Bilimsel Bir Makaleyi Nasıl Okumalıyız ? Prof. Dr. Vedat Köseoğlu.

... konulu sunumlar: "Bilimsel Bir Makaleyi Nasıl Okumalıyız ? Prof. Dr. Vedat Köseoğlu."— Sunum transkripti:

1 Bilimsel Bir Makaleyi Nasıl Okumalıyız ? Prof. Dr. Vedat Köseoğlu

2 Bilimsel araştırmanın gayesi yayındır.
Doktora öğrencisi olarak başlayan bilim adamları ne laboratuar işlerindeki akıl ve çabukluklarıyla ne de genel veya özel bilimsel konulardaki yetenekleri ile ölçülürler. Onlar yayınları ile değerlendirilirler ve bilinirler; veya bilinmeden kalırlar.

3 BİLİMSEL MAKALE NEDİR? Bilimsel yazım, alıcıya açık bir sinyalin iletilmesidir. Sinyalin kelimeleri mümkün olduğu kadar açık, basit ve iyi sıralanmış olmalıdır. Bilimsel yazımlarda süslemeye yer de, gerek de yoktur.

4 BİLİMSEL MAKALE NEDİR? Bilimsel makale, özgün araştırma sonuçlarını tanımlayan, yazılmış ve basılmış rapordur.

5 BİLİMSEL MAKALE NEDİR? Kabul edilebilir temel bir bilimsel makale, meslektaşlara 1. Gözlemleri değerlendirme, 2. Deneyleri tekrarlama, 3. Entelektüel işlemleri değerlendirme olanağı verecek, yeterli bilgi içeren rapordur. Bu rapor aynı zamanda taranmaya ve ulaşılmaya açık olmalıdır.

6 NİÇİN YAZIYORUZ? Çalışma ve araştırmaların sonunda elde edilmiş bulguları ve sonuçları rapor etmek için, Geliştirilen yöntemlerin başkaları tarafından da kullanılabilmesine olanak sağlamak için, Elde edilen sonuçların başkalarına ait sonuçlarla karşılaştırılabilmesine olanak sağlamak için, Akademik yükselmelerde kullanmak için, Gelir elde etmek için

7 NİÇİN OKUYORUZ? Yeni bilgilere ulaşmak için, Geliştirilen yöntemleri ve tedavileri kullanmak için, Elde edilen sonuçları kendi sonuçlarımızla karşılaştırmak için, Bir zorunluluk olarak makale saatinde sunmak için,

8 BİLİMSEL BİR MAKALEYE NASIL ULAŞABİLİRİZ?
Bilinen indekslerden ve veri tabanlarından bazı anahtar kelimeleri vererek taramalar yaptıktan sonra ilgilendiğimiz makaleleri isteyerek, Özel bir konu ile ilgili olanlar bu konulara ait özel dergilere abone olarak, Arkadaşlarımızdan veya başkalarından,

9 Bilimsel makalelerin kanıtsal olarak değerlilikleri
(Sırası ile) 1. Sistematik “review” veya meta-analizler 2. Kesin sonuçlu randomize kontrollü çalışmalar 3. Kesin sonuçlu olmayan randomize kontrollü çalışmalar 4. “Cohort” çalışmalar 5. “Case-control” çalışmalar 6. “Cross-sectional” çalışmalar 7. Olgu raporları

10 Sistematik “review” veya meta-analiz
Daha öce yapılan çalışmalara ait sonuçları daha önce tanımlanmış bir plan dahilinde özetlerler. Meta-analizler daha çok rakamsal verilere ağırlık verirler.

11 Kesin sonuçlu randomize kontrollü çalışmalar
Olgular rastgele olarak iki gruba ayrılırlar. Her iki grup belirli bir süre boyunca izlenir ve analiz edilirler. Bu çalışmalarda istatistiki güven aralığı normal değerler alanına “overlap” olmamaktadır.

12 Kesin sonuçlu olmayan randomize kontrollü çalışmalar
Olgular rastgele olarak iki gruba ayrılırlar. Her iki grup belirli bir süre boyunca izlenir ve analiz edilirler. Bu çalışmalarda istatistiki güven aralığı normal değerler alanına “overlap” olabilmektedir.

