TIR SİSTEMİ Zeynep Nil ÇELİK Gümrük Uzmanı TIR ve Taşıt Dairesi

... konulu sunumlar: "TIR SİSTEMİ Zeynep Nil ÇELİK Gümrük Uzmanı TIR ve Taşıt Dairesi"— Sunum transkripti:

1 TIR SİSTEMİ Zeynep Nil ÇELİK Gümrük Uzmanı TIR ve Taşıt Dairesi
Sunumumda, sizlere TIR Sisteminin genel bir çerçevesini çizmeye çalışacağım. Zeynep Nil ÇELİK Gümrük Uzmanı TIR ve Taşıt Dairesi

2 SUNUMUN İÇERİĞİ TARİHÇE VE KAPSAM SİSTEMİN GENEL YAPISI AVANTAJLAR
KAVRAMLAR Sunum kapsamda; TIR Sisteminin tarihçesi ve coğrafi kapsamı, sistemin temel esasları, önemli kavramlar ve sistemin farklı paydaşlara sağladığı faydaları anlatmaya çalışacağım.

3 TARİHÇE İlk TIR Sözleşmesi, 1959 Revize TIR Sözleşmesi, 1975 TIR Revizyon Süreci I. Safha, 1999 II. Safha, 2002 III. Safha, henüz tamamlanmadı Türkiye 1966 yılından bu yana kesintisiz olarak TIR sistemini uygulamaktadır. TIR transit sistemi üzerine çalışmalar, II. Dünya Savaşının hemen sonrasında Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu himayesinde başlamıştır. Karayoluyla eşya taşınmasına ilişkin ilk konvansiyon, 1949 yılında birkaç Avrupa ülkesi arasında imzalanmış, triptiklerle geçiş yerine tek tip TIR KARNE kullanımının sağladığı avantajlar görüldükten sonra söz konusu konvansiyon, 1959 yılında 17 Avrupa ülkesi tarafından imzalanarak Avrupa’da daha geniş bir alanda kullanılmaya başlanmıştır.  Sistemin işleyişinden elde edilen tecrübeler ve gelişen teknolojilere paralel olarak ise, günümüzde halen yürürlükte olan1975 TIR Sözleşmesi oluşturulmuştur. 1990’lara gelindiğinde ise, politik değişimler, ticaret hacimlerindeki ve TIR taşımaları gerçekleştiren kara nakliyecilerinin sayısındaki büyük artışla birlikte TIR Sisteminin uygulanmasında bazı güçlüklerle karşılaşılmaya ve sistem istismar edilmeye başlanmıştır. Bu sorunların üstesinden gelmek üzere 3 aşamada tamamlanması öngörülen büyük bir değişiklik paketi hazırlanmıştır. Bu kapsamlı değişiklik paketinin Taraf Ülkeler nezdinde 1999 yılında yürürlüğe giren ilk aşamasında SAFETIR işler hale getirilmiş ve TIR Yürütme Kurulu (TIRExB) kurulmuştur yılında yürürlüğe giren ikinci aşamada; TIR web sitesi oluşturulmuş, TIR El Kitabı hazırlanmıştır.Halen revizyon çalışmaları devam etmekte olan üçüncü aşamada ise TIR sisteminin mevcut kağıda dayalı yapısını elektronik hale dönüştürerek işlemlerin daha hızlı ve verimli bir şekilde yürütülmesini amaçlayan e-TIR uygulamasına geçiş amaçlanmaktadır. Türkiye’de ise TIR Sistemi, 1966 yılından bu yana kesintisiz olarak uygulamaktadır TIR Sözleşmesi, 16 Ocak 1985 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanmıştır.

