresörleri yetişkinlerden daha fazla yaşarlar. Bireylerin sağlık seviyeleri kendilerinin sağlığı nasıl algıladığına, inançlarına ve değerlerine bağlıdır