13 “Cohort” çalışmalar Farklı özelliklerine göre seçilmiş iki veya daha fazla grup yıllar boyunca, bazen dekatlar boyunca izlenirler. Randomize çalışmalarda denekler genellikle hastalar iken bu çalışma grubunda denekler sağlam kişilerdir.

14 “Case-control” çalışmalar
Özel bir hastalığı olan grupla bir başka grupla( başka hastalığı olan bir grup, genel popülasyon, akrabalar, komşular) eşleştirilir. Veriler; eski kayıtlardan, deneklerin kendilerine sorularak toparlanır. “Cohort” çalışmalarda olduğu gibi bu grup çalışmalar da daha çok etiyolojiye yönelik çalışmalardır.

15 Bir araştırma makalesinde ne aramalısınız?
Çalışmaya katılan deneklerin katılım şekli ve düzeyleri araştırmanın güvenilirliğinin doğrudan etkilemektedir. Bunun için beş basit soru sormalısınız? Seçimi kim yapıyor? Bir plan var mı? Ne zaman ne olacağını kim biliyor? Kim dışlanmıştır? Ne ne kadar değişiyor?

16 Seçimi kim yapıyor? İyi karşılaştırma grupları var mı? Çalışmacılar grup oluşturmuşlar mı? Deneklerin katılımı randomize midir? “covariate imbalance” olabilir “Historical” kontrol grubu olabilir Grup oluşturulmamış olabilir

17 Bir plan var mı? Denek sayısı yeterli midir? Araştırma dar bir alana mı odaklanmıştır? Çalışmacılar plandan sapma göstermişler midir? Çalışmacılar sınırlayıcı faktörleri kaldırmışlar mıdır?

18 “Cross-sectional” çalışmalar
Veriler bir defada toplanır. Genellikle epidemiyologlar tarafından kullanılır. Sorgulama tarzında formlar kullanılabilir. Özel bir klinik soruya cevap aramaya yöneliktirler.

19 Olgu Raporları Bir hastanın tıbbi öyküsü olarak algılanabilir. Bazen aynı özellik ve bulguları taşıyan hastaların seri halinde sunulması şeklinde de olabilir. Bu tür bilimsel yazılar geleneksel olarak “kirli ve hızlı” olarak nitelenmelerine karşın önemli kanıtlar sağlayabilirler.

20 Olgu raporlarına tarihi bir örnek
“Bir doktor kendi hastanesinde doğan ve kolları olmayan iki bebeğin annelerinin hamileliklerinin erken dönemlerinde yeni bir ilaç olan Thalidomide kullandıklarını saptar. Bu gözlemden sonra bütün meslektaşlarından bu bulgunun bu ilaca ilişkin bir etki olabileceğine dair dikkatlerini yoğunlaştırmalarını ister”

21 Klinik Araştırma Çalışmalarında Tanımlar
Paralel grup karşılaştırma Çift grup (veya eş) karşılaştırma Tek kör Çift kör “Crossover” Plasebo kontrollü “Factorial design”

22 Paralel grup karşılaştırma,
Her grup farklı tedavi almaktadır. Denekler çalışmaya aynı zamanda alınırlar ve sonuçlar iki grubun karşılaştırılması şeklindedir

23 “Paired” veya “matched” karşılaştırma,
Denekler aynı tedaviyi almaktadırlar. Gruplar potansiyel olarak eşitsizlik yaratabilecek yaş, cins gibi faktörler açısından eş durumdadırlar.

24 “Subject” karşılaştırma
Denekler araştırma öncesi ve sonrasında değerlendirilirler ve deneklerde ortaya çıkabilecek değişiklikler açısından analiz edilirler.

25 Tek kör çalışmalar Denekler hangi tedaviyi aldıklarını bilmemektedirler.

26 Çift kör çalışmalar Denekler hangi ilacı aldıklarını ve uygulayıcılar da hangi ilacı verdiklerini bilmemektedirler.

27 “Crossover” çalışmalar,
Denekler hem araştırma ilacını almakta hem de tedavisiz bir dönem sonrasında rastgele olarak kontrol grubunu oluşturmaktadırlar.