4 KAPSAM Sözleşmeye hemen her kıtadan 68 ülke taraftır. Ancak, şu anda Avrupa, Ortadoğu ve Orta Asya arasındaki uluslararası taşımacılıkta 57 ülke tarafından uygulanmaktadır. Taraf olup uygulamayan ülkeler: Afganistan Endonezya Güney Kore Uruguay Cezayir Kanada Birleşik Arap Emirlikleri Şili Liberya ABD Avrupa Birliği Not1: Bir ülkede TIR sisteminin uygulanması için, yetkilendirilmiş bir kefil kuruluş bulunması gerekmektedir. Sözleşmeye taraf olup uygulamayan ülkelerden Afganistan’ın 2011 yılı sonuna kadar Sözleşmeyi uygulamaya başlaması beklenmektedir. Ayrıca, Birleşik Arap Emirlikleri müzakerelerini tamamlayarak Sözleşmeyi kabul sürecine geçmiştir.

5 TIR SÖZLEŞMESİ EKLER EK 1. TIR Karnesi Modeli
64 maddelik ana metin ile 10 Ekten oluşmaktadır. EKLER EK 1. TIR Karnesi Modeli EK ve 7 Taşıtların ve Konteynerlerin Onaylanması EK 6. Açıklama Notları EK 8. İdari Komite ve Tır Yürütme Kurulunun Oluşumu, İşlevleri, Usul ve Esasları EK 9. TIR Karnesi Verme Yetkisi ve Gerçek ve Tüzel Kişilerin TIR Karnesi Kullanma İzni EK 10. Akit Taraflarca Yetkili Kuruluşlara ve Uluslararası Kuruluşa Sağlanacak Bilgilere İlişkin Düzenlemeler (SAFETIR) 64 maddelik ana metin ile 10 Ekten oluşmaktadır. EKLER EK 1. TIR Karnesi Modeli EK ve 7 Taşıtların ve Konteynerlerin Onaylanması EK 6. Açıklama Notları EK 8. İdari Komite ve Tır Yürütme Kurulunun Oluşumu, İşlevleri, Usul ve Esasları EK 9. TIR Karnesi Verme Yetkisi ve Gerçek ve Tüzel Kişilerin TIR Karnesi Kullanma İzni EK 10. Akit Taraflarca Yetkili Kuruluşlara ve Uluslararası Kuruluşa Sağlanacak Bilgilere İlişkin Düzenlemeler (SAFETIR)

6 TIR SİSTEMİNİN AVANTAJLARI
Gümrük İdaresi Açısından: Ulusal prosedür gereklerini azaltır. Mühür ve dış koşul muayenesi İş gücü avantajı Ulusal garanti ve dökümantasyona gerek olmaması TIR Karnesi-Tek Belge Nakliyeciler Açısından: Sınırlarda minimum engelleme Gecikmeleri azaltır Maliyeti azaltır Konteynerler için de kullanılabilir. Transit idarelerinde teminat verilmesi gerekmez. TIR Sistemi, paydaşlarına çalışma alanları ve gerçekleştirdikleri faaliyetlere uygun olarak çeşitli kolaylıklar sağlamaktadır. Bu kapsamda, TIR Transit Sistemi ulusal transit prosedürlerine ilişkin zorunlulukları azaltarak; TIR taşımacılığının bir bölümünün yapıldığı transit ülkelerde gümrük mühürlerinin ve araç ya da konteynerin harici kontrolü dışında ekstra kontrol gerektirmeyerek gümrük personelinin daha etkin çalışmasını sağlayarak; Yerli veya yabancı nakliyeciler ya da diğer şahıslar tarafından teşebbüs edilen usulsüzlük vakalarında, TIR Karnesi sahibinin sorumlu tutulamadığı hallerde ödenmesi gereken vergi ve harçların ulusal kefil kuruluş tarafından hemen ödenmesini teminat altına alarak; Hareket, transit ve varış gümrük idarelerince kabul gören tek tip standart belge kullanımıyla Gümrük idarelerine büyük faydalar sağlamaktadır. Diğer taraftan, taşımacılık sektörü açısından sunulan avantajlar da ortadadır. TIR sisteminde eşyalar ulusal sınırlar üzerinden gümrük idarelerinin en az müdahalesiyle taşınmaktadır. Gümrük prosedürlerinin hızlıca tamamlanmasına paralel olaraksa transit taşımalardaki gecikmeler de en aza indirgenerek taşıma maliyetlerinde önemli ölçüde ekonomi yapılması sağlanmaktadır. Ayrıca, TIR transit rejiminin temel unsurlarından uluslararası garanti sistemi sayesinde nakliyeciler güzergahları üzerindeki transit ülkelerindeki gümrük idarelerinde teminat vermeden taşımalarını gerçekleştirmektedir. Bunlara ek olarak, Sözleşmenin belirlediği standartları taşıyan konteynerler içinde de TIR Karnesi himayesinde taşımacılık yapılabilecektir.

7 TIR SİSTEMİNİN 5 ESASI SİSTEME KONTROLLÜ GİRİŞ TIR KARNESİ
ULUSLARARASI GARANTİ GÜMRÜK KONTROLLERİNİN KARŞILIKLI TANINMASI SİSTEME KONTROLLÜ GİRİŞ GÜVENLİ TAŞIT VE KONTEYNERLER TIR KARNESİ Uluslararası eşya taşımacılığında minimum müdahale ve maksimum güvenliği sağlamak için TIR rejimi 5 temel ilkeyi barındırmaktadır. Bu ilkeler çerçevesinde; 1- Mallar yetkili makamlarca onaylanmış taşıt ve konteynerlerde taşınmalıdır. 2. Eşyanın taşınması sırasında ödenmesi gereken vergi ve resimler uluslararası garanti altına alınmalıdır. 3. Taşımalar, hem beyanname yerine geçen hem de garantinin kanıtı niteliğindeki TIR Karnesi himayesinde yapılmalıdır. 4. Hareket gümrük idaresinde yapılan kontrol varış gümrük idaresince tanınmalıdır. 5. Belli gereklilikleri sağlayan firmalar TIR Sistemine giriş için yetkilendirilmelidir. Türkiye örneğine ileride değinilecektir.

8 GÜVENLİ TAŞIT VE KONTEYNERLER
Emniyet zorunluluğu ile alakalı olarak, TIR Sözleşmesi eşyaların, yük bölümleri gümrük mührü ile emniyet altına alındıktan sonra iç kısımlarına erişime olanak tanımayacak ve her türlü tahrifatın görünür olacağı şekilde yapılmış konteynerler ya da karayolu araçları içerisinde taşınmasını öngörmektedir. Bu amaçla, Sözleşme bu araçların yapım ve onay prosedürlerine ilişkin standartlar ortaya koymaktadır. Ülkemizde, bu standartları sağlaması şartıyla, Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüklerinin yetki verdiği gümrük idareleri karayolu taşıtları için “Taşıt Onay Belgesi”, konteynerler için ise “Onay Plakası” vermektedir.

9 ULUSLARARASI GARANTİ Uluslararası Garanti Sistemi, transit işlemleri sırasında risk altındaki gümrük vergi ve resimlerinin, her an için, bir ulusal kefil kuruluş tarafından karşılanmasını temin etmek üzere oluşturulmuştur. Bu sistem uyarınca, belli bir ülkede nakliyecileri temsil eden ve o ülkenin gümrük yönetimi tarafından onaylanmış her kefil kuruluş, TIR taşımaları esnasında ortaya çıkan herhangi bir usulsüzlük halinde ödenmesi gereken gümrük vergilerinin o ülke içinde ödenmesini garanti etmektedir. Garantinin parasal limitleri her ülke için farklı olarak belirlenmektedir. Ancak, ulusal kefil kuruluşlara teminat üst limitini her TIR Karnesi başına $ olarak belirlemesi tavsiye edilmektedir. Bu sayede de, gümrük yönetimlerinin bir uygunsuzluk durumunda başvurabilecekleri ulusal bir partner mevcut olmaktadır. (1. paragrafın sonu) Garantinin parasal limitleri her ülke için farklı olarak belirlenmekle birlikte halen ,ulusal kefil kuruluşlardan her bir TIR Karnesi için talep edilmesi tavsiye edilen teminat üst limiti her TIR Karnesi başına $’dır. Ülkemizde teminat üst limiti her TIR Karnesi başına $ olarak uygulanmaktadır. Ancak Sözleşmeye Taraf ülkeler bu üst limitin arttırılmasından yanadır. Hatta, AB ülkeleri,Rusya ve Belarus’ta garanti limiti € olarak uygulanmaktadır.