28 Plasebo kontrollü çalışmlar,
Kontrol grubunu oluşturan denekler aktif ilaçla aynı görünüm ve tadı içeren inaktif ilaç kullanırken çalışma grubu aktif ilaç almaktadır.

29 “Factorial design” Bu çalışmalar aynı anda kombine veya ayrı ayrı birkaç ilacın etkinliğini ve sonuçlarını araştırmada kullanılabilirler.

30 Tıbbi araştırma alanları
Tedavi Tanı Tarama Prognoz Etiyoloji

31 Yazılım Anlam Örnek .ab Özet içerisinde bir kelime Epilepsy.ab .au Yazar Smith-R.au .jn Dergi Lancet.jn .me MeSH içinde herhangi bir yerde olabilecek bir kelime Ulcer.me .ti Başlıkta bir kelime Epilepsy.ti .tw Başlık veya özette bir kelime Epilepsy.tw .ui Belirleyici numara ui .yr Yayın yılı 87.yr

32 Kütüphane raflarında 10 milyondan fazla sayıda tıbbi makale yer almaktadır.
Bunların yaklaşık üçte biri Medline veri tabanında indekslenmektedir. Bu bilimsel makaleler iki yolla aranabilir. a. Veri tabanı içinde listelenmiş herhangi bir kelime ile b. Sınırlanmış tıbbi başlıklar altında (MeSH)

33 Tıbbi makalelerin tamamının Medline veri tabanında indekslenmediği unutulmamalıdır.
Medline veri tabanında indekslenenlerin bir kısmı ise yanlış sınıflandırılmış olabilirler.

34 Aramanın sensitivitesini artırmak için alt başlıkları kullanmaktan kaçınılmalı ve daha çok “explode” emirler kullanılmalıdır. Yazılımların arama sonunda bulduğu makaleler yerine daha güvenli olan ekran taraması yöntemi de kullanılmalıdır.

35 Medline veri tabanında arama yapmak,
a. Bilinen bir makaleyi aramak, b. Özel bir soruya cevap aramak, c. İyi tanımlanmış bir başlık altındaki konu hakkında hızlı ve genel bir bilgi elde etmeyi istemek, d. Arama sonucunda ilgili olmayan makalelerin bulunması

36 Medline veri tabanında arama yapmak,
e. Arama sonucunda hiç makale bulunamaması veya aşırı derecede çok makale bulunması, f. Aramaya nereden başlayacağını bilememek, g.Sınırlayıcı faktörler nedeniyle bazı önemli makalelerin arama dışında kalması, h. Medline veri tabanının yetersiz kalması

37 Diğer veri tabanları AIDSLINE AMERICAN MEDICAL JOURNAL ASSOCIATION ASSIA CANCER CD CURRENT CONTENTS SEARCH DHData EMBASE HELMIS SCIENCE CITATION INDEX SHARE TOXLINE UNICORN

38 Yayınlanmak üzere gönderilmiş makalelerin reddedilme nedenleri;
a. Çalışma önemli bir bilimsel konu üzerine yapılmamıştır, b. Çalışma orijinal değildir, c. Çalışma gerçekte yazarın hipotezini test etmemektedir, d. Çalışmanın farklı bir şekli daha önce yapılmıştır, e. Orijinal çalışma protokolü üzerinde pratik zorluklar vardır. f. Olgu sayısı çok azdır, g.Çalışma kontrolsüzdür veya uygunsuz şekilde kontrol edilmiştir, h. İstatistik değerlendirme yetersiz veya yanlıştır, j. Yazı oldukça kötü yazılmıştır

39 Tıbbi dergilerde yer alan yazıların tamamı az veya çok bir şekilde IMRAD formatını taşımaktadırlar.
I (Introduction): Yazarlar bu çalışmayı yapmaya neden karar vermişlerdir? M (Method): Çalışmayı nasıl yapmışlar ve sonuçlarını nasıl analiz etmişlerdir? R (Results): Sonuçta ne bulmuşlardır? D (Discussion): Buldukları sonuçlar ne anlam taşımaktadır?

40