10 TIR SİSTEMİNİN AKTÖRLERİ
Karne hamili Gümrük idaresi Ulusal kefil kuruluş (TOBB) Uluslararası kefil kuruluş (IRU) Bildiğiniz üzere; TIR Sistemi 4 temel ayak üzerine kurulmuştur; bunlar TIR Karne hamilleri, gümrük idaresi, Ulusal kefil kuruluş ,Türkiye’de Ulusal kefil kuruluşun TOBB olduğunu ve Uluslararası kefil kuruluş yani IRU olduğunu hatırlatmak istiyorum.

11 KEFALET ZİNCİRİ TOBB Gümrük idaresi Uluslararası Kefil Kuruluş (IRU)
Uluslararası Kefil Kuruluş (IRU) nezdindeki sigorta şirketi (AXA SİGORTA) Bu uluslararası garanti sistemi çerçevesinde; tüm ulusal kefil kuruluşlar TIR Sistemine dahil olan ülkelerin tamamını birbirine bağlayan ve Uluslararası Karayolu Taşımacıları Birliği tarafından desteklenen bir teminat zinciri oluşturmaktadır. Bu hususla bağlantılı olarak; herhangi bir usulsüzlük durumunda, kefil kuruluşa başvurulmadan önce, gümrük makamlarının mümkün olan hallerde, doğrudan sorumlu kişiden ödeme talep etmeleri gerekmektedir. Sorumlu kişiden tahsilatın yapılamaması durumunda, her zaman usulsüzlüğün fark edildiği ülkedeki gümrük makamları o ülkedeki kefil kuruluşa müracaat eder, böylece mesele bu ülke içinde çözümlenir. Teminat zinciri kapsamındaysa Uluslararası Kefil Kuruluş (IRU)’ya; IRU IRU nezdindeki sigorta şirketi (AXA SİGORTA)’ya; AXA SİGORTA yerel sigorta şirketine ve o da son olarak karne hamiline başvurarak alacağın tahsil sürecini sona erdirmektedir. YEREL SİGORTA KARNE HAMİLİ

12 TIR KARNESİ TIR sisteminin idari belkemiğidir.
Uluslararası bir teminat niteliğindedir. Gümrük beyannamesi yerine geçer. TIR Karneleri, IRU tarafından düzenlenerek ulusal kefil kuruluşlara dağıtılmakta; her ulusal kefil kuruluş tarafındansa kendi ülkesindeki nakliyecilere verilmektedir. TIR Sisteminin dayandığı üçüncü temel unsuru TIR Karnesi, TIR sisteminin idari belkemiğini oluşturmaktadır. Belge, TIR sistemi kapsamında taşınan mallara yönelik uluslararası bir teminatın mevcudiyetine dair kanıt sağlamakla birlikte gümrük beyannamesi yerine de geçer. TIR Karneleri, IRU tarafından imzalanan sözleşme taahhüdünde ortaya konan koşullar uyarınca IRU tarafından düzenlenerek ulusal kefil kuruluşlara dağıtılmaktadır. Her kefil kuruluş da taahhüt bildiriminde ortaya konan şartlara uygun olarak kendi ülkesindeki nakliyecilere TIR Karnesi düzenlemektedir. En önemlisi; sadece iyi niyetli hamillerin TIR Karnesi kullanmasına izin verilerek TIR sistemine güveni artırır. TIR Karnesinin kapak sayfası ve içinde yer alan iki set halindeki yaprak ve dip koçanları serisi gümrük makamları tarafından gerçekleştirilecek kontroller ve teminat sisteminin işleyişi bakımından TIR Karnesinin önemli işlevini temsil etmektedir. TIR kapsamında taşımanın gerçekleştiği her ülkede iki yaprak ve iki dip koçanından oluşan bir set kullanılır. TIR Karnesi, hareket gümrüğünde düzenleyici kurulusun müsaade ettiği süre içinde isleme konmuş olması kaydıyla, TIR işleminin varış gümrük idaresinde tamamlanmasına kadar geçerli kalır.

13 GÜMRÜK KONTROLLERİNİN KARŞILIKLI TANINMASI
İLKE: Hareket ülkesinde alınan tedbir ve gümrük kontrolünün transit ve varış ülkelerinde de kabul edilmesi, Gümrük idareleri tarafından mühürlenmiş karayolu araçları ya da konteynerler içinde taşınan eşyanın istisnai haller haricinde fiziki olarak kontrol edilmemesi; yol boyu sadece mühür ve belge kontrolünün yapılmasıdır. TIR sisteminin dayandığı dördüncü temel unsur, hareket ülkesinde alınan gümrük kontrolü tedbirlerinin transit ve varış ülkelerinde de kabul edilmesi ilkesidir. Bu ilkenin bir sonucu olarak, TIR prosedürü uyarınca, mühürlenmiş karayolu araçları ya da konteynerler içinde taşınan mallar, genel bir kural olarak transit ülkelerdeki gümrük idareleri tarafından muayene edilmemektedir. Ancak, istisnai olarak, gümrük idarelerinin usulsüzlüklerden şüphe etmeleri halinde spot kontrolleri gerçekleştirme hakkı bulunmaktadır. Bu önemi nedeniyle, hareket gümrüğündeki gümrük denetiminin özenli ve eksiksiz olması önem taşımaktadır.

14 SİSTEME KONTROLLÜ GİRİŞ
Yetkili makamların yani gümrük idarelerinin ulusal kefil kuruluşu belirlerken bir takım şartlar araması gerektiğini, Taşımacılar için ise sisteme giriş izninin, belli şartları taşıyan firmalara kefil kuruluş ile ulusal gümrük makamları tarafından verildiğini, ifade eder. TIR sisteminin dayandığı dördüncü temel unsur, sisteme kontrollü giriş Yetkili makamların yani gümrük idarelerinin ulusal kefil kuruluşu belirlerken bir takım şartlar araması gerektiğini, Taşımacılar için ise sisteme giriş izninin, belli şartları taşıyan firmalara kefil kuruluş ile ulusal gümrük makamları tarafından verildiğini, ifade eder. Yani; TIR Sistemine giriş amacıyla; TIR Karnesi dağıtımı yapmak için ulusal birliklere TIR Karnesi kullanmak için gerçek ve tüzel kişilere ulusal makamlar tarafından yetki verilmesi şarttır.

15 TIR SİSTEMİNİN TÜRKİYE UYGULANMASI
Ülkemizde; TIR Rejimine kabul sürecinde yetkilendirilmiş üç kurum bulunmaktadır. Bunlar; Ulaştırma Bakanlığı, TOBB ve Gümrük Müsteşarlığı Gümrükler Kontrol Genel Müdürlüğüdür. Süreç, TIR karnesi himayesinde uluslararası eşya taşımacılığı yapacak firmanın Ulaştırma Bakanlığından faaliyetine uygun olan uluslararası taşıma yapma yetki belgesini almasıyla başlar. Sonrasında, firma bağlı bulunduğu ticaret odası aracılığıyla, yetki belgesi ve diğer başvuru için gerekli bilgi ve belgeler ile kefil kuruluşa başvurur. Kefil kuruluşun incelemesi neticesinde TIR taşımacılığı yapması uygun bulunan firmalara ilişkin bilgi ve belgeler Gümrükler Kontrol Genel Müdürlüğüne gönderilir.

16 TIR SİSTEMİNDEN YARARLANACAK FİRMALARIN YETKİLENDİRİLMESİ
ULAŞTIRMA YETKİ BELGESİ Firma TOBB GÜMRÜKLER KONT.GEN. MÜD. TIR TRANSİT TAKİP VERİ GİRİŞİ ULAŞTIRMA TOBB Genel Müdürlükçe yapılacak inceleme sonucunda TIR Sözleşmesi, gümrük mevzuatı ve diğer mevzuat hükümleri doğrultusunda TIR rejimine kabulü uygun bulunan firmalar tezkiye edilir. Tezkiye edilen firmaların bilgileri, TIR/Transit Takip Programı ile uluslararası TIR veri tabanına girilir ve bir hafta içinde TIR Yürütme Kuruluna ve Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüklerine haber verilir. Ayrıca tezkiye edilen firmalar Müsteşarlık internet sitesinde yayımlanır. TIR YÜRÜTME KURULU ITDB(International TIR Data Bank) BAŞMÜD. BİLDİRME

17 KAVRAMLAR TIR taşıması, TIR Sözleşmesi hükümleri uyarınca TIR karnesi himayesinde eşyanın en az bir sınır geçmek üzere bir hareket gümrük idaresinden bir varış gümrük idaresine taşınmasıdır. Bir iç gümrükten başka bir iç gümrüğe TIR Karnesi kapsamında taşıma yapılamaz, taşımacılığın transit hükümleri doğrultusunda yapılması gerekmektedir. 17

18 TIR işlemi, TIR taşımasının, bir akit taraftaki hareket veya giriş (yol boyu) gümrük idaresi ile varış veya çıkış (yol boyu) gümrük idaresi arasında gerçekleştirilen kısmıdır. Bu noktada TIR işlemi ile TIR taşımacılığı arasındaki farka değinmek gerekirse; TIR taşımacığı taşımacılığın başladığı ülkeden bittiği ülkeye kadarki yani hareket – transit –varış ülkelerindeki tüm taşımacılık sürecini kapsarken TIR işlemi ise bu sürecin sadece bir kısmını yani ya hareket ya varış ya da transit ülkelerinden herhangi biri içindeki süreci kapsar.

19 TIR işleminin başlaması; karayolu taşıtının, taşıt dizisinin veya konteynerin yükü ve bu yüke ilişkin TIR karnesi ile birlikte kontrol amacıyla hareket veya giriş (yol boyu) gümrük idaresine sunulması ve bu TIR karnesinin gümrük idaresince kabul edilmesidir.

20 TIR işleminin sona ermesi ve ibrası
TIR işleminin sona ermesi ; karayolu taşıtının, taşıt dizisinin veya konteynerin yükü ve bu yüke ilişkin TIR karnesi ile birlikte, kontrol amacıyla varış veya çıkış (yol boyu) gümrük idaresine sunulmasıdır. TIR işleminin ibrası; varış gümrük idaresince eşyanın tam ve eksiksiz olarak teslim alınması veya eşyanın çıkış gümrük idaresinden yurtdışı edilmesini müteakip TIR karnesinin Volet-1 ve Volet-2 yaprağı bilgilerinin karşılaştırılarak TIR işleminin usulüne uygun olarak sonlandırıldığının tespitidir. Nakliyecinin sorumluluğu ise çıkış gümrük idaresine varmakla bitmez; varış veya çıkış gümrük idaresine sunulan yük ve yüke ilişkin bilgi ve belgelerin nakliyeci tarafından hareket gümrük idaresine sunulan bilgi ve belgelerle bire bir eşleştiğinin tespit edilmesiyle bitmektedir. TIR işleminin sona ermesi ve ibrası arasındaki fark şöyledir; Varış veya çıkış gümrük idaresinde gerçekleştirilen işlem kapsamında; TIR karnesi himayesinde taşınan yük ve bu yüke ilişkin TIR karnesinin varış veya çıkış gümrük idaresine sunulmasıyla TIR işlemi sonlanır Bu prosedür sonrasında eşya ve belge kontrolü yapılır ve belgeyle eşyanın uyuştuğu saptanırsa TIR Karnesinin Volet-2 bilgileri TIR Transit Takip programına girilerek bu bilgiler hareket veya giriş gümrük idaresine gönderilir. Hareket veya giriş gümrük idaresince TIR Karnesinin Volet-1 ve Volet-2 bilgileri karşılaştırılarak kontrol edilir ve Volet-1 ve Volet-2 bilgilerinin birbirine uygun olduğu tespit edilirse TIR işlemi ibra edilmiş olur.

21 TEŞEKKÜRLER!